Relatorio
Studu Evaluatiuvu Kona-ba
Asesibilidade no Mobilidade ba Ema ho Defisiensia
husi obra ZEESM-TL IHA RAEOA
HATO’O BA
Unidade Auditoria Sosial – Gabinete Primeiro Ministro
HUSI
Asosiasaun Halibur Defisiensia Matan Timor-Leste
Dili, 15 Janeiro de 2019
i | P a g e
TABELA KONTEUDO
1. Introdusaun ..........................................................................................................................1
2. Objektivu .............................................................................................................................1
3. Metodolojia ..........................................................................................................................2
4. Rezultadu husi Diskusaun grupu ..........................................................................................2
5. Rezultadu husi interviSta......................................................................................................4
6. Lia Mak Taka .......................................................................................................................8
Lista Bibiliografia .................................................................................................................. 10
Annexo 1: Tabela Benifisiariu .................................................................................................1
Annexo 2: Resposta husi Diskusaun Grupu ..............................................................................2
Annexo 3: Resposta husi Intervista ho Partisipante nain 9 (Ema nebe ho Difisiensia)...............3
Annexo 4: Resposta husi Presidenti Interino Regiaun Administrativu Especial Oecusse ..........4
Annexo 5: Resposta husi Direitor Obras Publika ......................................................................5
ii | P a g e
ABSTRAK
Assosiasaun Halibur Defisiensia Matan Timor-Leste (AHDMTL) halo planu avaliasaun ida ne
hodi hare ba obra infrastrutura lubuk ida maka halo ona iha postu Pante Makasar, RAEOA
Objektivu prinsipal husi avaliasaun ida ne maka atu buka hatene obra sira nebe’e iha fo duni
asesibilidade no mobilidade ba ema ho defisiensia sira, no mos halo advokasia ba institusaun
governu nebe’e relevante kona ba importansia husi obra infrastrutura ne’ebe bele promove
direitu hodi asesu ba ema ho defisiensia sira.
Tamba ho razaun ida ne maka AHDMTL ninia ekipa halo viajem ba postu pante makasr
RAEOA iha fulan Setembru 2019 nian laran hodi buka hatene liu tan konaba obra sira ne’ebe
maka hari ona husi projeitu ZEESM-TL. Ekipa AHDMTL organiza Grupu Diskusaun ida no mos
halo intrevista ba ema hamutuk 11 iha postu Pante Makasar RAEOA. Husi aktividade rua ne’e.
Rezultado hatudu katak obra sira maka hari husi projeitu ZEESM-TL maioria oferese duni
asesibilidade no mobilidade ba ema ho defisiensia sira, projeitu ne’ebe maka halo ona husi
ZEESM-TL bele sai hanesan ezemplu ida ne’ebe diak ba projeitu hotu-hotu atu bele halo mos
hanesan iha fatin seluk iha Timor-Leste.
Maibe AHDMTL fiar katak atu obra infrastrutura bot sira ne’ebe maka governo planu atu halo
iha futuru, atu involve mos ema ho defisiensia sira, hahu husi inisiu halo planu ba obra sira ne’e.
Atu nune’e, ema ho defisiensia sira nian aspirasaun bele mos inklui no konsidera ba iha planu ba
konstruksaun obra sira ne rasik.
1 | P a g e
1. INTRODUSAUN
Asosiasaun Halibur Defisiensia Matan Timor-Leste (AHDMTL) hari iha tinan 2011 ho objetivo
prinsipal maka hanesan: atu halibur hamutuk no promove ema ho defisiensia matan sira nian
direito kona ba iha asesu ba aktividade hotu iha sosiadade nian laran inklui ba iha edukasaun,
saude, treinamentu no mos ba iha kampo servico. Aleinde ida ne’e, AHDMTL nian papel
importante ida mos atu hasae konhesimentu komunidade publiko kona ba direitu ema ho
defisiensia sira nian liu husi atividade sosializaun ne’ebe halo. AHDMTL iha programa
importante hat maka hanesan tuir mai ne’e: (1) Edukasaun, ne’ebe foka ba formal no mos non
formal, (2) advokasia no counselling; (3) Peskiza no mos (4) Produsaun artezenato. Programa
AHDMTL nian kobre no fo beneficio ona ba ema lubuk ida no hanesan referensia, bele hare lista
benefisiariu iha anneksu 1. Hanesan organizasaun lokal ida iha Timor-Leste, AHDMTL mos
hola parte ona iha Forum ONG Timor-Leste (FONGTIL) desde iha tinan 2012 (AHDMTL,
2019).
Depois de Governo Timor-Leste komesa implementa projeitu Zona Especial de Economia Social
de Mercado Timor Leste (ZEESM-TL) iha tinan 2013 ho vizaun atu inklui ema hotu ba iha
projeitu ZEESM-TL nian (ZEESM-TL, 2019), maka AHDMTL iha ona hanoin para atu halo
avaliasaun ida hodi hare ba obra infrastrutura hotu hanesan estrada, ponte, portu no aeroportu no
obra sira seluk tan, ne’ebe maka implementa ona iha Oe-cussie RAEOA, fo duni asesibilidade no
mobilidade ba ema hotu-hotu inklui ema ho difisiensia sira.
