REPUBLIKA E SHQIPËRISË
MINISTRIA E ARSIMIT DHE SHKENCËS
INSTITUTI I ZHVILLIMIT TË ARSIMIT
KURRIKULA KOMBËTARE E ARSIMIT BAZË
PROGRAM LËNDOR
Fusha: ARTE
Lënda: ART PAMOR
Klasa: 1-9
Kodi: _______
Koordinatore:
Majlinda HALA
Tiranë, 2012
2
ART PAMOR
GRUPI I PUNËS:
Petrit MALAJ
Besnik BISHA
Julika SIMA
Majlinda HALA
Shpëtim KËRÇOVA
Miradie PEPNIKA
Adriana HOXHA
3
ART PAMOR
TË PËRGJITHSHME
“Arti pamor” është një mënyrë për të krijuar dhe komunikuar nëpërmjet imazhit. Lënda e
“Artit pamor” është një lëndë e veçantë dhe ka kërkesat e veta specifike të të mësuarit. Arti është
një mënyrë e natyrshme dhe e kënaqshme e pasurimit të botës së fëmijëve. Veprimtaritë e “Artit
pamor” bëjnë të mundur që nxënësit të bëjnë lidhjen midis botës reale dhe imagjinare të
organizojnë dhe të shprehin vizualisht idetë, ndjenjat dhe eksperiencat nëpërmjet vizatimit,
pikturës, konstruksioneve etj. Edukimi nëpërmjet “Artit pamor” siguron zhvillimin e krijimtarisë
dhe përvojave personale nëpërmjet zbulimit, kërkimit, eksperimentimit, trillimit, vizatimit dhe
përdorimit të një sërë mjeteve dhe teknikave. Kjo lëndë promovon vëzhgimin dhe ndihmon
nxënësit të fitojnë ndjeshmëri për botën vizuale, hapësinore dhe të prekshme dhe për
eksperiencat estetike. Edukimi nëpërmjet lëndës “Art pamor” kanalizon kuriozitetin natyral të
nxënësve në objektiva mësimorë. Zhvillimi i aftësive perceptuale i ndihmon nxënësit të shijojnë
dhe interpretojnë mjedisin vizual dhe veprat e artit dhe lehtëson të nxënit në të gjithë kurrikulën e
arsimit fillor. Krijimtaria në art, kontribuon në formimin e një identiteti personal e të vetëbesimit
dhe ndihmon në krijimin vetëdijes kulturore dhe ndjeshmërisë.
Ky program në arsimin bazë ka për qëllim: të ndihmojë nxënësit të zhvillojnë aftësitë
krijuese, komunikuese, të kuptojnë botën që i rrethon nëpërmjet “Artit pamor”.
2. SYNIMET E PROGRAMIT SIPAS CIKLEVE/NËNCIKLEVE
KLASA 1-3
Në fund të klasës së tretë nxënësit duhet të jenë të aftë:
të zbatojnë procesin krijues për të prodhuar punime të ndryshme arti dy dhe
tredimensionale, duke përdorur elementet, parimet dhe teknikat e “Artit pamor” për të
komunikuar ndjenja, ide dhe mendime;
të përdorin procesin e analizës kritike për të komunikuar ndjenja, ide dhe mendime,
duke iu përgjigjur një shumëllojshmërie veprash dhe eksperiencash artistike;
4
ART PAMOR
të kuptojnë një shumëllojshmëri formash në art, stile dhe teknika nga e shkuara dhe e
tashmja dhe kontekstin e tyre social.
KLASA 4-6
Në fund të klasës së gjashtë nxënësit duhet të jenë të aftë:
të zbatojnë procesin krijues për të prodhuar punime të ndryshme arti të formës dy dhe
tredimensionale, si edhe multimediale që komunikojnë ndjenja, ide dhe mendime, duke
përdorur elementet, parimet dhe larmi teknikash e artistike;
të përdorin procesin e analizës kritike për të komunikuar ndjenja, ide dhe mendime, duke
iu përgjigjur një shumëllojshmërie veprash dhe eksperiencash artistike;
të kuptojnë një shumëllojshmëri formash në art, stile dhe teknika nga e shkuara dhe e
tashmja dhe kontekstin e tyre social-kulturor dhe në kontekstin historik.
KLASA 7-9
Në fund të klasës së nëntë nxënësit duhet të jenë të aftë:
të zbatojnë procesin krijues për të prodhuar punë të ndryshme arti si në formën
tradicionale dy dhe tredimensionale, ashtu edhe multimediale, që komunikojnë ndjenja,
ide dhe mendime, duke përdorur elementet, parimet, teknikat dhe proceset artistike;
të përdorin procesin e analizës për të komunikuar ndjenja, ide dhe mendime, duke iu
përgjigjur një shumëllojshmërie veprash dhe eksperiencash artistike në përshtatje me këtë
nivel;
të kuptojnë një shumëllojshmëri formash në art, stile dhe teknika nga e shkuara dhe e
tashmja dhe kontekstin e tyre social-kulturor dhe historik.
3. KËRKESA PËR ZBATIMIN E PROGRAMIT TË ARTIT PAMOR 1-9
Programi i “Artit pamor” është një dokument zyrtar, pjesë e tërësisë së dokumenteve
zyrtare për arsimin bazë. Ato janë Korniza Kurrikulare e Arsimit Parauniversitar dhe standardet e
fushës, ku kjo lëndë bën pjesë. Hartimi i programit është mbështetur si te Korniza Kurrikulare,
5
ART PAMOR
ashtu edhe te standardet e fushës. Për të siguruar përdorimin sa më të mirë të programit është e
vlefshme njohja me dokumentet e lartpërmendura.
Fusha e arteve vjen për herë të parë në arsimin bazë në mënyrë të plotë, për sa i përket
kohës, përmbajtjes, strukturës dhe lëndëve, të cilat janë: arti pamor, muzika, kërcimi dhe teatri.
Veprimtaritë në programin e “Artit pamor”, bëjnë të mundur që nxënësit të kuptojnë dhe
të shprehin botën e tyre në një formë vizuale të prekshme. Vizatimi, piktura, shpikjet dhe
konstruksionet, duke mbledhur së bashku elemente të ndryshme të eksperiencës së fëmijëve,
bëjnë të mundur zhvillimin e ideve të reja. Mundësitë për të vëzhguar dhe zbuluar elementet e
artit në ambientin rrethues i ndihmon fëmijët të vlerësojnë natyrën e objekteve dhe të kanalizojnë
kuriozitetin natyral për mësimet.
Programi i “Artit pamor” thekson rëndësinë e krijimit artistik, duke iu përgjigjur artit.
Rëndësi i kushtohet edhe procesit krijues dhe kuptimit të koncepteve vizuale.
“Arti pamor” në arsimin fillor, klasat 1-6, studiohet në 210 orë mësimore. Ky program
organizohet sipas linjave dhe n/linjave të përmbajtjes dhe për çdo linjë shënohen objektivat, të
cilët materializojnë elemente, njohuri vizuale, aftësi dhe qëndrime që pritet të fitojnë nxënësit
gjatë studimit të këtij programi.
“Arti pamor” në arsimin e mesëm të ulët, klasat 7-9, studiohet në 105 orë mësimore. Ky
program organizohet sipas linjave dhe nënlinjave të përmbajtjes dhe për çdo linjë shënohen
objektivat, të cilët materializojnë elemente, njohuri vizuale, aftësi dhe qëndrime që pritet të
fitojnë nxënësit gjatë studimit të këtij programi.
Linjat që do të përshkruajnë lëndën e “Artit pamor” janë dy: 1) Arti dydimensional, 2) Arti
tredimensional të pasuara nga nënlinjat përkatëse:
1) Arti dydimensional
1.1 Vizatimi
1.2 Piktura dhe ngjyrat
1.3 Stampimi
2) Arti tredimensional
2. 1 Skulptura (plastelina)
2. 2 Skulptura (konstruksioni)
6
ART PAMOR
2. 3 Tekstilet (pëlhurat dhe fijet)
Përmbajtja e programit zhvillohet përmes linjave dhe nënlinjave, teknikat artistike
përmes të cilave fëmijët mund të eksplorojnë dhe interpretojnë botën vizualisht.
