Prof.Dr. Atike NAZİK,
Çukurova Üniversitesi
Mineral nedir?
Doğada bulunan, belirli bir kimyasal
formüle sahip olan, genellikle katı ve
anorganik olup, nadiren sıvı ve organik
olabilen, parçasında bütününün
özelliklerini taşıyabilen maddelerdir.
Ekonomik öneme sahip ise cevher/maden,
cevhere eşlik eden ancak ekonomik
olmayan minerallere ise gang minerali
denir.
DOĞAL KAYNAKLAR
Yerkabuğunda yüzeyde ya da yeraltında,
ekonomik olarak çıkarımı işletilebilir şekil ve
miktarda bulunan katı, sıvı ya da gaz
malzeme konsantrasyonudur.
DOĞAL KAYNAKLAR
• Metalik kaynaklar (demir, bakır, çinko vb)
• Metalik olmayan kaynaklar (kum, çakıl,
kırılmış taş, tuz, kükürt vb)
• Enerji kaynakları (petrol, doğal gaz,
kömür, uranyum)
MALAKİT/MALAHİT
Kimyasal Bileşimi, CuCO3.Cu(OH)2 Kristal Sistemi, Monoklinik
Kristal Biçimi, Çok nadir ve küçük kristalli,
genellikle lifsi ve ışınsal, iğnemsi, kısa-uzun
prizmatik; çoğunlukla masif, böbreğimsi
İkizlenme, {100} yüzeyinde olağan
Sertlik, 3.5 - 4
Özgül Ağırlık, 4 - 4.05
Dilinim, {-201}
Renk ve Seffaflık, Parlak yeşil, siyahımsı
yeşil; yarı şeffaf-opak
Çizgi Rengi, Soluk yeşil
Parlaklık, İğnemsi kristalleri ipeğimsi, masif
olanlar donuk-mat, diğerleri elmas parıltılı,
camsı
Ayırıcı Özellikleri, Rengi, böbreğimsi formu
ve HCl'de çözünülürlüğü palaminerals.com
http://en.wikipedia.org/wiki/File:Malachite-
sample2.jpg
AZURİT
Kimyasal Bileşimi, Cu3 (CO3)2 (OH)2
Kristal Sistemi, Monoklinik
Kristal Biçimi, Genellikle levhamsı yada
kısa prizmatik kristalli; masif, böbreğimsi
İkizlenme, Nadir
Sertlik, 3.5 - 4
Özgül Ağırlık, 3.773
Dilinim, {011} belirsiz-zayıf
Renk ve Şeffaflık, Açık mavi, lacivert,
çivit mavisi; şeffaf-opağa yakın
Çizgi Rengi, Mavi
Parlaklık, Camsı
Ayırıcı Özellikleri, Rengi, nitrik yada
hidroklorik asitte çözünebilirliği
Bulunuşu, Malahit gibi ikincil bir bakır
mineralidir. Bakır yataklarının oksidasyon
zonunda oluşur. Malahit'in aksine çok iyi
kristal formları sergiler. Malahit kadar
yaygın değildir.
rockhounds.com
http://www.sifalitaslar.com/azurit.html
HEMATİT
Kimyasal Bileşimi, Fe2O3
Kristal Sistemi, Trigonal
Kristal Biçimi, Genellikle ince yada kalın
levhamsı kristaller, rombohedral, piramidal ve
nadiren de prizmatikdir.
İkizlenme, Penetrasyon ikizi tipikdir.
Sertlik, 5 - 6
Özgül Ağırlık, 5.26
Renk ve şeffaflık, Çelik grisi-siyah, opak
Çizgi Rengi, Kırmızı-kırmızımsı kahverengi
Parlaklık, Metalik
Ayırıcı Özellikleri, Kırmızı çizgi rengi ve
sertliği, kristal şekli ayırıcı özellikleridir.
