Partycypacja społeczna w zarządzaniu transportem i w planowaniu przestrzennymAspekty, aktorzy i sposoby działania
Sascha Baron
Wprowadzenie
„Wielu niewielkich ludzi w wielu niewielkich miejscach, którzy czynią wiele
drobnych rzeczy przemieniają oblicze świata“ – przysłowie afrykańskie
zrozumienie pojęcia „uczestnictwa społecznego” i jego zastosowania
argumenty i problemy
warunki dobrego uczestnictwa społeczengo
aktorzy i grupy interesów
przykłady i metody na poziomie komunalnym
2Sascha Baron – Partycypacja społeczna w planowaniu…
Pojęcie uczestnictwa
Uczestnictwo społeczne znaczy informowanie i zaangażowanie
społeczeństwa, czyli mieszkańców, grup interesów (gospodarki,
stowarzyszeń), polityków itp. Obywatele są grupą docelową planowania, tak że państwo troszczy się o
zapewnienie dobra wspólnego.
Obywatele nie są tylko „klienci” i konsumenci działań administracyjnych. Oni
są dojrzałymi partnerami i posiadają wiedzę fachową (na lokalnym poziomie)
3Sascha Baron – Partycypacja społeczna w planowaniu…
Pojęcie uczestnictwa
Informacja wyraża się w regularnej komunikacji społecznej za pomocą
prasy, radia, telewizji jak i np. ulotek czy interentu komunikacja społeczna jest tylko częścią uczestnictwa społecznego
Uczestnictwo wyrażone przez współdziałanie przy podejmowaniu decyzji
np. przybliża obywateli do polityki
4Sascha Baron – Partycypacja społeczna w planowaniu…
Przestrzenie dla uczestnictwa społecznego
Konwencja z Aarhus Dostęp społeczeństwa do informacji o środowisku,
Udział społeczeństwa przy podejmowaniu określonych decyzji dotyczących środowiska
i dostęp do sądów oraz trybunałów
Poprzez przełożenie konwencji na dyrektywy Unii Europejskiej w 2005 r.
państwa członkowskie zostały zobowiązane do jej wdrożenia w życie.
Pośredni udział także przez „gospodarkę opartą na wiedzy” (Strategia
Lizbońska)
Zmiana paradygmatu zarządzania:
z „suwerennej decyzji“ na „wspólną decyzję“5Sascha Baron – Partycypacja społeczna w planowaniu…
„Spotkać się to początek, razem żyć to postęp, razem pracować to sukces”
- Henry Ford I
6Sascha Baron – Partycypacja społeczna w planowaniu…
Argumenty za uczestnictwem
Transparentność Otwartość i uczciwe zasady prowadzą do większej akceptacji planowania,
Promowanie zaufania obywateli do polityki i administracji publicznej.
Zrozumiałość Poprzez zwiększenie akceptacji podejmowanych decyzji politycznych i ich
jakości.
Potencjał kreatywności Odkrywanie i rozwój „kreatywnych zasobów” wśród obywateli.
Postrzeganie obywateli jako "lokalnych ekspertów„
Większa wiedza i podstawy dla decydentów,
Udział obywateli w planowaniu stwarza motywację do większego
uczestnictwa w życiu publicznym
7Sascha Baron – Partycypacja społeczna w planowaniu…
Argumenty za uczestnictwem
Współpraca pomiędzy poszczególnymi uczestnikami (aktorami) na różnych
płaszczyznach procesu planowania,
Konsensus Wspólne ustalanie celów i realizacja ich, oszczędza czas i koszty związane z
wdrażaniem polityk, planów, projektów, programów i prawodawstwa, zwiększenie identyfikacji z projektem oraz zaangażowania obywateli
Reasumując, dobry udział społeczny prowadzi do zwiększenia akceptacji zamierzeń, a często do lepszych rozwiązań.
„Planowanie transportu bez udziału społecznego jest nieodpowiedzialną arogancją
projektantów lub polityków”
– Prof. Hermann Knoflacher, Politechnika Wiedeńska
8Sascha Baron – Partycypacja społeczna w planowaniu…
Problemy dialogu społecznego
Złożoność materii planowania oraz różne wyjściowe kompetencje
obywateli (doświadczenia laików) zrozumienie tematu, wiedza
Nakłady czasu i środków na przygotowanie i przeprowadzenie procesu
partycypacji społecznej przedłużają proces planistyczny (uwaga: bez
partycypacji społecznej są zazwyczaj jeszcze większe opóźnienia, np. z
powodu protestów)
Niedostateczne finansowanie lub brak woli politycznej dla partycypacji
społecznej a przez nie planowanie zazwyczaj ponosi klęskę!
