Download - Reformy systemu emerytalnego - analiza GRAPE
Makroekonomiczne skutki reform systemu emerytalnego
dr Jan Hagemejer, UWdr Krzysztof Makarski, SGH dr hab. Joanna Tyrowicz, UW
(z pomocą A. Borowskiej, K. Goraus i M. Bieleckiego)Grant NCN nr UMO-2011/01/D/HS4/04039
Group for Research in Applied Economics
Opinie wyrażone w tym materiale odzwierciedlają stanowisko autorów i nie powinny być utożsamiane z instytucjami, z którymi są związani.
Hagemejer-Makarski-Tyrowicz 18/11/2013 KPRM 2/34
Plan prezentacji
Logika modeli OLG
Makroekonomiczne skutki reformy z 1999? Mechanizmy w modelu Model vs. rzeczywistość, czyli krytyczna ocena wyników
Skutki proponowanych zmian w systemie Dobrowolność Suwak Zmiana portfela OFE Przeniesienie aktywów
Jakie są skutki rozwiązania wybranego w 2013?
Wnioski (w tym: ograniczenia modelu)
Hagemejer-Makarski-Tyrowicz 18/11/2013 KPRM 3/34
Logika modeli OLG
1900192419481972199620202044206820922116214021642188221222362260-8.0%
-6.0%
-4.0%
-2.0%
0.0%
2.0%
4.0%
6.0%
8.0%
Hagemejer-Makarski-Tyrowicz 18/11/2013 KPRM 4/34
Makroekonomiczne skutki demografii…
2049
Co oznacza perspektywa długofalowa?
Hagemejer-Makarski-Tyrowicz 18/11/2013 KPRM 5/34
Makroekonomiczne skutki demografii…
2049
… w modelu liczba ludności się stabilizuje…
Co oznacza perspektywa długofalowa?
Hagemejer-Makarski-Tyrowicz 18/11/2013 KPRM 6/34
Jak działają modele OLG?
Obywatel = konsument „uczciwie” optymalizuje pracę i konsumpcję na całe swoje życie zna średnią długość życia + przebieg zmiennych makro
Rząd pobiera podatki, wydaje stały odsetek PKB finansuje (z podatków) deficyt ZUS
System emerytalny stary: PAYG DB => stała niezmienna stopa zastąpienia nowy: PAYG DC (ZUS) + FF DC (OFE) => zmienna stopa zastąpienia egzogeniczny (rosnący) wiek emerytalny
Model równowagi ogólnej rozwiązanie: taka stopa procentowa, że popyt firm = podaż obywateli z tego wynika: konsumpcja, podatki, równowaga rządu + dobrobyt
Hagemejer-Makarski-Tyrowicz 18/11/2013 KPRM 7/34
Jak rozumieć dobrobyt?
Dotąd Joanna konsumowała 30 wyjść na basen i 4 tygodnie urlopu w roku. To był efekt jej optymalizacji (preferencje), przy zadanych cenach
Rząd postanowił umilić jej życie, modyfikując stawki podatków tak, że przy nowych cenach Joanna „wybiera” 15 wyjść na basen i 10 tygodniu urlopu.
Lepiej Joannie? Basen Urlop Użyteczność
Przed 30 4 lnB+lnU = 4.7875 utyli
Po 15 10 lnB+lnU = 5.0106 utyli
Lepiej, ale o ile? Ile to jest 0.2231 utyli?
Ekwiwalent konsumpcji: ta zmiana jest równoważna wzrostowi konsumpcji o 11.8%
0.2231 utyli = ln[30*(1+11.8%)] + ln[4*(1+11.8%)] = ln[15]+ ln[10]
Hagemejer-Makarski-Tyrowicz 18/11/2013 KPRM 8/34
Czy reforma z 1999 r. była społecznie korzystna?
