![Page 1: RACHUNEK NIEPEWNOŚCI POMIARU - …layer.uci.agh.edu.pl/T.Stobiecki/dydaktyka/rachunek_niepewnosci... · RACHUNEK NIEPEWNOŚCI POMIARU Wyrażanie Niepewności Pomiaru. Przewodnik](https://reader031.vdocuments.pub/reader031/viewer/2022013107/5a78c5257f8b9a70648c9b2d/html5/thumbnails/1.jpg)
RACHUNEK NIEPEWNOŚCI
POMIARUhttp://physics.nist.gov/UncertaintyWyrażanie Niepewności Pomiaru. Przewodnik. Warszawa, Główny Urząd Miar 1999H. Szydłowski, Pracownia fizyczna, PWN Warszawa 1999A.Zięba, Postępy Fizyki, tom 52, zeszyt 5, 2001, str.238-247A.Zięba, Pracownia Fizyczna WFiTJ, Skrypt Uczelniany SU 1642, Kraków 2002
Międzynarodowa Norma Oceny Niepewności Pomiaru
(Guide to Expression of Uncertainty in Measurements –
Międzynarodowa Organizacja Normalizacyjna ISO)
![Page 2: RACHUNEK NIEPEWNOŚCI POMIARU - …layer.uci.agh.edu.pl/T.Stobiecki/dydaktyka/rachunek_niepewnosci... · RACHUNEK NIEPEWNOŚCI POMIARU Wyrażanie Niepewności Pomiaru. Przewodnik](https://reader031.vdocuments.pub/reader031/viewer/2022013107/5a78c5257f8b9a70648c9b2d/html5/thumbnails/2.jpg)
WSTĘPW trakcie pomiaru uzyskujemy wartości różniące się od przewidywań teorii. Gdy doświadczenie staje się doskonalsze, niepewności pomiarowe maleją. W ogólności rozbieżność między teorią i eksperymentem zależy od:
-Niedoskonałości człowieka (osoby wykonującej pomiar)-Niedoskonałości przyrządów pomiarowych-Niedoskonałości obiektów mierzonych
![Page 3: RACHUNEK NIEPEWNOŚCI POMIARU - …layer.uci.agh.edu.pl/T.Stobiecki/dydaktyka/rachunek_niepewnosci... · RACHUNEK NIEPEWNOŚCI POMIARU Wyrażanie Niepewności Pomiaru. Przewodnik](https://reader031.vdocuments.pub/reader031/viewer/2022013107/5a78c5257f8b9a70648c9b2d/html5/thumbnails/3.jpg)
Terminologia
„Niepewność” a błąd pomiaru
W przypadku pojedynczych pomiarów stosujemy określenia:
Błąd bezwzględny:
Błąd względny:
Gdzie x – wartość zmierzona, x0 – wartość rzeczywista
0xx −=Δ
0xΔ
=δ
[wymiar x]
[bezwymiarowe]
![Page 4: RACHUNEK NIEPEWNOŚCI POMIARU - …layer.uci.agh.edu.pl/T.Stobiecki/dydaktyka/rachunek_niepewnosci... · RACHUNEK NIEPEWNOŚCI POMIARU Wyrażanie Niepewności Pomiaru. Przewodnik](https://reader031.vdocuments.pub/reader031/viewer/2022013107/5a78c5257f8b9a70648c9b2d/html5/thumbnails/4.jpg)
NiepewnośćBłąd pomiaru jest pojedynczą realizacją zmiennej losowej i nie wchodzi do teorii niepewności. W praktyce nie znamy wartości rzeczywistych wielkości mierzonych i szacujemy niepewności pomiarowe wynikające ze statystycznych praw rozrzutu pomiarów.
Niepewność jest parametrem związanym z pomiarem.