Nxënësve u jepet mundësia të eksperimentojnë me një sërë mjetesh e teknikash
stimuluese. Duke punuar më këto teknika, ata do të kuptojnë dhe përdorin elementet e artit, duke
reflektuar gradualisht rritjen e njohurive. Historia e artit është pjesë e pandarë e procesit
mësimor, e cila do të jetë mbështetëse në zhvillimin me sukses të orës së mësimit. Nxënësit
duhen inkurajuar të vëzhgojnë dhe të kuptojnë një gamë të gjerë veprash arti nga kultura
tradicionale artizanale, artin pamor shqiptar, vepra arti të kulturave, periudhave historike,
rrymave dhe vendeve të ndryshme.
Nxënësit duhet të familjarizohen me vizatime nga vende dhe kohë të ndryshme, p. sh.,
vizatimet e shpellave, vizatimet e para kristiane, vizatime të Dyrerit, vizatime Japoneze me bojë
kine, vizatimet e Van Gogut etj. Ata do të njohin imazhe piktoreske nga Egjipti, Kreta, Rilindja
Evropiane, piktura të artistëve shqiptarë, piktura të artit modern etj. Nxënësit do të vizitojnë
“galeri arti”, do të përdorin bibliotekat dhe libraritë për të hulumtuar mbi veprat e artit.
Gjithashtu, ata duhet të marrin informacion për stampimin nga kultura të ndryshme. Ata duhet të
vlerësojnë imazhet nga historia e fotografisë, gjini të ndryshme të fotografisë dhe përdorimin për
reklama dhe në media. Gjatë orëve mësimore, nxënësit duhet të vëzhgojnë lloje të ndryshme
veprash skulpturore, arkitektonike dhe objekte funksionale tredimensionale.
Duke folur rreth këtyre veprave të artit, nxënësit zhvillojnë ndjeshmërinë ndaj elementeve
vizuale dhe do të fillojnë t’i përdorin qëllimisht në punimet e tyre dy dhe tredimensionale.
Të gjitha nënlinjat e programit integrohen me njëra-tjetrën, por duke pasur si shtylla lidhëse:
vizatimin;
elementet vizuale;
teknikat e ndryshme artistike;
Si pjesë të pandara të procesit mësimor janë elemente metodike, si:
ilustrimet (foto, punime të fëmijëve, objekte nga natyra, ilustrime veprash arti);
analiza në fund të orës së mësimit ku nxënësit duhet të jenë pjesëmarrës aktivë.
7
ART PAMOR
Shënim. Njohuritë e gjuhës vizuale të “Artit pamor”, “elementet dhe parimet” edhe pse
nuk janë linjë më vete, në program ato përbëjnë njohuritë bazë të shpërndara nëpër objektivat e
të gjithë programit. Në çdo objektiv të programit theksohet qartë njohuria përkatëse për çdo
element në përshtatje me teknikën dhe subjektin. Ky shënim vlen për mësuesit gjatë hartimit të
objektivave mësimorë, por gjithashtu edhe për hartuesit e teksteve ose fletoreve të punës etj.
Elementet dhe parimet
Veprimtaritë në Artin pamor sugjerojnë që përdorimi i një shumëllojshmërie të mjeteve
dhe teknikave artistike ndihmojnë në rritjen e ndjeshmërisë ndaj cilësisë së linjës, formës dy dhe
tredimensionale, tonit, teksturës, motivit, ritmit e organizimit hapësinor, duke mundësuar
përdorimin e tyre të qëllimshëm nga nxënësit. Këto cilësi janë elementet e gjuhës vizuale dhe
gjuha e komunikimit artistik dhe vëmendja ndaj tyre duhet të tërhiqet në mënyrë informale gjatë
gjithë edukimit në ciklin fillor.
Përdoruesit e këtij programi do të jenë të gjithë aktorët që marrin pjesë drejtpërdrejt ose
jo në arsim: specialistët e arsimit bazë dhe më tej, mësuesit, autorët e teksteve, prindërit etj.
Zbatimi i programit duhet të bëhet duke respektuar parimet e barazisë gjinore, etnike,
kulturore, racore dhe fetare.
Objektivat e programit
Objektivat e programit janë për të gjithë nxënësit. Kjo do të thotë se të gjithë nxënësve
duhet t’u jepet mundësia për të nxënë çka përshkruhet tek objektivat. Realizimi i objektivave në
tema, kapituj, njësi mësimore, si dhe renditja e tyre është zgjedhje e lirë e zbatuesit të programit.
Sasia e orëve të linjave dhe nën linjave ndryshon nga klasa në klasë, duke i dhënë peshën herë
njërës e herë tjetrës linjë. Në program ka edhe tema mësimore, që mund të zhvillohen edhe në dy
orë mësimore, ku objektivat e njërës orë i përkasin një nënlinje dhe objektivat e orës tjetër, një
nënlinje tjetër.
8
ART PAMOR
P. sh., objektivi:
Të krijojë tema nga imagjinata, duke përdorur motive dhe detaje nga fantazia: Kompleks
ndërtimi tredimensional, skicimi i planit të projektit. Kjo temë i përket nënlinjës vizatimi
dhe realizohet në formën e një skicë ideje në një orë mësimore.
Të eksperimentojë me karakteristikat e materialeve për të ndërtuar struktura: Skicimi i
projektit të kompleksit të ndërtimit në orën e vizatimit, duke përdorur materialet e përshtatshme.
Kjo temë i përket nënlinjës skulptura (konstruksione) dhe ka të bëjë me realizimin e skicës së
kryer në orën e vizatimit. Në këtë rast, realizimi do të bëhet me materialet dhe teknikat e
përshtatshme për këtë linjë.
P. sh.: objektivi:
të rrisin interesin në fushën e komunikimit vizual duke vlerësuar shembuj të grafik dizajn
në përdorim: Skicë ideja për një veshjeje, duke u mbështetur në kultura të ndryshme;
Ky objektiv i përket nënlinjës grafik dizajn dhe realizohet në formën e një skicë ideje në
një orë mësimore.
të përdorin materialet e duhura nëpërmjet proceseve si prerja, dhënia formë, ngjitja dhe
ndërtimi i një strukture (letra e kartonë, tela të përkulshëm, drunj me nyje, unaza perdesh,
material copash të qepura dhe të mbushura, tapa shishesh, shishe plastike etj.): Modelimi i
veshjes së ideuar me materiale të riciklueshme;
Ky është një tregues i bashkëveprimit të linjave dhe nën linjave të programit. Ky është një
tregues i bashkëveprimit të linjave dhe nënlinjave të programit.
Shembulli i mëposhtëm paraqet sesi e njëjta temë mund të realizohet me teknikave të ndryshme,
si p.sh.:
Do të marrim një shembull tjetër, klasa 7-9, me të njëjtën temë, që realizohet në teknika të
ndryshme, si p.sh.:
të studiojnë dhe të vizatojnë figurën e njeriut, duke respektuar proporcionet e figurës së
njeriut: skica me figurën e njeriut në lëvizje (vizatim);
9
ART PAMOR
të mbështesin punën e tyre në imazhet e pikturave nga historia e artit botëror dhe vepra të
autorëve shqiptarë etj.: kompozim me njerëz pasi të ketë studiuar vepra nga Goja, Picaso,
Rodin etj. (pikturë);
të krijojnë imazhin për stampim, duke përdorur format pozitive e negative dhe cilësinë e
linjës: kompozim me figurën e njeriut, pasi të ketë studiuar grafikat e Kolvitz;
të përdorin materialet e duhura nëpërmjet proceseve, si: prerja, dhënia formë, ngjitja dhe
ndërrimi i një strukture (letra e kartonë, tela të përkulshëm, drunj me nyje, unaza perdesh,
material copash të qepura dhe të mbushura, tapa shishesh, shishe plastike etj.):
figurë njeriu në pozicione të ndryshme, skulpturë me tel; konstruksioni.
Siç e shohim, kemi të njëjtën temë ku kërkesa e objektivave ndryshon në varësi të
teknikës që do të përdoret. Të tillë objektiva ose këndvështrime të ndërtimit të programit bëjnë të
mundur që nxënësit të kuptojnë mundësitë shprehëse specifike të teknikave dhe mjeteve të
ndryshme artistike. Ky dallim bëhet më i dukshëm dhe i kuptueshëm kur përsërisim të njëjtin
subjekt.
Një objektiv përmbushet në nivele të ndryshme nga nxënës të ndryshëm. Mësuesit dhe
autorët e materialeve mësimore duhet të mbulojnë të gjithë gamën e niveleve të nxënësve.
Orët mësimore
Programi i “Artit pamor” është strukturuar në linja e nënlinja që vijnë njëra pas tjetrës,
por nuk do të thotë se mësimdhënia-mësimnxënia duhet të zhvillohet në këtë renditje gjatë vitit
shkollor.
