KD / Preventie Legionella in installaties- Pagina 1
“Preventie van Legionella in
installaties”
Cedubo studiedag 2017
Dinne Karla
WTCB-CSTC-BBRI
Labohoofd Microbiologie en Gezondheid
KD / Preventie Legionella in installaties- Pagina 2
I. Legionella - Legionelllose –
Veteranenziekte - Legionnaires ziekte
Legionellose is een bacteriële infectieziekte,
Gekend sinds de epidemie in 1976
Legionnaires ziekte - legionellose - veteranenziekte
België ontdekt de legionnairesziekte▪ in Wallonië : juni 1999
▪ in Vlaanderen : november 1999
Wat?
KD / Preventie Legionella in installaties- Pagina 3
I. Legionella - Legionellose –
Veteranenziekte - Legionnaires ziekte
Veroorzaker van de Veteranenziekte is eenbacterie , aanwezig in het water,
Legionella pneumophila (L.pn.),
van de familie der Legionellaceae
• Met 49 species en 64 sérogroupes,
• L.pn. Is verantwoordelijk voor 98% van de legionelloses
KD / Preventie Legionella in installaties- Pagina 4
I. Legionella - Legionellose –
Veteranenziekte - Legionnaires ziekte
◘ Bacterie is alom aanwezig in
waterig milieu,
◘ Met facultatieve intracellulaire
ontwikkeling
◘ In vitro, is dit een zeer
veeleisende bacterie: ze groeit
enkel op een speciale
voedingsbodem
Trage groei : 3-4 dagen tot
10 dagen
◘ Legionella pneumophila
verantwoordelijk voor de grootste
aandeel in infecties.
L. pn sg 1 tot 15
90% van de legionelloses zijn te
wijten aan Legionella pneumophila
serogroupe 1
Legionella
Legionella species
Pathogeen
(L. Bosmanii, L. anisa, L.
L.micdadei,…)
Niet-pathogeen
Legionella pneumophila
Sg 1-15
KD / Preventie Legionella in installaties- Pagina 5
I. Legionella - Legionellose –
Veteranenziekte - Legionnaires ziekte
◘ Ook een twintig-tal Legionella species zijn gekend als
pathogeen voor de mens → Andere dan Leg pneumophila
waaronder:
L. anisa, L. bozemanii, L. cincinnatiensis,
L. dumoffii, L. feeleii, L. gormanii, L. jordanis,
L. longbeachae,
L. micdadei (Pittsburgh Pneumonia Agent),
L. oakridgensis, L. parisiensis, L. tucsonensis
en …
5Analyse de Leginella 29.05.07
KD / Preventie Legionella in installaties- Pagina 629/05/2007
Légionelles et légionelloses
I. Legionella - Legionellose –
Veteranenziekte - Legionnaires ziekte
Wijze van besmetting
a. Via inademing: besmetting van de luchtwegen is de enigebesmettingsroute die momenteel is aangetoond. Legionella bacteriën kunnen binnendringen in de alveolaire macrofagen.
infectie:
door inademing van
kleine waterdruppels
(3 à 5 µm)
die Legionella bevatten
dringen door tot in de alveolen
KD / Preventie Legionella in installaties- Pagina 7
I. Legionella - Legionellose –
Veteranenziekte - Legionnaires ziekte
3. Wijze van besmetting?
b. De besmetting door « Micro-aspiratie » staat
ter discussie bij patienten met een « foutieve
alimentaire route = verslikken in besmet water »
c. Geen besmetting van persoon tot persoon
d. Geen besmetting via handcontact
e. De patient wordt niet in isolatie gesteld
KD / Preventie Legionella in installaties- Pagina 8
I.Legionella - Legionellose –
Veteranenziekte-Legionnaires ziekte
Legionella kan tot verschillende infecties
leiden - aangeduid als legionelloses-
met als voornaamste ziektebeelden:
◘ De Pontiac-koorts
◘ De veteranenziekte of legionairsziekte
Meldingsplicht voor de ziekte,
echter « meldingen / aantallen onderschat ».
KD / Preventie Legionella in installaties- Pagina 929/05/2007Légionelles et légionelloses
I. Legionella - Legionellose –
Veteranenziekte - Legionnaires ziekte
Ziektebeeld Legionellairesdisease
Pontiac Koorts
incubatie 2 à 10 dagen 1 à 2 dagen
symptomen Koorts, rillingen, hoest, spijsverterings-problemenneurologischeproblemen
Pneumonie
Koorts
mortaliteit 10 à 15%
(20 à 40 % bijgehospitaliseerdepersonen)
Spontane genezing
na 2 à 5 dagen
KD / Preventie Legionella in installaties- Pagina 10
I. Legionella - Legionellose –
Veteranenziekte - Legionnaires ziekte
mannen ~3 x meer gevoelig dan vrouwen;
Oudere personen (> 50 jaar);
rokers;
Grote alcohol verbruikers;
Personen met een chronisch ziektebeeld Nier insuffitientie, luchtwegaandoeningen of hartaandoeningen,
diabetes, kanker, bloedziekten, AIDS
Personen met een verzwakt immuunsysteem Personen met chemotherapie, corticotherapie of andere
immuunonderdrukkers;
Personen die recent een chirurgische ingreep hebben
ondergaan
Risico personen zijn:
KD / Preventie Legionella in installaties- Pagina 11
I. Legionella - Legionellose –
Veteranenziekte-Legionnaires ziekte
Bron
Aantal bacteriën
Transmissie
Gevoelgheid van de persoon
Geen vaccin: dus blootstelling beperken
Parameters Infectie ?
