< 10
10-20
20-30
30-40
40-50
50-60
60-70
70-80
80-90
> 90
Polityka miejskaInspiracje Programu ESPON 2013
2
ESPON jest Europejską Siecią Obserwacyjną Rozwoju Terytorialnego i Spójności Terytorialnej. Jest to program badawczy dotyczący rozwoju przestrzennego, związany z Funduszami Struk-turalnymi UE. Program rozpoczął się w 2002 roku i początkowo był finansowany ze środków Programu Inicjatywy Wspólnotowej INTERREG III oraz częściowo przez kraje członkowskie oraz Islandię, Norwegię i Szwajcarię . Obecnie program jest realizowany w ramach Celu 3 Funduszy Strukturalnych „Europejska Współpraca Terytorialna”. Finansowanie Programu zapewnia Komisja Europejska, kraje członkowskie UE oraz kraje partnerskie biorące udział w programie. ESPON 2013 jest realizowany w 31 krajach. Siedziba Władzy Wdrażającej program mieści się w Luksemburgu.
Celem programu jest zapewnienie politykom i praktykom na poziomie wspólnotowym, kra-jowym oraz regionalnym systematycznej, nowej i porównywalnej wiedzy na temat trendów rozwoju terytorialnego Europy oraz wpływu wdrażanych polityk na regiony i obszary europej-skie. Wiedza ta ma bezpośrednio wspierać formułowanie i realizowanie zadań strategicznych. Program ESPON ma dostarczać wiedzy wykraczającej poza standardowe, tradycyjne analizy sporządzane przez Komisję Europejską.
W sumie ponad 130 instytucji badawczych z całej Europy jest zaangażowanych w projekty badawcze, działania wspierające i koordynujące Program. Krajowe Punkty Kontaktowe ESPON tworzą sieć i służą jako łączniki pomiędzy środowiskami praktyków i badaczy we wszystkich krajach członkowskich. Zadaniem przedstawicieli szczebla ministerialnego ze wszystkich krajów zaangażowanych w Program ESPON oraz przedstawicieli Komisji Europejskiej zasiadających w Komitecie Monitorującym jest wzmacnianie praktycznego wymiaru realizowanych badań oraz dostarczanie inspiracji i propozycji tematów badawczych. Więcej informacji na temat Programu ESPON 2013 można znaleźć na stronie:
www.espon.euwww.espon.pl
3
Polityka miejska
Tocząca się aktualnie debata nad polityką miejską w Polsce oraz procesy decyzyjne mające na celu stworzenie projektu dokumentu Krajowej Polityki Miejskiej to doskonała okazja aby poszukać inspiracji w bogatych wynikach Programu ESPON 2013. Krajowa polityka miejska zgodnie z przyjętą definicją* jest celowym, ukierunkowanym terytorialnie zbiorem działań państwa na rzecz zrównoważonego rozwoju miast i ich obszarów funkcjonalnych oraz wykorzystania ich potencjałów w procesie rozwoju kraju.
Strategicznym celem krajowej polityki miejskiej w Polsce według przyjętych założeń ma być wzmocnienie zdolności miast i obszarów zurbanizowanych do kreowania wzrostu gospodarczego i tworzenia miejsc pracy oraz poprawa jakości życia mieszkańców.
Przytoczone inspiracje, wynikające z badań projektów ESPON, pogrupowane są zgodnie z sześcioma wątkami tematycz-nymi, wokół których koncentruje się debata nad krajową polityką miejską:
• rozwój gospodarczy;• transport;• ochrona środowiska i odpowiedź na zmiany klimatu;• kształtowanie przestrzeni;• rewitalizacja;• zarządzanie obszarami miejskimi.
Przykładowe rozwinięcie tematyki powyższych wątków wskazano na str. 10. Ninijesza broszura przytacza wnioski i rekomendacje wynikające z projektów realizowanych w ra-mach programu ESPON.
*) w założeniach Krajowej Polityki Miejskiej do roku 2020 przyjętych przez Komitet Rady Ministrów 20.06.2013 r.
Rozwój gosPodaRczy
esPoN attReg: Miasta w regionach zielonych (Mapa 1, grupa 2) to miasta „obrotowych drzwi” zdolne przyciągać turystów i krótkoterminowych odwiedzających, co nie jest zjawiskiem negatywnym pod warunkiem, że posiadają one strategię zatrzymania raz zachęconych gości. Podstawowa rekomendacja dla miast zlokalizowanych w tych regionach dotyczy opracowania strategii zakorzenienia za pomocą dogodnych warunków mieszkaniowych i rozwojowych dostępnych w szczególności dla młodych pracowników. Miasta w regionach różowych (Mapa 1, grupa 1) należą do najbardziej problematycznych pod względem atrakcyjności. O ile ich wskaźniki gospodarcze mogą być dobre, to zalecane jest radykalne podniesienie atrakcyjności bądź to turystycz- nej (np. poprzez strategię serii wydarzeń, wypromowanie produktu turystycznego) bądź to rezydencjonalnej (np. poprzez utworzenie dobrej uczelni wyższej). Tak wytworzony potencjał ma szansę pozytywnie wpłynąć na kapitał ludzki i transformację do grupy 4.
esPoN Foci: Różne wyzwania globalne wymagają alter- natywnych rozwiązań, co z kolei generuje „wygranych” i „przegranych”. Budowanie scenariuszy rozwojowych poma-ga w identyfikacji „wygranych” i „przegranych” oraz ułatwia poszukiwanie właściwych rozwiązań dla kwestii miejskich i terytorialnych będących efektem procesów globalizacji.