Sasia e orëve mësimore për secilën linjë është rekomanduese. Përdoruesit e programit
duhet të respektojnë sasinë e orëve vjetore të lëndës, por janë të lirë të ndryshojnë me 10%
(shtesë ose pakësim) orët e rekomanduara për secilën linjë.
Në programin e lëndës së “Artit pamor” afërsisht 50% e totalit të orëve mësimore janë
për shtjellimin e njohurive dhe aftësive të reja lëndore, ndërsa 50% e tyre janë për përpunimin e
tyre (gjatë vitit dhe në fund të vitit shkollor).
10
ART PAMOR
Përpunimi i njohurive
Përpunimi i njohurive përmban:
Përsëritjen brenda një linje të njohurive bazë të tij (konceptet themelore).
Integrimin e njohurive të reja të një linje me njohuritë e linjave paraardhëse.
Integrimin e njohurive të reja me njohuritë e lëndëve të tjera brenda fushës së arteve dhe më
tej me muzikën, dramën, edukimin fizik, matematikën, diturinë e natyrës, gjuhën shqipe,
gjuhën e huaj etj., ndonëse këto integrime do të përshkojnë zhvillimin e çdo ore mësimore;
gjatë përpunimit i duhet kushtuar kohë e posaçme.
Përsëritjen vjetore (pavarësisht nga ndarja në linja dhe n/linja, lënda duhet parë si një e tërë).
Në orët mësimore, që i përkasin përpunimit të njohurive dhe aftësive, mësuesit mund të
zhvillojnë edhe tema me nismën e tyre ose me kërkesën e vetë nxënësve. Këto tema mund ta
kenë pikënisjen nga vëzhgimet që mësuesi bën çdo ditë në orën e mësimit, duke kuptuar nevojat
e nxënësve nga kërkesat e tyre, nga ngjarje aktuale ose thjesht nga kureshtja e nxënësve.
Veçanërisht gjatë përpunimit të njohurive duhet t’i kushtohet kohë e posaçme kultivimit të:
Aftësive të posaçme lëndore
krijuese - krijimin e një punë të vetën dy dhe tredimensionale (pikturë, grafikë, skulpturë etj.),
duke përcjellë emocionet dhe ndjeshmërinë e vet individuale;
komunikuese - komunikimin e saktë të njohurive, mendimeve dhe qëndrimeve rreth “Artit
pamor”, përmes një terminologjie artistike të përshtatshme për moshën;
analizuese - analizimin e një vepre arti përmes elementeve dhe parimeve të “Artit pamor”, të
cilat përbëjnë një vepër, dhe që ndihmojnë për të pasur një fjalor të saktë artistik gjatë
analizës së një vepre;
krahasuese - krahasimin dhe renditjen e karakteristikave të dy veprave arti, të realizuara nga
autorë të ndryshëm, por që i përkasin të njëjtës periudhë historike.
formimit të qëndrimeve - si qëndrimi etiko-social etj., dhe gjatë punës në grupe të vogla
nxënësish.
11
ART PAMOR
Gjatë orëve të përpunimit të njohurive, nxënësve duhet t’u krijohet mundësia të punojnë
detyra tematike bazuar mbi një tematikë të caktuar (peizazh, portret etj.), projekte kurrikulare etj.
Një nga kërkesat për zbatimin me sukses të këtij programi është edhe zhvillimi i punës me
nxënësit që mund të kenë vështirësi me aftësitë motorike për të punuar një detyrë të dhënë
(pikturë, skulpturë etj.). Në këtë mënyrë mësuesit të lëndës i del si detyrë lehtësimi i nxënësve
nga këto procese, duke u kërkuar atyre realizimin e detyrave që nuk përbëjnë problem fizik dhe
emocional të tyre.
Por, në këtë grup mund të hyjnë edhe nxënësit me vështirësi në të nxënë, me të cilët
mund të punohet veçmas, duke i ndihmuar ata të realizojnë detyrat dhe të arrijnë rezultate të
kënaqshme.
Për realizimin e këtij programi sigurisht ka nevojë që mësuesit të përdorin edhe metodat
që nxitin nxënësit e talentuar, sepse mund të ketë individë të cilët “shkëlqejnë” apo janë talente
në realizimin e punëve të ndryshme artistike. Pra, është detyrë e mësuesit që të evidentojë dhe të
zhvillojë këto talente.
4. INTEGRIMI DHE LIDHJA NDËRLËNDORE
Të mësuarit e integruar është një aspekt shumë i rëndësishëm në arsimin fillor. Një
planifikim i mirë i temave të integruara shton mundësitë për të qenë krijues në mënyrë origjinale.
Më vonë, fusha të ndryshme lëndore ndërveprojnë, duke përfshirë më tepër njëra-tjetrën, ku
objektivat e tyre janë të mirëpërcaktuar. Ekuilibri midis mësimdhënies së integruar dhe temave të
veçanta duhet të mbahet sidomos në klasat e larta.
Në mësimin e integruar, nxënësit kanë mundësinë të punojnë duke takuar pritshmëritë
nga dy ose më shumë lëndë në një mësim të vetëm ose veprimtari. Duke lidhur pritshmëritë nga
lëndë të ndryshme, mësuesit mund t’iu ofrojnë nxënësve mundësi të shumta të riforcojnë dhe të
demonstrojnë njohuritë dhe aftësitë në një gamë më të gjerë. Mësuesit mund të krijojnë orë
mësimore të integruara me lëndët e tjera të arteve që janë në kurrikul, ku integrimi mund të
zhvillohet për një çështje të përbashkët p.sh.: marrëdhënia midis “Artit pamor” dhe arteve të
tjera, në një kontekst historik, social e kulturor, parë në kohë dhe vende të ndryshme.
12
ART PAMOR
Në mësimin e integruar, mësuesit duhen të sigurohen që njohuritë specifike për çdo lëndë
janë mësuar. Për shembull, nëse u kërkojmë nxënësve të vizatojnë një ilustrim për një përvojë
personale, ata nuk kanë nevojë vetëm për udhëzime për gjuhën, por edhe udhëzime për të krijuar
imazhin. Mësuesit duhet t’i udhëzojnë nxënësit në përdorimin e koncepteve kompozicionale, si
të bëjnë të mundur lëvizjen e syrit drejt qendrës së interesit, duke përdorur linjat, format, ngjyrat.
Mësimi i integruar mund të jetë një zgjidhje e mirë kundër fragmentizimit dhe izolimit të
aftësive. Në këtë mënyrë nxënësit mund t’i aplikojnë aftësitë në një kontekst kuptimplotë.
Nxënësit nuk mësojnë vetëm si të përziejnë ngjyrat, si të përdorin temperët etj., por në këtë
kontekst ata mund të zhvillojnë aftësitë e tyre për të menduar e arsyetuar, duke i transferuar
njohuritë dhe aftësitë nga një lëndë te tjetra.
Gjuha shqipe dhe Arti pamor
Gjuha ka një ndikim universal në procesin e mësimdhënies dhe mësimnxënies në çdo fushë
të kurrikulës. Gjuha është një mënyrë nëpërmjet së cilës nxënësit emërtojnë dhe klasifikojnë
objektet, shprehin idetë, formulojnë pyetjet dhe ngrenë hipotezat, shqiptojnë konkluzionet dhe
gjykimet. Nëpërmjet gjuhës nxënësit pasurojnë fjalorin e përshtatshëm. Në këtë mënyrë, gjuha i
ndihmon ata të sqarojnë mendimet dhe të zgjerojnë konceptin mbi veprat e artit. Të folurit rreth
artit është një pjesë thelbësore e zhvillimit të nxënësve në art.
5. KËRKESA PËR ZBATIMIN E PROGRAMIT TË ARTIT PAMOR 1-9
Një nga objektivat e arsimit fillor është të inkurajojë prirjet natyrale të nxënësve të
shprehin idetë e tyre nëpërmjet artit. Nxënësit në vetvete mbajnë interesa dhe aftësi individuale,
ashtu si edhe kultura dhe eksperienca të ndryshme. Programi i artit pamor në arsimin fillor duhet
të jetë i pëlqyeshëm nga nxënësit; ai duhet zbatuar në mënyrë të atillë që të inkurajojë interesat e
fëmijëve për artin.
