A Tukutuku vakadeitaki: O ira na imatai ni tui.

— Ena dua na gauna e dau ciqomi tu me italanoa buli (tukutukuni) na tukutuku kei Tevita kei Solomoni. Oti e qai laurai na yavu kei Efeso Damimi (vanua vaka Kiribeti Qeiyafa e dai) Soko, Aseka kei Ela (na keba nei Saula).

— A kena ibalebale oya ni na nodrau veitaratara o Tevita kei Koliaci eya yaco ena dua na vanua dina ena kedrau maliwa e rua na mataivalu dina.

— Na yacai dua na luvei Saula (Esipeali, 1 Veigauna 8:33) e kunei ni volai tu ena dua na kuro ka buli ena 1000BC. Na vuvale i Tevita e toqai ena volavola i Eseeli na tui Tamasiko

Na kaba vakaivalu i Asiria.— Ena 701 BC, eya kabai Juta ko Senakaripi. E vakarusai Lakisi ka tagavi Jerusalemi. E

vakadinadinataki na tukutuku oqo ena gauna e keli kina na nona itikotiko e Ninive.— Na tukutuku nei Senakaripi e vakaraitaka na nona a sega ni rawati Jerusalemi, “Ia au

sogoti Esakai na tui Jutia ena nona koro me vaka na manumanuvuka ena kena bai.” Papiloni.

— Ko Erodotusi na dauvolatukutuku ni veigauna ni Kirisi (ka 5 ni Senijuri) e nanuma ni ranadi Papiloni o Samuramata, ni a tara ka vakaceceretaka. Eya sega ni kilai Nepukanesa kei Pelisasari.

— Eda sa kila edaidai ni ko Samuramata eya ranadi kei Asiria, ni o Nepukanesa eya tarai Papiloni ka rau a veiliutaki vata o Pelisasari kei na tamana o Naponidusi.

— Na matamata na Isitari eya dua na matamata ena loma ni koro o Papiloni. E maroroi tu ena Pergamon Museum mai Jamani.

Jisu.— Era vakataroga talega na dau vakalelewa se ya bula dina o Jisu. Era vakaraitaka ni sega

soti na tukutuku me baleti Koya kei ira era ya bula vata ena tabagauna oya (Ponitio Pailate, Kaiafa kei na so tale).

— Oti edua na gauna, qai kunei edua na ivakananumi mai na matai ni Senijuri ka volai toka kina vaka oqo: Ponitio Pailate, kovana e Jutia.”

— Esa kunei talega na kisi ni mate kei Kaiafa kei na nona vuvale. Na vei ka oqo e duavata kei na tukutuku ni kosipeli, kei na tukutuku ni dauvola tukutuku ni veigauna o Flavius Josephus.

— Esa vakadeitaka tale ni dodonu ka rawa ni nuitaki na tukutuku ni veigauna ena iVola Tabu.

B E tukutuku nuitaki. Na tukutuku ni veika e yaco ena veitabagauna e tukuni ena vuqa sara na vei tikina ena iVola

Tabu. Era tukutuku dina sara me vaka eda sa raica oti e cake. E vuqa na vakadinadina vakavuli ka laurai ena vakekeli ni vakadidike ka tokona na dina ni

iVola Tabu, ia e sega ni rawa ni yavu ni noda vakabauta. E sega ni tukutuku walega ni veitabagauna na iVola Tabu. E tu kina na kedra itukutuku na vei

turaga kei na marama ni vakabauta ka ra vakabauta na Kalou kei na Nona ivakaro.. Na vei ka era vakayacora ena vakabauta e vakauqeti keda meda vakamuria na we ni

yavadra. (Iperiu 11) E rawa ni veisautaka na noda bula na iVola Tabu ena kaukauwa ni Yalo Tabu.

Vatu ni Moapi

Vanua rau vala kina o Tevita kei Koliaci

Koro ni valu nei Ela

Khirbet Qeiyafa

Volavola nei Eseeili Eepealil

Tukutuku kei Senakaripi

Ceuceu ni kena vakarusai o Lakisi

Matamata na Isitari

Laioni Vakatabana

Laioni Katia tiko e dua na tamata

Ponitio Pailato na kovana e Jutia

Kato ni mate i Kaiafa