Download - Przyroda nieozywiona Tatr
![Page 1: Przyroda nieozywiona Tatr](https://reader033.vdocuments.pub/reader033/viewer/2022052622/558c54c2d8b42ac8428b4675/html5/thumbnails/1.jpg)
Przyroda nieoPrzyroda nieo żżywiona Tatrywiona Tatr
Wolontariat dla Tatr – materiały szkoleniowe
Opracowała Katarzyna Dąbrowska
![Page 2: Przyroda nieozywiona Tatr](https://reader033.vdocuments.pub/reader033/viewer/2022052622/558c54c2d8b42ac8428b4675/html5/thumbnails/2.jpg)
I. Budowa geologiczna Tatr (jak powstały) II. Rzeźba TatrIII. WodyIV. Klimat
![Page 3: Przyroda nieozywiona Tatr](https://reader033.vdocuments.pub/reader033/viewer/2022052622/558c54c2d8b42ac8428b4675/html5/thumbnails/3.jpg)
Budowa geologiczna Tatr
![Page 4: Przyroda nieozywiona Tatr](https://reader033.vdocuments.pub/reader033/viewer/2022052622/558c54c2d8b42ac8428b4675/html5/thumbnails/4.jpg)
Główne jednostki geologiczne Tatr
Trzon krystaliczny Fałdy wierchowe
Płaszczowiny reglowe
![Page 5: Przyroda nieozywiona Tatr](https://reader033.vdocuments.pub/reader033/viewer/2022052622/558c54c2d8b42ac8428b4675/html5/thumbnails/5.jpg)
Trzon krystaliczny :
• zbudowany głównie z granitoidów i łupków krystalicznych
• powstał ok 400 000 000 lat temu (karbon)
• w Tatrach Wysokich tworzą go granitoidy
•W Tatrach Zachodnich skały metamorficzne np. Łupki krystaliczne, gnejsy
![Page 6: Przyroda nieozywiona Tatr](https://reader033.vdocuments.pub/reader033/viewer/2022052622/558c54c2d8b42ac8428b4675/html5/thumbnails/6.jpg)
Fałdy wierchowe :
• płaszczowiny Giewontu i Czerwonych Wierchów
•zbudowane ze skał osadowych, głównie wapieni i dolomitów
• sfałdowane ok 100 000 000 lat temu (kreda)
![Page 7: Przyroda nieozywiona Tatr](https://reader033.vdocuments.pub/reader033/viewer/2022052622/558c54c2d8b42ac8428b4675/html5/thumbnails/7.jpg)
Płaszczowiny reglowe :
• np. Tatry Bielskie, Gęsia Szyja, Kopieniec, Nosal, Krokiew, Grzybowiec, Łysanki
•Znajdują się tylko po północnej stronie Tatr
• zbudowane głównie z wapieni, dolomitów i margli
• sfałdowane i nasunięte ok 60 000 000 lat temu (paleogen)
![Page 8: Przyroda nieozywiona Tatr](https://reader033.vdocuments.pub/reader033/viewer/2022052622/558c54c2d8b42ac8428b4675/html5/thumbnails/8.jpg)
Rzeźba Tatr
![Page 9: Przyroda nieozywiona Tatr](https://reader033.vdocuments.pub/reader033/viewer/2022052622/558c54c2d8b42ac8428b4675/html5/thumbnails/9.jpg)
Typy rze źby
Glacjalna (polodowcowa)
Krasowa Fluwialna
![Page 10: Przyroda nieozywiona Tatr](https://reader033.vdocuments.pub/reader033/viewer/2022052622/558c54c2d8b42ac8428b4675/html5/thumbnails/10.jpg)
Lodowce w Tatrach (700 000 – 10 000 lat temu)
![Page 11: Przyroda nieozywiona Tatr](https://reader033.vdocuments.pub/reader033/viewer/2022052622/558c54c2d8b42ac8428b4675/html5/thumbnails/11.jpg)
Dolina U-kształtna= żłób lodowcowy
RZEŹBA GLACJALNA