Cilësia e mësimdhënies është çelësi për suksesin e fëmijëve në mësimin e artit. Mësuesit
duhet të inkurajojnë çdo nxënës të besojë se do të jetë i suksesshëm në mësimin e artit, të
kuptojnë interesat e nxënësve, nevojat që ata kanë, të ndihmojnë nxënësit të aktivizojnë njohuritë
e mëparshme, të rendisin udhëzimet që do të përdorin, duke diferencuar udhëzimet për nxënës
13
ART PAMOR
me nevoja të veçanta; po kështu mësuesit duhet të stimulojnë dhe inkurajojnë të gjithë nxënësit,
duke krijuar mjedise ku nxënësit të kenë mundësi për të eksploruar mbi artin pamor në mënyra
që janë të rëndësishme për ta.
Mësuesit mund ta realizojnë këtë nëpërmjet veprimtarive të ndryshme, duke nxitur
pjesëmarrjen me eksperiencën krijuese dhe me materiale konkrete. Planifikimi i kohës, hapësira
e përshtatshme dhe një shumëllojshmëri materialesh janë të rëndësishme për të mbështetur një
mësimdhënie efektive. Gjatë procesit të mësimdhënies, mësuesit duhet të sigurojnë një
shumëllojshmëri aktivitetesh të bazuara në vlerësimin e nevojave individuale të nxënësve, në
nevojat e grupit dhe në praktikat më të mira mësimore. Gjithashtu, mësuesit duhet të krijojnë një
mjedis të përshtatshëm në klasë për zhvillimin e veprimtarive të “Artit pamor” që nxit idetë e
reja tek nxënësit.
Mësuesit duhet të demonstrojnë drejtpërdrejt gjatë mësimdhënies në lëndën e “Artit
pamor”. Është shumë e rëndësishme për nxënësit e kësaj moshe balanca, lidhja midis
demonstrimit të mësuesit dhe dhënia mundësi e përdorimit të njohurive dhe aftësive të tyre në
veprimtarinë artistike. Në këtë mënyrë ata do të krijojnë pavarësi në përdorimin e mjeteve nga
një nivel në tjetrin. Kur mësuesit i duhet të përdorë kontekstin kulturor të artit, duhet të marrë në
konsideratë të gjitha format e artit nga e gjithë bota dhe nga kultura të ndryshme.
Programi i “Artit pamor” u jep të gjithë nxënësve mundësinë të zbulojnë dhe të zhvillojnë
aftësitë e tyre në përdorimin e një sërë mjeteve dhe teknikave artistike dhe të vlerësojnë veprat e
artit. Klasa duhet të jetë gjithëpërfshirëse për të gjithë nxënësit në orën e artit.
Disa strategji efektive në lëndën e Artit pamor
Brainstorming. Teknika brainstorming mund të përdoret nga mësuesit si një strategji e
mendimit që i ndihmon nxënësit të gjenerojnë pyetje, ide, shembuj dhe të zbulojnë idenë
kryesore. Nxënësit ndajnë idetë e tyre dhe regjistrojnë këto ide, pa bërë gjykime rreth tyre. Kur
prezantojnë çështjen, mësuesit mund të përdorin brainstorming për të përcaktuar se çfarë
nxënësit tashmë dinë ose duan të dinë dhe të ofrojë drejtimin për mësimin dhe reflektimin. Kjo
teknikë stimulon të menduarit e rrjedhshëm dhe fleksibël dhe mund të përdoret për të zgjeruar
aftësitë e zgjidhjes së problemit.
14
ART PAMOR
Puna në grup. Teknika e punës në grup u jep mundësi nxënësve të punojnë si një
skuadër për të përmbushur një objektiv të përbashkët të mësimit. Një grup nxënësish mund të
punojnë së bashku për të krijuar një vepër arti dhe në përfundim të produktit artistik secili anëtar
i grupit ekzaminon se si ka funksionuar grupi dhe vlerëson kontributin e tij në punën e grupit.
Diskutimi. Teknika e diskutimit është një teknikë nëpërmjet së cilës çdo nxënës zbulon
mendimin dhe idetë e tij, përpunon informacionin, artikulon mendimet, duke i shkëmbyer ato me
moshatarët dhe mësuesin. Diskutimi shërben për të qartësuar konceptet, idetë dhe informacionin,
ku theksi vendoset tek e folura dhe te dëgjimi i njëri-tjetrit. Nëpërmjet diskutimit, nxënësit mund
të bëjnë lidhje midis ideve dhe eksperiencës dhe të reflektohet mbi to.
Eksperimenti. Teknika e eksperimentimit është shumë e rëndësishme në “Artin pamor”,
sepse kërkon që nxënësit të kërkojnë, zbulojnë, testojnë, manipulojnë, të zgjidhin problemin, të
marrin vendim dhe të organizojnë informacionin në mënyrat e tyre. Eksperimenti i inkurajon
nxënësit të përdorin aftësitë bashkëpunuese në mënyrë efektive, në interpretimin dhe
komunikimin e gjetjeve, nxit motivimin e nxënësve, të kuptuarit dhe përfshirjen aktive dhe mund
të iniciohet nga mësues ose nxënës.
Mjetet grafike ilustruese. Mbështetja vizuale është një strategji e fuqishme e
mësimdhënies. Mjetet ilustruese vizuale mund të përdoren për regjistrimin, organizimin,
krahasimin, analizimin dhe sintetizimin e informacionit dhe ideve. Ato mund të ndihmojnë
nxënësit në qasjen e njohurive paraprake, duke i lidhur ato me konceptet e reja të mësuara, si dhe
konsolidimin e të kuptuarit të tyre. Shembujt të mjeteve ilustruese përfshijnë posterat e
pikturave, fotografi, punime të nxënësve më të rritur, objekte nga natyra, filma etj.
6. METODAT E VLERËSIMIT TË ARRITJEVE
Vlerësimi është procesi i mbledhjes së informatave nga një shumëllojshmëri burimesh
(që përfshin detyrat, vëzhgimet ditë pas dite, bisedat, demonstrimet, projektet dhe testet), që
pasqyron me vërtetësi se sa mirë i kanë arritur nxënësit objektivat e kurrikulës së lëndës.
Vlerësimi i nxënësve përshkon gjithë procesin mësimor dhe shërben për përmirësimin e
këtij procesi. Vlerësimi i nxënësve nuk ka për qëllim të vetëm vendosjen e notës dhe as nuk
përfundon me vendosjen e saj. Vlerësimi mbështetet tërësisht në objektivat, në programin lëndor
dhe mësuesit nuk kanë të drejtë ta vlerësojë nxënësit për ato objektiva të arritjes që nuk
15
ART PAMOR
përshkruhen në program, jo vetëm për njohuritë dhe aftësitë, por edhe për qëndrimet e nxënësve,
si qëndrimet etiko-sociale në përgjithësi dhe ato të bashkëpunimit me të tjerët në veçanti.
Mësuesit zhvillojnë vetë dhe në bashkëpunim me nxënësit një larmi mënyrash vlerësimi, që kanë
të bëjnë me:
bërjen e artit përmes krijimeve të ndryshme dy dhe tredimensionale;
përdorimin e saktë të materialeve, teknikave dhe mjeteve të ndryshme me kompetencë në
krijimet e tyre;
përdorimin e mendimit kritik gjatë debatit për krahasimin e dy veprave të artit, duke folur për
periudhën e krijimit, përmbajtjen, tematikën, teknikave dhe materialeve;
krahasimin e punimeve në klasë, ku sillen opinione apo mendime, argumentohet dhe krijohet
një qëndrim personal ndaj çështjes së ngritur.
Nxënësit vlerësohen me notë, ndërsa demonstrojnë arritjet në punë të ndryshme, si:
krijimi i punëve dy dhe tredimensionale, vëzhgimi i një vepre arti dhe mbajtja qëndrim, marrja
pjesë në veprimtari të ndryshme artistike që organizon shkolla etj.
Vlerësimi mund të bëhet individual ose në grup, në klasë ose jashtë saj.
Nxënësi vlerësohet me notë, ndërsa demonstron arritjet në punë konkrete, si p.sh.: realizimi i
punëve dy dhe tredimensionale, interesimi për ndjekjen e jetës artistike, pasioni, vlerësimi dhe
përkushtimi ndaj kësaj lënde etj.
Në punimet e nxënësve me grupe të vogla, mësuesit parashtrojnë peshën e vlerësimit me
notë të grupit në tërësi dhe të secilit nxënës në veçanti.