KD / Preventie Legionella in installaties- Pagina 1229/05/2007
Légionelles et légionelloses
I. Legionella - Legionellose –
Veteranenziekte-Legionnaires ziekte
◘ Het sterftecijfer stijgt naarmate
Bron nosocomiaal is
Personen ouder zijn en/of
Andere verzwarende factoren bijdragen
(immunodepressie ).
Légionellose : Mortalité rapportée EU/EEA 2012
KD / Preventie Legionella in installaties- Pagina 13
I. Legionella - Legionellose –
Veteranenziekte-Legionnaires ziekte
ISSO-studie Nederland
September 2017
Normwaarde NL:
100 kve/l
KD / Preventie Legionella in installaties- Pagina 14
I. Legionella - Legionellose –
Veteranenziekte - Legionnaires ziekte
Principes van epidemiologische onderzoeken:
Besmetting : Classificatie van het ziektepatroon:
nosocomiale Legionellose
verwant met reizen
communautair of domestic
De plaats van besmetting tracht men te achterhalen,
Dit vraagt een enquete naar de plaatsten waar de zieke is
verbleven tot 10 dagen vóór de eerste symptomen.
KD / Preventie Legionella in installaties- Pagina 15
I. Legionella - Legionellose –
Veteranenziekte - Legionnaires ziekte
Legionellose in Europa : enkele aantallen
2012 : 5852 gemelde gevallen van legionellose
in de EU + Ijsland + Noorwegen
>50 jaar : 79%
Man/Vrouw Ratio : 2.5
Mortaliteit: 9%
Community-acquired Travel associated Healthcare facilities
69% 20% 8%
KD / Preventie Legionella in installaties- Pagina 16
Reported cases and notification rates of Legionenaires’disease per million by reporting country, EU/EEA 2012
KD / Preventie Legionella in installaties- Pagina 17
II. De ecologie van Legionella
Legionella spp.
Is een bacil, Gram negatief, strict aëroob, niet
sporulerend
Natuurlijke Habitat: waterminnende bacterie
komt voor in water en in de vochtige bodem.
Optimale groeitemperatuur: tussen 25°en 45° C
Deze bacterie kan zich vermenigvuldigen binnen
andere cellen waaronder vrije amoebes en
humane macrofagen
intracellulaire facultatieve parasiet.
KD / Preventie Legionella in installaties- Pagina 18
Legionella spp. Is een micro-organisme dat zich ontwikkelt in natuurlijke
waterige en vochtige milieu’s zowel als in artificiële waterpartijen.
Natuurlijk : beken, meren, rivieren, potgrond, compost, etc.
Artificieel : stomend water, stagnerend water, afvalwater,thermaal water,
wtaerputten, sanitair water systemen (warm en koud water), kranen,
douchekoppen,
Koeltorens, bevochtigingssystemen, verdampers, decoratieve fontijnen,
bubbelbaden (jacuzzi, spa, whirlpool),
Industriële waterkoeling (vb bij draaibanken), circuits met recyclage van water,
industriële installaties met sproeikoppen en systemen voor luchtwassing (dat
aérosolen kan produceren vb in de papierindustrie), etc.
KD / Preventie Legionella in installaties- Pagina 19
II. De ecologie van Legionella
• Samengevat: Legionella spp. worden algemeen
genomen teruggevonden in een lage
concentratie in verschillende
natuurlijke waterige en vochtige milieu’s.
• Daarentegen, vindt deze bacterie zeer
gunstige groeicondities terug (voor actieve
vermenigvuldiging) in de artificële
watersystemen, gecreeerd door de mens.
KD / Preventie Legionella in installaties- Pagina 20
II. De ecologie van Legionella
Collectieve risicofactoren:
Verblijf op plaatsten met een collectieve
waterinstallatie met mogelijks risico op contaminatie.
▪ Risico-installaties: Hospitalen, RVT, Hotels, Campings,
Thermen,…
Koeltorens wiens pluim Legionella bacteriën
kilometers ver kunnen meevoeren.
Het risico binnen individuele woningen is moeilijk in te
schatten:
ook hier het belang van een goed onderhoud: ontkalken
douchekoppen, kranen,…
KD / Preventie Legionella in installaties- Pagina 21
II. De ecologie van Legionella
Groeifactoren:
◘ Aanwezigheid van nutrienten: ijzer, calcium, koolstof (AOC), mangaan, magnesium,…
deze nutriënten zijn van nature aanwezigin het water.
◘ Aanwezigheid van een “habitat” : afzettingen
Slib, kalk, corrosieproducten
Biofilm
Stagnerend water
KD / Preventie Legionella in installaties- Pagina 22
Légionelles et légionelloses
~100µm
décrochement
Biofilm:
KD / Preventie Legionella in installaties- Pagina 23
Legionella : temperatuur !!
Slaap
toestand groei afsterven
vermenigvuldigingsgraad
reg
ress
iegra
adVerdubbelingstijd in idealecondities:
•Cultuur: 4h
•Natuurlijk milieu: 20 à 70h
KD / Preventie Legionella in installaties- Pagina 24
II. De ecologie van Legionella
Groeifactoren:
Legionella spp. hebben de mogelijkheid om zich
te vermenigvuldigen binnen vrije amoebes Zij gebruiken deze micro-organismen als bron van enzymes en
voedingssubstanties.