![Page 12: Przyroda nieozywiona Tatr](https://reader033.vdocuments.pub/reader033/viewer/2022052622/558c54c2d8b42ac8428b4675/html5/thumbnails/12.jpg)
Dolina zawieszona
![Page 13: Przyroda nieozywiona Tatr](https://reader033.vdocuments.pub/reader033/viewer/2022052622/558c54c2d8b42ac8428b4675/html5/thumbnails/13.jpg)
Kocioł polodowcowy
![Page 14: Przyroda nieozywiona Tatr](https://reader033.vdocuments.pub/reader033/viewer/2022052622/558c54c2d8b42ac8428b4675/html5/thumbnails/14.jpg)
Rygiel
![Page 15: Przyroda nieozywiona Tatr](https://reader033.vdocuments.pub/reader033/viewer/2022052622/558c54c2d8b42ac8428b4675/html5/thumbnails/15.jpg)
Na ryglach kotłów polodowcowych w wielu miejscach powstały wodospady
Wielka Siklawa
![Page 16: Przyroda nieozywiona Tatr](https://reader033.vdocuments.pub/reader033/viewer/2022052622/558c54c2d8b42ac8428b4675/html5/thumbnails/16.jpg)
Wygłady
![Page 17: Przyroda nieozywiona Tatr](https://reader033.vdocuments.pub/reader033/viewer/2022052622/558c54c2d8b42ac8428b4675/html5/thumbnails/17.jpg)
Wanny – mikrorze źba na powierzchni wygładów lodowcowych
![Page 18: Przyroda nieozywiona Tatr](https://reader033.vdocuments.pub/reader033/viewer/2022052622/558c54c2d8b42ac8428b4675/html5/thumbnails/18.jpg)
Rysa lodowcowa – wyorana przez wtopiony w stopę (spód) lodowca okruch skalny
![Page 19: Przyroda nieozywiona Tatr](https://reader033.vdocuments.pub/reader033/viewer/2022052622/558c54c2d8b42ac8428b4675/html5/thumbnails/19.jpg)
Moreny
![Page 20: Przyroda nieozywiona Tatr](https://reader033.vdocuments.pub/reader033/viewer/2022052622/558c54c2d8b42ac8428b4675/html5/thumbnails/20.jpg)
RZEŹBA KRASOWA
Żłobki krasowe
![Page 21: Przyroda nieozywiona Tatr](https://reader033.vdocuments.pub/reader033/viewer/2022052622/558c54c2d8b42ac8428b4675/html5/thumbnails/21.jpg)
Jaskinie
![Page 22: Przyroda nieozywiona Tatr](https://reader033.vdocuments.pub/reader033/viewer/2022052622/558c54c2d8b42ac8428b4675/html5/thumbnails/22.jpg)
Dolina rzeczna - V-kształtna
RZEŹBA FLUWIALNA
![Page 23: Przyroda nieozywiona Tatr](https://reader033.vdocuments.pub/reader033/viewer/2022052622/558c54c2d8b42ac8428b4675/html5/thumbnails/23.jpg)
Gardziel – fragment doliny, gdzie szerokość jej dna jest równa szerokości koryta (nie ma tarasów rzecznych)
![Page 24: Przyroda nieozywiona Tatr](https://reader033.vdocuments.pub/reader033/viewer/2022052622/558c54c2d8b42ac8428b4675/html5/thumbnails/24.jpg)
Kocioł eworsyjny – efekt działania erozji wgłębnej
![Page 25: Przyroda nieozywiona Tatr](https://reader033.vdocuments.pub/reader033/viewer/2022052622/558c54c2d8b42ac8428b4675/html5/thumbnails/25.jpg)
Obrywy
WSPÓŁCZESNE PROCESY MORFOGENETYCZNE
Obryw spod Zawiesistej Turni,kwiecień 2007
![Page 26: Przyroda nieozywiona Tatr](https://reader033.vdocuments.pub/reader033/viewer/2022052622/558c54c2d8b42ac8428b4675/html5/thumbnails/26.jpg)
Obryw spod Zawiesistej Turni,kwiecień 2007 c.d.