2. OBJEKTIVU
Ho razaun ida ne’e maka iha fulan setembro 2019, AHDMTL ninian ekipa halo viajem ba
rejiaun Oe-cusse Ambeno, hodi foti informasaun no dadus ruma husi partisipante liu-liu sira
ne’ebe maka iha postu administrativu Pante Makasar RAEOA. Objektivu principal husi
avaliasaun ne rasik maka atu :
Hatene no Identifika ba involvimentu EhD ba infrastrutura sira ne’ebe maka halo iha projeitu
ZEESM-RAEOA fo duni asesibilidade no mobilidade ba ema ho defisiensia, atu hatene
satisfasaun obras sira hodi garantia direitu ema ho defisiensia baasesu infrastrutura iha
ZEESM-RAEOA.
2 | P a g e
3. METODOLOJIA
Metodolojia ne’ebe uja mak kualitativu deskritivu, tekniku halibur dadus liu husi Foku Grupu
Diskusaun ho partisipante hamutuk 21 no intervista uja kestionario ba ema nain 11, nain 9 ema
ho defisiensia, nomos nain 1 Direitor Obras Publika husi Ministerio Infrastrutura no nain 1
Presidenti Interino Rejiaun Administrativu Especial Oecusse Ambeno (RAEOA). Intrevista ne’e
halo iha postu administrativo Pante Makasar RAEOA.
Mapa Posto Administrativu Pante Makasar (RAEOA-ZEESM)
Fontes: Wikipedia (2019)
Informasaun ne’ebe AHDMTL halibur hamutuk husi Grupu Diskusaun no mos intrevista, analiza
thematika, aplika pasu sira ne’ebe maka rekomenda husi Saunders, Lewis & Thornhill, (2012)
hanesan tuir mai ne’e:
1. Le fali no analiza resposta husi Diskusaun Grupu no Intervista
2. Klasifika sira nian resposta bazea ba perguntas.
3. Kria Figura hodi bele aprezenta informasaun sira ne
4. Halo sumario no hakerek ninian rezultadu
4. REZULTADU HUSI DISKUSAUN GRUPU
Diskusaun Grupu ne’e halo iha Postu Administrativo Pante Makasar RAEOA iha loron kuarta
feira, dia 18 de Setembro 2019 iha salaun postu administrativu pate makasar RAEOA, Fahe ba
3 | P a g e
iha grupu tolu ne’ebe maka kada grupu koalia no diskuti kona ba perguntas importante nen (6)
ne’ebe hanesan. Sumariu jeral kona ba sira nian resposta maka hanesan tuir mai ne’e:
Perguntas 1
Relasaun ho partisipante sira nian konhesementu kona ba asesibilidade no mobilidade ba ema ho
defisiensia ne’ebe maka maioria partisipante sira defini asesibilidade no mobilidade nudar direitu
ba ema hotu-hotu inklui ema ho difisiensia sira, atu bele hetan asesu ba fatin publiku no privadu
hotu no mos ba iha fasilidade seluk hanesan edukasaun no saude.
Perguntas 2
Kona ba partisipante sira nia konesementu ba lia fuan inkluzivu, ne’ebe maka partisipante sira
kolia kona ba fo oportunidade ba ema hotu inklui ba ema ho defisiensia sira atu partisipa iha
aktividade hotu iha komunidade nian laran.
Perguntas 3
Liga ba partisipante sira nian pontu de vista liu-liu kona ba ema ho defisiensia nian asesu ba obra
hirak ne’ebe maka halo ona iha ZEESM-TL. Partisipante husi grupu tolu ne hotu rekonhese
katak obra ne’ebe maka halo ona iha ZEESM-TL fo duni asesu ba ema ho defisiensia sira.
Partisipante husi grupu 3 ne’e mos fo izemplu konkretu ida kona ba obra ba trotoar no mos
hospital ne’ebe prepara ona fasilidade para fo asesu ba ema hotu inklu ba ema ne’ebe ho
defisiensia sira.
Perguntas 4
Iha relasaun ho involvimento husi ema ho defisiensia hodi kontribui idea ka hanoin wainhira
implementa projeitu husi ZEESM-TL, grupu tolu ne fo resposta ne’ebe diferente. Grupu 1
responde hodi hateten sira involve maibe Grupu 2 hateten dehan La involve no Grupu 3 deklara
katak sira la hatene.
Perguntas 5
Hare ba saida maka halo ona ba ema ho defisiensia sira iha pasado. Grupu 1 no 2 rekonhese
katak iha ona asaun lubuk ida maka halo hanesan fo ajuda material uma nian ba ema ho
defisiensia sira husi Ministerio Solidade Social no mos suporta ba hadia sira nian kursi roda. Iha
parte seluk, Grupu 3 hateten seidauk halo buat ruma.