Mësuesit nuk e kanë të detyrueshëm vlerësimin me notë të nxënësve në çdo orë mësimore
dhe vendosjen e notës në regjistër për secilën orë mësimore. Si rregull, nxënësit dhe mësuesit
duhet të bashkëbisedojnë lirshëm si partnerë rreth përvetësimit të njohurive të fituara të orëve të
kaluara dhe mirëkryerjes së detyrave jashtë klase.
Herë pas here mësuesit duhet të vlerësojnë me notë nxënësit, duke ua bërë të qartë atyre
që në fillim qëllimin e vlerësimit dhe kriteret e tij.
Portofoli i nxënësit, është një mundësi vlerësimi e vetëvlerësimi, është një koleksion i
punimeve të tij përgjatë vitit shkollor. Portofoli mund të përmbajë krijime të ndryshme dy dhe
tredimensionale të realizuara gjatë vitit shkollor, detyra të kryera gjatë procesit mësimor, por
edhe punime që nxënësit i kanë realizuar gjatë kohës së lirë, projekte kurrikulare, të gjitha në
16
ART PAMOR
dobi të veprimtarive të ndryshme shkollore, produkte të veprimtarive kurrikulare etj.
Përzgjedhjet për portofolin bëhen nga nxënësit, mësuesit rekomandojnë.
7.OBJEKTIVA SIPAS LINJAVE/NËNLINJAVE, KLASA E 1-RË
35 javë mësimore x 1 orë/javë = 35 orë/vjetore
Klasa Linja Orë të sugjeruara
I Linja: Arti dydimensional 19 orë
Nënlinja: Vizatimi 6 orë
Nënlinja: Piktura dhe ngjyrat 8 orë
Nënlinja: Stampimi 5 orë
Linja: Arti tredimensional 16 orë
Nënlinja: Skulptura (plastelina) 5 orë
Nënlinja: Skulptura (konstruksionet) 6 orë
Nënlinja: Tekstilet (pëlhurat dhe fijet) 5 orë
LINJA: ARTI DYDIMENSIONAL
Orë të sugjeruara: 19 orë
Përshkrimi i linjës: Vizatimi është një mënyrë instiktive e nxënësve për të komunikuar e
kuptuar ndjenjat dhe botën imagjinare. Gjatë zhvillimit të tyre natyral, nxënësit krijojnë simbole
që shprehin figurën njerëzore, kafshët apo një sërë objektesh. Më vonë, ata kanë nevojë t’i
zhvillojnë më tej simbolet e përsëritura dhe të tregojnë zhvillimin e individualitetit të tyre
artistik. Zhvillimi i aftësive për të vëzhguar me kuriozitet dhe vëmendje cilësitë e linjës,
sipërfaqen, ngjyrat e tonalitetet në ambientin rrethues dhe në veprat e artistëve është thelbësor
për zhvillimin e aftësive në vizatim. Vizatimi ka një rëndësi të veçantë në program.
Piktura dhe ngjyrat. Piktura është një mjet ideal për të zhvilluar ndjeshmërinë ndaj ngjyrave
te nxënësit, pasi është e lehtë për t’u përhapur në sipërfaqe të letrës dhe efektet janë të
menjëhershme. Është i rëndësishëm eksplorimi i efekteve shprehëse dhe përshkruese të
teknikave të bojërave të ujit (akuarele, temperë) dhe inkurajimi i përdorimit të tyre. Përdorimi i
këtyre teknikave promovon kënaqësinë dhe ndjeshmërinë ndaj ngjyrave në ambientin që e
rrethon dhe kur i shikon në veprat e artit.
Stampimi, zgjeron gamën e të shprehurit te nxënësit. Veprimtaritë e stampimit ofrojnë mundësi
shtesë për të kuptuar lidhjen mes formave e ngjyrave dhe impaktin që ato kanë gjatë
eksperimenteve me modele stampash. Ato, gjithashtu, tërheqin vëmendjen ndaj përdorimit të
stampimit në objektet e përdorimit të përditshëm.
Njohuri të përgjithshme: Elementet dhe parimet e Artit pamor
17
ART PAMOR
Elementet
Linja - linjat në art dhe në objektet e jetës së përditshme (natyrale dhe të krijuara nga njeriu),
llojet e linjave, si: e drejtë, e thyer, spirale, e lakuar, e valëzuar, zigzag.
Forma dy dhe tredimensionale - format organike dhe gjeometrike në objektet e njohura.
Hapësira - përshkrimi i objekteve larg dhe afër; linja e horizontit; hapësirat ndërmjet, brenda
dhe përreth formave dhe objekteve.
Ngjyrat: përzierja e ngjyrave primare (e verdhë, e kuqe, blu); ngjyrat e ngrohta (e kuqe, e
verdhë, portokalli), ngjyrat e ftohta (blu, jeshile, vjollcë).
Sipërfaqja: sipërfaqja e objekteve të njohura (të ashpra, të buta, të lëmuara, me rrudha);
sipërfaqe që krijohen me përsëritjen e linjave.
Vlera: drita dhe hija.
Parimet: Nxënësit kuptojnë parimet, si: kontrasti, ritmi, theksi, proporcionet, baraspesha,
lëvizja, harmonia dhe uniteti, por në klasën e parë fokusi do të jetë:
Kontrasti: Drita/hija; e madhe/ e vogël; ngjyrat e pastra/ ngjyrat e përziera.
Nënlinja Objektiva Terma/koncepte kyçe
Vizatim
(6 orë)
Nxënësit duhet të jenë të aftë:
të eksperimentojnë me mjete të ndryshme
vizatimi (lapustila, pastela, penela, lapsa
etj.) mbi sipërfaqe të ndryshme;
të vizatojnë lloje të ndryshme linjash, duke
dëgjuar lloje të ndryshme muzike dhe ritmi,
me pastel mbi letra me ngjyra: “Muzika,
ritmi, linjat”;
të krijojnë sipërfaqen e një objekti, në
vizatim, nëpërmjet përsëritjes së linjave:
“Trungu i pemës;
të vizatojnë duke u bazuar në jetën reale dhe
imagjinatën: “Shtëpia dhe lojërat”;
të vizatojnë siluetën e objekteve të thjeshta,
si: gjethet, lulet, frutat, perimet, pemët etj.;
të vizatojnë një objekt nga natyra me
dritëhije (hijen e vetë objektit dhe hijen e
mbartur) “Filxhani i qumështit”;
Linja
Forma
Autoportreti
Motivi
Ritmi
Silueta
Eksperimenti
Vëzhgimi
Eksperienca
Vizatimi nga natyra
Vizatimi nga imagjinata
18
ART PAMOR
të zbulojnë formën dhe karakteristikat e
tipareve përmes vizatimit “Autoportreti”;
të vlerësojnë punën e tyre dhe të të tjerëve,
duke përshkruar mjetet e përdorura,
njohuritë në përshtatje me këtë nivel;
të familjarizohen me vizatime nga vende,
kohë dhe stile të ndryshme, p.sh.: vizatimet
e shpellave, vizatime të figurshme të
artistëve të ndryshëm etj.
Nënlinja Objektiva Terma/koncepte kyçe
Piktura dhe
ngjyrat
(8 orë)
Nxënësit duhet të jenë të aftë:
të zbulojnë ngjyrat, përmes përdorimit të
materialeve dhe teknikave të ndryshme, si:
akuarel, tempera, lapsa me ngjyra, lapustil,
pastel, printim, aplikacion, kolazh, si dhe
veprave të artit nga vende, kohë dhe stile të
ndryshme;
të përdorin mundësitë shprehëse të ngjyrave
për të interpretuar tema nga imagjinata ose
jeta: “Ilustrimi i një përralle”, ose “I një
kënge”; “Lule nga natyra”, “Pjesë e lagjes
time”;
të kuptojnë vlerat tonale të dritëhijes dhe të
ngjyrave të pastra në krijim:“Ditë me
diell”; “Qiell me stuhi”;
të zbulojnë harmoninë dhe kontrastin në
natyrë ose objekte të krijuara nga
njeriu“Kamuflazh”, si mund ta bëjmë një
objekt të duket dhe të zhduket në një
Ngjyra
Hapësira
Variacioni tonal
Mbivendosja
Harmonia
Kontrasti
Motivi
Ritmi
Kamuflazhi
Përsëritja e ngjyrave
Komplementare
19
ART PAMOR
mjedis;
të përdorin përsëritjen e ngjyrave
komplementare, për të krijuar variacionin
në krijim: “Stampim me sfungjer”;
të përdorin materiale të ndryshme (tekstile)
për të imituar sipërfaqet: Kolazh “Shtëpia
ime”;
të vlerësojnë punën e tyre dhe të të tjerëve,
duke përshkruar mjetet e përdorura,
njohuritë në përshtatje me këtë nivel;
të familjarizohen me piktura dhe vepra arti
me tematika të larmishme, që ilustrojnë
njohuritë mbi ngjyrat.
