ONKOLOJİDE HASTA
ve HASTA YAKINININ
GÜÇLENDİRİLMESİ
Hasta ve yakınının
DESTEKLENMESİ
26 mart 2010 saat 14.15
…….
GÜÇLENDİRME?????
güçsüzlük
Kişinin , davranışlarının bir
sonuç getirmeyeceği algısı,
güncel olay ya da henüz
yaşanmış bir olay üzerinde
kontrol eksikliği algısıdır.
Başka bir deyişle
kişinin belirli olaylar yada
durumlar karşısında kendini
güçlü hissetmediği ya da
bireysel olarak kontrol kaybı
hissettiği durumdur.
Hemşirelik; Virginia Handerson’a göre;
sağlıklı veya hasta bireyin
temel gereksinimini karşılamada
bağımsız hale gelmesi için diğer sağlık
bakımı veren gruplarla işbirliği içinde
çalışmak, bağımsızlığa ulaşma sürecini
mümkün olduğunca hızlandırmak ve
kaybettiği gücü kazanmasında bireye
yardımcı olmaktır
…hemşire yönetmeliği..8 mart
Hasta ve yakınını
Güçlendirme hemşirenin
görevidir..
……..
AVRUPA KANSER Birlikleri Örgütü
(ECL)Kanserli hastaların hakları,
Avrupa Kılavuzu
Kılavuz;
Kanser hastalarının ve
sağlık çalışanlarının
hak ve sorumluluklarının
tanınmasına ve
güçlendirilmesine yöneliktir
….. Avrupa Kanser Birlikleri Örgütü
(“The Association of European Cancer
Leagues, ECL),
kanserli hastalar ve ailelerine yasal güvenceler ve özel hizmetlerin sunumunu gerekli görmektedir
ECLHaziran 2002’de Oslo’da
uluslararası ortak bildirge yayınlamış
bildirge ile,
ülkelerin, insan haklarına
saygı çerçevesinde bu
önerileri kabul etmelerini
önermektedir
Kılavuzda bazı ana başlıklar;
2. Bakım Kalitesi
3. Hastalar ile sağlık çalışanları
arasındaki
ilişkiler
4. Hastanın bilgilendirilmesi
Ana başlıklar;
5. Hastalar ve yakınlarına
psikolojik destek
sağlanması
6. Sosyal destek ve maddi
yardımlar
7. Rehabilitasyon
bağlantılı alt başlıklar;
• Çok sayıda farklı sağlık hizmetinden
faydalanabilme (evde bakım, topluma
yönelik hizmetler)
• Sağlık, sosyal ve psikolojik hizmetler
arasında koordinasyon
• Ailelere destek olunması
• Multidisipliner sağlık ekibine
ulaşabilme
Bağlantılı alt başlıklar;
Özelleşmiş kanser hizmetlerine
Ulaşabilme
• Konsültasyon ve iletişim için yeterli
zaman ayrılması
• Tanı, tedavi, bakım ve hastalığın seyri
ile ilgili bilgilendirilme ya da
bilgilendirilmeyi istememe hakkı
• Uygun bir ortamda bilgi edinme hakkı
bağlantılı alt başlıklar; İzin verme ya da vermeme hakkı
Şikayetlerin dinlenmesi ve
cevaplandırılması hakkı
İstenildiğinde ailenin sürece katılma Hakkı
Hastalar ve ailelerinin; hastalığı en iyi
şekilde anlaması ve başa çıkabilmesi,
üzüntü ve streslerinin azaltılması için
bilgiye ulaşımları
desteklenmelidir
bağlantılı alt başlıklar;
Hastalar ve yakınlarının; tanı, tedavi ve tedavi sonrası süreçlere uyumları için duygusal ihtiyaçlarının karşılanmasında psikolojik desteğin sağlanması esastır
Hastalığın her döneminde psikolojik
desteğe ulaşabilmek
Sağlık çalışanlarının, psikolojik destek
ve iletişimle ilgili uygun eğitimlerinin
sağlanması
bağlantılı alt başlıklar;
• Kanser derneklerinin hastane
içinde ve toplum düzeyinde rol
almaları
• Destek grupları .
bağlantılı alt başlıklar;
Hastalara destek amaçlı haberleşme
ağının ve eski hastaların
deneyimlerinin paylaşılmasının
geliştirilmesine yönelik internet
teknolojileri
Eski hastalar, yeni hastalara gönüllü
destek sağlayabilir
bağlantılı alt başlıklar;
Kanserle ilgili telefon yardım hattının
kurulması
Destek ve kendine yardım gruplarının
önemi
bağlantılı alt başlıklar;
Maddi yardımın nereden ve nasıl
bulunacağı konusunda yol gösterilmesi
Yasal haklar ve bunlara başvuru
konusunda yardım
Hastalık süresince ve hastalık sonrası
dönemde desteğin sağlanması
Gerektiğinde aile bireylerine özel
desteğin sağlanması
bağlantılı alt başlıklar;
Kanserli çalışanlara özel güvencelerin
sağlanması (hastalık izni, yarım gün
çalışma, işten çıkarılmama garantisi
bağlantılı alt başlıklar;
Tam kapsamlı (fiziksel, sosyal,
psikolojik, ruhsal, ve mesleksel) ve
Multi-disipliner bir yaklaşımla Kanserli
hastalara rehabilitasyon
Psikolojik bakım neden gerekli
Hemşirelerin bütüncül bakım
vermesi gerektiğinden,hemşirelik
mesleğinin gereği olarak
Psikolojik bakım
Kanserin bir stresör olması ve
başedilmesi gerekli hasta
tepkilerini ortaya çıkarması
nedeniyle
Psikolojik bakım
Hasta haklarına yönelik ulusal
taahhütlerimiz ve hasta
savunuculuğunun görevimiz
olması nedeniyle
Sormamız gereken sorular
Nelerle karşılaştım?