4 | P a g e
Perguntas 6
Relasaun ho saida maka partisipante sira sei halo ba ema ho defisiensia sira iha futuru hodi bele
atinji inklusaun. Grupu tolu ne hotu responde katak precisa tebes iha servico ne’ebe integrado
entre linha Ministerial sira hotu para atu bele asegura involve ema ho defisiensia sira iha
aktividade hotu inklui iha halo planu. Atu nun’e bele fo kontribuisaun ba obras ne’ebe maka sei
halo iha futuru hodi asegura asesu ba ema ho defisiensia sira (AHDMTL, 2019a). Detailhu kona
ba grupu tolu ne ninian resposta bele hare iha annexo 2.
5. REZULTADU HUSI INTERVISTA
Aleinde halo Diskusaun Grupu, AHDMTL mos halo intrevista ho partisipante hamutuk 11,
ne’ebe maka nain 9 ema ho defisiensia, nain 1 Direitor Obras Publika husi Ministerio
Infrastrutura no nain 1 Presidenti Interino Rejiaun Administrativu Especial Oecusse Ambeno
(RAEOA). Intrevista ne mos halao iha Pante Makasar RAEOA, iha fulan Setembro 2019.
Rezultadu husi intrevista ho partisipante ema ho defisiensia hanesan iha Figura 1
demonstrakatak, 89% mak hatene projeitu ZEESM-TL no 11% mak maka la hatene. Nune’e mos
iha Figura 2, partisipante ema ho defisiensia hatete katak 78% mak kontenti ho obra ZEESM-TL
nian kompara ho nain 22% ne’ebe mak la responde. Ne’e hatudu katak maioria partisipante sira
hatene no kontenti ho infrastrutura baziku sira iha ZEESM-TL nian ne’ebe maka halo ona iha
posto administrativoPante Makasar iha ZEESM-RAEOA.
Figura 1: Hatene Projeitu ZEESM-TL Figura 2: Kontenti ho Obra ZEESM-
TL
Fontes: AHDMTL (2019b)
Hatene 89%
La Hatene [PERCENTAGE]
11%
FIGURA 1: HATENE PROJEITU ZEESM-TL
78%
22%
Figura 2: Kontenti ho Obra ZEESM-TL
Kontenti
La responde
5 | P a g e
Iha Figura 3 katak EhD involve projeitu ZEESM-RAEOA, EhD 45% mak La Involve tamba
Distansia hela fatin EhD dook husi sira nia suku, laiha ema atu akompanha hodi ba rona
informasaun liu-liu EhD matan ho fisiku nebe mak todan, Kondisaun fisik la dun favoravel liu-
liu ba EhD fisiku ho mata, kompara ho 33% mak dehan involve no 22% mak La Responde. Ne
hatudu katak EhD involve projetu sira ho deit 33% maka involve, konfirma katak sira involve iha
obra ZEESM-TL tamba hetan konvite ba partisipa iha enkontru regular hodi fo sira nian hanoin
ka opiniaun ba projeitu nebe halo iha RAEOA.
Figura 3: Involve iha Projeitu ZEESM-TL
Fontes: AHDMTL (2019b)
Figura 4 no Figura 5 hatudu katak husi partisipante nain 9 ne’ebe maka AHDMTL halo
intrevista, sira nain 78% vizita ona obra ZEESMS-TL no esklarese katak sira bele asesu ba iha
obra ZEESM-TL nian kompara ho nain 22% seluk ne’ebe maka La Responde. Ne’e hatudu klaru
katak maioria partisipante sira ba ona vizita obra ZEESM-TL nian no konfirma katak obra
ZEESM-TL nian fornese asesibilidade ne’ebe diak ba ema ho difisiensia sira.
33%
45%
22%
Involve
La Involve
La Responde
6 | P a g e
Figura 4: Vizita ona Obra ZEESM-TL Figura 5: Bele asesu Obra
ZEESM-TL
Fontes: AHDMTL (2019b)
Nune’e mos hanesan hare iha Figura 6 ne’ebe hatudu katak iha partisipante nain 60% maka
hateten Sim, sira iha planu para atu ba vizita obra ZEESM-TL sira ne iha futuru, nain 10% deit
maka dehan Lae no nain 30% seluk La Responde. Faktus ne aprezenta ba ita katak partisipante
sira iha hanoin no interese bot para ba hare no vizita fali obra ne’ebe halo ona iha sira nian area.
Figura 6: Planu atu hakat ba Obra ZEESM-TL nian
Fontes: AHDMTL (2019b)
78%
22% Ba ona
La responde
78%
22% Sim
La responde
60%
30%
10%
Involve
La Involve
La Responde
7 | P a g e
Husi partisipante nain 9 (ema ho defisiensia), iha partisipante nain 2 maka hatan “lahatene” no
“la responde” ba perguntas hotu. Atu bele hatene klean liu tan kona ba resposta husi paritispante
nain 9 ne’e, bele hare kompletu iha annexo 3 husi relatorio ne’e.