![Page 27: Przyroda nieozywiona Tatr](https://reader033.vdocuments.pub/reader033/viewer/2022052622/558c54c2d8b42ac8428b4675/html5/thumbnails/27.jpg)
Obryw spod Czerwonej Ławki,czerwiec 2007
![Page 28: Przyroda nieozywiona Tatr](https://reader033.vdocuments.pub/reader033/viewer/2022052622/558c54c2d8b42ac8428b4675/html5/thumbnails/28.jpg)
Odpadanie – w wyniku tego procesu powstaj ą sto żki usypiskowe
![Page 29: Przyroda nieozywiona Tatr](https://reader033.vdocuments.pub/reader033/viewer/2022052622/558c54c2d8b42ac8428b4675/html5/thumbnails/29.jpg)
Lawiny – pośredni wpływ na rzeźbę:
Dłuższe zaleganie śniegu w lawinisku >> uniemożliwia rozwój roślinności >> odkryta gleba staje się podatna na erozję
Wraz z korzeniami przewróconych przez lawiny drzew przemieszczany jest materiał glebowo-skalny
![Page 30: Przyroda nieozywiona Tatr](https://reader033.vdocuments.pub/reader033/viewer/2022052622/558c54c2d8b42ac8428b4675/html5/thumbnails/30.jpg)
Spływy gruzowo-błotne – powstanie stożków napływowych
![Page 31: Przyroda nieozywiona Tatr](https://reader033.vdocuments.pub/reader033/viewer/2022052622/558c54c2d8b42ac8428b4675/html5/thumbnails/31.jpg)
Erozja linijna
![Page 32: Przyroda nieozywiona Tatr](https://reader033.vdocuments.pub/reader033/viewer/2022052622/558c54c2d8b42ac8428b4675/html5/thumbnails/32.jpg)
Denudacja wykrotowa
Proces polegający na przemieszczeniu materiału glebowo-skalnego wraz z korzeniami wywróconych przez wiatr drzew
![Page 33: Przyroda nieozywiona Tatr](https://reader033.vdocuments.pub/reader033/viewer/2022052622/558c54c2d8b42ac8428b4675/html5/thumbnails/33.jpg)
Lód włóknisty – woda zamarznięta w porach glebowych – „rozluźnia”podłoże, czyniąc je podatnym na procesy erozyjne
![Page 34: Przyroda nieozywiona Tatr](https://reader033.vdocuments.pub/reader033/viewer/2022052622/558c54c2d8b42ac8428b4675/html5/thumbnails/34.jpg)
Efekt działania lodu włóknistego
![Page 35: Przyroda nieozywiona Tatr](https://reader033.vdocuments.pub/reader033/viewer/2022052622/558c54c2d8b42ac8428b4675/html5/thumbnails/35.jpg)
Wody
![Page 36: Przyroda nieozywiona Tatr](https://reader033.vdocuments.pub/reader033/viewer/2022052622/558c54c2d8b42ac8428b4675/html5/thumbnails/36.jpg)
Przebieg bałtycko-czarnomorskiego działu wodnego
![Page 37: Przyroda nieozywiona Tatr](https://reader033.vdocuments.pub/reader033/viewer/2022052622/558c54c2d8b42ac8428b4675/html5/thumbnails/37.jpg)
System kr ążenia w ód obszaru krystalicznego :
• płytki• kierunek odpływu w ód zgodny z nachyleniem terenu
![Page 38: Przyroda nieozywiona Tatr](https://reader033.vdocuments.pub/reader033/viewer/2022052622/558c54c2d8b42ac8428b4675/html5/thumbnails/38.jpg)
System kr ążenia w ód obszaru w ęglanowego:
• głęboki• dwa główne kierunki odpływu: południkowy i równole żnikowy
![Page 39: Przyroda nieozywiona Tatr](https://reader033.vdocuments.pub/reader033/viewer/2022052622/558c54c2d8b42ac8428b4675/html5/thumbnails/39.jpg)
Wywierzysko Lodowe
Wydajność – ok 600-700 l/sOdwadnia masyw Czerwonych Wierchów
![Page 40: Przyroda nieozywiona Tatr](https://reader033.vdocuments.pub/reader033/viewer/2022052622/558c54c2d8b42ac8428b4675/html5/thumbnails/40.jpg)
Wywierzysko Olczyskie
Wydajność – 700 l/sOdwadnia Dolinę Pańszczycy
![Page 41: Przyroda nieozywiona Tatr](https://reader033.vdocuments.pub/reader033/viewer/2022052622/558c54c2d8b42ac8428b4675/html5/thumbnails/41.jpg)
Wywierzysko Chochołowskie
Wydajność – 400 l/sOdwadnia masyw Kominiarskiego Wierchu
![Page 42: Przyroda nieozywiona Tatr](https://reader033.vdocuments.pub/reader033/viewer/2022052622/558c54c2d8b42ac8428b4675/html5/thumbnails/42.jpg)
