P. Br
uegh
el. O
triu
nfo
da m
orte
, 156
2.
55
Tema
4 Renovación e crise no mundo feudal
1. Renovación agraria e crecemento demográfico
2. O desenvolvemento comercial
3. O renacer urbano4. A consolidación das
monarquías
5. As dificultades dos séculos XIV e XV
* Autoavaliación
Eixe temporal
1169
Conc
esió
n do f
oro a
Pont
eved
ra
1208
Conc
esió
n do f
oro á
Coru
ña12
15Ca
rta M
agna 12
54-1
324
Mar
co Po
lo
RENOVACIÓNAGRARIA
F E U D A L I S M O
CRECEMENTO DA POBOACIÓN
DESENVOLVEMENTO COMERCIAL
REVOLTASSOCIAIS
RENACERURBANO
1000 1050 1100 1150 1200 1250 1300 1350 1400 1450 1500
1274
Fin da
s Cru
zada
s
1337
-145
3Gu
erra
dos C
en A
nos
1348
-50
Peste
Neg
ra13
58Lig
a da
Hans
a.Ja
cque
rie
1381
Rebe
lión d
e Wat
Tyler
1440
Gute
nber
g: im
pren
ta
1453
Os tu
rcos c
onqu
istan
Cons
tanti
nopl
a 1462
-72
Revo
lta ca
mpe
siña e
n Cat
aluña
1455
-85
Guer
ra da
s Dúa
s Ros
as
1467
-69
Irman
diño
s
1492
Desc
ubrim
ento
de A
mér
ica
Mell
ora d
os m
uíño
s de a
uga e
de ve
nto
Arad
o con
roda
s
Rota
ción t
riena
l
Colei
ra pa
ra an
imais
de ti
ro
56
4Tema
Xeografía e Historia 2.º ESO. Baía Edicións
u A partir do século XII, en Europa occidental tivo lugar unha importante expansión da agricultura grazas a:
u A ampliación da superficie cultivada porque:
• Transformáronsemoitosbosquesenterradelabor.
• Reduciuseoespazodedicadoaobarbeito.
u Aparición de avances técnicos tales como:
• Aradosmáisgrandesedeferro,querevolvíanecavabanmáisprofundamenteaterra.
• Melloranosarreosdosanimaisdetiro,demodoquepodíanarrastrarmaiorescargas.
• Mellorasnosmuíñosdeventoedeauga.
u O aumento da produción de alimentos favoreceu o crecemento da poboación.
u Estescambiostiveronconsecuencias na sociedade:
u Comoasnovasterrascultivadasestabanafastadasdoslugaresondevivíanosseño-res,oscampesiñosqueseinstalaronnelasforonliberándosedodominioseñorial.
u Comoascondiciónsxeraiseranboas,osseñoresalixeiraronasobrigasdosservos,demodoqueascondiciónsdevidadestesmelloraron.
1 Renovación agraria e crecemento demográfico
O arado pesado facilitou o traballo agrícola.
57
Actividades
Xeografía e Historia 2.º ESO. Baía Edicións
1 A partir de que século foi apreciable, en Europa occidental, a renovación da agricultura?
o IX
o XII
o XV
o VIII
2 Completa as seguintes afirmacións:
• Aexpansióndaagriculturaestivofavorecidapolaaparicióndeavancestécnicostalescomo:
· Aradosmáisgrandesede................................,querevolvíanecavabanmáisprofundamen-tea................................
· Melloranosarreosdosanimaisde................................,demodoquepodíanarrastrarmaio-res................................
· Mellorasnos................................deventoeauga.
3 Que consecuencias tivo para a sociedade a renovación da agricultura e o crecemento da poboación?
o Permitironaconcentracióndapoboaciónencidades
o Melloraronascondiciónsdevidadoscampesiños
o Facilitaronqueosseñoresampliasenosmercados
o Conseguironasuperacióndasrivalidadesentremonarcas
4 Indica se son verdadeiras –V– ou falsas –F– as seguintes afirmación e escribe correcta-mente as falsas:
• Comoasnovasterrascultivadasestabanafastadasdoslugaresondevivíanosseñores,oscam-pesiñosqueseinstalaronnelasforonliberándosedodominioseñorial——
• Comoascondiciónsxeraiseranmalas,osseñoresaumentaronasobrigasdosservos,demodoqueascondiciónsdevidadestesempeoraron——
A coleira permitiu incorporar cabalos aos traballos agrícolas e aproveitar mellor a súa forza (Irmáns Limbourg, Libro de Horas do duque de Berry, s. XV, detalle).