Nënlinja Objektiva Terma/koncepte kyçe
Stampimi
(5 orë)
Nxënësit duhet të jenë të aftë:
të eksperimentojnë me efektet që krijojnë
teknikat e thjeshta të stampimit;
të krijojnë figura të ndryshme gjeometrike
në stampën e sfungjerit dhe të përdorin
ngjyra me kontrast për stampim;
të zbulojnë efektet e stampave të gatshme
me reliev në stampimet e tyre: stampim me
copa, lëvozhgë pemësh, fruta etj.;
të stampojnë, duke imituar njollat (format,
vijat, ngjyrat) e lëkurës së një kafshe: tigri,
gjirafa, gjarpri etj.;
të familjarizohen me printime nga kultura të
ndryshme.
Sipërfaqja
Mbivendosje
Format negative dhe
pozitive
Figura gjeometrike
20
ART PAMOR
LINJA: ARTI TREDIMENSIONAL
Orë të sugjeruara: 16 orë
Përshkrimi i linjës - Skulptura (plastelina). Plastelina është një mjet shumë i mirë për të
zhvilluar imagjinatën. Nxënësit fillojnë të kuptojnë mundësitë e shumta për të modeluar punë
tredimensionale dhe për t’i ndryshuar me lehtësi ato. Natyra plastike dhe e lakueshme e
plastelinës e bën atë një mjet ideal për të mësuar rreth formës. Çdo nxënësi duhet t’i jepet
mundësia të shohë dhe të prekë vazot artizanale dhe skulpturat.
Çarta-pesta është një mjet i vlefshëm për të shprehur idetë në formë tredimensionale. Kjo
teknikë konsiston në përdorimin e letrës së lagur me vinovil të holluar dhe modelimin e saj
sipas formës së dëshiruar. Kjo teknikë plotëson punën e plastelinës dhe është një mënyrë plus
për të eksploruar formën, sidomos në punime të mëdha.
Skulptura (konstruksionet)
Konstruksionet ndërtohen me materiale të shumëllojshme tredimensionale, që e ndihmojnë
nxënësin ta kuptojë më mirë hapësirën, nxisin fantazinë dhe promovojnë ndjeshmërinë ndaj
strukturave natyrore dhe atyre të ndërtuara. Fëmijët mund të frymëzohen nga një sërë burimesh,
siç janë: shtëpitë, rrugët, mobiliet, arkitektura dhe skulptura publike.
Tekstilet (pëlhurat dhe fijet)
Pëlhurat dhe fijet janë të përshtatshme dhe sjellin kënaqësi te nxënësit gjatë krijimit. Me
pëlhurat dhe fijet, nxënësit mund të eksplorojnë, të sajojnë dhe të krijojnë në të gjitha nivelet.
Struktura e tyre, tekstura (sipërfaqja), motivet dhe ngjyrat janë frymëzuese për ide dhe krijojnë
mundësi të shumta shprehëse. Ato mund të përdoren, gjithashtu, për të përforcuar njohuritë mbi
ngjyrën, formën, sipërfaqen, motivin dhe ritmin. Kur nxënësit krijojnë familjaritet me
përdorimin e materialeve, mund t’i përdorin ato në mënyra më komplekse. Përdorimi i tyre i
njeh nxënësit edhe me artizanatin tradicional, por edhe me dizajnin bashkëkohor, duke përfshirë
edhe modën.
Nënlinja Objektiva Terma/koncepte kyçe
Skulptura
(plastelina)
(5 orë)
Nxënësit duhet të jenë të aftë:
të zbulojnë mundësitë shprehëse të
plastelinës, si një mjet që zhvillon
imagjinatën, nëpërmjet krijimeve të veta, si
dhe veprave skulpturore të artit nga vende,
kohë dhe stile të ndryshme;
të krijojnë forma të thjeshta
tredimensionale me përmasa të ndryshme:
“Trupa gjeometrikë”;
Plastelina
Sipërfaqja
Forma gjeometrike
Linja
21
ART PAMOR
të krijojnë, duke shndërruar trupa
gjeometrikë në figura të ndryshme:
“Krijesë imagjinare”;
të krijojnë nga imagjinata ose nga natyra
një kafshë dhe pastaj të krijojë sipërfaqen e
lëkurës së tij, duke gërricur plastelinën;
të krijojnë një strukturë të qëndrueshme,
me kuba prej plasteline: “Shtëpia”;
të krijojnë me linjat, format gjeometrike,
sipërfaqe të ndryshme mbi një pllakë me
plastelinë: “Reliev i ulët”;
të familjarizohen me forma të ndryshme
tredimensionale natyrale të krijuara nga
njeriu dhe me skulptura me tematika të
larmishme, që ilustrojnë njohuritë mbi
formën tredimensionale;
të vlerësojnë punën e tyre dhe të të tjerëve,
duke përshkruar mjetet e përdorura dhe
njohuritë në përshtatje me këtë nivel.
Nënlinja Objektiva Terma/koncepte kyçe
Skulptura
(Konstruksionet)
(6 orë)
Nxënësit duhet të jenë të aftë:
të eksperimentojnë me karakteristikat e
materialeve për të ndërtuar struktura të
ndryshme;
të ndërtojnë forma arkitektonike, duke
grupuar dhe balancuar lodra konstruksioni
të gatshme;
të krijojnë struktura funksionale, duke
bashkuar e ngjitur materiale të ndryshme,
Karakteristikat e
materialeve
Forma
Struktura
Asemblazh
22
ART PAMOR
si: karton të fortë, copë, lidhëse, guralecë
etj., “Vegël muzikore” ose “Lodër
imagjinare”;
të krijojnë një strukturë, ku objektet e
bashkuara kanë një kuptim të veçantë, si:
lodrat e vjetra, mjete pune, fotografi, enë
etj. , “Asemblazh”;
të familjarizohen me ilustrime të
strukturave arkitektonike të njohura për ta,
me asemblazhe të artistëve të ndryshëm (të
kubistëve, si: Pikaso dhe Brak) dhe të
diskutojnë për to;
të vlerësojnë punën e tyre dhe të të tjerëve,
duke përshkruar mjetet e përdorura,
njohuritë në përshtatje me këtë nivel.
Nënlinja Objektiva Terma/koncepte kyçe
Tekstilet
(Pëlhurat dhe
fijet)
(5 orë)
Nxënësit duhet të jenë të aftë:
të zbulojnë mundësitë shprehëse të
pëlhurave dhe fijeve në krijim, si dhe në
punime artizanati nga vende dhe kultura të
ndryshme;
të përdorin letra me ngjyra të forta për
thurje. “Thurje e thjeshtë me letër”;
të krijojnë sipërfaqen, duke përdorur fije
dhe fibra të ndryshme endjeje, si: shirita
lecke, fije kashte, shirita plastikë etj.;
të krijojnë, duke zhvilluar ngjyrat,
sipërfaqen dhe format mbi një pëlhurë,
nëpërmjet ngjitjes “Kolazh”;
Tekstile
Linja
Ngjyra
Forma
Sipërfaqe
Thurje
Kolazh
Ritmi
Skulpturë e butë
23
ART PAMOR
të krijojnë një skulpturë të butë me çorape:
“Peshku”;
të familjarizohen me punime të ndryshme
të artizanatit të endjes nëpërmjet
materialeve ilustruese ose të vizitojnë
ndonjë të tillë;
të vlerësojnë punën e tyre dhe të të tjerëve,
duke përshkruar mjetet e përdorura,
njohuritë në përshtatje me këtë nivel.