Aleinde intrevista ho sira nain 9, AHDMTL mos hasoru no intrevista Presidenti Interino Rejiaun
Administrativu Especial Oe-cusse Ambeno (RAEOA). Nia rasik rekonhese katak ema ho
defisiensia sira mos uja ona sira nian direitu ba iha fasilidade publika ne’ebe nudar obras husi
ZEESM-TL no fo ezemplu kona ba konstruksaun eskola, autoridade komesa halo ona dalan
aseso ba ema ho defisiensia sira. Nune’e mos iha aeroportu foun no ponte ne’ebe konstrui ona, fo
mos asesu ba ema ho defisiensia sira. Nia mos kontinua informa katak ba futuru, sira iha ona
planu atu fornese asesibilidade ba ema ho defisiensia sira liu-liu asesu ba iha edificio publiko
foun sira ne’ebe maka planea hela atu konstrue iha futuru.
Antes remata iha intrevista, Presidenti Interino rejiaun Administrativu Especial Oe-cusse
Ambeno (RAEOA) ne mos haforsa katak nia fo ninian apoio ne’ebe bot no kontinua suporta
aktividade saida deit maka sira halo ba ema ho defisiente sira. Maibe Nia rasik husu ba ema ho
defisiensia sira para atu hadia sira nian maneira de servico ho honesto no promove deit interese
ba ema ho defisiensia sira laos ba fali grupu seluk nian. Atu hatene detailhu liu tan kona ba
resposta husi Presidenti Interino Rejiaun Administrativu Especial Oe-cusse Ambeno (RAEOA)
nian, bele hare iha annexo 4.
Iha fali intrevista ho Direitor Obras Publina husi Ministerio Infrastrutura nian, Nia informa katak
iha obras barak maka halo ona iha ZEESM-TL hanesan eskola, biblioteca, postu saude, estrada,
ponte, jardim desportu, airport no portu. Obra sira ne implementa husi kompanhia nasional no
mos internasional liu husi prosesu tenderizasaun ne’ebe maka fo sai husi Ministerio Infrastrutura
rasik. Nia mos esplika kona ba prosesu seleksaun ba kompanhia sira tuir kriteria no politika
ne’ebe maka Ministerio trasa ona iha planu.
Direitor ne mos ne’e rekonhese katak konstruksaun sira ne’ebe halo iha ZEESM-TL fo duni
espasu ba ema ho defisiensia sira hanesan iha rampa, odamatan ne’ebe luan no haris fatin ne’ebe
asesivel liu-liu atu fasilita ba ema ho defisiensia. Sira mos iha ona planu para atu halo mudanca
ba obra sira ne’ebe maka seidauk fo asesu ba ema ho defisiensia sira. Direitor rasik iha mehi
ne’ebe maka bot, hakarak maluk ho defisiensia sira bele sinti konfortavel ba iha fasilidade hotu
liu-liu iha fatin publiku iha Timor laran tomak. Atu hatene detailhu liu tan kona ba resposta husi
Presidenti Interino Regiaun Administrativu Especial Oe-cusse Ambeno nian, bele hare iha
annexo 5.
8 | P a g e
6. KONKLUZAUN
Katak iha obras barak halo ona iha ZEESM-RAEOA hanesan eskola, biblioteka, postu saude,
estrada, ponte, jardim desportu, Aeroport no portu, ida ne’e bele sai hanesan referensia no
ezemplu ne’ebe diak ba projeitu sira seluk iha teritorio Timor-Leste laran tomak. Konstruksaun
ne’ebe halo iha ZEESM-RAEOA fo duni espasu ba ema ho defisiensia hanesan iha rampa,
odamatan ne’ebe luan no haris fatin ne’ebe asesivel liu-liu atu fasilita ba ema ho defisiensia. EhD
bele sinti konfortavel ba fasilidade hotu iha fatin publiku iha ZEESM-RAEOA, Rezultadu
hatudu katak partisipante ema ho defisiensia sira kontenti ho projeitu ZEESM-RAEOA no
konfirma katak bele asesu ba iha obra sira ne’ebe halo iha ZEESM-RAEOA.
7. REKOMENDASAUN 1. Autoridade ZEESM-RAEOA hodi konsidera nafatin ema ho defisiensia nia
partisiapasaun ka involvimentu iha aktividade hotu iha ZEESM-RAEOA atu bele suporta
no garante direitu ba ema ho defisiensia iha asesisbilidade no mobilidade ba infrastrutura
hotu.
2. Ministerio Obras Publika ne’ebe maka sai nain ba obra infrastrutura bo’ot sira iha Timor
laran Tomak, atu asegura obra hotu bele involve ema ho defisiensia iha planu asaun atu
asegura rezultadu husi projeitu sira fo duni benefisiu ba ema hotu inklui ema ho
defisiensia.