9Sascha Baron – Partycypacja społeczna w planowaniu…
Problemy dialogu społecznego
Osobiste animozje pomiędzy uczestnikami i emocje
Różnorodne motywacje uczestników procesu np. żądza władzy, partykularne lub gospodarcze interesy,idealizm ...
Dyskusje zorientowane na wypracowanie wspólnego stanowiska nie zawsze prowadzą do wypracowania konsensusu między uczestnikami. Uczestnictwo nie może zastąpić rozwiązań dobrych dla wszystkich postulatów, ale przedstawia obraz interesów.
„Komunikacja społeczna to nie wszystko, ale planowanie bez komunikacji jest niczym“
– za Bischoff, Selle, Sinning (2005): „Informieren, Beteiligen, Kooperieren”
(„Informować, uczestniczyć, współpracować”)
10Sascha Baron – Partycypacja społeczna w planowaniu…
Jacyś aktorzy procesu zostali zapomniani?
Jeśli może być zaplanowana droga rowerowa nawet bez udziału innych urzędów (np. od gospodarki wodnej czy ochrony przeciwpowodziowej) tak, że rządzi tym woda…
11Foto: imoveSascha Baron – Partycypacja społeczna w planowaniu…
Warunki osiągnięcia sukcesu przy partycypacji
1. Udział społeczeństwa jest musi być pożądany politycznie a proces
uczestnictwa być wspieranym politycznie.
2. Mieszkańcy jak i grupy interesu czują się adresatami procesu
planistycznego są zaangażowane albo zainteresowane.
3. Decyzje nie są podjęte na samym początku procesu. Udostępnia się
natomiast uczestnikom procesu możliwości do kształtowania (zmiany) i
rozwoju planów.
4. Czas, zasoby finansowe i personalne dla partycypacji społecznej są
dopasowane do procesu i osiągalne.
5. Właściwości (np. podział obowiązków) i zadania są zrozumiałe
6. Kontynuacja – ciągłość procesu.
12Sascha Baron – Partycypacja społeczna w planowaniu…
Uczestnicy procesu na poziomie komunalnym
władze miasta
urzędy i instytucje innych organów
publicznych
politycy
gospodarka - przedsiębiorcy
spółki miejskie
stowarzyszenia, związki, kościoły
szkoły, uczelnie, itp.
massmedia
13
źródło: SRL – „Kooperative Beteiligungsverfahren in der kommunalen Verkehrsplanung” (Wspólne zaangażowanie w proces planowania lokalnego transportu ), s. 11
Sascha Baron – Partycypacja społeczna w planowaniu…
- społeczeństwo
- zorganizowane grupy
- instytucje publiczne
- planistazagadnienie planistyczne
Intensywność procesu partycypacji
Informowanie (I) informowanie zainteresowanych o stanie procesu planistycznego
przekazywanie faktów bez oczekiwania opinii o nich
obserwacja / wysłuchiwanie / Zbieranie uwag (Z) Monitorowanie, ocena i wykorzystanie opinii
(percepcja = opinie mogą być wykorzystywane)
Informowanie i zbieranie uwag
(zbieranie uwag = propozycje muszą być przeanalizowane)
Kooperacja / współdecydowanie (K) bezpośrednia współpraca (część planowania) ( kooperacja)
kooperacja zakończona wspólną decyzją
( współdecydowanie)
14Sascha Baron – Partycypacja społeczna w planowaniu…
kierunek komunikacji
planiści | obywatele
Sascha Baron – Beteiligung Stadt- & Verkehrsplanung
Proces udziału społecznego
15
źródło: ÖGUT (Hrsg.)(2005):Das Handbuch Öffentlichkeitsbeteiligung
(Podręcznik partycypacji społecznej), Wiedeń, s. 8.
Jutro zaczyna się proces
udziału (o udział).
Masz ochotę wybrać się ze
mną?