esPoN sgPtd: Zwiększa się przepaść rozwojowa pomiędzy dużymi i średnimi miastami a metropoliami. Duże i średnie miasta są bardziej niż stolice i metropolie podatne na recesję i kryzys, co przejawia się zarówno w większym spadku tempa wzrostu, jak również w zwiększeniu stóp bezrobocia. Duże
Mapa 1.Typologia rodzajów przepływu ludności 2001-2007 (ESPON ATTREG) Mapa 2.Publiczne i prywatne wydatki na B+R jako % PKB 2007-08 (ESPON SIESTA)
•
• • •
•
•
•
•
•
•
•••
•
•
•
•
•
•
•
•
••
•
•
•
•
•
•
•
•
•
•
•
•
•
•
•
•
•
•
•
•
•
•
•
••
•
•
Acores
Guyane
Madeira
Réunion
Canarias
MartiniqueGuadeloupe
Zagreb
Valletta
BudapestBratislava
Roma
Riga
Oslo
Bern
Wien
Kyiv
Vaduz
Paris
Praha
Minsk
Tounis
Lisboa
Skopje Ankara
MadridTirana
Sofiya
LondonBerlin
Dublin
Athinai
Tallinn
Nicosia
Beograd
Vilnius
Kishinev
Sarajevo
Helsinki
Warszawa
Podgorica
El-Jazair
Ljubljana
Stockholm
Reykjavik
København
Bucuresti
Amsterdam
Luxembourg
Bruxelles/Brussel
Regional level: NUTS 0 and 2Source: EUROSTAT
Origin of data: EUROSTAT, 2012© EuroGeographics Association for administrative boundaries
< 1
0,5 - 1,0
1,0 - 2,0
2,0 - 3,0
3,0- 4,0
> 4
brak danych
© ESPON-SIESTA Project, 2012 0 640320km
% regionalnego PKBNOTES:ES, PL, PT, BE, FR, FI, IE, IS, EE, LV, LT, MT, CY, RO, HR, SI,CH, TR, NO i BG - dane za 2008.Dane GR - 2005.IT, DE, AT, NL, DK, MK i SE - dane za 2007.TR, CH i NO na poziomie NTS1
Mapa niekoniecznieodzwierciedla opinięKomitetu Monitorują-cego ESPON
4
i średnie miasta będą relatywnie traciły na znaczeniu w gos- podarce globalnej ze względu na rosnącą rolę analogicz- nych miast w Azji i Ameryce Południowej. Kluczem do sukcesu dużych i średnich miast jest ich skuteczna restruk-turyzacja, której towarzyszą procesy decentralizacji władzy oraz środków publicznych. Duże i średnie miasta mogą kształtować swoją trajektorię rozwojową dzięki skute- cznym liderom lokalnym. Najistotniejszym czynnikiem roz-woju jest odpowiednia kombinacja dobrego przywództwa, przedsiębiorczości, efektywnego zarządzania i zintegro- wanego podejścia do rozwoju. Na dobre przywództwo składają się – wizjonerskie myślenie, zdolność do budowania koalicji wokół strategii rozwojowej, maksymalizacja przewag konkurencyjnych, zachęcanie wewnętrznych inwestycji po- przez poprawę jakości życia i przestrzeni.
esPoN siesta: Badania i rozwój tak jak kapitał ludzki są zasobami o charakterze terytorialnym i mogą przyczynić się do zwiększenia wzrostu i konkurencyjności miast w skali eu-ropejskiej i globalnej. Zwiększenie inwestycji w badania i roz-wój jest celem strategii Europa 2020, która określa docelową wielkość inwestycji w B+R na poziomie 3% PKB. Miasta zlokalizowane w obszarze najwyższego rozwoju gospodar-czego Europy (tzw. Pentagon) oraz w krajach skandynawskich osiągają wydatki na B+R nawet do 7% regionalnego PKB. Miasta zlokalizowane w części wschodniej, w tym miasta polskie, są pod tym względem wyraźnie zapóźnione, a ich wydatki na B+R wahają się w okolicach 0,5% PKB.
tRaNsPoRt
esPoN Foci: Planowanie większości europejskich miast w XX wieku zakładało wysoki poziom indywidualnej moto-ryzacji. Współczesny model planowania miasta oraz procesy suburbanizacji wymagają wyznaczenia nowych węzłów ko-munikacyjnych na podstawie publicznych systemów transpor-towych. Zmiana konfiguracji komunikacji miasta i oparcie jej na transporcie publicznym, sieci ruchu rowerowego i pieszego wymaga znaczących zmian przestrzennych i terytorialnych, ale jest jedyną szansą na pozytywne zmiany w centrach miast.
esPoN Best metRoPolises: Dalszy rozwój infrastruk-tury transportowej i integracji różnych rodzajów transportu ma również kluczowe znaczenie w zrównoważonym roz-woju miast. Zasady tworzenia mechanizmów i warunków prawnych powinny być skonstruowane w sposób, który umożliwi ścisłą współpracę samorządów lokalnych w odnie-sieniu do przygotowywania planów, inwestycji oraz ich realizacji. Podejście partnerskie jest konieczne dla zapewnie-nia skutecznej współpracy. Przesłanki do przenoszenia miejsc pracy poza zatłoczone centra miast powinny być kluczowym elementem polityk rozwoju gospodarczego i przestrzen-nego. Takim rozwiązaniom musi jednak towarzyszyć pop-rawa warunków funkcjonowania transportu publicznego, zwłaszcza szynowego. Potrzeba także dalszego rozwoju systemów P&R. Należy wzmocnić zasadę uzależnienia tworzenia infrastruktury transportowej od planowanych kierunków rozwoju sieci osadniczej. W celu osiągnięcia
Mapa 3. Dostępność czasowa miejsc pracy 1h (samochód) (ESPON TRACC) wg. liczby miejsc pracy
Mapa 4. Dostępność czasowa miejsc pracy 1h (t. publiczny) (ESPON TRACC) wg. liczby miejsc pracy
5
wysokiej dostępności i inteligentnego systemu transportowe-go aglomeracji i metropolii, nie wystarczy zapewnienie dobrej infrastruktury transportowej dla transportu indywidualnego. Niskie natężenie ruchu i transport przyjazny dla środowiska mogą być zrealizowane jedynie w ramach multimodalnego transportu publicznego, który nie ogranicza się do miasta, ale obejmuje większe części obszaru metropolitalnego.