TAK
(w świetle naszego analiz dobrobytu w modelu)
1.Wzrost kapitału = > wzrost PKB (w porównaniu do status quo) na skutek oszczędności w II filarze na skutek oszczędności prywatnych ( z powodu dużego spadku
emerytur)2.Wyższy dobrobyt
na skutek niższego wzrostu podatków
Hagemejer-Makarski-Tyrowicz 18/11/2013 KPRM 9/34
Mechanizmy w modelu
Gospodarka „skalibrowana” do danych za 1999 => zgodne: stopa inwestycji przy zadanej deprecjacji i standardowych preferencjach => rynkowa stopa procentowa podaż pracy i ścieżka produktywności w cyklu życia stopa zastąpienia w PAYG DB oraz „dziura” w ZUS stopy podatków: PIT, VAT i od odsetek od przychodów kapitałowych
1.Liczymy status quo demografia + wiek emerytalny + ścieżka wzrostu gospodarczego (AWG)
2.Liczymy świat „po reformie” j.w. + inny system emerytalny
Porównujemy użyteczność w status quo i „po reformie” dla każdej kohorty i staramy się zrekompensować straty z nadwyżek
Hagemejer-Makarski-Tyrowicz
1 13 25 37 49 61 73 85 97 109121133145157169181193205217229241-8.0%
-6.0%
-4.0%
-2.0%
0.0%
2.0%
4.0%
6.0%
8.0%
FF całościowy efekt dobrobytowy
18/11/2013 KPRM 10/34
Mechanizmy w modelu
Hagemejer-Makarski-Tyrowicz
1 13 25 37 49 61 73 85 97 109121133145157169181193205217229241-8.0%
-6.0%
-4.0%
-2.0%
0.0%
2.0%
4.0%
6.0%
8.0%
FF DB->DC całościowy efekt dobrobytowy
18/11/2013 KPRM 11/34
Mechanizmy w modelu
Hagemejer-Makarski-Tyrowicz
1 13 25 37 49 61 73 85 97 109121133145157169181193205217229241-8.0%
-6.0%
-4.0%
-2.0%
0.0%
2.0%
4.0%
6.0%
8.0%
FF DB->DC całościowy efekt dobrobytowy
18/11/2013 KPRM 12/34
Mechanizmy w modelu
3% 79-LATKA <<< 3% 20-LATKA
Hagemejer-Makarski-Tyrowicz 18/11/2013 KPRM 13/34
Dług jest korzystnym sposobem finansowania
1900192419481972199620202044206820922116214021642188221222362260-2.5%
-2.0%
-1.5%
-1.0%
-0.5%
0.0%
0.5%
1.0%
dług publiczny (do limitu 65% PKB)
(do limitu 70% PKB)
Hagemejer-Makarski-Tyrowicz 18/11/2013 KPRM 14/34
Dług jest korzystnym sposobem finansowania
1900192419481972199620202044206820922116214021642188221222362260-2.5%
-2.0%
-1.5%
-1.0%
-0.5%
0.0%
0.5%
1.0%
dług publiczny (do limitu 65% PKB)
(do limitu 70% PKB)
Hagemejer-Makarski-Tyrowicz 18/11/2013 KPRM 15/34
Skutki reformy z 1999 r. wobec status quoSposób finansowania reformy rzutuje na ścieżkę dostosowania kapitału
Hagemejer-Makarski-Tyrowicz 18/11/2013 KPRM 16/34
Skutki reformy z 1999 r. wobec status quoSposób finansowania reformy rzutuje na ścieżkę dostosowania kapitału
Hagemejer-Makarski-Tyrowicz 18/11/2013 KPRM 17/34
Skutki reformy z 1999 r. wobec status quoPodatki i tak wzrosną, a dług rośnie szybciej niż bez OFE …
… ale łączny wzrost podatków/długu jest znacznie niższy
Hagemejer-Makarski-Tyrowicz 18/11/2013 KPRM 18/34
Skutki reformy z 1999 r. wobec status quoSystem zdefiniowanej składki (DC) płaci znacznie niższe emerytury niż zdefiniowanego świadczenia (DB)
Hagemejer-Makarski-Tyrowicz 18/11/2013 KPRM 19/34
Skutki reformy z 1999 r. wobec status quoZmiana sposobu naliczania generuje nadwyżkę w ZUS (i OFE)
Hagemejer-Makarski-Tyrowicz 18/11/2013 KPRM 20/34
Skutki reform z 1999 r - podsumowanie
1. Wzrost kapitału => wzrost PKB (o ok. 3%)
2. Niższa stopa zastąpienia i emerytury (o ok. 40%)
3. Po okresowym pogorszeniu deficytu ZUS, poprawa kasowo: nadwyżka w ZUS
4. Stabilność fiskalna przy nieznacznie wyższych podatkach np. udział VAT w konsumpcji: z 11% na ok. 12% (zamiast
16%!)