Tatrzańskie potoki
Przepływ:Potok Chochołowski: 1200-1300 l/sPotok Lejowy 150 l/sPotok Strążyski 150-200 l/sBiały 100 l/sBystra 500 l/sRybi Potok 600-700 l/s
![Page 43: Przyroda nieozywiona Tatr](https://reader033.vdocuments.pub/reader033/viewer/2022052622/558c54c2d8b42ac8428b4675/html5/thumbnails/43.jpg)
Tatrzańskie stawy
Morskie Oko – przykład jeziora powstałego w kotłe polodowcowym, a zarazem największy staw w Tatrach (ok 35ha)
![Page 44: Przyroda nieozywiona Tatr](https://reader033.vdocuments.pub/reader033/viewer/2022052622/558c54c2d8b42ac8428b4675/html5/thumbnails/44.jpg)
Szczyrbskie Jezioro – przykład jeziora morenowego
![Page 45: Przyroda nieozywiona Tatr](https://reader033.vdocuments.pub/reader033/viewer/2022052622/558c54c2d8b42ac8428b4675/html5/thumbnails/45.jpg)
Wielki Staw w Dolinie Pięciu Stawów – najgłębsze tatrzańskie jezioro (79 m)
![Page 46: Przyroda nieozywiona Tatr](https://reader033.vdocuments.pub/reader033/viewer/2022052622/558c54c2d8b42ac8428b4675/html5/thumbnails/46.jpg)
Zmarzłe stawy – niewielkie jeziorka poło żone po północnej stronie Tatr, na wysoko ści ponad 2000 m n.p.m. Niekiedy pozostaj ą zalodzone nawet w lecie
Zmarzły staw w Dolinie Ciężkiej
![Page 47: Przyroda nieozywiona Tatr](https://reader033.vdocuments.pub/reader033/viewer/2022052622/558c54c2d8b42ac8428b4675/html5/thumbnails/47.jpg)
Klimat Tatr
Co jest najwaCo jest najważżniejszym czynnikiem warunkujniejszym czynnikiem warunkująącym cym ggłłóówne cechy klimatu Tatrzawne cechy klimatu Tatrzańńskiego ?skiego ?
a). Poa). Połłoożżenie tego obszaru w umiarkowanych enie tego obszaru w umiarkowanych szerokoszerokośściach geograficznychciach geograficznych
b). Dub). Dużże wysokoe wysokośści n. p. m. w porci n. p. m. w poróównaniu z wnaniu z otaczajotaczająącymi terenamicymi terenami
c). Duc). Dużże zre zróóżżnicowanie uksztanicowanie ukształłtowania terenutowania terenu
![Page 48: Przyroda nieozywiona Tatr](https://reader033.vdocuments.pub/reader033/viewer/2022052622/558c54c2d8b42ac8428b4675/html5/thumbnails/48.jpg)
Masy powietrzne ksztaMasy powietrzne kształłtujtująące klimat Tatr:ce klimat Tatr:
NajczNajczęśęściej (65% dni w roku): ciej (65% dni w roku): powietrze powietrze atlantyckie (polarne morskie)atlantyckie (polarne morskie)Najrzadziej (2%): powietrze zwrotnikoweNajrzadziej (2%): powietrze zwrotnikowe
Fronty atmosferyczne: 40% dni w roku Fronty atmosferyczne: 40% dni w roku (g(głłóównie fronty chwnie fronty chłłodne => burze, silny odne => burze, silny wiatr)wiatr)
![Page 49: Przyroda nieozywiona Tatr](https://reader033.vdocuments.pub/reader033/viewer/2022052622/558c54c2d8b42ac8428b4675/html5/thumbnails/49.jpg)
Dopływ energii słonecznej:
Na ogół bilans dodatniWYJĄTEK: na stoki N, o nachyleniu >20°promieniowanie słoneczne w ogóle nie pada
![Page 50: Przyroda nieozywiona Tatr](https://reader033.vdocuments.pub/reader033/viewer/2022052622/558c54c2d8b42ac8428b4675/html5/thumbnails/50.jpg)
Temperatura powietrza
![Page 51: Przyroda nieozywiona Tatr](https://reader033.vdocuments.pub/reader033/viewer/2022052622/558c54c2d8b42ac8428b4675/html5/thumbnails/51.jpg)
Inwersje termiczne
![Page 52: Przyroda nieozywiona Tatr](https://reader033.vdocuments.pub/reader033/viewer/2022052622/558c54c2d8b42ac8428b4675/html5/thumbnails/52.jpg)
Zachmurzenie
Altocumulus lenticularis
![Page 53: Przyroda nieozywiona Tatr](https://reader033.vdocuments.pub/reader033/viewer/2022052622/558c54c2d8b42ac8428b4675/html5/thumbnails/53.jpg)
Opady :
Zakopane: 1100 mmKasprowy Wierch: 1900 mmTatrzańska Łomnica: 800 mmŁomnica: 1600 mm
Minimum: II lub XMaksimum: VIInwersja opadowa 1500-1900 m n.p.m.