OchrOna śrOdOwiska, zmiany klimatyczne
esPoN Foci: Model rozwoju gospodarczego, który przy sprzyjających warunkach wyprowadzi miasta z recesji w stro-nę bardziej stabilnej perspektywy gospodarczej będzie miał zasadniczy wpływ nie tylko na ich sytuację gospodarczą, ale również określi źródła dobrobytu społecznego związane z ochroną środowiska i zmianami klimatu.
esPoN Best metRoPolises: Innowacyjne projekty poświęcone wydajności energetycznej nowo budowanych budynków i osiedli powinny stać się standardem współ-czesnego budownictwa mieszkaniowego. Umożliwi to zaspokojenie zapotrzebowania na wysokiej jakości warunki życia, jak również umożliwi wspieranie spójności terytorialnej, różnorodności funkcji miejskich i zwartości struktury urbani-stycznej.
esPoN climate: Silne oddziaływanie zmian klimatycznych w miastach wynika głównie z wysokiej koncentracji ludności i infrastruktury. W tym kontekście, tradycyjne modele przestrzenne struktur osadniczych (np. miasto kompaktowe) muszą być gruntownie przemyślane ze względu na ich po-
tencjalny negatywny wpływ na radzenie sobie ze zmianami klimatu. Jednakże, istnieje ogólna potrzeba wzmacniania odporności miast na gwałtowne zjawiska, nie tylko w od-niesieniu do zmian klimatycznych. W związku z tym, planiści powinni wspólnie z organizacjami społeczeństwa obywatel-skiego uzgodnić wizje przestrzenne, które charakteryzują się następującymi elementami:
• Efektywność: efektywne struktury przestrzenne, dostar-czanie produktów i usług na mniejszą przestrzeń za pomocą mniejszej ilości zasobów (energii, zasobów naturalnych), co ogranicza emisję gazów cieplarnianych i minimalizuje ekspozycję wobec zdarzeń ekstremalnych.
• Różnorodność: różnorodne struktury osadnicze (połączenie infrastruktury, budynków, otwartych przestrze-ni) przyczynią się do zmniejszenia wrażliwości, ponieważ różne typy zagospodarowania przestrzennego mają różną wrażliwość na zdarzenia klimatyczne, czy ekstremalne zmiany temperatury i opadów.
• Rezerwy: funkcjonalność systemu miejskiego można uelastycznić, jeżeli jego główne elementy są kompatybilne i mogą się wzajemnie zastępować. W związku z tym, zasada tradycyjnego planowania wiązek infrastrukturalnych (drogi, telekomunikacja, wodociągi itp. poprowadzone we wspólnych ciągach) staje się wątpliwa.
• Wytrzymałość: wytrzymałość i trwałość infrastruktury, budynków i roślinności względem ekstremalnych zjawisk pogodowych, ale także stopniowych zmian klimatu.
Dostosowanie istniejących struktur osadniczych do zmian klimatycznych stanowi wyzwanie planowania przestrzen-
•
•
•
••
••
••
•
•
•
•
•
• •
•
•
•
•
•
•
•
•
•
•
•
•
•
•
•
•
•
•
•
•
•
•
•
•
•
•
•
•
•
Roma
Riga
Oslo
Bern
Wien
Kyiv
Vaduz
ParisPraha
Minsk
Tounis
LisboaSkopje
Zagreb
Ankara
Madrid
Tirana
Sofiya
London Berlin
Dublin
Athinai
Tallinn
Nicosia
Beograd
Vilnius
Pristina
Ar RibatValletta
Kishinev
Sarajevo
Helsinki
Budapest
Warszawa
Podgorica
El-Jazair
Ljubljana
Stockholm
Reykjavik
København
Bucuresti
Amsterdam
Bratislava
Luxembourg
Bruxelles/Brussel
Acores
Guyane
Madeira
Réunion
Canarias
MartiniqueGuadeloupe
0 500250km © IRPUD, ESPON Climate Project, 2011
Potencjalna wrażliwość na zmiany klimatu
Wrażliwość liczona jest jako kombinacja poszczególnych oddziaływań terytorialnych i zdolności adaptacji do zmian kimatycznych.Więcej na temat metodologii badania znajduje się w raporcieprojektu ESPON CLIMATE.
niska pozytywna (-0.1 - -0.25)
brak danych
marginalna (>-0.1 - <0.1)
niska negatywna (0.1 - <0.3)
umiarkowana negatywna (0.3 - <0.5)
wysoka negatywna (0.5 - 1.0)
dane niepełne
Mapa niekoniecznieodzwierciedla opinięKomitetu Monitorują-cego ESPON
Mapa 5. Zdolność łagodzenia skutków emisji (ESPON CLIMATE) Mapa 6. Potencjalna wrażliwość na zmiany klimatu (ESPON CLIMATE)
6
nego w związku z przepisami prawa własności. Potrzeby adaptacyjne są szczególnie kosztowne w przypadku terenów poprzemysłowych oraz rewitalizacji dzielnic (np. poszerzania otwartych przestrzeni, cieków wodnych w celu eliminacji miejskich wysp ciepła). Dotyczy to również terenów narażonych na ekstremalne zjawiska, np. stref powodzi.
ksztaŁtowaNie PRzestRzeNi
esPoN Foci: Miasta są mocno osadzone w różnych skalach terytorialnych i rozwojowych. Polityka miejska powinna uwzględniać szerszy kontekst aby móc elastycznie dostosowywać się do zmieniających się uwarunkowań. Dlatego badania rozwoj przestrzennego i monitoring są warunkiem prowadzenia skutecznej polityki miejskiej.