OBJEKTIVAT SIPAS LINJAVE/NËNLINJAVE, KLASA E 2-TË
35 javë mësimore x 1 orë/javë = 35 orë/vjetore
Klasa Linja Orë të sugjeruara
2 Linja: Arti dydimensional 20 orë
Nënlinja: Vizatimi 7 orë
Nënlinja: Piktura dhe ngjyrat 7 orë
Nënlinja: Stampimi 6 orë
Linja: Arti tredimensional 15 orë
Nënlinja: Skulptura (plastelina) 5 orë
Nënlinja: Skulptura (konstruksionet) 6 orë
Nënlinja: Tekstilet (pëlhurat dhe fijet) 4 orë
LINJA: ARTI DYDIMENSIONAL
Orë të sugjeruara: 20 orë
Përshkrimi i linjës: Vizatimi është një mënyrë instiktive e nxënësve për të komunikuar dhe
kuptuar ndjenjat dhe botën imagjinare. Gjatë zhvillimit të tyre natyral, nxënësit krijojnë simbole
që shprehin figurën njerëzore, kafshët apo një sërë objektesh. Më vonë ata kanë nevojë t’i
zhvillojnë më tej simbolet e përsëritura dhe të tregojnë zhvillimin e individualitetit të tyre
artistik. Zhvillimi i aftësive për të vëzhguar me kuriozitet dhe vëmendje cilësitë e linjës,
sipërfaqen, ngjyrat dhe tonalitetet në ambientin rrethues dhe në veprat e artistëve është
thelbësor për zhvillimin e aftësive në vizatim dhe për kënaqësi. Vizatimi ka një rëndësi të
24
ART PAMOR
veçantë në program.
Piktura dhe ngjyrat. Piktura është një mjet ideal për të zhvilluar ndjeshmërinë ndaj ngjyrave
te fëmijët, pasi është e lehtë për t’u përhapur në sipërfaqe të letrës dhe efektet janë të
menjëhershme. Është i rëndësishëm eksplorimi i efekteve shprehëse dhe përshkruese të
teknikave të bojërave të ujit (akuarele, temper) dhe inkurajimi i përdorimit të tyre. Përdorimi i
këtyre teknikave promovon te fëmija kënaqësinë dhe ndjeshmërinë ndaj ngjyrave në ambientin
që e rrethon dhe kur i shikon në veprat e artit. Stampimi, zgjeron gamën e të shprehurit te
fëmijët. Veprimtaritë e stampimit ofrojnë mundësi shtesë për të kuptuar lidhjen mes formave
dhe ngjyrave dhe impaktin që ato kanë gjatë eksperimenteve me modele stampash. Ato,
gjithashtu, bëjnë të tërheqin vëmendjen ndaj përdorimit të stampimit në objektet e përdorimit të
përditshëm.
Njohuri të përgjithshme: Elementet dhe parimet e Artit pamor
Elementet:
Linja: horizontale, vertikale, diagonale; linja që tregojnë lëvizje (të mprehta, të harkuara), linjat
tregojnë formën.
Forma dy dhe dydimensionale: format simetrike.
Hapësira: mbivendosja e objekteve për të treguar thellësinë.
Ngjyrat: ngjyrat e dyta (vjollcë, jeshile, portokalli); përzierja e ngjyrave me një paletë të
kufizuar.
Sipërfaqja: sipërfaqja e objekteve të njohura (lëkura e ashpër e pemëve, sipërfaqja e lëmuar e
pjatës, sipërfaqja e vijëzuar e copës kadife); iluzioni i sipërfaqes (sipërfaqja e ashpër e krijuar
nga përsëritja e linjave), në piktura krijohet me përdorimin e pastës.
Vlera: identifikimi i ngjyrave të çelëta dhe të errëta.
Parimet: Nxënësit kuptojnë parimet, si: kontrasti, ritmi, theksi, proporcionet, baraspesha,
lëvizja, harmonia dhe uniteti, por në klasën e dytë fokusi do të jetë:
Përsëritja dhe ritmi: Përsëritja e ngjyrave dhe formave në motive; motive të rregullta, të
çrregullta dhe të alternuara në objekte të përdorimit të përditshëm (tekstile, qeramikë) dhe në
art.
Nënlinja Objektiva Terma/koncepte kyçe
Vizatimi
(7 orë)
Nxënësit duhet të jenë të aftë:
të eksperimentojnë me mjete të ndryshme
vizatimi (lapustila, pastela, penela, lapsa etj.)
mbi sipërfaqe të ndryshme;
të përdorin lloje të ndryshme linjash për të
krijuar kontrastin (spirale, të harkuara, të
thyera, të drejta etj.): “Ditë me stuhi”;
të përdorin shumëllojshmëri linjash dhe
formash: “Lëkura e gjarprit”;
të krijojnë thellësinë, duke përdorur kontrastin
Lloje linjash
Kontrasti
Përsëritja e formave
Objekte afër larg
Thellësia
Lëvizja
25
ART PAMOR
e masave, objektet afër dhe larg: “Pejzash me
pemë”;
të krijojnë, duke u bazuar në jetën reale dhe
imagjinatën:“Futboll” ose “E ka kush e
ka”,“Bota magjike e ëndrrave”;
të krijojnë formën e objekteve nëpërmjet
dritëhijes, hijen e vetë objektit dhe hijen e
mbartur: “Natyrë e qetë me fruta”;
të kuptojnë format natyrale dhe simetrinë në
portret “Shoku i klasës”;
të familjarizohen me vizatime nga vende, kohë,
stile dhe gjini të ndryshme, p.sh., peizazhe,
portrete, natyra të qeta etj.;
të vlerësojnë punën e tyre dhe të të tjerëve,
duke përshkruar mjetet e përdorura, njohuritë
në përshtatje me këtë nivel.
Nënlinja Objektiva Terma/koncepte kyçe
Piktura dhe
ngjyrat
(7 orë)
Nxënësit duhet të jenë të aftë:
të zbulojnë ngjyrat, përmes përdorimit të
materialeve dhe teknikave të ndryshme, si:
akuarel, temperë, lapsa me ngjyra, lapustil,
pastel, printim, aplikacion, kolazh, si dhe
veprave të artit nga vende, kohë dhe stile të
ndryshme;
të përdorin ngjyrat e para dhe të dyta dhe
materiale që imitojnë sipërfaqe të ndryshme, si
letra me ngjyra, katrona, copa, fije, gazeta etj.:
“Lagjja ime”;
të përdorin tonalitetet e ngjyrës për të krijuar
zonën e theksit të ndriçuar:“Vendi yt i
Tonalitetet e ngjyrës
Qendra e interesit
Kontraste ngjyrash
Tonalitete të
përafërta ngjyrash
Ngjyra të ngrohta
Ngjyra të ftohta
26
ART PAMOR
parapëlqyer për të luajtur”, punë në grup;
të krijojnë, duke përdorur dy deri në tri ngjyra:
“Duke luajtur me shokët/shoqet”;
të kuptojnë përdorimin e ngjyrave të ftohta për
të krijuar efektin e dëshiruar në krijim: “Pyll i
lagësht” ose “Pylli në pranverë”;
të përdorin ngjyrat e ngrohta për të interpretuar
tema nga imagjinata ose jeta: “Ditë pushimesh
në bregdet”, “Lodrat në botën e çudirave”;
të vlerësojnë punën e tyre dhe të të tjerëve,
duke përshkruar mjetet e përdorura, njohuritë
në përshtatje me këtë nivel;
të familjarizohen me piktura dhe vepra arti me
tematika të larmishme, që ilustrojnë njohuritë
mbi ngjyrat.
Nënlinja Objektiva Terma/koncepte kyçe
Stampimi
(6 orë)
Nxënësit duhet të jenë të aftë:
të eksperimentojnë me efektet që krijojnë
teknikat e thjeshta të stampimit;
të krijojnë thellësinë dhe kontrastin gjatë
mbivendosjes së formave të ndryshme me masa
të ndryshme: “Peshku dhe bimët nënujore”;
të kuptojnë efektin që krijon stampimi mbi
materiale me sipërfaqe të ndryshme, si: copë e
ashpër, karton, letër e rrudhosur, letër e
stampuar etj., përmes përdorimit të sfungjerit,
gishtave, shkopinjve etj.;
të krijojnë stampë plasteline me reliev për të
krijuar kopertinën e një libri: “Histori
Përsëritja e
elementeve
Kontrasti
Mbivendosje
Shabllone
Sipërfaqe
Thellësi
Efekte
27
ART PAMOR
dinozaurësh”;
të krijojnë forma të ndryshme negative për
stampime stensil (shabllone letre), duke i
ngjyrosur me spërkatës ose penel: forma
stampash të ndryshme, figura gjeometrike,
motive, gjethe etj”;
të familjarizohen me printime shkëputur nga
kultura të ndryshme, si dhe me shembuj të
objekteve të përdorimit të përditshëm, copa,
revista, shami, veshje etj.;
të vlerësojnë punën e tyre dhe të të tjerëve,
duke përshkruar mjetet e përdorura, njohuritë
në përshtatje me këtë nivel.