Hagemejer-Makarski-Tyrowicz 18/11/2013 KPRM 21/34
Skutki reformy z 1999 r – model a realia
Model Realia (efekty makro)
Konsumenci wiedzą, że emerytury spadną, więc oszczędzają ex ante.
Oszczędności prywatne wzrosną mniej => efekt na kapitał i PKB mniejszy i głównie przez OFE
Nie zmieniają się wydatki rządowe, więc podatki podążają za deficytem ZUS
…
System emerytalny jest powszechny (nie ma innych źródeł deficytu ZUS)
Są inne źródła deficytu ZUS + koszty obsługi tego dodatkowego długu
Konsumenci jednakowi w kohorcie + aktuarialna sprawiedliwość
Emerytury minimalne i wdowie => prawdopodobieństwo nadwyżki w ZUS?
W długim okresie przyrost naturalny się stabilizuje (≈stopa dzietności wzrosła)
?
Hagemejer-Makarski-Tyrowicz 18/11/2013 KPRM 22/34
Czy proponowane i wprowadzone obecnie zmiany są społecznie korzystne?
NIE
(w świetle naszego analiz dobrobytu w modelu)1. Spadnie dobrobyt (w porównaniu do status quo = reforma 1999)
na skutek niższej indeksacji i niższej waloryzacji (suwak!) spada kapitał i PKB w długim okresie (choć nieznacznie)
2. Ścieżka kapitału (i PKB) zależy od dostosowania fiskalnego obniżenie długu = krótkookresowo wzrost kapitału obniżenie podatków lub wzrost wydatków = negatywne skutki dla kapitału
Hagemejer-Makarski-Tyrowicz 18/11/2013 KPRM 23/34
Skutki proponowanych (i wprowadzonych) zmian 2011: przesunięcie składki 2013: propozycje
1. zmiana konstrukcji portfeladotąd: r_ofe= (1-a)*r_rząd+a*r_rynek(=MPK-deprecjacja)odtąd: r_ofe=r_rynek (=MPK-deprecjacja)
2. dobrowolność
dotąd: powszechne członkostwo w OFEodtąd: 50% każdej kohorty w OFE
3. suwak
dotąd: emerytury wypłacają OFE (stopniowe „zjadanie” oszczędności)odtąd: emerytury wypłaca ZUS (skokowe zjadanie oszczędności)
4. przesunięcie obligacji
dotąd: obligacje oszczędnościami w II filarzeodtąd: umorzenie obligacji + zobowiązania implicite w I filarze
Hagemejer-Makarski-Tyrowicz 18/11/2013 KPRM 24/34
Jak modelować zmiany w nowym systemie?