esPoN sgtPd: Związek między stolicą a miastami drugiego rzędu nie powinien podlegać grze o sumie zerowej, ale grze z możliwym rozwiązaniem wygrana-wygrana. Stolica prawie zawsze wnosi duży ekonomiczny wkład w ogólną wartość gospodarki krajowej. Nie ma powodów, aby dynamiczny rozwój stolicy musiał być sztucznie ograniczany na rzecz tworzenia zachęt rozwojowych dla miast drugiego rzędu. Kluczowym wyzwaniem polityki miejskiej jest zachęcanie miast drugiego rzędu do absorpcji możliwości rozwoju gene-rowanych przez stolicę. Wymaga to jednak restrukturyzacji gospodarczej i instytucjonalnej niektórych dużych i średnich miast, a wyzwania z nią związane będą rosły:
• utrzymanie konkurencyjności w obliczu rywalizacji z podobnymi ośrodkami danego obszaru i zmieniającym się klimatem i strukturą rynku;
• godzenie konkurencyjności z kwestiami środowiskowymi
i społecznymi;• przyciąganie inwestorów i pracowników bez godzenia
w tożsamość;• poszukiwanie nowych sposobów finansowania rozwoju;• wpływ na rząd krajowy odnośnie roli i zasobów na
rozwój miast;• wzmocnienie zintegrowanego zarządzania na poziomie
regionalnym;
esPoN Best metRoPolises: W celu utrzymania lub zwiększenia potencjału rozwoju metropolii potrzebna jest bardziej zrównoważona dystrybucja działalności gospodar-czej. Taki podział przyczynia się do zwiększania spójności terytorialnej i za-pewnia możliwość rozwoju peryferyjnych i czasami zaniedbanych obszarów metropolii. Lokalizacja nowych miejsc pracy w obszarach podmiejskich powinna być zgodna ze strategiczną wizją i długoterminowym pla-nem rozwoju, w celu zapewnienia bardziej policentrycznej struktury miejsc pracy i osiedli mieszkaniowych. Skutecznym sposobem wspierania rozwoju gospodarczego i funkcjo-nalnej struktury policentrycznej są narzędzia finansowe. Metropolia kompaktowa lub policentryczny obszar metro-politalny wymagają zmniejszenia niepotrzebnych ruchów osób i towarów oraz stworzenia zrównoważonej struktury przestrzennej obszaru metropolitalnego. Proces urbanizacji stanowi problem, który ma istotny wpływ na funkcjonowanie metropolii. Problem ten należy rozwiązać poprzez zastoso-wanie zintegrowanego podejścia do rozwoju mniejszych ośrodków miejskich, lokalizację funkcji mieszkaniowych i rozwój infrastruktury transportowej. Takie zintegrowane podejście może być osiągnięte poprzez ułatwianie współpracy na poziomie zarządzania technicznego i harmonizacji planów rozwojowych (infrastruktura transportowa może być dobrym przykładem skutecznych działań integracyjnych). Przyszły
Mapa 7. Typologia warunków mieszkaniowych i atrakcyjności metropolii warszawskiej (ESPON BEST METROPOLISES)
7
plan zagospodarowania przestrzennego dla całego obszaru powinien być efektem konsensusu i uwzględniać wszystkich interesariuszy z całego obszaru metropolitalnego. Problem niekontrolowanej suburbanizacji nie może być podejmowany w izolacji i musi być rozwiązany w sposób systemowy.
Rewitalizacja
esPoN Foci: Zmiany demograficzne i starzenie się społe-czeństw, konieczność przejścia na alternatywne źródła energii i zmiany klimatyczne są źródłami nowych wyzwań dla polityki miejskiej, które będą wymagały stworzenia możliwie efektywnych interwencji publicznei i publiczno-prywatnej. Polaryzacja społeczna, jak również społeczno-przestrzenna prawdopodobnie wzrośnie (w zależności od strategii wyjścia z kryzysu) w wyniku suburbanizacji, gentryfikacji, ale także tworzenia się społeczności grodzonych (tzw. gated communi-ties) w różnych skalach przestrzennych. Programy rewitalizacji miast oraz sposoby łagodzenia polaryzacji społecznej reali-zowane są w wielu europejskich miastach. Istotna część z nich dotyczy osiedli zbudowanych w latach 60-tych i 70-tych XX wieku. We Włoszech, rewitalizacja postrzega-na jest jako złożony proces zmiany dynamiki społecznej wymagający modeli zintegrowanych obejmujących tworzenie mieszkań socjalnych, restrukturyzacji obszarów problemow-ych, pod-wyższania walorów środowiskowych, modernizacji usług i wspierania sieci społecznych. We Francji, polityka rewitalizacji miast posiada ponad trzydziestoletnią historię. Jej celem jest promowanie dostępu do zatrudnienia dla mieszkańców dzielnic problemowych, poprawy jakości ich życia oraz społecznej desegregacji. W Szwecji polityka rewitalizacji przeszła w 2010 znaczącą reformę polegającą na wprowa-dzeniu zasad rynkowych i powierzenia lokalnych
prac rozwojowych koalicjom na rzecz rozwoju, z udziałem agencji publicznych i administracji, podmiotów prywatnych i organizacji pozarządowych.
zaRzĄdzaNie
esPoN taNgo: Definicja zarządzania terytorialnego jest rozpatrywana w pięciu podstawowych wymiarach. Zarzą-dzanie terytorialne to formułowanie i realizacja polityk publicznych, programów i projektów rozwojowych na danym terytorium poprzez:
• integrację odpowiednich sektorów polityki,• koordynację działań odpowiednich podmiotów i insty-
tucji, w szczególności wielopoziomowe powiązania,• mobilizowanie uczestnictwa zainteresowanych
podmiotów,• adaptację do zmieniających się kontekstów,• uwzględnianie specyficznych charaterystyk terytorialnych.
esPoN Foci: Potencjał instytucjonalny to jeden z obszarów problemowych w planowaniu i realizacji skutecznej polityki miejskiej na szczeblu lokalnym. Kształtowanie instytucji i podnoszenie potencjału instytucjonalnego stanowi kluczowe wyzwanie dla miast środkowoeuropejskich, w tym miast polskich. Zarządzanie terytorialne i rola ram lokalnej polityki miejskiej są kluczowe w przeciwdziałaniu niekontrolowanej suburbanizacji. Ma to swój wyraz w koncepcji miasta kom-paktowego, promocji tzw. inteligentnego wzrostu i koordy-nacji procesów rozwojowych ponad podziałami.