3. Ministeriu Obras Publika atu prepara matadalan estadarizasauninfrastrutura ba
edifikasaun nian no halo revizaun matadalan estadarizasaun infrastrutura ba Estrada iha
2014 ho konsiderasaun ba asesibilidade no mobilidade ba ema ho defisiensia.
8. LIA MAK TAKA
Hanesan konkluzaun jeral husi avaliasaun ida ne’e, bazeia ba Grupu Diskusaun no Intrevista
ne’ebe maka halo iha Pante Makasar (RAEOA),Oe-cusse iha Fulan Setembro 2019, AHDMTL
hetan katak projeitu ZEESM-TL fornese duni asesibilidade no mobilidade ba komunidade sira
hotu inklui ba ema ho defisiensia sira. Rezultadu mos hatudu klaru katak maioria partisipante,
ema ho defisiensia sira kontenti ho projeitu ZEESM-TL no konfirma katak sira bele asesu ba iha
obra sira ne’ebe halo iha pante Makasar RAEOA, Oe-cusse.
9 | P a g e
Maske ho sampel ne’ebe maka oituan ba iha avaliasaun ida ne’e maibe AHDMTL hare katak
obra ne’ebe maka halo ona iha postu Pante Makasar RAEOA liu husi projeitu ZEESM-TL bele
sai hanesan referensia no ezemplu ne’ebe diak ba projeitu sira seluk iha teritorio Timor-Leste
laran tomak. AHDMTL mos fiar katak liu husi dalan fo Asesibilidade no Mobilidade ba ema ho
defisiensia sira atu bele partisiap iha aktividade hotu iha sosiadade nian laran maka hanesan
meios importante ida para atu bele suporta no garante direitu ba ema ho defisiensia sira iha
asesisbilidade no mobilidade.
Ba futuru, AHDMTL hakarak hato rekomendasaun ba institusaun governu ne’ebe kompetenti
liu-liu Ministerio Obras Publika ne’ebe maka sai nain ba obra infrastrutura bot sira iha Timor
laran, atu asegura obra hotu bele involve ema ho defisiensia iha planu atu asegura rezultadu husi
projeitu sira ne fo duni benefisio ba ema hotu inklui ema ho defisiensia sira.
Antes remata, AHDMTL mos hakarak hato agradecimento bot ba partisipante sira hotu inklui
ema ho defisiensia, Direitor Obras Publika no Presidenti Interino Rejiaun Oe-cusse Ambeno
RAEOA nian ne’ebe maka fo ona sira nian tempo hodi ekipa AHDMTL bele halo intrevista no
mos ba partisipante sira ne’ebe maka hola parte iha Grupu Diskusaun. La haluha mos AHDMTL
hakarak atu hato obrigado ba Dr. Felix Piedade ne’ebe maka apoio hodi bele hakerek ona
relatorio badak ida ne’e.
10 | P a g e
Lista Bibiliografia
AHDMTL (2019), Profile AHDMTL, Edificio AHDMTL, Lemkari, Manleuana
AHDMTL (2019a), Diskusaun Grupu iha postu Pante Makasar RAEOA, iha loron
Kuarta Feira, 18 Setembro 2019
AHDMTL (2019b), Intrevista ho Partisipante 11 iha postu Pante Makasar RAEOA, Fulan
Setembro 2019
Saunders, M; Lewis, P & Thornhill, A (2012), Research Methods for Business Students,
Sixth Edition, Pearson Education Limited
Wikipedia (2019), poStu Pante Macassar RAEOA, asesu iha dia 25 Outubro 2019
https://en.wikipedia.org/wiki/Pante_Macassar#/media/File:Pante_Macassar_posto_administrativ
o.png
ZEESM-TL (2019), Zona Especial de Economia Social de Mercado de Timor-Leste,
https://www.zeesm.tl/tt/zeesm-tl/, asesu iha dia 12 Outubro 2019
1 | P a g e
FOTOGRAFIA ATIVIDADES AUDITORIA SOSIAL RAEOA
HALAO OBSERVASAUN DIREITA BA OBRA ESTRADA NEBE MAK HARI HUSI PROJETU ZEESM-TL
Equipa AHDMTL halo observasaun direita ba iha Estrada publiku no
trotoa ne’ebe maka implementa husi projeitu ZEESM-TL
Husi observasaun ne’e hatudu katak Estrada publiku no trotoa ne’ebe
maka implementa husi projeitu ZEESM-TL fo duni Espasu ba ema
hotu liu-liu ba ema ho defisensia sira.