Istotny jest również problem niepewności przypisywanej wielkości złożonej (wyliczanej ze wzoru fizycznego) y=f(x1,x2,...xn)
![Page 5: RACHUNEK NIEPEWNOŚCI POMIARU - …layer.uci.agh.edu.pl/T.Stobiecki/dydaktyka/rachunek_niepewnosci... · RACHUNEK NIEPEWNOŚCI POMIARU Wyrażanie Niepewności Pomiaru. Przewodnik](https://reader031.vdocuments.pub/reader031/viewer/2022013107/5a78c5257f8b9a70648c9b2d/html5/thumbnails/5.jpg)
Podział błędówWyniki pomiarów podlegają pewnym
prawidłowościom, tzw. rozkładom typowym dla zmiennej losowej. Z tego względu błędy dzielimy na:
• Błędy grube (pomyłki) - eliminować• Błędy systematyczne - poprawki• Błędy przypadkowe – podlegają rozkładowi
Gaussa, wynikają z wielu losowych przyczynków, nie dają się wyeliminować
![Page 6: RACHUNEK NIEPEWNOŚCI POMIARU - …layer.uci.agh.edu.pl/T.Stobiecki/dydaktyka/rachunek_niepewnosci... · RACHUNEK NIEPEWNOŚCI POMIARU Wyrażanie Niepewności Pomiaru. Przewodnik](https://reader031.vdocuments.pub/reader031/viewer/2022013107/5a78c5257f8b9a70648c9b2d/html5/thumbnails/6.jpg)
Typy oceny niepewności
Typ AMetody wykorzystujące statystyczną analizę serii pomiarów:
•wymaga odpowiednio dużej liczby powtórzeń pomiaru• ma zastosowanie do błędów przypadkowych
Typ BOpiera się na naukowym osądzie eksperymentatora
wykorzystującym wszystkie informacje o pomiarze i źródłach jego niepewności
•stosuje się gdy statystyczna analiza nie jest możliwa•dla błędu systematycznego lub dla jednego wyniku pomiaru
![Page 7: RACHUNEK NIEPEWNOŚCI POMIARU - …layer.uci.agh.edu.pl/T.Stobiecki/dydaktyka/rachunek_niepewnosci... · RACHUNEK NIEPEWNOŚCI POMIARU Wyrażanie Niepewności Pomiaru. Przewodnik](https://reader031.vdocuments.pub/reader031/viewer/2022013107/5a78c5257f8b9a70648c9b2d/html5/thumbnails/7.jpg)
Teoria niepewności maksymalnej
To podejście zakłada, że można określić przedział wielkości mierzonej x, w którym na pewno znajdzie się wielkość rzeczywista. W zapisie
xx Δ±
gdzie Δx jest niepewnością maksymalną
nie posługujemy się rachunkiem prawdopodobieństwa.
![Page 8: RACHUNEK NIEPEWNOŚCI POMIARU - …layer.uci.agh.edu.pl/T.Stobiecki/dydaktyka/rachunek_niepewnosci... · RACHUNEK NIEPEWNOŚCI POMIARU Wyrażanie Niepewności Pomiaru. Przewodnik](https://reader031.vdocuments.pub/reader031/viewer/2022013107/5a78c5257f8b9a70648c9b2d/html5/thumbnails/8.jpg)
Niepewność standardowaJest miarą dokładności pomiaru uznawaną za
podstawową. Definicja mówi:
Niepewność standardowa u jest oszacowaniem odchylenia standardowego.
1. Rezultat pomiaru jest zmienną losową, której rozrzut charakteryzuje parametr zwany odchyleniem standardowym
2. Dokładnej wartości odchylenia standardowego nie znamy. Niepewność standardowa jest jego niezbyt dokładnym oszacowaniem.