58
4Tema
Xeografía e Historia 2.º ESO. Baía Edicións
2 O desenvolvemento comercial
u ApartirdosséculosXII-XIII,aeconomíafeudalexperimentouunimportantedesenvol-vemento do comercio e das actividades artesanais.
u Novos medios de transporte facilitaron o crecemento do comercio:
u Enterramelloraronoscamiñoseoscarrosparaotrasladodemercadorías.
u Nomarconstruíronsenovosbarcos:cocasecarabelas.Inventoscomooastrolabioeocompáspermitíanorientarseechegaraodestinodesexado.
u Destacaron dúas zonas pola actividade comercial:
u OsportositalianosdePisa,XénovaeVenecia,quecontrolabanasrutasdoMedi-terráneoedoExtremoOriente.
u AscidadesdonortedeEuropa:Bruxas,LübeckeHamburgo.Amaioríadelasfor-mabanpartedunhaorganizaciónchamadaHansa.
u Odesenvolvementodocomerciopotenciouaactividadedosmercadosedasfeiras.
u Os mercadostiñanlugarnasvilasecidades.Podíancelebrarsecadadíaouunhavezásemana.
u As feiras reunían a comerciantes de lugaresmoi afastados.Celebrábanse unhavezaoanoedurabanvariosdías.ForonmoiimportantesasquesecelebrabanenChampagne(Francia).
O veneciano Marco Polo viaxou ata China e reco-lleu a súa experiencia no Libro das marabillas.
59
Actividades
Xeografía e Historia 2.º ESO. Baía Edicións
5 Desde que século/s foi apreciable en Europa un importante desenvolvemento comer-cial?
o IX-XV o X-XIV o XII-XIII o VIII-XIII
6 Que facilitou o desenvolvemento comercial da Idade Media?
o Aaparicióndenovosanimaisdetiro
o Novossistemasdeembalaxe
o Asmellorasproducidasnoscamiñosterrestres,nosbarcosenossistemasdenavegación
o Aconcentracióndoscomerciantesnosportos
7 Destas cidades, cales destacaron como centros comerciais?
oVenecia oLugo oBruxas oGranada
8 Selecciona un dos seguintes inventos medievais e indica algunha das súas vantaxes.
• Século XIII
· Gafasparaahipermetropía
· Reloxomecánico
• Século XIV
· Pólvoranegraparacanóns
· Vidrosplanosparafiestras
· Reloxosdemesa
· Tornoparafiar
· Fornosmáispotentesparafundirmetais
• Século XV
· Reloxosdepeto
· Imprentadetiposmóbiles(Gutenberg)
9 Relaciona aspectos do comercio medieval.
1 PortoMediterráneo Vilas
2 PortononortedeEuropa Hamburgo
3 Mercadosemanal Champagne
4 Feiraanual Hansa
5 Agrupacióncomercial Venecia
60
4Tema
Xeografía e Historia 2.º ESO. Baía Edicións
3 O renacer urbano
u A partir do século XII, en Europa comezou un proceso de renacemento da vida urbana.
u Esteprocesofoiposiblegrazasa:
u O desenvolvemento do comercio
u Ocrecementodapoboación
u Asvantaxesqueofrecíaacidadeaosseushabitantes,demaiorliberdade,fronteaomundorural,máiscontroladopolosseñoresfeudais
u Moitos dos primeiros núcleos de poboación en experimentar o crecemento estaban si-tuados en zonas fronteirizas chamadas burg,deaíqueosseushabitantesfosencoñecidoscomo burgueses.
u Osreisfavoreceronocrecementodecidadesxaexistenteseafundacióndoutrasnovas.Comoconcedíanbeneficios(reduciónde impostos,menosobrigaciónsdeprestarservi-zos),moitaxentetratabadeescapardosdominiosdosseñoresinstalándosenascidades.Porisosedicíaqueo aire da cidade daba a liberdade.
u Os habitantes máis ricos da cidade, a altaburguesíadedicadaanegocioseaocomercio,controlabaogoberno das cidades exercendo oscargosdoConcello:alcalde,concelleiros.
u Nascidades,otraballoestabareguladopolosgremios.Ungremioeraunhaasociacióndeartesánsqueexercíanomesmooficio(zapa-teiros, pescadores, ferreiros...).Os aprendi-ces, logo dun tempo de aprendizaxe do oficio edepasarunhasprobas,convertíanseenofi-ciaiseestes,trasarealizacióndunhaobra,enmestres.
Palacio do Concello de Lovaina. S. XV.
61
Actividades
Xeografía e Historia 2.º ESO. Baía Edicións
10 A partir de que século comezou en Europa occidental o renacemento da vida urbana?
o IX
o XIV
o XII
o VIII
11 O crecemento da vida urbana na Idade Media foi posible grazas a:
o Odesenvolvementodaagricultura
o Ocrecementodosmediosdecomunicación
o Odesenvolvementodocomercioeoaumentodapoboación
o Osnumerososinventostécnicos
o Adecisióndosalcaldes
o AsleisdasCortes
12 Por que moita xente que vivía no mundo rural trataba de marcharse a vivir na cidade?
o Porquenascidadeshabíaqueprestarmenosservizosaosseñores
o Porqueeranmáisfácilcultivar
o Porquesepodíavivirconmáisluxoecomodidade
o Porquehabíamáisdiversióneentretemento
13 Completa as seguintes frases:
• Nascidades,otraballoestabareguladopolos................................