( Observasaun ida ne’e akompanha direita husi Presidente Interino
RAEOA, Sua. Excia. Arseno Painxão Bano, ekipa KD-Renas, Board
Fongtil ho staf Fongtil)
2 | P a g e
HALAO OBSERVASAUN DIREITA BA OBRA AEROPORTU PALABAN NEBE MAK HARI HUSI PROJETU ZEESM-TL
Equipa AHDMTL halo observasaun direita ba iha Aeroportu Palaban
ne’ebe maka hari husi projeitu ZEESM-TL
Husi observasaun ne’e hatudu katak fatin refere fo duni Espasu ba
ema hotu liu-liu ba ema ho defisensia sira mak hanesan Rampa, haris
fatin, odamatan, Lift no seluk-seluk tan. ( Observasaun ida ne’e
akompaha husi Teknik Manager Aeroportu Palaban ho Chefe
departementu teknik Ministerio Obras Publiko RAEOA, Sra. Iria
Tamele)
3 | P a g e
HALAO OBSERVASAUN DIREITA BA OBRA PONTE NOEFEFAN NEBE MAK HARI HUSI PROJETU ZEESM-TL
Equipa AHDMTL halo observasaun direta ba iha
ponte Noefefan Ne’ebe maka konstroi husi projeitu
ZEESM-TL
Husi observasaun ne’e hatidu katak ponte refere fo
duni espasu ba ema ho defisensia sira
EKIPA NUMERADOR HAMUTUK HO FASILITADOR HALAO ATIVIDADES FDG BA AUTORIDADE LOKAL SIRA IHA SALAUN POSTO ADM. PANTE MAKASAR
4 | P a g e
Dr, ahdmtl introdus no espelika konaba objective husi FGD ba
partisipante sira
Kada grupu apresenta rezultadu diskusaun konaba materia ka
perguntas nebe hato’o husi fasilitador sira ba asesibilidade iha
RAEOA
Partisipant
es sira iha
antusiasm
o tebes ba
diskusaun
grupu
Sesaun ikus Foto Hamutuk ho partisipante no autoridade local
sira
5 | P a g e
NUMERADOR SIRA HALAO INTERVISTA BA DIRETUR OBRAS PUBLIKO HO PRESIDENTE INTERIONO RAEOA
FOTOGRAFIA NUMERADOR SIRA HALAO INTERVISTA DIREITA BA EMA HO DEFISIENSIA SIRA IHA SUKU 8
Equipa numerador
husi ahdmtl
rekolha
informasaun husi
diretur obras
publiku, konaba
obras sira ne’ebe
maka hari husi
projeitu ZEESM
iha RAEOA
Equipa numerador
husi ahdmtl
kontinua rekolha
informasaun husi
presidenti interinu
RAEOA, konaba
obra sira ne’ebe
maka hari husi
projeitu ZEESM
6 | P a g e
KOMPUSTO IHA PANTE MAKASAR RAEOA
Equipa numerador ahdmtl dada lia direita ho EHD iha
suku Nipane kona ba obra ZEESM ne’ebe maka
implementa ona iha RAEOA
Equipa numerador ahdmtl dada lia direita ho EHD
iha suku Bobocase kona ba obra ZEESM ne’ebe
maka implementa ona iha RAEOA
Equipa numerador ahdmtl dada lia direita ho EHD iha suku Taiboco
kona ba obra ZEESM ne’ebe maka implementa ona iha RAEOA
Equipa numerador ahdmtl dada lia direita ho EHD iha suku Lalisuk kona
ba obra ZEESM ne’ebe maka implementa ona iha RAEOA
7 | P a g e
Equipa numerador ahdmtl dada lia direita ho EHD iha suku
Costa kona ba obra ZEESM ne’ebe maka implementa ona iha
RAEOA
Equipa numerador ahdmtl dada lia direita ho EHD iha suku
Cunha kona ba obra ZEESM ne’ebe maka implementa ona iha
RAEOA
Equipa numerador ahdmtl dada lia direita ho EHD iha suku
Naimeco kona ba obra ZEESM ne’ebe maka implementa
ona iha RAEOA
Equipa numerador ahdmtl dada lia direita ho EHD iha suku
Lifau kona ba obra ZEESM ne’ebe maka implementa ona
iha RAEOA
1 | P a g e
Annexo 1: Tabela Benifisiariu entrevista
No. Naran Beneifisiariu Pozisaun Organizasaun ka
Governo
1. Candido Dos Reis
Amaral
Diretur MOP RAEOA
2. Lambertus Nine Estundate Ema Ho Defisiensia Komunidade
3. Meliceors Snoe Colo Ema Ho Defisiensia Komunidade
4. Veronica Falo Ema Ho Defisiensia Komunidade
5. Paulo Bene Colo Ema Ho Defisiensia Komunidade
6. Jose Corbafo Ema Ho Defisiensia Komunidade
7. João Mani Ema Ho Defisiensia Komunidade
8. Arsenio Bano Presidente Interino Raeoa Governu
9. Francisca Eco Ema Ho Defisiensia Komunidade
10. Yohanes Tacaki Ema Ho Defisiensia Komunidade
11. Julio Bene Colo Ema Ho Defisiensia Komunidade
Tabela benefisiariu FDG (Foku Diskusaun Grupu)
No. Naran Partisipante Pozisaun Governo / Ong /
Ehd
1. Iria Tomele Chefe dep, identifikasaun Governo
2. Octoviano Ribeiro Staff Edukasaun Governo
3. Lino Palat Delegado Taiboco Governo
4 Pedro S.N. Eco Chefe Suco Nipane Governo
5. Aleixo Aki Chefe Suco Costa Governo
6. Joaquim Tafin Chefe Suco Taiboco Governo
7. Gaspar Naheten Chefe Aldeia Governo
8. Hermelindo Lalisuk Chefe Suco Lalisuk Governo
9. Jose Correia Ofisial Justisa Governo
10. Delfina Caet Nheu Delegada Xanane Governo
11. Paulo T. Felo Representante Joventude
12. Domingos Dos
Remedios
Cont. palaban
13. Agostinho Sequeira Diretur Ong Funibes
14 Francisci Ais Chefe Aldeia Costa Governo
15. Domingoa Seco Cauman Chefe Suco Cunha Governo
16. Francisco Carbafo Chefe Aldeia Cunha Governo
17. Agusta S. Da Silva Governo
18. Delfina Leiyy Soares Apoiu Suco Governo
19. Sebastião Cob Chefe Suco Bobocasse Governo
20. Domingos Neno Governo
21. Domingos Anin Chefe Aldeia Makelelo Governo
2 | P a g e
Annexo 2: Resposta husi Diskusaun Grupu
No Perguntas Grupu I Grupu II Grupu III
1. Oinsa ita bot sira nian
konesementu kona ba
asesibilidade no
mobilidade ba ema ho
defisiensia?