![Page 9: RACHUNEK NIEPEWNOŚCI POMIARU - …layer.uci.agh.edu.pl/T.Stobiecki/dydaktyka/rachunek_niepewnosci... · RACHUNEK NIEPEWNOŚCI POMIARU Wyrażanie Niepewności Pomiaru. Przewodnik](https://reader031.vdocuments.pub/reader031/viewer/2022013107/5a78c5257f8b9a70648c9b2d/html5/thumbnails/9.jpg)
Niepewność u posiada wymiar, taki sam jak wielkość mierzona
Niepewność względna ur(x) to stosunek niepewności (bezwzględnej) do wielkości
mierzonej:
xxuxur)()( =
Niepewność względna jest wielkością bezwymiarową i może być wyrażona w %
![Page 10: RACHUNEK NIEPEWNOŚCI POMIARU - …layer.uci.agh.edu.pl/T.Stobiecki/dydaktyka/rachunek_niepewnosci... · RACHUNEK NIEPEWNOŚCI POMIARU Wyrażanie Niepewności Pomiaru. Przewodnik](https://reader031.vdocuments.pub/reader031/viewer/2022013107/5a78c5257f8b9a70648c9b2d/html5/thumbnails/10.jpg)
Rozkład normalny GaussaGęstość prawdopodobieństwa wystąpienia wielkości x lub
jej błędu Δx podlega rozkładowi Gaussa
x0 jest wartością najbardziej prawdopodobną i może być niąwartość średnia
σ jest odchyleniem standardowymσ2 jest wariancją
W przedziale x0-σ < x < x0+σ mieści się ok. 68% wszystkich pomiarów
⎟⎟⎠
⎞⎜⎜⎝
⎛ −−=Φ 2
20
2)(exp
21)(
σπσxxx
n
xx
n
ii∑
=
0 5 10 15 20 25 300
1
2
3
Φ(x)
x
x0=15σ=2 σ=5
![Page 11: RACHUNEK NIEPEWNOŚCI POMIARU - …layer.uci.agh.edu.pl/T.Stobiecki/dydaktyka/rachunek_niepewnosci... · RACHUNEK NIEPEWNOŚCI POMIARU Wyrażanie Niepewności Pomiaru. Przewodnik](https://reader031.vdocuments.pub/reader031/viewer/2022013107/5a78c5257f8b9a70648c9b2d/html5/thumbnails/11.jpg)
Rozkład normalny Gaussa
0 5 10 15 20 25 300
1
2
3Φ(x)
x
x0=15σ=2 σ=5
( ))1(
)(2
−∑ −
==σnn
xxxu i
![Page 12: RACHUNEK NIEPEWNOŚCI POMIARU - …layer.uci.agh.edu.pl/T.Stobiecki/dydaktyka/rachunek_niepewnosci... · RACHUNEK NIEPEWNOŚCI POMIARU Wyrażanie Niepewności Pomiaru. Przewodnik](https://reader031.vdocuments.pub/reader031/viewer/2022013107/5a78c5257f8b9a70648c9b2d/html5/thumbnails/12.jpg)
Prawo przenoszenia niepewności
Niepewność standardową wielkości złożonej y=f(x1,x2,...xn) obliczamy z tzw. prawa
przenoszenia niepewności jako sumę geometryczną różniczek cząstkowych
22
22
2
11
)(...)()()( ⎥⎦
⎤⎢⎣
⎡∂∂
++⎥⎦
⎤⎢⎣
⎡∂∂
+⎥⎦
⎤⎢⎣
⎡∂∂
= nn
c xuxyxu
xyxu
xyyu
yyuyu c
cr)()( =
![Page 13: RACHUNEK NIEPEWNOŚCI POMIARU - …layer.uci.agh.edu.pl/T.Stobiecki/dydaktyka/rachunek_niepewnosci... · RACHUNEK NIEPEWNOŚCI POMIARU Wyrażanie Niepewności Pomiaru. Przewodnik](https://reader031.vdocuments.pub/reader031/viewer/2022013107/5a78c5257f8b9a70648c9b2d/html5/thumbnails/13.jpg)
Przykład – współczynnik załamania światła Z pomiarów D ±ΔD, d1 ±Δd1 i d2 ±Δd2
Wyliczmy niepewność standardową Δn:)/( 21 ddDn −=
2
22
2
11
2
⎥⎦⎤
⎢⎣⎡ Δ∂∂
+⎥⎦⎤
⎢⎣⎡ Δ∂∂
+⎥⎦⎤
⎢⎣⎡ Δ∂∂
=Δ ddnd
dnD
Dnn 21
1ddD
n−
=∂∂
2211 )( dd
Ddn
−−=
∂∂
)()()(
1 22
21
2
221
2
21dd
ddDD
ddn Δ+Δ⎥
⎦
⎤⎢⎣
⎡−
+⎥⎦
⎤⎢⎣
⎡Δ
−=Δ
D= 1.58 mm, d1= 1.26 mm, d2= 0.18 mm, n= 1.58/1.08= 1.46296293
Na wartości ΔD, Δd1 i Δd2 mają wpływ dokładności przyrządów i statystyczny rozrzut pomiarów.