• Ungremioeraunhaasociaciónde................................queexercíanomesmooficio(zapateiros,pescadores,ferreiros...)
• Osaprendices,logoduntempodeaprendizaxedooficioedepasarunhasprobas,convertíanseen...............................eestes,trasarealizacióndunhaobra,pasabanaser...............................
14 Que eran os gremios?
o Agrupaciónsdecarpinteirosecanteiros
o Reuniónsdexentesdeoficiossimilares
o Asociaciónsdeartesánsqueexercíanomesmooficio
o Locaisondesereuníanosdamesmafamilia
o Lugaresondesecelebrabanasfestasdopatrón
o Asociaciónsdeartesánseagricultores
62
4Tema
Xeografía e Historia 2.º ESO. Baía Edicións
4 A consolidación das monarquías
u DesdeoséculoXIIforonconfigurándoseamaioríadosestadoseuropeos.Estesestadoseran monarquíasdirixidaspormonarcas(reiseraíñas).
u Os monarcas lograron recuperar o poderqueperderanamansdosseñoresduranteosprimeirosséculosdaIdadeMedia.Paraisotomaronmedidascomo:
u Someteranobrezaáautoridadedomonarca,castigandocondurezaaosnobresqueseresistíanaobedecerassúasordes.
u Formarunexércitodoreinoconsoldadosprofesionaisquerecibíanunhapaga.Des-temodoforondesaparecendoosexércitosdosseñores.
u Crearuncorpodefuncionariosqueaxudabanaosmonarcasnastarefasdegoberno.
u Solicitarapoioáburguesíaparadominaraosqueseopoñíanaosmonarcas,especial-menteanobreza.
u En Inglaterra,osreisestableceronpactoscosgrupossociaismáispoderosos(Igrexa,no-brezaeburguesía),demodoqueospoderesdosmonarcasquedaronlimitadoserecollidosnun documento escrito: a Carta Magna(1215).
Nobre axeonllado ante un monarca (Miniatura, s. XIV).
63
Actividades
Xeografía e Historia 2.º ESO. Baía Edicións
15 En que século iniciaron a súa consolidaron a maioría dos reinos europeos?
o XI
o XV
o XII
o XIII
16 Que medidas levaron a cabo os monarcas de finais da Idade Media para recuperar o po-der nos seus reinos? Completa o seguinte texto:
• Paraaseguraradefensadoreino,osmonarcasorganizaronoseupropio................................
• Paraaxudaraosmonarcasnastarefasdegobernocrearonuncorpode................................
• Tiveronquesometerá................................áautoridadedomonarca,castigandocondurezaaosnobresqueseresistíanaobedecerassúasordes.
• Solicitaronoapoioda................................paradominaraosqueseopoñíanaosmonarcas.
17 Que tiveron que facer os monarcas ingleses para conservar o trono?
o RecoñeceraCartaGrande,naqueseestablecíacomoseherdabaotrono
o Pactarcoasmasaspopularesparaquetivesensalariosdignos
o RecoñecerquedebíanexerceropoderenbeneficiodaIgrexa
o AsinaraCartaMagna,undocumentoquelimitadaopoderdorei.
O apoio da burguesía foi decisivo para a recuperación do poder dos monarcas medie-vais (Unha familia burguesa: o matrimonio Arnolfini. (Jan Van Eyck, 1434).
64
4Tema
Xeografía e Historia 2.º ESO. Baía Edicións
5 As dificultades dos séculos XIV e XV
u OsdousséculosfinaisdaIdadeMediaestiveronmarcadospormúltiplesdificultades, entre as que destacan:
u Fameedesnutriciónxeneralizadanapoboacióneuropea;asrazónsforonasmalascolleitas,consecuenciadaclimatoloxíaadversa.
u Pestes que afectaron moi negativamente sobre esa poboación mal alimentada.AmáisterriblefoiaPeste Negra(1348)queorixinouaperdadaterceirapartedapoboacióneuropea.
u Guerrasentreestados.AmáisgravefoiaGuerra dos Cen Anos(1337-1453)queenfrontouaFranciaeInglaterra.
u Revoltas sociaisentodososámbitos:
• Nascidades:
· Conflitosentreosartesánseosgobernosdascidades
· Enfrontamentoentreasmasaspopularesempobrecidaseaburguesíaacomo-dada
• Nocampo:
· Enfrontamentoentreoscampesiñoseosseñoresnobrespolosintentosdestesdeendureceroréximeseñorial(imposicióndenovosimpostoseobrigas).