Proces planowania a proces uczestnictwa
Przykładowy schemat przebiegu procesu planowania i udziału
społecznego
16
źródło: ÖGUT
Sascha Baron – Partycypacja społeczna w planowaniu…
przebieg
faza przygotowań
decyzja rady o przeprowadzeniu procesu
wdrożenie
informacja o realizacji
pierwsze kroki
decyzja
prezentacja na radzie miasta
uwzględnienie w budżecie
„komórki planistyczne”
4 „komórki planistyczne” do opracowania jednej koncepcji
informacja zwrotna
dyskusja nad wynikami z uczestnikami
ocena społeczna
tworzenie
debata z projektantami
przekazanie opinii politykom
udział grup docelowych i interesantów
informowanie
warsztaty
okrągły stół
Rodzaje partycypacji (wybór)
Spotkanie z mieszkańcami (niem. Bürgerversammlung) (I) informacja o przyjętym projekcie lub zamiarach planistycznych we wczesnych stadiach jak i w trakcie projektu
Grupy robocze (Z) regularne lub jednorazowe spotkania w ramach otwartych warsztatów albo przez „stałą obsadę” uczestników w
dłuższym czasie
obywatelskie zespoły planistyczne / „komórki planistyczne” (ang. citizens’ panel) (K) wszyscy chętni (w tym laicy): wybór przez losowanie 10-25 uczestników, mających możliwość otrzymania specjalnego urlopu w
swych dotychczasowych miejscach pracy, otrzymujących honoraria praca nad z góry zadanym, dającym się rozwiązać zagadnieniem
(problemem, planem itp.)
17Sascha Baron – Partycypacja społeczna w planowaniu…
Rodzaje partycypacji (wybór)
Okrągły stół (K) regularnie, jednorazowo, w przypadku zaistnienia potrzeby
głównie stały skład uczestników, rzadziej otwarte na inne grupy interesów
zazwyczaj uczestnicy spośród administracji publicznej i stowarzyszeń
(organizacji) społecznych
dyskusje i negocjacje na równych prawach
Workshop - warsztaty (K) określony, stały temat; różne metody dla poszczególnych grup roboczych
wspólne poszukiwanie rozwiązań
otwarte dla wszystkich grup lub wstępnie określeni partnerzy (grupy interesu)
18Sascha Baron – Partycypacja społeczna w planowaniu…
Przykład „Miasto przyjazne pieszym i rowerzystom“
Federalny Urząd Ochrony Środowiska (2001-2003)
miasta modelowe (uczestnicy): Lingen, Plauen, Wittenberg
nadrzędne cele:− Długoterminowa promocja ruchu
pieszego i rowerowego− Stworzenie przyjaznego klimatu
dla ruchu pieszego i rowerowego− Wpływ na wybór środka lokomocji
w celu zwiększenia udziału ruchu rowerowego i pieszego.
cele pośrednie:− Koncepcje partycypacji i strategie
komunikacji społecznej,− Budowa lokalnych sojuszy na
rzecz ruchu pieszego i rowerowego,
− Działania, które można wdrożyć szybko łatwo i niskobudżetowo
− Zalecenia dla polityki dotyczącej ruchu pieszego i rowerowego.
19Źródło: plan+rat, PGV
Sascha Baron – Partycypacja społeczna w planowaniu…
komitet sterujący
grupyrobocze
instytucjepolityczne
komitet doradczyfirma
consultingowa
Przykład „Miasto przyjazne pieszym i rowerzystom“
struktura organizacyjna oraz − efektywne monitorowanie projektu− „zakotwiczenie” (kontynuacja)
struktur współpracy także po zakończeniu projektu
− zaangażowanie kierownictwa− główne grupy robocze
rady doradcze projektu dyskusja nad celami oraz
sposobami działania uczestnictwo gremiów
politycznych kontrola wyników działań
20Bildquelle: plan+rat, PGV
Sascha Baron – Partycypacja społeczna w planowaniu…
komitet sterujący
grupyrobocze
instytucjepolityczne
komitet doradczyfirma
consultingowa
Przykład „Miasto przyjazne pieszym i rowerzystom“
Akcje adresowane do społeczeństwa
partycypacja społeczna
Impreza rozpoczynająca i wprowadzająca do projektu− przejazd rowerowy przez miasto wraz z
dyskusją nad stanem istniejącym− spotkanie z aktywistami lokalnych
organizacji i grup społecznych Przejazd rowerowy rad doradczych
uczestniczących w projekcie− przynajmniej raz do roku− osobiste zapoznawanie się z
funkcjonowaniem rozwiązań powstałych w projekcie
21fotografie: plan+rat, PGV
Sascha Baron – Partycypacja społeczna w planowaniu…
Przykład „Miasto przyjazne pieszym i rowerzystom“
Akcje adresowane do społeczeństwa
marketing społeczny
konkurs „Pracodawca przyjazny rowerzystom“− „rowerem do pracy”− w przypadku innych projektów współpraca
także z kasami chorych i ubezpieczalniami!