[ ] [ ] 03.05.99.001.0)02.001.0()08.1/(58.108.1/01.0 22222 =+=++=Δn
![Page 14: RACHUNEK NIEPEWNOŚCI POMIARU - …layer.uci.agh.edu.pl/T.Stobiecki/dydaktyka/rachunek_niepewnosci... · RACHUNEK NIEPEWNOŚCI POMIARU Wyrażanie Niepewności Pomiaru. Przewodnik](https://reader031.vdocuments.pub/reader031/viewer/2022013107/5a78c5257f8b9a70648c9b2d/html5/thumbnails/14.jpg)
Metoda najmniejszych kwadratówRegresja liniowa
4 6 8 10 12 14 160
20
40
60
f(xi)yi
xi
y
x
f(x)=ax+ba=3.23, b=-2.08
blad gruby
( )[ ] min2
2 =∑ +−=n
iii baxyS
![Page 15: RACHUNEK NIEPEWNOŚCI POMIARU - …layer.uci.agh.edu.pl/T.Stobiecki/dydaktyka/rachunek_niepewnosci... · RACHUNEK NIEPEWNOŚCI POMIARU Wyrażanie Niepewności Pomiaru. Przewodnik](https://reader031.vdocuments.pub/reader031/viewer/2022013107/5a78c5257f8b9a70648c9b2d/html5/thumbnails/15.jpg)
Warunek minimum funkcji dwu zmiennych:
0022
=∂
∂=
∂∂
bS
aS
Otrzymuje się układ równań liniowych dla niewiadomych a i b
∑∑ ii ybnxaRozwiązując ten układ równań otrzymuje się wyrażenia na a i b
=+∑=∑+∑ iiii yxxbxa 2
Wyxxyxb
Wyxyxna
iiiii
iiii
∑ ∑ ∑ ∑−=
∑ ∑ ∑−=
2
![Page 16: RACHUNEK NIEPEWNOŚCI POMIARU - …layer.uci.agh.edu.pl/T.Stobiecki/dydaktyka/rachunek_niepewnosci... · RACHUNEK NIEPEWNOŚCI POMIARU Wyrażanie Niepewności Pomiaru. Przewodnik](https://reader031.vdocuments.pub/reader031/viewer/2022013107/5a78c5257f8b9a70648c9b2d/html5/thumbnails/16.jpg)
Z praw statystyki można wyprowadzić wyrażenia na odchylenia standardowe obu parametrów
prostej:
( )22 ∑−∑= ii xxnW
nx
ab
WS
nna
i∑Δ=Δ
−=Δ
2
2
2
![Page 17: RACHUNEK NIEPEWNOŚCI POMIARU - …layer.uci.agh.edu.pl/T.Stobiecki/dydaktyka/rachunek_niepewnosci... · RACHUNEK NIEPEWNOŚCI POMIARU Wyrażanie Niepewności Pomiaru. Przewodnik](https://reader031.vdocuments.pub/reader031/viewer/2022013107/5a78c5257f8b9a70648c9b2d/html5/thumbnails/17.jpg)
Przykład zastosowania regresji liniowej y=ax+b
0.00 0.05 0.10 0.15 0.200.0
0.2
0.4
0.6
0.8
1.0
x0
x [m]
F [N]
x=F/k+x0
1/k=a=4.45±0.15, x0=b=0.467±0.08
Prawo Hooke’a
![Page 18: RACHUNEK NIEPEWNOŚCI POMIARU - …layer.uci.agh.edu.pl/T.Stobiecki/dydaktyka/rachunek_niepewnosci... · RACHUNEK NIEPEWNOŚCI POMIARU Wyrażanie Niepewności Pomiaru. Przewodnik](https://reader031.vdocuments.pub/reader031/viewer/2022013107/5a78c5257f8b9a70648c9b2d/html5/thumbnails/18.jpg)
Dopasowywanie właściwej funkcji
0 2 4 6 8 10 12 14 160
20
40
y=ax czyli U=IRa= R= 2.0 ±0.2 [kΩ]
U [V]
I [mA]
Model matematyczny musi pasować do modelu fizycznego!!!
Przykład: prawo Ohma
U=R·Iczyli
Y=a·xa nie y=ax+b
Wyraz wolny b=0!
![Page 19: RACHUNEK NIEPEWNOŚCI POMIARU - …layer.uci.agh.edu.pl/T.Stobiecki/dydaktyka/rachunek_niepewnosci... · RACHUNEK NIEPEWNOŚCI POMIARU Wyrażanie Niepewności Pomiaru. Przewodnik](https://reader031.vdocuments.pub/reader031/viewer/2022013107/5a78c5257f8b9a70648c9b2d/html5/thumbnails/19.jpg)
Regresja liniowa jednoparametrowa
[ ] min2
2 =−= ∑n
iii axyS
02
=∂
∂a
S
022 2 =+− ∑∑ iii xayx
∑∑= 2
i
ii
xyx
a[ ]
[ ]∑
∑
=
=
−•
−= n
ii
n
iii
a
x
yax
nn
1
2
1
2)(
2σ
![Page 20: RACHUNEK NIEPEWNOŚCI POMIARU - …layer.uci.agh.edu.pl/T.Stobiecki/dydaktyka/rachunek_niepewnosci... · RACHUNEK NIEPEWNOŚCI POMIARU Wyrażanie Niepewności Pomiaru. Przewodnik](https://reader031.vdocuments.pub/reader031/viewer/2022013107/5a78c5257f8b9a70648c9b2d/html5/thumbnails/20.jpg)
0 40 80 120 160 200 240 280 32060708090
100110120130140150160170180
Zasady rysowania wykresówZasady rysowania wykresów
Czy ten wykres jest narysowany zgodnie z zasadami? 1. Należy wyraźnie zaznaczyć
punkty eksperymentalne !!!