O triunfo da morte (P. Brueghel, 1562).
65
Actividades
Xeografía e Historia 2.º ESO. Baía Edicións
18 Relaciona aspectos xerais da crise dos últimos séculos da Idade Media.
1 Fame 1348
2 Peste Campesiñoscontraseñores
3 Guerras 1337-1453
4 Conflitosnascidades Desnutrición
5 Conflitosnomundorural Artesánscontragobernantes
19 Completa as seguintes frases:
•OdescensodapoboacióneuropeaduranteosséculosXIVeXVfoidebidoámalaeescasa........
...............................
•Apestede1348écoñecidacomoa.......................................
•AmáislongadasguerrasmedievaisfoiaGuerrados.......................................
•AGuerradosCenanosenfrontouaFranciacon.......................................
20 Fíxate neste fragmento da obra de Bocaccio e responde: Como se manifestaba a peste? Por que se chamaba peste bubónica? Cales eran as súas consecuencias para os afecta-dos?
As manifestacións da peste
Candocomezaaenfermidade,sáenlleásmullereseaoshomesnasinguaseaxilasunsavulta-mentosqueacadabanotamañodunhamazaouunovo.Axentecomúnchamaaestesavulta-mentosbubas.E,enpoucotempo,estasmortíferasinflamaciónscobrentodasaspartesdocor-po.Logo,ossíntomasdaenfermidadetrocanenmanchasnegrasoulívidasnosbrazos,pernasedemaispartesdocorpo,bengrandesediseminadasoubenpequenaseapertadas.Así,abubaprimitivaconvertíaseensignosegurodefuturamorte.
BOCACCIO.O Decamerón.1348
21 Completa este cadro indicando o tipo de conflito e os grupos que se enfrontaron.
As revoltas sociais dos séculos XIV e XVNas cidades No campo
66
Responde a estas cuestións. Para comprobar a túa aprendizaxe, consulta a información do tema e anota o número de: Acertos Erros
4Tema
AutoavaliaciónRenovación e crise no mundo feudal
Xeografía e Historia 2.º ESO. Baía Edicións
1. A partir de que século foi apreciable, en Europa occidental, a renovación da agricultura?
o IX
o XII
o XV
o VIII
2. Que facilitou o desenvolvemento comercial da Idade Media?
o Aaparicióndenovosanimaisdetiro
o Novossistemasdeembalaxe
o Asmellorasproducidasnoscamiñosterrestres,nosbarcosenossistemasdenavegación
o Aconcentracióndoscomerciantesnosportos
3. Que tiveron que facer os monarcas ingleses para conservar o trono?
o RecoñeceraCartaGrande,naqueseestablecíacomoseherdabaotrono
o Pactarcoasmasaspopularesparaquetivesensalariosdignos
o RecoñecerquedebíanexerceropoderenbeneficiodaIgrexa
o AsinaraCartaMagna,undocumentoquelimitadaopoderdorei
4. Cal foi a guerra medieval máis longa? A que estados enfrontou?
•.........................................................................................................................................................
•.........................................................................................................................................................
5. Que eran os gremios?
•.........................................................................................................................................................
........................................................................................................................................................
........................................................................................................................................................
........................................................................................................................................................
67
Responde a estas cuestións. Para comprobar a túa aprendizaxe, consulta a información do tema e anota o número de: Acertos Erros
4Tema
AutoavaliaciónRenovación e crise no mundo feudal
Xeografía e Historia 2.º ESO. Baía Edicións
1. Que consecuencias tiveron para a sociedade medieval a renovación da agri-cultura e o crecemento da poboación?
o Permitironaconcentracióndapoboaciónengrandescidades
o Amelloradascondiciónsdevidadoscampesiños
o Facilitaronqueosseñoresampliasenosmercados
o Eliminaronaobrigadopagoderendas
2. Desde que século/s foi apreciable en Europa un importante desenvolvemen-to comercial?
o IX-XV o X-XIV o XII-XIII o VIII-XIII
3. Lograron todos os reis europeos impoñerse sobre todos os grupos sociais e reinar de forma autoritaria?
o Non,porquealgúnsforonderrotadosnasguerras
o Si,porquetodosdominaronánobrezaeáIgrexa
o Si,porquetodosconseguironvencernaguerraaosseusrivais
o Non,porqueenInglaterrativeronqueasinaraCartaMagna,quelimitabaoseupoder
4. Responde ás seguintes cuestións sobre a Peste Negra:
•Quefoi?
•Candotivolugar?
•Comosemanifestaba?
•Caleseranasconsecuencias?
5. Completa este cadro indicando o tipo de conflito e os grupos que se enfron-taron.
As revoltas sociais dos séculos XIV e XV
Nas cidades No campo