▪ vb. Acanthamoeba, Naegleria, Echinamoeba, Hartmannella,
etc
▪ Beschermd door de biofilm en de kystes gevormd door de
amoebes, kan Legionella spp. grote variaties weerstaan aan pH
en temperatuur.
▪ Binnen deze omstandigheden weerstaat Legionella ook aan de
biociden
Legionella spp. krijgt zo de kans om
zich te vermenigvuldigen in verschillende waterige milieu’s
zich goed kan handhaven bij klassieke maatregelen voor
desinfectie.
KD / Preventie Legionella in installaties- Pagina 25
29/05/2007 Légionelles et légionelloses
KD / Preventie Legionella in installaties- Pagina 26
II. De ecologie van Legionella
Te noteren : de toegelaten restconcentratie
chloor in België voor een continue desinfectie
van drinkwater (≤ 0,2 mg/L vrije chloor) voldoet
niet voor het elimineren van Legionella spp.
Zelfs in ideale omstandigheden is de groei van
de Legionella bacteriën traag:
Verdubelingstijd ~ 4 uren.
2–4 dagen incubatie voor groeiinitiatie op een
aangepast voedingsmedium in labo
(ter vergelijking: tijd voor vermenigvuldiging voor Escherichia
coli is 20 minuten, de eerste kolonies worden zichtbaar na 12
uren).
KD / Preventie Legionella in installaties- Pagina 27
III. Regelgeving / Aanbevelingen
1. Inleiding
1. Federale regelgeving
2. Federale aanbevelingen
2. Regionale regelgeving: Overzicht
3. BBT Vlaanderen
KD / Preventie Legionella in installaties- Pagina 28
III. Regelgeving / Aanbevelingen
1. Inleiding
Legionella pneumophila : grenswaarden
Geen wetenchappelijk onderbouwde
« risico-concentratie » voor Legionella pneumophila
in water.
Aanbeveling Hoge Gezondheidsraad :
« L.pn.< 1000 KVE/l: risico verwaarloosbaar,
behalve voor hoog risico patienten
(transplantaties, kanker, …) »
KD / Preventie Legionella in installaties- Pagina 29
III. Regelgeving / Aanbevelingen
1. Inleiding
België :
◘ Volksgezondheid = deels competentie van de
gemeenschappen/ regio’s.
◘ Verschillen zijn dus mogelijk.
KD / Preventie Legionella in installaties- Pagina 30
III. Regelgeving / Aanbevelingen
2. Legionella: Federale regelgeving
“Koninklijk Besluit “ Biologische agentia” van 4 augustus 1996
(Codex Titel V, hoofdstuk III)
Het “KB van 4 augustus 1996” betreffende de bescherming van de
werknemers tegen de risico’s bij blootstelling aan biologische
agentia op het werk”, met bijhorende wijzigingen,
heeft tot doel om de gezondheid van de werknemers te vrijwaren
tegen risico’s veroorzaakt door biologische agentia op de werkplek.
L. pneumophila behoort tot groep II,
kan ziekte van de werknemer veroorzaken
◘ Uit een risicoanalyse moet blijken of er een risico is voor de
gezondheid van de werknemers. De preventieprincipes blijven
gehandhaafd, maar hier bestaat er geen lijst met grenswaarden.
KD / Preventie Legionella in installaties- Pagina 31
III. Regelgeving / Aanbevelingen
2. Legionella: Federale aanbevelingen
KD / Preventie Legionella in installaties- Pagina 32
III. Regelgeving / Aanbevelingen
2. Legionella: Federale aanbevelingen
◘ Hoge Gezondheidsraad (HGR/CSH)
◘ https://portal.health.fgov.be
« Legionella » als zoekterm
◘ Aanbevelingen
• Primaire preventie:
▪ Beheersplan
▪ Opbouw installatie volgens de codes van goede praktijk
▪ Temperatuurscontrole productie op 60°C; minimum 50 à
55°C in de leidingen
▪ Onderhoud van de boilers, kranen, koeltorens
Secundaire preventie:
= na vaststellen van een legionellose
KD / Preventie Legionella in installaties- Pagina 33
III. Regelgeving / Aanbevelingen
3. Legionella: Regionale regelgeving
Regio Regelgeving Inhoud
Brussels HoofdstedelijkGewest
l’arrêté du Gouvernement de la Région de Bruxelles-Capitale du 10 octobre 2002
(M.B. 08/11/02) bepaalt exploitatievoorwaarden voorzwembaden
Openbare zwembadenEis: controle van de douches op aanwezigheid van Legionella pneumophilaMinimum 1x per jaar.