Ne yaptım?
Psikolojik bakım mı bu yaptığım?
Ne yaparsam uygun olur ne yaparsam
adı psikolojik bakım olur?
Deneyimleri/görüşleri paylaşalım
karşılaştıklarımız
Rol yapma
Daha kötülerini örnek gösterip teselliye
çalışma
Bilgilenmeye –geleceği planlamaya
çalışma
Desteklerini-kaynaklarını sorgulama
Tepki-İNKAR
Yanlıştır
Yanılmıştır belki
Yanılmıştır inşallah
Atlamamıştır inşallah..
Nasıl destekleyeceğiz-elinden inkarı alalım
mı-ne zaman???
Bu durumlara karşı
Güçlendirme amaçlı ne
yapıyoruz???
Destek verenin
korkusu (moral vereyim derken
moral bozar mıyım?)
Depresyona , ümit kaybına neden
olur muyum???
Sorulara cevap verme
Sık karşılaşılan sorular..
Neyi duymak istiyor..
Neyi duymaya hazır
Hemşirelik değerlendirmesi
yapabilme olanağı ar mı??
Sık söylediğimiz sözler neler
Farkında mıyız???
“böyle düşünmemelisin”
“moralini bozmamalısın”
“Pozitif düşünmeliyim” inancı
bir takıntı haline gelirse
Hasta tanıyı aldıktan sonra kendisini
hep olumlu düşünmek zorunda
hisseder.
hasta ve yakınları yaşadıkları öfkeyi,
üzüntüyü ve kederi yaşamayı erteler.
Oysa
Hastalık tanısı sonrası yaşanılan öfke,
şok ve üzüntü gibi olumsuz
duyguların paylaşılması gerekir.
Duyguların bastırılması, inkar
döneminin uzun sürmesine ve
bastırılan duyguların daha şiddetli
şekilde kendini göstermesine neden
olabilir?
Neyi değerlendireceğiz
Hangisi bizim işimiz
Kurumun kültürü,prosedürü ne
Ruhsal problem..
hastalık gibi zorlayıcı yaşam
olaylarının süre ve
şiddetine bağlı olarak,
ruhsal problemlerin ortaya
çıkmasına neden olduğunu
bildirmişlerdir.
Ruhsal durum
semptomlar, kanserin lokalizasyonu,
beklenenprognoz
Hastan›n geçmiş kişilik özellikleri,
sorunlarla başa çıkma yeteneği, ego gücü,
içerisinde bulundu¤u psikolojik gelişim aşaması
kanserin bulunulan noktadaki etkisi ve anlamı
Ruhsal durum
Şaşkınlık
Öfke ve
kaygı…
Korku
Ümitsizlik
güçsüzlük
hastada
Başkalarına bağımlı kalma
Sosyal yaşamın sekteye uğraması
Vb…
Kanserli Hastanın
Yakınlarında Öfke ve Kaygı
sonraki aşamada ne olacağının
bilinememesi hastalara ve yakınlarına
kaygı yaşatmaktadır
en sık gözlenenin ümitsizlik,
anksiyete ve ölüm korkusu olduğu
belirtilmiştir
…
yakınlarında
yaşamında değişiklik
yapmak zorunda olmaları
ve tedavi sürecinde
hastalarına eşlik etmeleri-
ruhsal dalgalanmalar
gözlenmesi gerekli tepkiler
kansere karşı önyargılı ve felaketçi
bir tavır
Kaderci teslimiyetçi tavır
Başetme çabası
Kişiye göre değişen
yaklaşımlar
hasta çok iyi izlenmeli, iyi tanımalı.
Hastaya ne zaman ve nasıl
söyleneceğine, hastadan alınacak
uyarılara göre karar vermeli"
YAPILABİLİYOR MU??
Basamaklı yaklaşım
Acele etmemek
Bebek adımları….dürüstlük-yarar
dengesini gözeterek
yaşam kalitesinin yükseltilmesi
İki uç:
Aşırı ilgilenme---durumu yok sayma
Tükenmeyi önleme (şarj etme)
İlaçla Yardımda yaşanan
sorunlar Uyku sorununun çözümünde kullan›lan
hipnotikler veya antihistaminikler özellikle akşam saatlerinde uygulandığında deliryumu provoke
edebilir.
verilecek ilaçların gastrointestinal sistem üzerindeki direkt ya da çoğunluğu 5HT-3 reseptörleri üzerinden ortaya çıkan merkezi nitelikte bulantı ve kusmalara yol açıp açmayacağının akılda tutulması gerekir
İlaçlar ve bazı tümörler de
depresyona neden olabilir
İlaçlar;
prednizon, deksametazon, prokarbazin,
vinkristin, vinblastin, l-asparaginaz,
tamoksifen,
interferon, antihipertansifler, narkotikler,
beta blokerler, benzodiazepinler,
steroidler, antiparkinson ajanlar..