![Page 21: RACHUNEK NIEPEWNOŚCI POMIARU - …layer.uci.agh.edu.pl/T.Stobiecki/dydaktyka/rachunek_niepewnosci... · RACHUNEK NIEPEWNOŚCI POMIARU Wyrażanie Niepewności Pomiaru. Przewodnik](https://reader031.vdocuments.pub/reader031/viewer/2022013107/5a78c5257f8b9a70648c9b2d/html5/thumbnails/21.jpg)
2. Trzeba nanieść błąd pomiaru
0 40 80 120 160 200 240 280 32060708090
100110120130140150160170180
![Page 22: RACHUNEK NIEPEWNOŚCI POMIARU - …layer.uci.agh.edu.pl/T.Stobiecki/dydaktyka/rachunek_niepewnosci... · RACHUNEK NIEPEWNOŚCI POMIARU Wyrażanie Niepewności Pomiaru. Przewodnik](https://reader031.vdocuments.pub/reader031/viewer/2022013107/5a78c5257f8b9a70648c9b2d/html5/thumbnails/22.jpg)
3. Dobrać zakresy osi współrzędnych odpowiednio do zakresu zmienności danych pomiarowych !!!
0 40 80 120 160 200 240 280 32060708090
100110120130140150160170180
![Page 23: RACHUNEK NIEPEWNOŚCI POMIARU - …layer.uci.agh.edu.pl/T.Stobiecki/dydaktyka/rachunek_niepewnosci... · RACHUNEK NIEPEWNOŚCI POMIARU Wyrażanie Niepewności Pomiaru. Przewodnik](https://reader031.vdocuments.pub/reader031/viewer/2022013107/5a78c5257f8b9a70648c9b2d/html5/thumbnails/23.jpg)
4. Właściwie opisać osie współrzędnych i dobrać skalę, tak aby łatwo można było odczytać wartości zmierzone.
160 200 240 280 32060708090
100110120130140150160170180
co jest na osiach ???
![Page 24: RACHUNEK NIEPEWNOŚCI POMIARU - …layer.uci.agh.edu.pl/T.Stobiecki/dydaktyka/rachunek_niepewnosci... · RACHUNEK NIEPEWNOŚCI POMIARU Wyrażanie Niepewności Pomiaru. Przewodnik](https://reader031.vdocuments.pub/reader031/viewer/2022013107/5a78c5257f8b9a70648c9b2d/html5/thumbnails/24.jpg)
5. Nie łączyć punktów eksperymentalnych linią łamaną!!! Jeśli znany jest przebieg teoretyczny to dokonać dopasowania teorii do doświadczenia (przeprowadzić fitowanie)
160 200 240 280 32060
90
120
150
180
ρ [μ
Ω c
m]
T [K]
![Page 25: RACHUNEK NIEPEWNOŚCI POMIARU - …layer.uci.agh.edu.pl/T.Stobiecki/dydaktyka/rachunek_niepewnosci... · RACHUNEK NIEPEWNOŚCI POMIARU Wyrażanie Niepewności Pomiaru. Przewodnik](https://reader031.vdocuments.pub/reader031/viewer/2022013107/5a78c5257f8b9a70648c9b2d/html5/thumbnails/25.jpg)
160 200 240 280 32060
90
120
150
180 dane eksperymentalne dopasowanie
ρ [μ
Ω c
m]
T [K]
6. Zadbać o aspekt estetyczny wykresu (opis, zamknięcie ramką, itp.)
![Page 26: RACHUNEK NIEPEWNOŚCI POMIARU - …layer.uci.agh.edu.pl/T.Stobiecki/dydaktyka/rachunek_niepewnosci... · RACHUNEK NIEPEWNOŚCI POMIARU Wyrażanie Niepewności Pomiaru. Przewodnik](https://reader031.vdocuments.pub/reader031/viewer/2022013107/5a78c5257f8b9a70648c9b2d/html5/thumbnails/26.jpg)
160 200 240 280 32060
90
120
150
180
dane eksperymentalne dopasowanie
ρ [μ
Ω c
m]
T [K]
Wykres 1Rezystywnosc ρ probki Bi w funkcji temperatury T