Douches voorzien van water van de openbare distributieAanbeveling: Productie sanitairwarmwater > 60°CMengen met koud water, zo dichtmogelijk bij de verdeling van het water voor de douches
+ eveneens eisen terug mbtde legionella problematiek in de exploitatie / milieuvergunning
Voor koeltorensVoor thermenVoor publieke zwembaden
KD / Preventie Legionella in installaties- Pagina 34
III. Regelgeving / Aanbevelingen
3.Legionella: Regionale regelgeving
Regio Regelgeving Inhoud
Régionwallonne
différents arrêtés du Gouvernement wallon du 13 juin 2013 (M.B. 12/07/13) fixant les conditions sectorielles relatives aux bassins de natation
Piscines publiques:L’eau chaude des douches provient d’une installation de chauffage de l’eau portant la température de celle-ci à au moins 65°C. Le mélange éventuel avec l’eau froide s’effectue le plus près possible de la distribution d’eau des douches.L'exploitant élabore un plan de gestion pour toutes les alimentations en eau chaude sanitaire
le niveau de vigilance : 1000 UFC/l de Legionellapneumophila d’eau sortant des douches impose 2 contrôles par an, à six mois d’intervalle
Les mesures de prévention reposent sur- des mesures de température - des campagnes d'analyse des Legionellapneumophila dans chacun des réseaux d'eau chaude sanitaire - en fonction de l'analyse de risque visée à l'article 23, le circuit d'eau froide.Plan d’intervention reprenant les actions correctrices à mettre en place en cas de dépassement du niveau de vigilance
KD / Preventie Legionella in installaties- Pagina 35
III. Regelgeving / Aanbevelingen
3.Legionella: Regionale regelgeving
Regio Regelgeving Inhoud
Régionwallonne
Les points de prélèvement sont déterminés selon une stratégie d'échantillonnagequi tient compte du nombre de points d'usage à risque.
Les points de tirage d'eau les moins utilisés et les plus éloignés de la production d'eau chaude sanitaire seront prioritaires pour l'échantillonnage.
Deux séries de prélèvements sont effectués: • la première série sans écoulement
préalable et• la seconde après un écoulement de l'eau
de 2 à 3 minutes dans le but de surveiller l'état de contamination du réseau
Les mesures de prévention sont menées régulièrement par l'exploitant, même si la présence des Legionella pneumophila n'est pas détectée au sein de l'établissement
les installations de refroidissement par dispersion d'eau dans un flux d'air
on retrouve des mesures en lien avec cette problématique dans les permis d’environnement
KD / Preventie Legionella in installaties- Pagina 36
III. Regelgeving / Aanbevelingen
3.Legionella: Regionale regelgeving
Vlaanderen:
◘ Hoog risico
inrichtingen:
◘ Publiek toegankelijke
inrichting gericht op
behandeling, verzorging
of huisvesting van
gevoelige personen↓
◘ ernstige immuunsuppressie, kanker,
ernstig nierleiden,aids, chronisch
longlijden, diabetes,
◘ personen > 65j, rokers
Legionellabesluit:
◘ Matig risico
inrichtingen
◘ Publiek toegankelijke
inrichting met collectieve
warmwatervoorziening
(voor ≥ 15 personen)
KD / Preventie Legionella in installaties- Pagina 37
III. Regelgeving / Aanbevelingen
3.Legionella: Regionale regelgeving
Regio Regelgeving Inhoud
VlaamseRegio
Legionellabesluit: Besluit van de Vlaamse Regeringbetreffende de preventie van de veteranenziekte op publiektoegankelijke plaatsen(9 februari 2007 /M.B. 04/05/07)
Bepaalt eenduidige aanpak voorinstallaties met een matig en hoogrisicoMatig risico:Verhoogde waakzaamheid30% > 10.000kve/l Leg pn,Melding 30% > 100.000kve/l Leg pn
Best Beschikbare Technieken (BBT) voor Legionella –beheersing in nieuwe sanitaire systemen www.emis.vito.be(april 2007) → in herziening
Addendum BBT studie Legionella(23 juni 2016)
Hoog risico: - Waakzaamheid 1000 kve/l Leg pn- Verhoogde waakzaamheid: Leg pn
30%: 10.000kve/l 3x zelfde punt :10.000 kve/l
- Met melding 10.000kve/l:
bij 3x opeenvolgende campagne3 x zelfde punt
30% > 100.000kve/l
KD / Preventie Legionella in installaties- Pagina 38
III. Regelgeving / Aanbevelingen
3.Legionella: Regionale regelgeving
◘ Vlaanderen Legionellabesluit
◘ Preventie Legionella : BASIS Temperatuursbeheersing
Beheersmaatregel = maatregel die toelaat de groei van de
Legionella kiemen te verhinderen of ze af te doden door de
temperatuur het water buiten het interval 25°C en 55°C te
houden
Tappunten regelmatig gebruiken ADDENDUM : Wekelijks
In alle hoog-risico instellingen moeten:
▪ de watervoorzieningen gebouwd en geëploiteerd worden volgens de
BBT,
▪ Conformiteitsattest (eindverantwoordelijke
ontwerp/plaatsing/utbreiding : ieder voor zijn bijdrage)
▪ alle waterinrichtingen beschikken over een beheersplan, specificatie
van genomen maatregelen in register opnemen
KD / Preventie Legionella in installaties- Pagina 39
III. Regelgeving / Aanbevelingen
3.Legionella: Regionale regelgeving
◘ Vlaanderen Legionellabesluit
◘ Preventie Legionella : BASIS Temperatuursbeheersing
In alle matig-risico instellingen moeten:
▪ de watervoorzieningen gebouwd en geëploiteerd worden volgens de
BBT,
▪ alle waterinrichtingen beschikken over een beheersplan, specificatie
van genomen maatregelen in register opnemen
▪ Conformiteitsattest (eindverantwoordelijke
ontwerp/plaatsing/utbreiding : ieder voor zijn bijdrage)
▪ Uitzondering: Indien minder dan 40 personen blootgesteld per dag:
▫ Geen beheersplan vereist, geen conformiteitsattest,
▫ Wel WWproductie 60°C, jaarlijks onderhoud (aan te tonen)
▫ Indien WWproductie < 60°C: informeren gebruikers
KD / Preventie Legionella in installaties- Pagina 40
III. Regelgeving / Aanbevelingen
3.Legionella: Regionale regelgeving
◘ Vlaanderen Legionellabesluit
Preventie Legionella : BASIS Temperatuursbeheersing
Alternatieve beheersmaatregelen:
▪ Enkel indien niet aan BBT kan worden voldaan
▪ Na verkrijgen van een goedkeuring
KD / Preventie Legionella in installaties- Pagina 41
III. Regelgeving / Aanbevelingen
3.Legionella: Regionale regelgeving
◘ Hoofdstuk 3 omvat algemene voorschriften,
voorschriften mbt materialkeuze, voorschriften mbt het
ontwerp van leidingen binnen het gebouw, plaatsen
van afsluitkranen ….