esPoN sgtPd: To polityki, programy i środki krajowe nadal mają kluczowe znaczenie w rozwoju miast. Decentrali-zacja działa tylko, gdy za delegacją władzy idzie delegacja środków. Możliwa jest pionowa i pozioma integracja polityk, programów i funduszy poziomu krajowego, regionalnego
•
• • •
•
•
•
•
•
•
•••
•
•
•
•
•
•
•
•
••
•
•
•
•
•
•
•
•
•
•
•
•
•
•
•
•
•
•
•
•
•
•
•
••
•
•
Acores
Guyane
Madeira
Réunion
Canarias
MartiniqueGuadeloupe
Valletta
Roma
Riga
Oslo
Bern
Wien
Kyiv
Vaduz
Paris
Praha
Minsk
Tounis
Lisboa
Athina
Skopje
Zagreb
Ankara
MadridTirana
Sofiya
LondonBerlin
Dublin
Tallinn
Nicosia
Beograd
Vilnius
Kishinev
Sarajevo
Helsinki
Budapest
Warszawa
Podgorica
El-Jazair
Stockholm
Reykjavik
København
Bucuresti
Amsterdam
Luxembourg
Bruxelles/Brussel
Ljubljana
Bratislava
Regional level: NUTS 2/3Source: ESPON Database, 2011
Origin of data: EUROSTAT, NSO, ESPON estimations, 2011© EuroGeographics Association for administrative boundaries
© ESPON CU, 20110 560280
km
PKB powyżej a bezrobocie poniżej średniej ESPON
PKB poniżej średniej ESPON
Bezrobocie powyżej średniej ESPON
PKB poniżej i bezrobocie powyżej średniej ESPON
brak danych
Dobrobyt gospodarczy i bezrobocie
Mapa niekoniecznieodzwierciedla opinięKomitetu Monitorują-cego ESPON
Mapa 8. Dobrobyt gospodarczy i bezrobocie (ESPON DATABASE)
S
D N
p1 p2SYSTEM ZAGOSPODAROWANIA PRZESTRZENNEGO
W£ADZA WYKONAWCZA UE
porz¹dekprawny
formu³owaniepolityk
KRAJOWA W£ADZA WYKONAWCZAewaluacja
politykimplementacjapolityk
s
nd
A.S
D N
p1 p2SYSTEM ZAGOSPODAROWANIA PRZESTRZENNEGO
W£ADZA WYKONAWCZA UE
porz¹dekprawny
formu³owaniepolityk
KRAJOWA W£ADZA WYKONAWCZAewaluacja
politykimplementacjapolityk
s
nd
B.
S
D
p1 p2SYSTEM ZAGOSPODAROWANIA PRZESTRZENNEGO
W£ADZA WYKONAWCZA UE
porz¹dekprawny
formu³owaniepolityk
KRAJOWA W£ADZA WYKONAWCZAewaluacja
politykimplementacjapolityk
s
nd
C.
A. Model strukturalnyB. Moldel instrumentalnyC. Model dialogu
S: struktury UEN: narzêdzia UED: dyskurs UE
s: struktury krajowen: narzêdzia krajowed: dyskurs krajowy
p: praktyki g³ówny nurt ewolucji relacje kontekstualne
N
Ryc. 1. Modele transferu w zarządzaniu terytorialnym (ESPON TANGO)
8
zmniejszyć tzw. problem NIMBY („nie na moim podwórku”). Ponieważ problemy rozwoju metropolitalnego dotyczą wielu różnych grup społecznych ważne jest zaangażowanie kluc-zowych aktorów, co na dłuższą metę ułatwia komunikację z głównymi lokalnymi interesariuszami zarówno w wymi-arze ad hoc, jak również w sensie strategicznym. Wreszcie, stworzenie konkretnych platform i / lub agencji, które ułatwiają dialog między różnymi podmiotami wzmacnia ro-zwój kultury współpracy. Wyróżniamy następujące narzędzia zarządzania terytorialnego:
• Narzędzia normatywne - są pomocne w tworzeniu ram, norm i przepisów dla sprawnego funkcjonowania; narzędzia te powinny być przeznaczone dla obszarów metropolitalnych, ale zwykle funkcjonują na poziomie lokalnym (np. planów zagospodarowania) lub regional-nym;
• Narzędzia zarządcze – używane w celu ułatwienia współpracy między podmiotami prywatnymi i publicz-nymi, między różnymi poziomami administracji publicz-nej, a także do wspierania współpracy horyzontalnej (np. gmina-gmina);
• Narzędzia gospodarcze - bezpośrednio związane z innymi typami narzędzi, dedykowane do wspierania finan-sowego różnych działań; chodzi tu o realizację zadań w ramach obowiązujących norm i standardów, działania wspierające dodatkowych agencji i organów, współpracę z interesariuszami, a także bezpośrednie wsparcie dla różnego rodzaju projektów realizowanych na rzecz rozwoju.