Bulunuşu, Yaygın olarak bulunan hematit,
önemli bir demir mineralidir. Hidrotermal
damarlarda ve magmatik kayalarda aksesuar
minerali olarak bulunabilir. Volkanik kayalarda,
birçok metamorfik kayada, kontakt metamorfik
yataklarda, birincil veya ikincil olarak
sedimanter kayalarda yaygın olarak oluşabilir.
fr.wikipedia.org
cs.wikipedia.org
KROMİT
madenkentisivaszirvesi2.com
Kimyasal Bileşimi, FeCr2O4
Kristal Sistemi, Kübik
Kristal Biçimi, Çok nadir bulunan kristalleri
oktahedral;masif, tanesel
Sertlik, 5.5
Özgül Ağırlık, 4.5 - 4.8
Renk ve Şeffaflık, Siyah; opak
Çizgi Rengi, Kahverengi
Parlaklık, Metalik
Ayırıcı Özellikleri, Çizgi rengi ve zayıf
manyetiklik özelliği
Bulunuşu, Kromit, peridotit ve diğer ultrabazik
kayalar ile serpantinitlerde yaygın olarak
bulunur. Magmatik diferansiyasyon sonucu,
magmadan itibaren soğuma sırasında, kromit'in
ilk olarak ayrılması ile zengin kromit yatakları
oluşur.
FLUORİT
(Endüstriyel Hammadde) Kimyasal Bileşimi, CaF2
Kristal Sistemi, Kübik
Kristal Biçimi, Çoğunlukla kübik, bazen de
oktahedronlar, dodekahedronlar şeklinde kristallere
sahip
İkizlenme, {111} yüzeyinde sıkça interpenetrasyon
ikizlerine rastlanır.
Sertlik, 4
Özgül Ağırlık, 3.180
Dilinim, {111} mükemmel
Renk ve Şeffaflık, Morun değişik tonları, mavi, yeşil,
sarı, beyaz, pembe, kahverengi, mavimsi siyah; şeffaf-
yarı şeffaf
Parlaklık, Camsı
Ayırıcı Özellikleri, Ultraviyole ışık altında mavi, sarı,
beyaz ve kırmızımsı renkler gösterir. Kalsitten daha
serttir. Sülfirik asitte çözünür. Bulunuşu, Hidrotermal maden yataklarında yaygın olarak oluşan bir
mineraldir. Sedimanter kayaların boşluklarında, pnömatolitik yataklarda,
sıcak su kaynaklarının oluşturduğu çökellerde, Alpin tipi damarlarda, bazı
granitlerde ve çok nadir olarak pegmatitlerde oluşabilir. Birçok metalik
maden yatağının gang minerali olarak da gözlenebilir. de.wikipedia.org
PİRİT
Kimyasal Bileşimi, FeS2
Kristal Sistemi, Kübik
Kristal Biçimi, Genellikle kübik, oktahedral,
piritohedral kristalli
İkizlenme, {011} yüzeyinde bazen çapraz
ikizlerine rastlanır.
Sertlik, 6 - 6.5
Özgül Ağırlık, 5-5.028
Dilinim, {100} belirsiz
Renk ve Şeffaflık, Metalik pirinç sarısı, opak
Çizgi Rengi, Yeşilimsi siyah
Parlaklık, Metalik
Ayırıcı Özellikleri, Daha soluk renkli ve daha
sert olmasıyla kalkopiritten ayrılır. Kırılganlığı
ve sertliği, altından ayırıcı özelliğidir.
Bulunuşu, Pirit, yaygın olan bir sülfit
mineralidir. Magmatik ayrımlaşma ile
oluşabilir. Magmatik kayalarda, kontakt
metamorfik yataklarda, hidrotermal
damarlarda, birincil ve ikincil olarak bazı
sedimanter kayalarda bulunur.
jemad.com.tr
thegorgeousdaily.com
KALKOPİRİT
Kimyasal Bileşimi, CuFeS2
Kristal Sistemi, Tetragonal
Kristal Biçimi, Tetrahedral kristaller seklinde,
genellikle masif
İkizlenme, {112} ve {012} yüzeylerinde
yaygın
Sertlik, 3.5 - 4.0
Özgül Ağırlık, 4.35 - 4.40
Dilinim, {011}
Renk ve Şeffaflık, Pirinç sarısı; opak
Çizgi Rengi, Yeşilimsi, siyah
Parlaklık, Metalik
Ayırıcı Özellikleri, Rengi, çizgi rengi;
yumuşaklığı ile pritten, sertliği ile altından
ayrılır
Bulunuşu, Birincil olarak mağmatik
kayaçlarda ve hidrotermal damarlarda pirit,
pirotin, kassiterit, sfalerit, galenit gibi cevher
mineralleri ve kuvars, kalsit, dolomit gibi gang
mineralleri ile birlikte bulunur. "Porfiri bakır"
yataklarında oluşan önemli mineraldir.