BBT Legionella:
KD / Preventie Legionella in installaties- Pagina 42
III. Regelgeving / Aanbevelingen
3.Legionella: Regionale regelgevingBBT Legionella: Stagnatie vermijden !
KD / Preventie Legionella in installaties- Pagina 43
III. Regelgeving / Aanbevelingen
3.Legionella: Regionale regelgeving
◘ Analyse van water dat op een installatie is gebleven na de
druktest : kwaliteitsvermindering !!
Tot Kiemgetal, Legionella, IRB en SRB,….
BBT Legionella: Stagnatie vermijden !
Totaal Kiemgetal 22°C Voor spoelen Na spoelen
WW DoucheDirecte staalname
76.000 kve/ml WWMin 0 kve/mlMax 320 kve/ml
KW lavaboDirecte staalname
36.000 kve/ml KWMin 29 kve/mlMax 110 kve/ml
KW Kelder collector Na doorstroming 1 emmer
12.000 kve/ml
KD / Preventie Legionella in installaties- Pagina 44
III. Regelgeving / Aanbevelingen
3.Legionella: Regionale regelgevingBBT Legionella: Stagnatie vermijden !
Legionella Analyses voor en na spoeling
KD / Preventie Legionella in installaties- Pagina 45
III. Regelgeving / Aanbevelingen
3.Legionella: Regionale regelgeving
Nieuwe installatieSpoelen van de installatie
Zo kort mogelijk na de druktestAfsluitkranen regelorganen openZonder schuimvormers, douchekoppenStarten op bovenste verdiep naar ondertoe werkenSpoelen alle kranen gedurende 2 uur
Opm : Geen gangbare praktijk
ADDENDUM: in stromingszin, van de korst bij de teller gelegenkraan naar de verst verwijderdetoeElk leidingssectie 20 x verversenProcedure WTCB: artikel
Desinfectie In hoog risico, na de spoelingMet desinfectieproductNa contacttijd : 2 uur spoelenAnalyse E coli, Enterococcen, Totaalkiemgetal
Opm : Geen gangbare praktijk
Herziening BBT: hoog risico: vlak voor ingebruiknamestaalname : Legionella > 1000 kve/l desinfectieSpoelen en nieuwe staalname
Aanbevelingen onderhoud Tappunten die niet regelmatig gebruiktworden, spoelen voor gebruikNa onderbreking watertoevoer : spoelenvan tappunten 5 min
BBT Legionella
KD / Preventie Legionella in installaties- Pagina 46
III. Regelgeving / Aanbevelingen
3.Legionella: Regionale regelgeving
WTCB dossier 2011/ 4.16,verschenen in juni 2012
KD / Preventie Legionella in installaties- Pagina 47
III. Regelgeving / Aanbevelingen
3.Legionella: Regionale regelgeving
Opmerking !
stagnering van water, bv na het uitvoeren van druktesten en de
ingebruikname van de installatie, leidt tot de vermindering van de
hygiënische kwaliteit van het water aan de tappunten.
WTCB Aanbevelingen:
Druktest met water doen juist voor de ingebruikname;
zorgen dat er geen stagnering is van meer dan 1 week
Indien niet mogelijk: druktest doen met olie-vrije perslucht op
max 3 bar zoals aanbevolen in Duitsland en Nederland
Indien er toch stagnering geweest is : spoeling nodig. Doch
ook zonder stagnering is een spoeling meer dan aanbevolen
om de onzuiverheden van de montage weg te nemen.
BBT Legionella: Stagnatie vermijden !
KD / Preventie Legionella in installaties- Pagina 48
III. Regelgeving / Aanbevelingen
3.Legionella: Regionale regelgevingBBT Legionella
Nooddesinfectie WW: 4 min 70°CKW: chemischedesinfectie
Tabel BBT
Spoeling na uitbreiding of vervanging
Matig risico: SpoelenHoog risico: Spoelen endesinfectie in hoog risico
◘ Opmerking:
Desinfectie is schokdesinfectie
Geen continue desinfectie
KD / Preventie Legionella in installaties- Pagina 49
III. Regelgeving / Aanbevelingen
3.Legionella: Regionale regelgeving
BBT Legionella : Koud water moet koud blijven !!
