31/10/2014
1
Hot topics in biologische psychiatrie
Het therapeutisch aanwenden van
psychofarmaca bij ADHD in de volwassenheid
De neuropsychologische invalshoek
BCNBP Prof. Dr. Evert Thiery
Gent, 17-10-2014 Universiteit Gent
Disclosure belangen spreker
* Geen belangenverstrengeling
* Geen voor bijeenkomst mogelijk relevante relaties met bedrijven
Overzicht
I. Historiek van ADHD bij de volwassene en medicatie
II. Toespitsing van het klinisch beeld van ADHD bij de volwassene
III. Genetische studies en MPH gebruik
IV. Neurobiologische studies en MPH gebruik
V. Betekenis van de neuropsychologie bij therapeutische follow-up
VI. Therapeutische effecten op neuropsychologische variabelen
VII. Neuropsychologische MPH relevantie test
VIII. Conclusies
I. Historiek van ADHD bij de volwassene en medicatie
A. Pre-wetenschappelijke beschrijvingen (voor 1902)
B. Minimal brain dysfunction
1. vanaf 1930
2. Strauss & Lethinen (1949)
C. DSM tijdperk
31/10/2014
2
I. Historiek van ADHD bij de volwassene en medicatie
C. DSM tijdperk
1. hyperkinetic reaction of childhood
(DSM-II, 1968)
2. attention deficit disorder (+/- hyperactivity)
(DSM-III, 1980)
3. attention deficit (hyperactivity) disorder
(DSM-III-R, 1987 en DSM-IV, 1994)
4. attention deficit/hyperactivity disorder
(aparte neurodevelopmental disorder in DSM-5, 2013)
I. Historiek van ADHD bij de volwassene en medicatie
D. ADHD en de volwassene
1. diagnostische Utah criteria: Wender (1995)
2. klinische beschrijving: Weiss et al (1999)
3. criteria op stoornisniveau: Barkley & Murphy (2006)
4. uitbreiding naar early and late onset: Faraone et al (2006)
E. Psychofarmaca en ADHD bij de volwassene
1. dubbel-blind onderzoek: Wood et al (1976)
2. rationeel gebruik: Weiss & Weiss (2004)
3. van MPH naar atomoxetine: Chamberlain (2007)
I. Historiek van ADHD bij de volwassene en medicatie
F. Internationale homogenisatie
1. kind: European guidelines (Sergeant et al)
2. volwassene: Barkley, Biederman
3. therapie bij de volwassene
(Maudsley NHS Foundation Trust)