Kampania „mile dziecięce“ (zbieranie mili)− dzieci jako piesi i rowerzyści
upowszechnianie poprzez publikatory
22Fotografie: plan+rat, PGV
Sascha Baron – Partycypacja społeczna w planowaniu…
Przykład „Planowanie infrastruktury rowerowej w Lipsku“
projekt realizowany przez: miasto Lipsk (od 1989)
uczestnicy: − Urząd Planowania Transportu− Wydział Infrastruktury UM− Straż Miejska (Ordnungsamt)− Urząd Ochrony Środowiska− ADFC Leipzig
działania:− grupy robocze− „oficer rowerowy“− pojedyncze realizacje− wypracowanie zasad
postępowania
23fotografie: Bernhard Kern, www.partizipation.at
Sascha Baron – Partycypacja społeczna w planowaniu…
Przykład „Shared Space“ / Strefy zamieszkania
Idea Shared Space (przestrzeni współdzielonej):
− to nie jest koncepcja transportowa, raczej „filozofia” względnie nowy sposób planowania transportu
− opracowana w 2001 r. w Holandii− głównym kryterium jest zintegrowane
planowanie przestrzeni miejskiej− udział społeczny od początku procesu
planistycznego− „laicy“ planują wspólnie z ekspertami
cel: ulica dla wszystkich i wspólnie planowana, wzajemne zrozumienie
Przykład Konstancja (Konstanz) od 2009 Uczestnicy procesu (aktorzy):
− DB Station (spółka Dworce Kolejowe)− Wydział Infrastruktury Urzędu Miasta − Urząd Planowania Przestrzennego i
Ochrony Środowiska− osoby z ograniczoną zdolnością ruchową− przedsiębiorcy (m.in. wypożyczalnia
rowerów)− mieszkańcy sąsiednich budynków
Cele: − przebudowa placu dworcowego (~350 m)− podniesienie jakości przestrzeni− przestrzeń dla wszystkich środków
lokomocji (także węzeł przesiadkowy)− przestrzeń bez barier
Metody: − strona internetowa o projekcie− wystawy i prezentacje zamiarów− warsztaty dla mieszkańców
24Fotografie: Stadt Konstanz
Sascha Baron – Partycypacja społeczna w planowaniu…
Przykład „przewożenie rowerów w kolejach regionalnych“
zleceniodawca: Zarząd Transportu Regionalnego Badenii-Wirtembergii
cel: zebranie doświadczeń w zakresie bezpłatnego przewozu rowerów
metoda: wywiady pogłębione aktorzy:
− zarządy transportu regionalnego− przedsiębiorstwa kolejowe− organizacje społeczne i branżowe
(ADFC, VCD, org. turystyczne) cele: Rozpoznanie możliwości
technicznych i opinii społecznych na potrzeby nowych przetargów
Wstępne wyniki:− „okrągły stół“
ok. 1-2x rocznie ADFC spotyka się z DB Regio, Erfurter Bahn, Zarząd Transportu Regionalnego Turyngi
25fotografie: Baron (imove) und Malur (Erfurter Bahn)
Sascha Baron – Partycypacja społeczna w planowaniu…
Przykład lustra „Trixi “ w Fryburgu Bryzgowijskim
Miasto Fryburg (od 2007) punkt wyjścia:
− sprzeciw społeczny wobec wypadków śmiertelnych cyklistów
− lobbing przez mieszkańców! lokalna prasa
Cel: więcej bezpieczeństwa dla rowerzystów (martwe pole)
Uczestnicy procesu:− Urząd Miasta – wydział infrastruktury− policja− Instytut IMOVE (TU Kaiserslautern) − Okrągły Stół Fryburg (RoundTable)− przedsiębiorstwa spedycyjne− ADAC (Niemiecki Związek Motorowy)− szkoły
26
Konflikt ... ... Lösung
Bildquelle: imoveSascha Baron – Partycypacja społeczna w planowaniu…
Przykład lustra „Trixi “ w Fryburgu Bryzgowijskim
Idee upublicznienia procesu:− możliwość ufundowania luster
przez indywidualnych mieszkańców
− aktywna prezentacja problemu na łamach prasy codziennej