KD / Preventie Legionella in installaties- Pagina 50
III. Regelgeving / Aanbevelingen
3.Legionella: Regionale regelgeving
BBT Legionella : T koud water
Ontwerp Herziening : - aanbevolen KW hoofd en tapleidingen te isoleren- Min 15 cm tussen KW en WW- Collectoren KW en WW niet aan elkaar bevestigen- Leiding in opbouw: KW niet in Schacht van
warmteafgevende leidingen- Ingebouwde leidingen: in system met vloerverwarming
koude vloerstrook voorzien
KD / Preventie Legionella in installaties- Pagina 51
III. Regelgeving / Aanbevelingen
3.Legionella: Regionale regelgeving
Aanbeveling WTCB:
▪ Mogelijkheid hebben om sublussen ( bv verticale lus) af te sluiten en
te ledigen
▪ Absolute noodzaak van een goede hydraulische inregeling van de
SWW-distributie kring
BBT Legionella: afsluitmogelijkheden
Ontwerp Herziening : Sanitaire hoofdleidingen moeten kunnen afgelatenworden
KD / Preventie Legionella in installaties- Pagina 52
III. Regelgeving / Aanbevelingen
3.Legionella: Regionale regelgevingBBT Legionella
Ontwerp Herziening : leiding materialen (KW + WW) moeten bestand zijn tegen70°C 10 bar
Ontwerp herziening: hoog risico volledigeopslagvolume op 65°C eens per 24 uur
KD / Preventie Legionella in installaties- Pagina 53
III. Regelgeving / Aanbevelingen
3.Legionella: Regionale regelgeving
Addendum : 15 m, 3 l en niet thermisch isoleren
KD / Preventie Legionella in installaties- Pagina 54
III. Regelgeving / Aanbevelingen
3.Legionella: Regionale regelgeving
◘ Herziening BBT:
Matig risico mag van nachtverlaging toegelaten worden
bij vakantieperiodes langer dan 8 dagen dient voor
ingebruikname :
▪ de volledige installatie minstens gedurende 24 uur op 65°C gebracht
te worden bij normaal gebruik van de tappunten .
▪ of : de volledige installatie gespoeld te worden.
Warmwaterinstallaties met opslagvaten dienen voorafgaandelijk
gedurende minstens 1u volledig op 65°C gebracht te worden
BBT Legionella
KD / Preventie Legionella in installaties- Pagina 55
III. Regelgeving / Aanbevelingen
3.Legionella: Regionale regelgeving
◘ Combilussystemen met satelietunits : Combilussystemen met
satelietunits met warmtewisselaars die niet contstant boven de
60°C gehouden worden: niet toegelaten
◘ Bij verdeelsystemen met collectoren gelden deze eisen voor
ieder afzonderlijk leidingtracé vanaf de aftakking van de
permanent op temperatur gehouden leiding tot een tappunt.
◘ Bij distributiesystemen met mengkranen stroomopwaarts van
de tappunten:
Van geen enkel tappunt mag de leidinglengte tot de mengkraan meer
bedragen dan 15m of mag haar inhoud groter zijn dan 3 l.
Mengkraan moet gedesinfecteerd kunnen worden
Mengkranen niet isoleren
BBT Legionella: herziening
KD / Preventie Legionella in installaties- Pagina 56
III. Regelgeving / Aanbevelingen
3.Legionella: Regionale regelgevingHerziening BBT :
installaties volgens BBT gebouwd en toch met
Legionella > 1000 kve/l :
oorzaak achterhalen en wegnemen
installatie desinfecteren
◘ Ervaring WTCB onderzoek: Indien er contaminatie
met Legionella opgetreden is, dan is het onvoldoende
om de SWW-installatie te spoelen op 60°C, men moet
minstens 65°C aan de kraan hebben gedurende 5’
KD / Preventie Legionella in installaties- Pagina 57
III. Regelgeving / Aanbevelingen
3.Legionella: Regionale regelgeving
Legionella concentratieKve/l
Matig risico Hoog risico
100-1000 Waakzaam zijn, nagaan of beheersplan wordt gevolgd
1000-10.000 30% > 1000 : waakzaam voorinfecties
30% > 1000 :Beheersplan analyserenMaatregelen nemen om conc↓Staalnamefreq: maandelijks
10.000-100.000 30% > 10.000 : waakzaam voorinfectiesKristische beoordeling beheersplanMaatregelen nemen om conc↓Staalnamefreq: maandelijks
+ voorwaarden wanneer melding aanTV
TV verwittigen, en samenmaatregelen nemenGebruikers verwittigenNa 1 maand conc niet<100.000: sluiting
BBT Legionella : Herziening
KD / Preventie Legionella in installaties- Pagina 58
III. Regelgeving / Aanbevelingen
3.Legionella: Regionale regelgeving
◘ Opmerking WTCB ivm continue chemische desinfecties:
het volledig legionella-vrij maken dmv een desinfectie soms vele
maanden kan duren.
opgelet gevaar voor aantasting van de leidingen:
▪ er zijn al vele gevallen vastgesteld van degradatie van de
verdeelleidingen, ook in kunststof, een aantal maanden na het
starten van de desinfectie.
▪ Het is absoluut nodig om vooraf het advies in te winnen en indien
men een behandeling opzet in geen geval over de vooropgestelde
concentraties gaan, ook al duurt de ontsmetting langer dan verwacht
in een aantal landen is de continue desinfectie gewoon verboden:
Duitsland, Oostenrijk, Zwitserland,… en dit omdat deze behandeling in
die landen als een ontoelaatbare kwaliteitsverandering van het water
beschouwd wordt.