31/10/2014
3
II. Toespitsing van het klinisch beeld van ADHD bij de volwassene
A. Neurodevelopmental disorder in DSM-5
B. Specifieke beschrijving van Spencer et al (2006)
C. Barkley’s voorstel voor DSM-5 (2008)
D. Een trein van mogelijke comorbiden: Lara et al (2009)
1. affect
2. angst
3. S.U.D.
4. PD (vooral cluster B en C in DSM-IV-TR)
31/10/2014
4
II. Toespitsing van het klinisch beeld van ADHD bij de volwassene
A. Neurodevelopmental disorder in DSM-5
B. Specifieke beschrijving van Spencer et al (2006)
C. Barkley’s voorstel voor DSM-5 (2008)
D. Een trein van mogelijke comorbiden: Lara et al (2009)
1. affect
2. angst
3. S.U.D.
4. PD (vooral cluster B en C in DSM-IV-TR)
II. Toespitsing van het klinisch beeld van ADHD bij de volwassene
A. Neurodevelopmental disorder in DSM-5
B. Specifieke beschrijving van Spencer et al (2006)
C. Barkley’s voorstel voor DSM-5 (2008)
D. Een trein van mogelijke comorbiden: Lara et al (2009)
1. affect
2. angst
3. S.U.D.
4. PD (vooral cluster B en C in DSM-IV-TR)
31/10/2014
5
II. Toespitsing van het klinisch beeld van ADHD bij de volwassene
E. Core symptoms en geassocieerde stoornissen
1. triade
2. educatief, sociaal, bioritmisch (Lycett, 2014)
F. Prevalentie studies
1. Kessler et al (2006): van 6 à 8% naar 2 à 5% bij de volwassene
2. Fayyad et al (2007): België 4,1%
Overzicht
I. Historiek van ADHD bij de volwassene en medicatie
II. Toespitsing van het klinisch beeld van ADHD bij de volwassene
III. Genetische studies en MPH gebruik
IV. Neurobiologische studies en MPH gebruik
V. Betekenis van de neuropsychologie bij therapeutische follow-up
VI. Therapeutische effecten op neuropsychologische variabelen
VII. Neuropsychologische MPH relevantie test
VIII. Conclusies
III. Genetische studies en MPH gebruik
A. Familiestudies: Faraone (2004)
B. Tweelingstudies: Kieling et al (2008)
C. Dat1 en DRD4 en 5 en MPH (Swanson, 2011)
IV. Neurobiologische studies en MPH gebruik
A. Kennis van de betrokken connectomen
B. Evolutie van kind naar volwassene (Seidman et al; Makris et al)
1. corticale grijze stofverlies: -6 % (Seldman et al)
2. toename witte stof: +6%
3. volumeverlies DLPF (-13 %) en nucleus caudatus (enkel
bij kind)
31/10/2014
6
IV. Neurobiologische studies en MPH gebruik
A. Kennis van de betrokken connectomen
B. Evolutie van kind naar volwassene (Seidman et al; Makris et al)
1. corticale grijze stofverlies: -6 % (Seldman et al)
2. toename witte stof: +6%
3. volumeverlies DLPF (-13 %) en nucleus caudatus (enkel
bij kind)
IV. Neurobiologische studies en MPH gebruik
B. Evolutie van kind naar volwassene (Seidman et al; Makris et al)
4. default system (Raichle et al)
5. van subcorticaal (Ernst et al) naar corticaal (Zametkin)
6. dorsolateraal prefrontaal versus gyrus cinguli onder medicatie (Mattfeld)
C. Connectomen en medicatie
1. MPH (Anderson et al)
2. ATX (Chamberlain et al)
31/10/2014
7
Overzicht
I. Historiek van ADHD bij de volwassene en medicatie
II. Toespitsing van het klinisch beeld van ADHD bij de volwassene
III. Genetische studies en MPH gebruik
IV. Neurobiologische studies en MPH gebruik
V. Betekenis van de neuropsychologie bij therapeutische follow-up
VI. Therapeutische effecten op neuropsychologische variabelen
VII. Neuropsychologische MPH relevantie test
VIII. Conclusies
V. Betekenis van de neuropsychologie bij therapeutische follow-up
A. Aandacht (Barkley 2010)
1. volgehouden aandacht
2. gerichte aandacht
3. executieve aandacht
B. Impulsiviteit
C. Motorische onrust
V. Betekenis van de neuropsychologie bij therapeutische follow-up
D. Executieve functies (Thiery & Anthonis, 2013)
a1 goal setting
a2 planning
b1 inhibitie
b2 fluency
c1 werkgeheugen
c2 flexibiliteit
V. Betekenis van de neuropsychologie bij therapeutische follow-up
E. Kerndefect
1. kind: inhibitie
2. volwassenen: werkgeheugen
F. Rating scales (Connors, Utah e.a.) naast brede neuro-
psychologische testbatterij
VI. Therapeutische op neuropsychologische variabelen
A. Specifieke neuropsychologische impact
1a aandacht: volgehouden en gestuurde e.a.
1b werkgeheugen: spatieel e.a.
2a response inhibitie
2b fluency e.a.
3a IVC en motorische snelheid
3b impulsiviteit
4a geheugen: verbaal e.a.