− Finansowanie ok. 250 luster zostało zapewnione przez prywatnych sponsorów – w dużej mierze indywidualnych mieszkańców
− Kontrargument „pustej kasy publicznej“ wystarczył
27źródło: screen z www.toter-winkel.hcpy.de
Sascha Baron – Partycypacja społeczna w planowaniu…
Wnioski
Każde działanie planistyczne wymaga indywidualnego podejścia do partycypacji społecznej
Także małe działania pomagają, a czasem są nawet bardziej skuteczne, jeśli odbywają się regularnie (np. „okrągłe stoły” z stowarzyszeniami rowerowymi)
Schemat procesu partycypacji pozostaje w zasadzie taki sam, ale należy zaplanować odpowiednią ilość czasu i zasobów aby go przeprowadzić
Udział społeczny w całym procesie planowania buduje zaufanie i zaangażowanie w politykę lokalną i jest podstawą sukcesu
28Sascha Baron – Partycypacja społeczna w planowaniu…
Wnioski
Rozsądny wybór intensywności konsultacji – samo informowanie społeczeństwa nie wystarczy, udział społeczny wykracza poza konsultacje i jest procesem towarzyszącym planowaniu
Mieszkańcy wnoszą do procesu planowania LOKALNĄ wiedzę ekspercką „spod drzwi”, także w sytuacji gdy nie posiadają wiedzy branżowej
Stowarzyszenia (np. ADFC, VCD) dostarczają wiedzy FACHOWEJ z zakresu ruchu rowerowego, gdyż one są na bieżąco zaznajomione z sytuacją w kraju i na świecie powinna ona być zawsze wykorzystywana podczas fachowych
zagadnień
Dobra partycypacja społeczna pozytywnie nastawia publikatory i tworzy dobrą atmosferę wśród ludzi, nawet jeśli nie wszystkie postulaty mogą być brane pod uwagę – wysłuchanie i udział społeczeństwa czynią większą akceptację dla zamierzeń.
29Sascha Baron – Partycypacja społeczna w planowaniu…
Literatura www.partizipation.at www.mitarbeit.de
Krause, Juliane; Hildebrandt, Edzard (2005): Modellvorhaben Fußgänger- und Fahrradfreundliche Stadt (Rozwiązania modelowe miast przyjaznych pieszym i rowerzystom) www.uba.de Verkehr Publikationen Fuß- und Radverkehr
Holtkamp, Lars (2001): Bürgerbeteiligung in Städten und Gemeinden – Ein Praxisleitfaden für die Bürgerkommune (Udział społeczny w miastach i gminach – praktyczne podręcznik dla gmin obywatelskich), Berlin.
Institut für Landes- und Stadtentwicklungsforschung und Bauwesen des Landes Nordrhein-Westfalen (ILS NRW) (2008): Nachhaltige Verkehrspolitik – Akteure und Prozesse , ein Leitfaden (Zrównoważona polityka transportowa – Aktorzy i Procesy - Wprowadzenie), Dortmund
Guidemaps (2004): Successful transport decision-making – a project management and stakeholder engagement handbook (Efektywne podejmowanie decyzji w transporcie – podręcznik partycypacji dla menadżerów projektów i decydentów)
Landeshauptstadt München, Referat für Stadtplanung und Bauordnung (2006): Perspektive München- Verkehrsentwicklungsplan (Plan rozwoju transportu w Monachium)
30Sascha Baron – Partycypacja społeczna w planowaniu…
Serdecznie dziękuję za Państwa uwagę!
... oraz życzę wielu sukcesów i zadowolenia przy Państwa pracy nad
procesami partycypacji społecznej!
31Sascha Baron – Partycypacja społeczna w planowaniu…
imove - Institute for Mobility & Transport, Kaiserslautern University of TechnologyPaul-Ehrlich-Strasse 14, 67663 Kaiserslautern, Germany
Fon +49 631 2053813, Fax +49 631 2053905, http://www.imove-kl.de