KD / Preventie Legionella in installaties- Pagina 59
III. Regelgeving / Aanbevelingen
3.Legionella: Regionale regelgeving
Andere specificities BBTHoog risico Matig risico
Zonne boiler Dagelijkse opwarming tot 60°C
Wekelijkse opwarming
Warmtepomp Dagelijkse opwarming tot 60°C
Wekelijkse opwarming
Warmwater system zo opgebouwd zijn dat 70°C aan de kraan kan geleverd worden
Expansievaten Doorstroomd, niet van stagnerend typeADDENDUM: Op koud water envolledig doorstroom
WW opslagtanks Stagnatie maximal beperkenMakkelijk toegankelijkSpuikraan toegankelijk
circulatiesysteem Met regel- en meetorganen
KD / Preventie Legionella in installaties- Pagina 60
III. Regelgeving / Aanbevelingen
3.Legionella: Regionale regelgeving
◘ Mogelijkheid tot nemen van min 5 stalen :
Koudwatertoevoer naar WW productie
Koudwatertappunt
WW tappunt per deelcircuit van het circulatiesysteem
Vertrekleiding circulatiesysteem
Retourleiding circulatiesysteem
Nuttig : tappunt te hebben nabij de teller
Herziening BBT :
KD / Preventie Legionella in installaties- Pagina 61
IV. BBRI Research
◘ Energy context:▪ Reducing the energy needs for buildings is a European challenge in
order to meet the 2020 requirements: all new buildings must be near
zero energy buildings
▪ As the energy-use for space heating continues to diminish, energy-
use for domestic hot water (DHW) becomes increasingly relevant
▪ Efficient design of DHW installations becomes ever more important
▪ Pressure to reduce DHW production temperatures in certain types of
installations (installations with heat pumps, low district heating, etc.)
◘ Hygienic context:▪ Having a good water quality at the faucet is essential, and certainly
more important than energy related aspects
▪ Risks of lower DHW production temperatures with regular thermal
shocks have not been studied in detail
Why new Legionella research?
KD / Preventie Legionella in installaties- Pagina 62
IV. BBRI Research
◘ Full scale test facility in order to determine whether it
is possible to reduce DHW production temperature
without increasing risk of Legionella development
◘ The test facility consists of:
- 200L water tank
- 40m circulation system
- 2 draw-off pipes (bathroom and kitchen)
- Single family tapping profile
◘ DHW at 45°C with regular heating to 60°C
◘ Monitoring of Legionella concentration in water and
biofilm
What are we doing at BBRI?
KD / Preventie Legionella in installaties- Pagina 63
The BBRI test facility
KD / Preventie Legionella in installaties- Pagina 64
The BBRI test facility (2)
◘ Culture tank:- 200 L
- Temperature: 37°C
- Daily draw-off of 127 L
- Stable concentration of 2.105 cfu/L
◘ “test” tank:- 200 L
- Temperature: 37°C
- Daily tapping profile
- Heating element: vertical electrical resistance (6 kW)
- Thermocouples on outside wall
◘ Circulation loop: Vertical pipes: DN32 with DN16 recirculation
PEX-Alu-PEX with PIR insulation
KD / Preventie Legionella in installaties- Pagina 65
60°C/ 1h
The BBRI test facility (3)
KD / Preventie Legionella in installaties- Pagina 66
The BBRI test facility (4)
Tap scheduleDHW Flow-
rateTap duration
Tapped DHW volume
Start hour Type of draw-offl /min s liters
06:59 purge of the shower pipe 6.5 10 1.083
07:00 Shower n° 1 6.5 355 38.5
07:10 Shower n° 2 6.5 393 42.6
08:00 Shower n° 3 6.5 296 32.1
12:00 Kitchen faucet 5 6 0.50
12:30 Kitchen faucet 5 20 1.67
13:45 Kitchen faucet 5 30 2.50
18:15 Children’s bath (40 L) 6.5 311 33.7
19:00 Kitchen faucet 5 6 0.50
19:15 Kitchen faucet 5 3 0.25
20:00 Kitchen faucet 5 30 2.50
Total tapped daily DHW Volume : 155,79 l
KD / Preventie Legionella in installaties- Pagina 67
The BBRI test facility (5)
Heat shock experiments
weeks T production
(tank)
T heating( thermal
shock )
Heating duration Frequency Number of thermal shocks
1 and 2 45 °C 60 °C 30 min 1x / week 2 shocks
3 and 4 45 °C 60 °C 1 h 1x / week 2 shocks
5 45 °C 60 °C 30 min 1x / week with extra circulation on
tank
1 shock
6 and 7 45 °C 60 °C 1 h 1x / week with extra circulation on
tank
2 shocks
8 and 9 45 °C 60 °C 1 h 1x / week with extra circulation on
tank.+ 30 minutes thermal
disinfection of the sampling taps
2 shocks
KD / Preventie Legionella in installaties- Pagina 68
The BBRI test facility (6)
Heat shock experimentsweeks T
production(tank)
T heating( thermal
shock )
Heating duration
Frequency Number of thermal shocks
10 45 °C 60 °C Warming up +4 x 30 min
(for taps disinfection)
1x / week with extra circulation on tank.
+ 4 x 30 minutes thermal disinfection for each of the sampling taps and
draw-off pipes
1 shock
11 45 °C 60 °C Warming up +30 min (for
tank)+ 4 x 30 min
(for taps disinfection)
1x / week with extra circulation on tank.