4b beslissingsvaardigheid
4c intelligentie
31/10/2014
8
VI. Therapeutische op neuropsychologische variabelen
B. MPH effecten
1. neuropsychologie en MRI (Vaidya et al)
a1 go-no-go task en stroop task (respons inhibitie)
a2 tower of London (aandacht & werkgeheugen)
a3 trail making test en Wisconsin card sorting test
(fluency & flexibility)
b. fronto-striatale activatie correlerend met MPH
VI. Therapeutische op neuropsychologische variabelen
2. neuropsychologie en PET (Schweizer et al)
a1 motorische taken
a2 executieve taken
b. prefronto-centro-caudato-cerebellaire activiteit correlerend
met MPH
3. neuropsychologie en cognitieve taken (Springer)
a1 beslissingstaken
a2 intellectuele taken
b. geen MPH meer-effect bij ADHD t.o.v. normaal
VI. Therapeutische op neuropsychologische variabelen
4. Neuropsychologische variabelen en MPH
a. motorische snelheid, response inhibitie en aandacht
(Boonstra, Kooij et al)
b. response inhibitie i.h.b. inferior frontaal rechts
(Aron et al)
c. werkgeheugen, i.h.b. spatieel werkgeheugen
(Mehta et al)
31/10/2014
9
VI. Therapeutische op neuropsychologische variabelen
4. Neuropsychologische variabelen en MPH
d. volgehouden aandacht, motorische snelheid, spatieel
werkgeheugen en het Castellanos & Tannock’s globaal
werkgeheugen als neuropsychologisch endofenotype
bij de volwassene (Turner et al)
e. volgehouden aandacht, IVC en motorische snelheid,
impulsiviteit, leren en werkgeheugen (versus subgroep met
depressieve comorbiditeit) opklarend onder MPH (Riordan
et al)
VI. Therapeutische op neuropsychologische variabelen
4. Neuropsychologische variabelen en MPH
f. therapeutische respons op MPH los van angst in
comorbiditeit (Spencer, Wilens, Biederman, Faraone et al)
VI. Therapeutische op neuropsychologische variabelen
C. MPH oros
a. analoge effecten
b. studie met hogere dosis (1,3mg/kg) toont mogelijke
cardiovasculaire neveneffecten en alsdan behoefte aan
monitoring (Biederman et al)
D. ATX (non-stimulant)
a1 volgehouden aandacht
a2 response inhibitie
VI. Therapeutische op neuropsychologische variabelen
D. ATX (non-stimulant)
a1 volgehouden aandacht
a2 response inhibitie
a3 werkgeheugen
b. noradrenergisch prefrontaal effect (Chamberlain et al;
Faraone, Biederman et al)
E. Andere
a. amfetamines
b. alfa-adrenergica
VI. Therapeutische op neuropsychologische variabelen
F. Pipeline (non-stimulant)
a. metadoxine
b. pyroxedine (B6) en pyrilidone carboxylaat (glutation
antioxidans en ATP transmissie)
c. Connors Adult ADHD rating scale
G. Diëtiek
a. min kleurstof, meer Epa
b. Am. J. Psychiatrity, maart 2013 (Sonuga-Barke, Sergeant
et al)
31/10/2014
10
VII. Neuropsychologische MPH relevantie test
A. MPH test na twee baseline tests
B. Lange termijn predictie over aandacht, executieve functies en
werkgeheugen onder MPH (congruente doses)
C. “short-term effect predicts longer-term effect”
(Kurscheidt et al)
Overzicht
I. Historiek van ADHD bij de volwassene en medicatie
II. Toespitsing van het klinisch beeld van ADHD bij de volwassene
III. Genetische studies en MPH gebruik
IV. Neurobiologische studies en MPH gebruik
V. Betekenis van de neuropsychologie bij therapeutische follow-up
VI. Therapeutische effecten op neuropsychologische variabelen
VII. Neuropsychologische MPH relevantie test
VIII. Conclusies
VIII. Conclusies
A. Specifieke neuropsychologische variabelen verbeteren onder
MPH en andere ADHD psychofarmaca significant en met
klinische relevante efficiëntie
B. Werkgeheugen als mogelijk neuropsychologisch endofenotype
VIII. Conclusies
C. “Neuropsychological assessment has been shown to be
an effective and reliable tool in assessing cognitive
change following medication” (Henry Riordan)
D. Een initiële diagnostische neuropsychologische testing
onder MPH correleert met het lange termijn MPH effect
en heeft dus een belangrijke prognostische betekenis
______________