BeNchmaRkiNg w Polityce miejskiej
Propozycja benchmarkingu wypracowana przez projekt ESPON BEST METROPOLISES to ciekawe narzędzie porów-nawcze pokazujące etapy i ścieżki rozwoju europejskich metropolii. Ilościowe i jakościowe narzędzia analizy struktur, potencjału i wyzwań pozwalają na pozycjonowanie analizo-wanych miast i obszarów metropolitalnych oraz identyfikację
i lokalnego w celu wzmocnienia rozwoju danego miasta. Dobre rządzenie to przede wszystkim jasny podział ról i obo-wiązków. Najlepsze rezultaty przynosi realizacja wieloletnich strategii i programów inwestycyjnych. Zarządzanie terytorial-ne i współpraca samorządów ma duże znaczenie, ponieważ ułatwia rozwiązywanie problemów takich jak opóźnienia w procesach decyzyjnych, planowanie przestrzenne, transport i korki dojazdowe, zanieczyszczenia i niekontrolowana subur-banizacja, wynikających z fragmentaryzacji władzy.
esPoN Best metRoPolises: Nowe rozwiązania instytu-cjonalne i organizacyjne powinny być opracowane w celu zapewnienia zrównoważonego rozwoju metropolii. Potrzebne są solidne ramy prawne, aby jasno określić role i obowiązki różnych podmiotów (np. planistów, decydentów, przedsiębiorców), które są aktywne w metropolii. Poszc-zególne podmioty powinny tworzyć kompleksowe stra-tegie rozwoju i zaproponować regulacje mające na celu przeciwdziałanie nierównościom rozwojowym w obrębie metropolii. W zależności od kontekstu zarządzanie tym procesem może być oparte na porozumieniu między głównymi samorządami lokalnymi lub objąć je może nowy organ zarządzający obszarem całej metropolii. Niezależnie od przyjętego rozwiązania pierwszym krokiem powinno być wspólne porozumienie wyłonione w drodze otwartej debaty.
Narzędzia koordynacji metropolitalnych polityk sektoro-wych mogą obejmować takie instrumenty jak różne rodzaje umów i porozumień, realizacje projektów poświęconych rozwiązywaniu problemów poszczególnych obszarów, powoływanie rad rozwojowych i rad dzielnicowych, które mają na celu zaangażowanie społeczności lokalnej. Tak rozumiana metropolitalna polityka miejska musi być zapro-jektowana w odniesieniu do stałego procesu konsultacji społecznych na poziomie lokalnym skierowanych zarówno do podmiotów publicznych jak i prywatnych. W celu wzmocnienia uczestnictwa w życiu społecznym, zaangażowanie interesariuszy od samego początku może
Ryc. 2. Benchmarking metropolii (ESPON BEST METROPOLISES) Ryc. 3. Benchmarking Warszawa i obszar metropolitalny (ESPON BEST METROPOLISES)
9
ich mocnych i słabych stron. Wypracowany model może stanowić inspirację w tworzeniu analogicznych narzędzi do pozycjonowania miast polskich. Strategia Europa 2020 określa trzy najważniejsze cele dotyczące oceny rozwoju Unii Europejskiej: inteligentnego, zrównoważonego i sprzyjającego włączeniu społecznemu wzrostu gospodar-
czego. Zgodnie z tymi zasadami europejskie miasta, jako mo-tory wzrostu, powinny być inkubatorami edukacji i innowacji, cechować się silną i zrównoważoną bazą przemysłową, oferując nowoczesne i elastyczne rynki pracy i środowisko biznesowe, które wzmacnia ich atrakcyjność jako miejsca pracy i miejsca zamieszkania.
Tabela 1. Benchmarking - kryteria, wymiary, wskaźniki
10
MA
PA
DR
OG
OW
A P
RA
CN
AD
KR
AJO
WĄ
PO
LITY
KĄ
MIE
JSK
Ą/
czer
wie
c 2
01
3/
RO
ZW
ÓJ
GO
SPO
DA
RC
ZY
1.
End
ogen
iczn
e ka
taliz
ator
y w
zros
tu2
. Tw
orze
nie
war
un
ków
dla
prz
edsi
ębio
rczo
ści
3.
Prz
ycią
gan
ie i
nw
esty
cji
zew
nęt
rzn
ych
4.
Pro
jekt
y P
PP
i in
ne
efek
tyw
ne
inst
rum
enty
loka
lneg
o ro
zwoj
u g
osp
odar
czeg
o5
. Ed
uka
cja
nas
taw
ion
a n
a w
ykor
zyst
anie
pot
encj
ału
ośro
dkó
w m
iejs
kich
, B
+R
, in
now
acje
6.
Atr
akcy
jnoś
ć m
iast
(ku
ltu
ra+
spor
t+tu
ryst
yka+
med
ia)
nas
taw
ion
a n
ag
ener
owan
ie r
ozw
oju
TRA
NS
PO
RT
1.
Inte
gra
cja
syst
emów
tra
nsp
ort
u p
ub
liczn
ego
:d
rog
oweg
o, s
zyn
oweg
o, w
odn
ego,
lot
nic
zeg
o2
. W
ęzły
prz
esia
dko
we
3.
Ste
row
anie
ru
chem
4.
Zar
ząd
zan
ie t
ran
spor
tem
w s
kali
obsz
aru
5.
Inte
gra
cja
bile
tow
a6
. D
ynam
iczn
e sy
stem
y in
form
acji
pas
ażer
skie
j7
. N
ieza
wo
dn
ość
sys
tem
u8
. Ta
bor
9.
Pol
ityk
a p
arki
ng
owa
i wja
zd d
o ce
ntr
ów m
iast
10
. IT
S1
1.
E-u
słu
gi
pu
blic
zne
(red
uku
jące
po
trze
bę
prz
emie
szcz
ania
)1
2.
Dro
gi r
ower
owe
OC
HR
ON
A Ś
RO
DO
WIS
KA
IO
DP
OW
IED
Ź N
A Z
MIA
NY
KLI
MA
TU
1.
Kor
ytar
ze e
kolo
gic
zne,
klin
y n
awie
trza
jące
, it
d.
w m
iast
ach
2.
Ob
szar
y ch
ron
ion
e w
mia
stac
h3
. D
osto
sow
anie
do
zmia
n k
limat
u4
. R
eku
ltyw
acja
ter
enów
zd
egra
do
wan
ych
5.
Sp
raw
noś
ć m
etab
oliz
mu
mie
jski
ego
6.
Osz
częd
noś
ć en
erg
ii –
ter
mom
oder
niz
acja
i in
ne
7.