+ 4 x 30 minutes thermal disinfection for each of the sampling taps and
draw-off pipes
1 shock
14-18 45 °C 60 °C 1 h 2x / week with extra circulation on tank
9 shocks
19 45 °C 60 °C 1 h 7x /weekwith extra circulation on tank
7 shocks
KD / Preventie Legionella in installaties- Pagina 69
◘ In the test facility:
None of the thermal schocks lead to acceptable Legionella
concentrations (< 1000 cfu/L) in the DHW installation
First results
0.00
1.00
2.00
3.00
4.00
5.00
6.00
7.00
8.00
05
/01
/20
17
19
/01
/20
17
02
/02
/20
17
16
/02
/20
17
02
/03
/20
17
16
/03
/20
17
30
/03
/20
17
13
/04
/20
17
27
/04
/20
17
11
/05
/20
17
25
/05
/20
17
08
/06
/20
17
22
/06
/20
17
06
/07
/20
17
20
/07
/20
17
03
/08
/20
17
DHW 45°C + schock 60°C
departure recirculation shower kitchen
Legi
on
ella
co
nc.
[cf
u/L
]
log
scal
e
KD / Preventie Legionella in installaties- Pagina 70
◘ In laboratory conditions:
- at 65°C no Legionella bacteria survived, even if the thermal
schock only lasted 5 min.
- At 60°C for 60 min, Legionella concentration decreased
from 100.000 cfu/L to 250 cfu/L. Cultivable bacteria
remained
◘ Biofilm monitoring:
- Progressive decrease (from 3.3 106 to 2.5 103) of the
Legionella concentrations
- After 15 days without thermal shock: return to initial
concentration
First results (2)
KD / Preventie Legionella in installaties- Pagina 71
Preliminary conclusions
◘ Important to standardise sampling methodology and to
disinfect the sampling valves
◘ In a contaminated installation, with DHW production
temperature of 45°C, a regular thermal schock at
60°C seems insufficient to stabilise the Legionella
concentration below 1000 cfu/L
◘ As laboratory tests are promising at 65°C and 70°C,
more combinations will be studied:
- Higher thermal shock temperature, duration and frequency
- Higher DHW production temperature (50°C, 55°C)
◘ Test will be continued till September 2018
KD / Preventie Legionella in installaties- Pagina 72
V. Epidemiologische studie : brononderzoek
Legionellose - staalname
Patient :
Analyse naar oplosbare antigenen in urine- Cultuur-Sérologie-Directe Immunofluorescentie op respiratoire staalname
Identificatie van de besmettingsbron: wateranalyse
KD / Preventie Legionella in installaties- Pagina 73
V. Analyse Legionella in water
Wateranalyses naar de aanwezigheid van Legionella
spp heeft enkel zin indien dit gericht wordt uitgevoerd:
Legionella spp. :
zijn potentieel aanwezig in alle waterige milieu’s
Een positief resultaat moet in de juiste context gezet worden
en met voorzichtigheid worden geïnterpreteerd
De bacteriologische wateranalyse is een punctuele
situatieschets.
In éénzelfde watercircuit kan de concentratie Legionella spp.
variëren in functie van het moment, de plaats en de wijze
van staalname
Staalname : Aandachtspunten
73Analyse de Leginella 29.05.07
KD / Preventie Legionella in installaties- Pagina 74
V. Analyse Legionella in water
Sanitair water, dinkwater kan Legionella spp. bevatten
zonder dat er een pathologie zich voordoet.
Het « Legionella specie » dat wordt geïdentificeerd is
daarom niet altijd pathogeen voor de mens.
Zeer belangrijk is het opstellen van een
staalnameprotocol, en steeds gebruik te maken van
dezelfde technieken (reproduceerbaarheid)
Staalname : aandachtspunten
KD / Preventie Legionella in installaties- Pagina 75
V. Analyse Legionella in water
Waterstalen worden in principe genomen binnen de
normale gebruiksomstandigheden van de installatie:
◘ Kranen, douches en onderkant van reservoirs.
◘ De staalnameplaatsen moeten representatief zijn voor
de totale installatie.
◘ Het aantal stalen hangt af van de situatie
Tappunten van het systeem
Aan douches, kranen , opgelet met mengkranen
Op kritische punten
Stagnerend water, warmwaterproductietoestel.
Staalname : aandachtspunten
KD / Preventie Legionella in installaties- Pagina 76
V. Analyse Legionella in water
De staalname moet uitgevoerd worden op een
gestructureerde manier, zodat vergelijking
tussen 2 staalnamemomenten mogelijk is.
Indien een contaminatie wordt opgezocht bij
normale gebruikscondities:
Neem de eerste uitstroom bij gebruikstemperatuur,
eventueel aan een kraan na stagnatie gedurende de
nacht.
indien een gecentraliseerde contaminatie wordt
gezocht: Staalname na doorstroming
(na enkele minuten bij constante temperatuur).
KD / Preventie Legionella in installaties- Pagina 77
V. Analyse Legionella in water
◘ 2 types van analyse
• Kwantitatieve analyse
(waterstaal) en/of
• Kwalitatieve analyse :
aan/afwezigheid (via
frottis, of waterstaal).
• Op de begeleidende
fiche noteert men
• Datum en uur
staalname,
▪ Identificatie
staalnamepunt en wijze
van staalname,
▪ type dwater en
temperatuur.
KD / Preventie Legionella in installaties- Pagina 78
BEDANKT VOOR UW AANDACHT
K. Dinne
CSTC K. DINNE