Ema hotu iha
direito atu asesu
ba
dezenvolvimento
inklui edukasaun,
saude no kultura
no mos aseseu ba
trotoar,…. no
ponte
Asesu ba fatin
publiko no privado
Se bainhira ida asesu
trotoar iha dalan
publiko entaun ema ho
defisiensia sira bele
halo movimento ho diak
2. Tuir ita bot sira nia
konesementu sa ida
mak lia fuan
inkluzivu ?
Fo pasu ba ema
defisiensia sira
Inklui ema hotu
hodi bele halo
aktividade
Partisipasaun
3. Ita bot sira nia hare’e
ema ho defisiensia
asesu ba obra hirak
nebe maka hari ona
husi ZEESM-TL?
Iha Iha, maibe la
kompletu
Asesu, ezemplu trotoar
ho hospital
4. Wainhira implementa
projeitu husi ZEESM-
TL involve ema ho
defisiensia hodi
kontribui idea ka
hanoin?
Iha La involve La hatene
5. Ita hare ba pasadu sai
maka ita bot sira halo
ona ba ema ho
defisiensia?
Iha Hetan ajuda
material husi MSS
hanesan uma,
sepatu no kursi
roda
Ami seidauk halo buat
ida
6. Kontribuisaun sa ida
maka ita bot sira sei
halo ba ema ho
defisiensia iha futuru
hodi atinji inklusaun?
Servico integrado
entre Ministerial
Involve ema ho
defisiensia sira fo
ideas ba plano
Ami sei ajuda fo idea
bainhira iha encontro ho
obras publika sira para
atu halo projeitu tenki
ema ho defisiensia sira
nian idea ka hanoin
7 Rekomendasaun Tenki iha
aprezentasaun
planu infrastrutura
Governu liu husi
MSS for apoio
maximu ba
defisiensia sira,
feto faluk no
orfanatus
Ba oin, sei envolve
defisiensia no husu mos
sira nian idea
3 | P a g e
Annexo 3: Resposta husi Intrevista ho Partisipante nain 9 (Ema nebe ho Difisiensia)
Participante
N
o
Topiko 1 2 3 4 5 6 7 8 9
1. Hatene projeitu
ZEESM-TL
Hatene Hatene Hatene Hatene La
Hatene
Hatene Hatene Hatene Hatene
2. Kontenti ho
obra ZEESM-
TL
Kontenti Kontenti Kontenti Kontenti La
Responde
La
Responde
Kontenti Kontenti Kontenti
3. La kontenti,
tamba?
- - - - - - - - -
4. Involve ita iha
obra ZEESM-
TL
Lae Lae Sim Sim La
Responde
La
Responde
Sim Lae Lae
5. Se involve,
oinsa?
- - Konvite
ba
enkontru
Konvite ba
enkontru
La
Responde
La
Responde
6. Vizita ona obra
ZEESM-TL
Ba ona Ba ona Ba ona Ba ona La
Responde
La
Responde
Ba ona Ba ona Ba ona
7. Bele asesu Sim Sim Sim Sim La
Responde
La
Responde
Sim Sim Sim
8. Planu ba oin atu
hakat ba fatin
sira ne
Lae Sim Sim Sim La
Responde
La
Responde
Sim Sim Sim
Komentariu Ladun
kompleito
mais
neneik sei
hadia
Estrada no
eletrisidad
e agora
diak
Bele halo trotoar
Kria mos
kondisaun iha
edificio governo
para fo asesu
La
Responde
La
Responde
Kontenti
ho
projeitu
ZEESM-
TL
Kontenti
ho
projeitu
ZEESM-
TL
Kontenti
ho
projeitu
ZEESM-
TL
Nota: Entre ema ho defisensia 9 ne'e, nain 2 maka fo resposta “lahatene” no “la responde” ba perguntas hotu
4 | P a g e
Annexo 4: Resposta husi Presidenti Interino Regiaun Administrativu Especial Oe-cusse
No. Perguntas Resposta
1. Tuir Sua. Excia nia hanoin ema ho
defisiensia sira mos uja ona sira nia direitu
ba uza fasilidade publiku ka obras sira nebe
mak hari husi ZEESM-TL?