Tümörler vd.
Hormon salgılayan tümörler,
pankeas başı kanseri,
MSS tümörleri,
üremi,
ensefalit,
elektrolit dengesizliği depresyona
yol açan nedenler arasında yer almaktadır
intihar riskini artıranlar
Depresyon, ümitsizlik,
Kontrol edilemeyen ağrı
Hafif deliryum
Eski psikiyatrik hastalıklar
Madde Bağımlılığı
Akut aile sorunları
Geçmiş intihar girişimleri,
Ailede intihar öyküsü.
Güçlendirme-destekleme
intihar fikirlerinin doğal olduğu
yönünde bilgi verilmesi
önerilmektedir.
semptomlar kontrol altına
alındığında intihar fikri
kaybolmakta
EN AZ KONUŞULAN KONU
Cinsel sorun
Hastalar sorunlarının doğası ve geri
dönüşünün olup olmayacağını bilmek
isteyeceklerdir.
Eş ya da partner de konuşmada yer
alabilir.
güçsüzleştiren
eli kolu bağlı oturmak
Çaresiz bekleyiş..
Algılanan sosyal destek
Güvenmek..
…….
Korkan insan başkalarını yanında ister
Kaygılı kişi kalabalığı tercih etmez
Korkuyu yönetilebilr düzeye indirirsek
kişinin kendine güveni artar başetme
umudu yükselir..
Ailenin sorumlulukları-I
Kararlar vermek ya da karar
sorumluluğunu paylaşmak,
Hastanın bakımını yerine getirmek,
Mali giderleri karşılamak,
Hastalığa bağlı ve diğer nedenlerden
ortaya çıkan değişimlere adapte
olmak,
Holland JC( 1998) Psycho Oncology, ss. 981-993)
Ailenin sorumlulukları-II
Hastanın isteklerini karşılamak,
Hastanın artan duygusal gereksinimini
karşılamak
Kendi duygusal gereksinimini
karşılamak
Yaşam düzenini sürdürmek
Holland JC( 1998) Psycho Oncology, ss. 981-993)
Onam formu
Gerçekler..
Hemşirelerden
Hastalardan çok yakınlarıyla
uğraşıyorum, anlatılanları anlamamakta
ısrar ediyorlar, tekrar tekrar aynı şeyleri
soruyorlar, sanki bizi test ediyorlar..
“Hasta için” ne
yapabilirim?,-
Hazır reçeteler mi? Temel ilkeler mi
İlkeler………….
Bana ne
Sana ne
Ona ne
SINIRLARI AŞMAMAK
MAHREMİYETE SAYGI
Meraktan kaçınma-hasta yararını
önceleme
İlke…
Dürüstlük
Yalan söylememe/doğruyu
söylememe???
İlke..
Aktif dinleme ve her sorunun yanıt
beklemediğini bilme
Susmayı etkin kullanma
İlke..
Otonomi-özerklik
Yerine karar vermeme
Hasta için değil hasta ile çalışma
(Aktif dinleme, empati yapma, duygu ifadesine yardım,düşüncelerini açıklaştırmaya yardım, soru sormaya fırsat verme, gereksinimine uygun bilgi verme, psikolojik gereksinimleri belirleme. KARARLARA KATILMASINI SAĞLAYABİLME)
Inci düzey psikolojik bakım
ilke
Özerklik
Özbakım becerilerini ve baş edeblmeyi
güçlendirme
ilke
Mahremiyeti –hasta yararını koruma
İletişimde Mahremiyeti sağlayan fizik
ortam
neyi
Neden yapıyorum??
HASTADAKİ DURUM GEREKSİNİM YAPILACAK OLAN
Tedavi zararından korkma
Nukste yaşana ölüm korkusu
Tekrarlama korkusu
Çocuğuna geçecek korkusu
Güvenlik gereksinimi Korkuyu ele alma
Sakın söyleme diyen hasta ailesi Hastanın üzülmesi,
depresyona girmesi,
baş edememesinden korkma
Tedaviyi reddetme (stomayı)
(Yaşamın kısıtlanması endişesi)
Güvenlik gereksinimi Nedeni anlama
Güven sağlama
Bilinmezlik kaygısı
Belirsizlik endişesi
Dinleme
Yanında olma
Düşündüğü olasılıkları anlatmasını
isteme
Duygu iadesine yardım
Saygı görme gereksinimi
Ait olma gereksinimi
Zaman ayırma
Nasılsınız? Sorusunu nasıl olduğunu
anlamak için sorma
katedilecek
Daha çok yolumuz var…
Azimle hep birlikte…