![Page 54: Przyroda nieozywiona Tatr](https://reader033.vdocuments.pub/reader033/viewer/2022052622/558c54c2d8b42ac8428b4675/html5/thumbnails/54.jpg)
Długość zalegania pokrywy śnieżnej:
Podnóże: ok. 100 dni w rokuNajwyższe partie: ok. 290 dni w roku
![Page 55: Przyroda nieozywiona Tatr](https://reader033.vdocuments.pub/reader033/viewer/2022052622/558c54c2d8b42ac8428b4675/html5/thumbnails/55.jpg)
Okres wegetacyjnyOkres wegetacyjny ((śśr. temperatura dobowa > lub = 5r. temperatura dobowa > lub = 5 °°))
PiPięętro Pogtro Pog óórza: 220 dnirza: 220 dniRegiel dolny: 170 dniRegiel dolny: 170 dniRegiel gRegiel g óórny: 140 dnirny: 140 dniPiPięętro kosodrzewiny: 100 dnitro kosodrzewiny: 100 dniPiPięętro hal: 65 dnitro hal: 65 dniTurnie: Turnie: --
![Page 56: Przyroda nieozywiona Tatr](https://reader033.vdocuments.pub/reader033/viewer/2022052622/558c54c2d8b42ac8428b4675/html5/thumbnails/56.jpg)
Częstość (%) kierunków wiatru w Jaworzynie Spiskiej (A) oraz na Łomnicy (1951-1960) (B)
cisza - 4,9%
0
0,05
0,1
0,15
0,2
0,25
0,3
0,35N
NE
E
SE
S
SW
W
NW
cisze - 6,4%
0
0,05
0,1
0,15
0,2
0,25
0,3
0,35N
NE
E
SE
S
SW
W
NW
A B
Wyraźny wpływ Doliny Jaworowej,usytułowanej na kierunku północ-południe
![Page 57: Przyroda nieozywiona Tatr](https://reader033.vdocuments.pub/reader033/viewer/2022052622/558c54c2d8b42ac8428b4675/html5/thumbnails/57.jpg)
Wiatr halny
Mur halny – charakterystyczny zespół chmur towarzyszący wiatrowi hamnemu
![Page 58: Przyroda nieozywiona Tatr](https://reader033.vdocuments.pub/reader033/viewer/2022052622/558c54c2d8b42ac8428b4675/html5/thumbnails/58.jpg)
Obniżony odcinek grani głównej Tatr, na którym wiatr halny osiąga największąPrędkość w wyniku tzw. efektu tunelowego
![Page 59: Przyroda nieozywiona Tatr](https://reader033.vdocuments.pub/reader033/viewer/2022052622/558c54c2d8b42ac8428b4675/html5/thumbnails/59.jpg)
Skutki tatrza ńskiej bory – wiatrołom w Tatrach Słowackich
![Page 60: Przyroda nieozywiona Tatr](https://reader033.vdocuments.pub/reader033/viewer/2022052622/558c54c2d8b42ac8428b4675/html5/thumbnails/60.jpg)
Inne wiatry lokalne:
• Cyrkulacja górsko-dolinna• Wiatry liptowskie• Bryza jeziorna
![Page 61: Przyroda nieozywiona Tatr](https://reader033.vdocuments.pub/reader033/viewer/2022052622/558c54c2d8b42ac8428b4675/html5/thumbnails/61.jpg)
Fotometeory
halo
![Page 62: Przyroda nieozywiona Tatr](https://reader033.vdocuments.pub/reader033/viewer/2022052622/558c54c2d8b42ac8428b4675/html5/thumbnails/62.jpg)
iryzacja
![Page 63: Przyroda nieozywiona Tatr](https://reader033.vdocuments.pub/reader033/viewer/2022052622/558c54c2d8b42ac8428b4675/html5/thumbnails/63.jpg)
tęcza
![Page 64: Przyroda nieozywiona Tatr](https://reader033.vdocuments.pub/reader033/viewer/2022052622/558c54c2d8b42ac8428b4675/html5/thumbnails/64.jpg)
Widmo Brockenu
![Page 65: Przyroda nieozywiona Tatr](https://reader033.vdocuments.pub/reader033/viewer/2022052622/558c54c2d8b42ac8428b4675/html5/thumbnails/65.jpg)
Autorzy zdjęć:
Bogusława ChlipałaKarolina CzarneckaJoanna Fidelus Jan KrzeptowskiMatevž PremelčKatarzyna Dąbrowska
Literatura:
Barczyk G., 2008, Tatrzańskie wywierzyska, TPN, ZakopaneKlimaszewski M., 1988, Rzeźba Tatr Polskich, PWN, WarszawaKonček M. (red.), 1974, Klima Tatier, VEDA, Bratysława. Mirek Z. (red.), 1996, Przyroda Tatrzańskiego Parku Narodowego, TPN, Zakopane-Kraków.
www.poznajtatry.pl