ZİNOBER
Kimyasal Bileşimi, HgS
Kristal Sistemi, Hegzagonal
Kristal Biçimi, Kristalleri rombohedral veya
kalın levhamsı, ayrıca kısa prizmatik, genellikle
masif, ince taneli
İkizlenme, {0001} olağan
Sertlik, 2.0 - 2.5
Özgül Ağırlık, 8.09 - 8.187
Dilinim, {1010} mükemmel
Renk ve Şeffaflık, Kırmızı-kahverengimsi
kırmızı; Şeffaf-yarı şeffaf, opağa yakın
Çizgi Rengi, Kankırmızı-kahverengimsi
kırmızı
Parlaklık, Yarı metalik
Ayırıcı Özellikleri, Rengi, çizgi rengi, yüksek
özgül ağırlığı ve mükemmel dilinimi
Bulunuşu, Volkanik aktivite ve sıcak su
kaynaklarının yakınındaki sedimanter kayaların
kırık ve çatlaklarında pirit, stibnit, realgar ve
kalsedon, kalsit, kuvars, barit gibi gang
mineralleri ile bulunabilir.
BARİT
Kimyasal Bileşimi, BaSO4
Kristal Sistemi, Ortorombik
Kristal Biçimi, Çoğunlukla ince-kalın levhamsı
kristalli, kısa-uzun prizmatik; bazen lifsi yada
lamelli; tanesel
Sertlik, 3 - 3.5
Özgül Ağırlık, 4.5
Dilinim, {001} mükemmel
Renk ve Şeffaflık, Renksiz, beyaz, gri, sarımsı,
kahverengimsi, yeşilimsi, kırmızımsı; şeffaf-
yarışeffaf
Çizgi Rengi, Beyaz
Parlaklık, Camsı
Ayırıcı Özellikleri, Yüksek özgül ağırlığı, dilinimi,
kristal şekli, asitte çözünmezlik
Bulunuşu, Orta-düşük sıcaklıkta meydana gelen
hidrotermal damarlarda yaygın olarak bulunan bir
baryum mineralidir. Bakır, kurşun, çinko, nikel ve
gümüş yataklarında, kalsit, kuvars, fluorit, dolomit
ve siderit ile birlikte bulunur.
KOLEMANİT
yunus.hacettepe.edu.tr
Kimyasal Bileşimi, CaB3O4 (OH)3 H2O
Kristal Sistemi, Monoklinik
Kristal Biçimi, Çoğunlukla eşboyutlu ve
kısa prizmatik kristalli; masif, kompakt,
tanesel
Sertlik, 4.5
Özgül Ağırlık, 2.42
Dilinim, {010}
Renk ve Şeffaflık, Renksiz, beyaz; şeffaf-
yarı şeffaf
Parlaklık, Camsı
Ayırıcı Özellikleri, Kristal formu,
mükemmel dilinimi, diğer boratlardan daha
sert olması
Bulunuşu, Kurak iklim bölgelerindeki
playa ve tuz göllerinde boraks ile birlikte
oluşur.
MAGNEZİT
Kimyasal Bileşimi, MgCO3
Kristal Sistemi, Hegzagonal
Kristal Biçimi, Kristalleri yaygın değildir; genellikle
rombohedral; nadiren prizmatik; levhamsı, masif, kompakt,
orta-ince taneli, tebeşirimsi, bazen lamelli yada lifsi
Sertlik, 3.5 - 4.5
Özgül Ağırlık, 3.0 - 3.1
Dilinim, { 10-11} mükemmel
Renk ve Şeffaflık, Renksiz, beyaz, gri, sarımsı kahverengi;
şeffaf-yarı şeffaf
Çizgi Rengi, Beyaz
Parlaklık, Camsı-donuk-mat
Ayırıcı Özellikleri, Kalsitte olduğu gibi, soğuk seyreltik
HCl' den etkilenir ve köpürerek çözünür.
Bulunuşu, Manyezit, kalsite göre daha az bulunur ve
genellikle sedimanter kayalarda oluşur. Magnezyumca
zengin metamorfik ve magmatik kayaların karbonik asit
içeren sularla altere edilmesi sonucu meydana gelir.
Serpantinleşmiş kaya kütlelerinde sıkça rastlanır. Talkşist
gibi magnezyumca zengin metamorfik kayalardaki
damarlarda da oluşur. madenciyim.com
OPAL
Opal (Si02.nH20), Sulu silis grubundan bir mineraldir.
Amorf yapıdadır.
Sertlik: 6
Özgül Ağırlık, 2.1
Dilinim yoktur.
Kırılma yüzeyi midye kabuğu şeklindedir.