Sim
2. Obras hira nebe maka hari’I husi ZEESM-
TL kria mos assesibilidade ba ema ho
defisiensia hodi asesu exemplo hanesan
Rampa, odamatan, haris fatin, lift no seluk-
seluk tan
Sim, iha konstrucao foun sira hanesan
eskola komesa ona halo dalan acesso ba
defisiensia sira hanesan odamatan, casa de
banho no seluk tan
3. Obra hira ona mak iha assesibilidade no
mobilidade ba ema ho defisiensia?
Foin maka eskola rua deit tamba desenho
uluk ne ladauk adapta ba acceso ba ema ho
defisiensia sira maibe aeroportu no ponte
iha ona accesso
4. Hanesan Presidenti RAEOA/ZEESM-TL,
Sua Excia. Iha hanoin atu ajuda ema ho
defisiensia sira hodi uza no asesu ba
fasilidade publiku sira ne’e?
Sim, iha hanoin ona, ho nune’e desnho ba
konstruksaun foun no rehabilitasaun ba
edifisio foun sira adapta ona ho
accesibilidade ba ema ho defisiensia sira
5. Asaun saida maka Sua Excia. Foti wainhira
ema ho defisiensia sira luta sira nia direitu
ba fasilidade publiko sira ne’e?
Buka dalan atu fasilita no dignifika pessoal
ho defisiensia sira hodi hari fasilidade nebe
precisja hanesan edifisio atu haknar-an ba
6. Komentario Nudar autoridade RAEOA apoio sem
reserve, suporta aktividade saida deit maka
ema ho defisiensia sira precija. Maibe
autoridade husu atu hadia estrutura nebe
iha, servico ho honesto, transparente no
labele iha interese oin-oin
5 | P a g e
Annexo 5: Resposta husi Direitor Obras Publika
No. Perguntas Resposta
1. Obra hira maka agora dadaun hari ona
husi ZEESM-TL?
Obras 4 ba leten
2. Obra hirak ne’ebe ita temi inklui obra
saida deit ?
Eskola 24, Biblioteca 2, Sentru Postu Saude sanulu
resin, Redentasaun de Aula iha Lima, Estrada, Ponte,
Jardin desportu, airportu, Porto no Klinika Kurasaun
3. Obra hirak ne implementa husi
kompanhia nebe ?
Kompanhia internasional no Nasional
4. Ministerio Infrastrutura fo sai
tenderizaun ba kompania sira no iha
selesaun dokumentus iha criteria ka
politika ruma?
Sim
5. Kriteria ka politika saida ? Depois de alokasaun orsamental, kada sektoral ida-ida
hato planu ba infrastrutura nian, kuandu hetan
aprovasaun osan, karik sira precisa asistensia teknik husi
infrastrutura balu sira bele halo kontratu ba konsultan
maibe verifikasaun mai nafatiniha ne depois iha ne
teknik sira halo dezenho deit no bill of quantity hato bai
ha Presidenti Autoridade hodi hetan aprovasaun. Depois
kombina ho parte financas hodi hare alokasaun osan ne
los no iha duni ka lae depois haruka bas ira iha divizaun
aprovizionamentu hodi halo prosesu tenderizasaun
6. Konstruksaun sira ne’ebe maka halo
husi ZEESM-TL fo espasu ka
inklusivu ba ema ho defisiensia ka lae?
Sim
7. Se hanesan ne signifika katak obra
hirak ne’ebe maka hari husi ZEESM-
TL hanesan klinika kurasaun,
Estrada….no sira seluk tan, ema ho
defisiensia sira mos bele asesu ba
Sim
8. Husi obra hirak ne’ebe maka
mensiona, obra ne’ebe maka iha ona
asesibilidade ona?
Klinika Kurasaun, Estrada, Ponte Wefefan, Eskola,
Jardin desportu, Airportu, Portu,
9. Iha ona politika balun atu halo
mudansa ba obra ne’ebe maka karik
seidauk asesivel?
Sim
10. Komentario Hau nia espetativa, hau nia mehi hakarak maluk sira
tenki sinti konfortavel iha nebe deit iha fasilidade hotu-
hotu iha fatin publiku hotu sira tenki sinti konfortavel no
seguru ba situasaun hotu-hotu. Ida ne maka hau nian
komentariu.