OZ
E w
ob
szar
ach
mie
jski
ch8
. En
erg
etyk
a9
. C
iep
łow
nic
two
10
. Z
agad
nie
nia
wod
no-
kan
aliz
acyj
ne
11
. S
trat
egie
nis
koem
isyj
ne
KS
ZT
AŁT
OW
AN
IE P
RZE
ST
RZE
NI
1.
Prz
eciw
dzi
ałan
ie s
ub
urb
aniz
acji
iog
ran
icza
nie
/zm
nie
jsza
nie
jej
neg
atyw
nyc
h s
kutk
ów2
. K
szta
łtow
anie
mia
sta
zw
arte
go
3.
Db
ałoś
ć o
prz
estr
zeń
pu
blic
zną
a ja
kość
życ
ia4
. Z
akaz
y i o
gra
nic
zen
ia d
la z
abu
dow
y/u
żytk
owan
ia5
. Lo
kaliz
acja
gen
erat
orów
ru
chu
(n
p.
cen
trów
han
dlo
wyc
h)
6.
Este
tyka
zab
ud
owy
7.
Rek
lam
a ze
wn
ętrz
na
8.
Och
ron
a za
byt
ków
/ z
esp
ołów
urb
anis
tycz
nyc
h +
tere
ny
o s
tatu
sie
och
ron
y d
zied
zict
wa
9.
Nie
kon
trol
owan
e za
bu
dow
ywan
ie d
róg
wyl
otow
ych
, ob
wod
nic
10
. Lo
kaliz
acja
(za
sad
y re
aliz
acji
) in
wes
tycj
im
iast
otw
órcz
ych
11
. In
tere
sy p
ryw
atn
e i p
ub
liczn
e w
reg
ula
cjac
hg
osp
od
arki
prz
estr
zen
nej
i n
ieru
chom
ości
owej
REW
ITA
LIZ
AC
JA
1.
Ust
awa
o re
wit
aliz
acji
(?)
2.
Akt
ywiz
acja
sp
ołec
zna
w o
bsz
arac
h w
ymag
ając
ych
rew
ital
izac
ji3
. A
ktyw
izac
ja z
awod
owa
w o
bsz
arac
h w
ymag
ając
ych
rew
ital
izac
ji4
. Te
ren
y p
oprz
emys
łow
e5
. Te
ren
y p
owoj
skow
e i p
okol
ejow
e6
. B
loko
wis
ka7
. R
ewit
aliz
acja
mia
sta
XIX
-wie
czn
ego
8.
Zac
hęt
y d
o re
wit
aliz
acji
pro
wad
zon
ej p
rzez
pod
mio
ty p
ryw
atn
e9
. W
nio
ski z
Urb
actZA
RZ
ĄD
ZA
NIE
RO
ZW
OJE
MO
BS
ZA
RÓ
W M
IEJS
KIC
H
1.
Zad
ania
i ko
mp
eten
cje
real
izow
ane
prz
ez s
amor
ząd
2.
Wsp
ółp
raca
i za
rząd
zan
ie w
ob
szar
ach
fu
nkc
jon
aln
ych
3.
Par
tycy
pac
ja s
poł
eczn
a, d
emok
racj
a m
iejs
ka4
. B
ud
żet
par
tycy
pac
yjn
y5
. W
ydat
ki p
ub
liczn
e (w
tym
op
tym
aliz
acja
kos
ztów
)6
. D
ostę
pn
ość
, ja
kość
, op
tym
aliz
acja
kos
ztów
pod
staw
owyc
h u
słu
g p
ub
liczn
ych
7.
Źród
ła d
och
odów
, p
odat
ki i
opła
ty l
okal
ne
8.
Koo
rdyn
acja
roz
woj
u in
fras
tru
ktu
ry i
usł
ug
zro
zwoj
em z
abu
dow
y
ZA
DA
NIA
HO
RY
ZO
NTA
LNE
1.
Sta
tyst
yka
mie
jska
2.
Mie
szka
lnic
two,
np
. af
frod
able
hou
sin
g,
mie
szka
nia
na
wyn
ajem
, m
obiln
ość
itd
.3
. C
entr
a w
ied
zy,
pro
jekt
y p
ilota
żow
e it
p.
11
ZrealiZowane projekty eSponBadania stosowane:• DEMIFER - Demographic and Migratory Flows Affecting European Regions and Cities• EDORA - European Development Opportunities in Rural Areas• CLIMATE - Climate Change and Territorial Effects on Regions and Local Economies in Europe• FOCI - Future Orientation for Cities• ReRISK - Regions at Risk of Energy Poverty• TIPTAP - Territorial Impact Package for Transport and Agricultural Policies
Analiza celowa na potrzeby praktyków:• CAEE - The Case for Agglomeration Economies in Europe• TEDI - Territorial Diversity in Europe• EUROISLANDS - The Development of the Islands – European Islands and Cohesion Policy• METROBORDER - Cross-Border Polycentric Metropolitan Regions• SS-LR - Spatial Scenarios: New Tools for Local-Regional Territories• SURE - Success for Convergence Regions’ Economies
Rozpoczęte pRojekty eSpoNBadania stosowane (rozpoczęte latem 2010):• ATTREG - Attractiveness of European regions and cities for residents and visitors• EU-LUPA- European patterns of land use• TERCO - Territorial cooperation in transnational areas and across internal/external borders• TRACC - Transport accessibility at regional/local scale and patterns in Europe• SGPTDE - Secondary growth poles in territorial development• GEOSPECS - European perspective on specific types of territories• KIT - Territorial dimension of innovation and knowledge economy• TIGER - Continental territorial structures and flows (globalisation)• ARTS - Territorial and Regional Sensitivity of EU Directives
Badania stosowane (rozpoczęte jesienią 2010):• European seas in territorial development• Indicators and Perspectives for Services of General Interest in Territorial Development
Na początku 2011 roku należy spodziewać się nowej rundy konkursowej, której przedmiotem będą 4 projekty badań stosowanych
Analiza celowa na potrzeby praktyków (rozpoczęte latem 2010):• PURR – Potential of Rural Regions• TranSMEC – Transnational Support Method for European Cooperation
Analiza celowa na potrzeby praktyków (rozpoczęte jesienią 2010):• EATIA – ESPON and TIA• ULYSSES – Using Applied Results from ESPON as a Yardstick for Cross-Border Spatial Planning and Devel-opment• RISE – Identifying and Exchanging Best Practice in Developing Regional Integrated Strategies in Europe• POLYCE – Metropolisation and Polycentric Development in Central Europe: Evidence Based Strategic Options• TPM – Territorial Performance Monitoring• BEST – METROPOLIS – Best Development Conditions in European Metropolis: Paris, Berlin, Warsaw• SEMIGRA – Selective Migration and Unbalanced Sex Ratio in Rural Regions• SMART-IST – Smart Institutions for Territorial Developments