Renksiz, beyaz (süt opal), gri (dumanlı opal), ateş
kırmızısı jasp opal), sarı, yeşil renkte olabilir.
otantiktas.com
queen-of-gems.com
ritchardgems.com hyperphysics.phy-astr.gsu.edu
BOKSİT
Değişik alüminyum-demir oksit ve hidroksitlerden
(boehmit, gibbsit, diyaspor gibi minerallerden) oluşan
bir karışımdır.
Alüminyumsilikat içeren kayaların, tropikal koşullar
altında yağmur suyunun filtrasyonu ve yıkamasıyla
ikincil olarak konkresyonlar şeklinde oluşur.
Yeşil, kahverengi, kırmızı ve gri renklerde gözlenirler.
sierrabauxite.com
ANTİMONİT
Kimyasal Bileşimi, Sb2S3
Kristal Sistemi, Ortorombik (Rombusal)
Kristal Biçimi, İnce-uzun prizmatik kristalli, düşey
yönde çiziklere sahip, iğnemsi kristalleri genellikle
ışınsal gruplar oluşturur
İkizlenme, {130} ve {120} yüzeylerinde nadir
Sertlik, 2
Özgül Ağırlık, 4.63 - 4.66
Dilinim, {010} mükemmel
Renk ve Şeffaflık, Kurşun grisi, mavimsi,
siyahımsı; opak
Çizgi Rengi, Gri-koyu gri
Parlaklık, Metalik
Ayırıcı Özellikleri, Mükemmel dilinimi, düşük
sertliği, rengi (kurşun grisi), kibrit yada mum
alevinde eriyebilmesi)
Bulunuşu, Düşük sıcaklıklı hidrotermal damarlarda
yada sıcak su kaynaklarında oluşur. jh2.sweb.cz
cevsam.comu.edu.tr
GALENİT
Kimyasal Bileşimi, PbS
Kristal Sistemi, Kübik
Kristal Biçimi, Kübik, oktohedral kristaller halinde;
levhamsı, masif, bölünebilir, tanesel, lifsi
İkizlenme, {111}, {114}, {144} yüzeylerinde
penetrasyon veya kontakt ikizleri
Sertlik, 2.5
Özgül Ağırlık, 7,4
Dilinim, {001} mükemmel
Renk ve Şeffaflık, Kurşun grisi; Opak
Çizgi Rengi, Kurşun grisi
Parlaklık, Metalik
Ayırıcı Özellikleri, Rengi, metalik parlaklığı,
mükemmel dilinimi ve yüksek özgül ağırlığı
Bulunuşu, Sfalerit, pirit, markazit, kalkopirit,
seruzit, anglezit, dolomit, kalsit, kuvars, barit ve
fluoritle birlikte metal sülfit damarlarında yaygın
olarak bulunur.
METAMORFİK KAYAÇ MİNERALLERİ
DİSTEN
Kimyasal Bileşimi, Al2SiO5
Kristal Sistemi, Triklinal
Kristal Biçimi, Kristalleri ince-uzun, yassı,
yapraklanmalı; c-eksenine paralel uzamış; masif,
bazen lifsi; ışınsal agregatlar halinde.
İkizlenme, {100} yüzeyinde yaygın.
Sertlik, 4 (uzun eksen)- 7.5 (kısa eksen)
Özgül Ağırlık, 3.53 - 3.67
Dilinim, {100} mükemmel, {010} belirgin
Renk ve Şeffaflık, Çoğunlukla mavi; bazen beyaz,
gri, yeşil, sarı, pembe ve siyaha yakın; şeffaf-yarı
şeffaf
Çizgi Rengi, Renksiz
Parlaklık, İnci parıltılı, camsı
Ayırıcı Özellikleri, Mavi rengi, laminalı kristal
formu, yönlere göre değişen sertliği ve mükemmel
dilinimi Bulunuşu, Disten, tipik olarak bölgesel metamorfik
şist ve gnayslarda, granat, stavrolit, mika ve kuvars
mineralleri ile birlikte bulunur. Ayrıca, pegmatitlerde
ve kuvars damarlarında da oluşabilir.
web.itu.edu.tr
http://www.takitaslari.com/taslar/disten_kiyanit.png
http://www.mta.gov.tr/v2.0/madenler/mineraller/index.php
yunus.hacettepe.edu.tr
http://tr.wikipedia.org/wiki/Kolemanit
http://geologie.vsb.cz/praktikageologie/KAPITOLY/2_MINERALOGIE/2
_MINERALOGIE_SULFIDY.htm