Status quo: brak zmian w systemie z 1999 r emerytury aktuarialnie sprawiedliwe wypłacają OFE składki, portfel i członkostwo w OFE: niezmienne
Po reformie: zmiany w tym systemie ulga fiskalna => niższe podatki lub obniżenie długu
jeśli obniżamy dług: w długim okresie powrót do 45% PKB
jeśli obniżamy podatki: w długim okresie powrót do 45% PKB, ale w okresie dostosowań, dług stały (jak w status quo)
Hagemejer-Makarski-Tyrowicz 18/11/2013 KPRM 25/34
Dobrobytowe skutki zmian w systemie
19001928195619842012204020682096212421522180220822362264-1.2%
-0.8%
-0.4%
0.0%
0.4%
0.8%
1.2%
suwak
Hagemejer-Makarski-Tyrowicz 18/11/2013 KPRM 26/34
Dobrobytowe skutki zmian w systemie
19001928195619842012204020682096212421522180220822362264-1.2%
-0.8%
-0.4%
0.0%
0.4%
0.8%
1.2%
portfel
Hagemejer-Makarski-Tyrowicz 18/11/2013 KPRM 27/34
Dobrobytowe skutki zmian w systemie
19001928195619842012204020682096212421522180220822362264-1.2%
-0.8%
-0.4%
0.0%
0.4%
0.8%
1.2%dobrowolność
Hagemejer-Makarski-Tyrowicz 18/11/2013 KPRM 28/34
Dobrobytowe skutki zmian w systemie
1 15 29 43 57 71 85 99 113127141155169183197211225239-1.2%
-0.8%
-0.4%
0.0%
0.4%
0.8%
1.2%przesunięcie składki
Hagemejer-Makarski-Tyrowicz
19001928195619842012204020682096212421522180220822362264-1.2%
-0.8%
-0.4%
0.0%
0.4%
0.8%
1.2%suwak portfel dobrowolnośćprzesunięcie obligacji przesunięcie składki
18/11/2013 KPRM 29/34
Dobrobytowe skutki zmian w systemie
Hagemejer-Makarski-Tyrowicz 18/11/2013 KPRM 30/34
Dobrobytowe skutki zmian
Łączny efekt dla żyjących i przyszłych (wobec status quo)
Pogorszenie dobrobytu głównie z dwóch powodów: emerytury i stopy zastąpienia (głównie na skutek różnic indeksacji) podatki
przesunięcie obligacji
portfel
suwak
dobrowolność
przesunięcie składki
-0.8% -0.7% -0.6% -0.5% -0.4% -0.3% -0.2% -0.1% 0.0%
Hagemejer-Makarski-Tyrowicz 18/11/2013 KPRM 31/34
Stopy „zwrotu”
Hagemejer-Makarski-Tyrowicz 18/11/2013 KPRM 32/34
Stopy zastąpienia w relacji do status quo
19992025205120772103212921552181220722332259228590%
95%
100%
105%
110%suwakportfeldobrowolność
Hagemejer-Makarski-Tyrowicz 18/11/2013 KPRM 33/34
Łączna wysokość emerytur w relacji do status quo
190019261952197820042030205620822108213421602186
70%
80%
90%
100%
110%
120%
130%suwakportfeldobrowolność
Hagemejer-Makarski-Tyrowicz 18/11/2013 KPRM 34/34
Dług publiczny
1999 2017 2035 2053 2071 2089 2107 2125 2143 2161 2179 219720%
25%
30%
35%
40%
45%
50%
55%
60%
suwakportfeldobrowolnośćprzesunięcie obligacjiprzesunięcie składki
Hagemejer-Makarski-Tyrowicz 18/11/2013 KPRM 35/34
Wnioski cząstkowe
Emerytury: spadają (wyjątek: portfel)
Dług publiczny / podatki: niższe gdy suwak, przesunięcie składki i dobrowolnośćprzesunięcie obligacji – efekt jednorazowy
Zmiana PKB zależy od sposobu dostosowania fiskalnegoefekt wypychania kluczowy: spadek długu sprzyja wzrostowi kapitału, a PKB podąża za kapitałem
zmiany kapitału mają charakter przejściowy, docelowo zawsze kapitał niższy niż w status quo (dług/PKB=45%)