Analiza celowa na potrzeby praktyków (planowane rozpoczęcie zimą 2011):• ADES – Airports and Drivers of Economic Success in Peripheral Regions• AMCER – Advanced Monitoring and Coordination of EU R&D Policies at Regional Level
projekt z udziałem polskiej instytucji lub eksperta
BadaNia stosowaNe esPoNAttractiveness: ATTREG - Attractiveness of European Regions and Cities for Residents and VisitorsCities: FOCI -Future Orientation for CitiesClimate Change: ESPON Climate - Climate Change and Territorial Effects on Regions and Local Economies in EuropeDemography: DEMIFER - Demographic and Migratory Flows Affecting European Regions and CitiesEconomic crisis: ECR2 - Economic Crisis: Resilience of RegionsEnergy: ReRisk - Regions at Risk of Energy PovertyEU Directives: ARTS - Assessment of Regional and Territorial SensitivityEU 2020 Strategy: SIESTA - Spatial indicators for a Europe 2020 Strategy Territorial AnalysisGlobalisation: TIGER - Territorial Impact of Globalization for Europe and its RegionsGovernance: TANGO - Territorial Approaches for New GovernanceGreen Economy: GREECO - Regional Potential for a Greener EconomyGrowth Poles: SGPTD - Secondary growth poles in territorial developmentInnovation: KIT - Knowledge, Innovation, TerritoryLand use: EU-LUPA - European Patterns of Land UseNeighbour Regions: ITAN - European Neighbour RegionsPoverty and exclusion: TIPSE - Territorial Dimension of Poverty and Social Exclusion in EuropeRural areas: EDORA - European Development Opportunities in Rural AreasScenarios: ET2050 - Territorial Scenarios and Visions for EuropeSeas: ESaTDOR - European Seas and Territorial Development, Opportunities and RisksServices of general interest: SeGI - Indicators and Perspectives for Services of General Interest in Territorial Cohesion and DevelopmentSpecific types of territories: GEOSPECS - Geographic Specificities and Development Potentials in EuropeTerritorial Cooperation: TERCO - European Territorial Cooperation as a Factor of Growth, Jobs and Quality of LifeTerritorial impact assessment: TIPTAP - Territorial Impact Package for Transport and Agricultural PoliciesTown: TOWN - Small and Medium-Sized TownsTransport: TRACC - TRansport ACCessibility at regional/local scale and patterns in Europe
aNalizy celowe esPoNAgglomeration economies: CAEE - The Case for Agglomeration Economies in EuropeConvergence regions:SURE - Success for Convergence Regions’ EconomiesCross-border development: ULYSSES - Using applied research results from ESPON as a yardstick for cross-border spatial development planningEnergy: NSS - NORTH SEA STAR, North Sea - Spreading Transnational ResultsEuropean cooperation: TranSMEC - Transnational Support Method for European CooperationGrowth poles: GROSEE - Growth Poles in South-East EuropeIndicators for Territorial Cohesion: KITCASP - Key Indicators for Territorial Cohesion and Spatial PlanningIntegrated strategies: RISE - Identifying and Exchanging Best Practices in Developing Regional Integrated Strategies in EuropeIslands: EUROISLANDS- The Development of the Islands – European Islands and Cohesion PolicyLandscape: LP3LP - Landscape Policy for the 3 Countries ParkMetropolitan regions: BEST METROPOLISES - Best Development Conditions in European Metropolises: Paris, Berlin and WarsawMetropolitan regions: METROBORDER - Cross-Border Polycentric Metropolitan RegionsMetropolitan regions:POLYCE - Metropolisation and Polycentric Development in Central Europe: Evidence Based Strate-gic OptionsR&D: AMCER - Advanced Monitoring and Coordination of EU R&D Policies at Regional LevelRural migration: SEMIGRA - Selective Migration and Unbalanced Sex Ratio in Rural RegionsRural regions: PURR - Potential of Rural RegionsScenarios: SS-LR - Spatial Scenarios: New Tools for Local-Regional TerritoriesTerritorial diversity: ESPON TEDI - Territorial Diversity in EuropeTerritorial governance: SMART-IST, Smart Institutions for Territorial DevelopmentTerritorial impact assessment: EATIA - ESPON and Territorial Impact AssessmentTerritorial performance: TPM - Territorial Performance Monitoring
PlatFoRma Naukowa esPoNAtlas: ESPON Atlas - ESPON Atlas on European Territorial Structures and DynamicsDatabase: ESPON Database 2013 Phase II (2011-2014) - Multi Dimensional Database Design and Development (M4D)Database: ESPON Database 2013HyperAtlas: HyperAtlasMap UpdatesMapping Tool: RIMAP - ESPON Online Mapping ToolTerritorial Evidence: TerrEvi – Territorial Evidence Packs for Structural Funds ProgrammesTerritorial indicators: INTERCO - Indicators of Territorial CohesionTerritorial monitoring: BSR-TeMo - Territorial Monitoring for the Baltic Sea RegionTerritorial monitoring: ETMS - EU Territorial Monitoring SystemTerritorial potential: DeTeC - Detecting Territorial Potentials and ChallengesTypologies: Typology Compilation