Hagemejer-Makarski-Tyrowicz 18/11/2013 KPRM 36/34
Reforma 2013 jest złożeniem pięciu aspektówDobrowolność (50% wróci do ZUS, 50% zostanie w OFE)Przesunięcie obligacji (jednorazowe) => model a rzeczywistość
Przesunięcie składki (docelowe)Zmiana struktury portfelaSuwak
Łączny efekt:dobrobytowy ujemny (bo wszystkie składowe ujemne)dług – obniża się deficyt ZUS, można obniżyć dług lub podatki
kapitał – spada (choć w krótkim okresie zależy to od dostosowania fiskalnego)
Hagemejer-Makarski-Tyrowicz 18/11/2013 KPRM 37/34
Dług publiczny / podatki
…obniżymy też podatkijeśli obniżamy dług…
wybrany wariant nie najkorzystniejszy gros korzyści zapewniają zmiany z
2011
potencjał obniżki podatków podobny jak w przypadku długu
ale większość efektu ma charakter przejściowy…
Hagemejer-Makarski-Tyrowicz 18/11/2013 KPRM 38/34
… ale można także po prostu obniżać podatki
i tu także gros efektu wyczerpują już zmiany z 2011 r
Hagemejer-Makarski-Tyrowicz 18/11/2013 KPRM 39/34
Wybrana ścieżka dostosowań rzutuje na kapitał
jeśli obniżamy dług…
jeśli obniżymy podatki
Hagemejer-Makarski-Tyrowicz 18/11/2013 KPRM 40/34
Jak wygląda łączny rachunek dla obywateli?
Obniżenie podatków
Obniżenie długu
racjonalni myopia racjonalni myopiaRS 1 (2011) -0.54% -0.39% -0.69% -0.49%
+ suwak -0.70% -0.50% -0.93% -0.65%
RS 2 (2013-1) -0.56% -0.51% -0.84% -0.60%
+ suwak -0.66% -0.58% -1.01% -0.71%
RS 3 (2013-2) -0.73% -0.62% -1.05% -0.74%
+ suwak -0.78% -0.66% -1.14% -0.80%
RS 4 (2013-3) -0.91% -0.75% -1.25% -0.89%
+ suwak -0.99% -0.81% -1.37% -0.97%
Hagemejer-Makarski-Tyrowicz 18/11/2013 KPRM 41/34
Poza modelem…
Kwestie techniczne – model nie mówi o: optymalnej strategii inwestycyjnej OFE zmianach w aktywności zawodowej (ALE: wydłużamy wiek
emerytalny) mikroekonomii systemu (ALE: uwzględniamy je)
Kwestie polityki gospodarczej Nieoczywista funkcja celu polityków (dług + podatki + wydatki
rządowe), co utrudnia określenie, jakie faktywnie będą skutki zmian w gospodarce
Racjonalna reakcja obywateli: „ przewrotne” efekty suwaka i portfela (rzeczywiste koszty dobrobytowe większe niż wynika z modelu)
Ekonomia polityczna systemu emerytalnego – starzejące się społeczeństwo o niskich emeryturach?
Hagemejer-Makarski-Tyrowicz 18/11/2013 KPRM 42/34
Wnioski
Reforma z 1999 r podnosi kapitał, PKB, obniża podatki i dług obniża emerytury (stopy zastąpienia) podnosi dobrobyt (m.in. dlatego, że rosną dobrowolne oszczędności
prywatne) finansowanie ubytku w ZUS długiem publicznym optymalne koszt reformy skoncentrowany na pokoleniach żyjących w jej czasie
Wprowadzone w 2011 i proponowane obecnie zmiany obniżają dobrobyt obniżają poziom emerytur umożliwiają obniżenie długu publiczny, ale dużo osiągnięto zmianami
z 2011 koszty tych nowych zmian obciążą także przyszłe pokolenia
Dziękujemy za uwagę
Więcej wyników na stronie http://grape.uw.edu.pl/emeryt
oraz na tt: @GrapeUW