LINJA: ARTI TREDIMENSIONAL
Orë të sugjeruara: 15 orë
Përshkrimi i linjës: Skulptura (plastelina) është një mjet shumë i mirë për të zhvilluar
imagjinatën. Nxënësit fillojnë të kuptojnë mundësitë e shumta për të modeluar punë
tredimensionale dhe për t’i ndryshuar ato me lehtësi. Natyra plastike dhe e lakueshme e
plastelinës e bën atë një mjet ideal për të mësuar rreth formës. Çdo nxënësi duhet t’i jepet
mundësia të shohë dhe të prekë vazot artizanale dhe skulpturat. Carta-pesta është një mjet i
vlefshëm për të shprehur idetë në formë tredimensionale. Kjo teknikë konsiston në përdorimin e
letrës së lagur me vinovil të holluar dhe modelimin e saj sipas formës së dëshiruar. Kjo teknikë
plotëson punën e plastelinës dhe është një mënyrë plus për të eksploruar formën, sidomos në
punime të mëdha.
Skulptura (konstruksionet) ndërtohen me materiale të shumëllojshme tredimensionale, që e
ndihmojnë nxënësin ta kuptojë më mirë hapësirën, nxisin fantazinë dhe promovojnë
ndjeshmërinë ndaj strukturave natyrore dhe atyre të ndërtuara. Nxënësit mund të frymëzohen
nga një sërë burimesh, siç janë shtëpitë, rrugët, mobiliet, arkitektura dhe skulptura publike.
Tekstilet (pëlhurat dhe fijet) janë të përshtatshme dhe sjellin kënaqësi te nxënësit gjatë
krijimit. Me to nxënësit mund të eksplorojnë, të sajojnë dhe krijojnë në të gjitha nivelet.
Struktura e tyre, tekstura (sipërfaqja), motivet dhe ngjyrat, janë frymëzuese për ide dhe krijojnë
mundësi të shumta shprehëse. Ato mund të përdoren, gjithashtu, për të përforcuar njohuritë mbi
ngjyrën, formën, sipërfaqen, motivin dhe ritmin. Kur nxënësit krijojnë familjaritet me
përdorimin e materialeve, mund t’i përdorin ato në mënyra më komplekse. Përdorimi i tyre i
njeh nxënësit edhe me artizanatin tradicional, por edhe me dizajnin bashkëkohor, duke përfshirë
edhe modën.
28
ART PAMOR
Nënlinja Objektiva Terma/koncepte kyçe
Skulptura
(Plastelina)
(5 orë)
Nxënësit duhet të jenë të aftë:
të zbulojnë mundësitë shprehëse të
plastelinës si një mjet që zhvillon
imagjinatën, nëpërmjet krijimeve të veta,
si dhe veprave skulpturore të artit nga
vende, kohë dhe stile të ndryshme;
të krijojnë, duke transformuar trupa
gjeometrikë në objekte të figurshme:
vazo, enë, mobilie, karrige, tavolina,
kolltukë etj;
të përdorin trupa gjeometrikë për të
krijuar struktura ndërtesash të ndryshme,
“Qyteti”;
të manipulojnë formën e një sfere, për të
krijuar figurën e njeriut: “Personazhi im i
parapëlqyer”;
të përdorin forma të ndryshme për të
krijuar një vazo dhe ta dekorojnë atë
përmes teknikës së gricjes;
të krijojnë, duke zhvilluar linjat, format,
ngjyrat, sipërfaqen mbi plastelinë me
materiale të tjera, si: kopsa, fije, shkopinj
lëpirëseje, pupla etj. :“Papagalli” ose
“Klouni”;
të vlerësojnë punën e tyre dhe të të
tjerëve, duke përshkruar mjetet e
përdorura, njohuritë në përshtatje me këtë
nivel;
Lëvizje
Dekorim
Formë
Trup gjeometrik
Manipulim i formës
29
ART PAMOR
të familjarizohen me forma të ndryshme
tredimensionale natyrale e të krijuara nga
njeriu dhe me skulptura me tematika të
larmishme, me dizajnin e objekteve të
përdorimit të përditshëm, që ilustrojnë
njohuritë mbi formën tredimensionale.
Nënlinja Objektiva Terma/koncepte kyçe
Skulptura
(Konstruksionet)
(6 orë)
Nxënësit duhet të jenë të aftë:
të eksperimentojnë me karakteristikat e
materialeve për të ndërtuar struktura;
të kombinojnë lloje të ndryshme
hapësirash dhe sipërfaqesh në një punë
tredimensionale, duke përdorur
plastelinën apo lodra konstruksioni, si
dhe materiale të tjera, si: kartonë, letra të
printuara me sipërfaqe të ndryshme, për
të krijuar, p.sh.: sipërfaqja e çative, e
murit, e rrugës etj.: “Lagjja ime”;
të vëzhgojnë karakteristika të
vendbanimit të insekteve apo shpendëve,
t’i interpretojnë në punën e tyre, duke
përdorur dru, degëza, lëvore misri, gjethe
dhe materiale të tjera natyrale: “Foleja e
lejlekut”;
të përdorin kombinimin e hapësirave dhe
formave në një temë nga
imagjinata:“Kështjella prej çokollate”;
të manipulojnë një trup të gatshëm
gjeometrik, duke i dhënë formë
Sipërfaqja
Konstruk-sion
Hapësira
Forma
Struktura
arkitektonike
30
ART PAMOR
funksionale dhe duke përdorur ngjyra dhe
dekorime mbi të: “Kapele feste”;
të flasin për punën dhe tyre e të shokëve,
duke shpjeguar strukturat e përdorura,
materialet e zgjedhura, çfarë tregojnë etj.
të familjarizohen me ilustrime të
strukturave arkitektonike të njohura për
ta, me asemblazhe të artistëve të
ndryshëm, objekte dizajni, që ilustrojnë
njohuritë dhe diskutojnë për to.
Nënlinja Objektiva Terma/koncepte kyçe
Tekstilet (Pëlhurat
dhe fijet)
(4 orë)
Nxënësit duhet të jenë të aftë:
të zbulojnë mundësitë shprehëse të
pëlhurave dhe fijeve në krijim dhe në
punime artizanati e dizajni nga vende dhe
kultura të ndryshme;
të kombinojnë fije me ngjyra të ndryshme
në formë shiritash, për të realizuar një
thurje të thjeshtë: Qilimi;
të krijojnë qendrën e interesit, duke
ndërthurur fijet dhe rruazat, në bizhuteri
të thjeshta: “Byzylyku”;
të zhvillojnë formën tredimensionale,
ngjyrën dhe sipërfaqen në një skulpturë të
butë: “Kukulla”;
të bashkojnë shirita pëlhure, duke
kombinuar ngjyrat dhe sipërfaqet për të
krijuar një “Pelerinë magjike”, duke
përdorur rroba të vjetra;
Thurje
Skulpturë me
materiale të buta
Qendra e interesit
Ngjyra
Sipërfaqja
31
ART PAMOR
të familjarizohen me punime të ndryshme
të artizanatit të endjes dhe dizajnit,
nëpërmjet materialeve ilustrative ose
duke vizituar ndonjë punishte;
të vlerësojnë punën e tyre dhe të të
tjerëve, duke përshkruar mjetet e
përdorura, njohuritë në përshtatje me këtë
nivel.
OBJEKTIVAT SIPAS LINJAVE/NËNLINJAVE, KLASA E 3-TË
35 javë mësimore x 1 orë/javë = 35 orë/vjetore
Klasa Linja Orë të sugjeruara
3 Linja: Arti dydimensional 16 orë
Nënlinja: Vizatimi 4 orë
Nënlinja: Piktura dhe ngjyrat 6 orë
Nënlinja: Stampimi 6 orë
Linja: Arti tredimensional 19 orë
Nënlinja: Skulptura (plastelina) 8 orë
Nënlinja: Skulptura (konstruksionet) 5 orë
Nënlinja: Tekstilet (pëlhurat dhe fijet) 6 orë
LINJA: ARTI DYDIMENSIONAL
Orë të sugjeruar: 16 orë
Përshkrimi i linjës: Vizatimi është një mënyrë instiktive e nxënësve për të komunikuar dhe
kuptuar ndjenjat dhe botën imagjinare. Gjatë zhvillimit të tyre natyral, nxënësit krijojnë simbole
që shprehin figurën njerëzore, kafshët apo një sërë objektesh. Më vonë, ata kanë nevojë t’i
zhvillojnë më tej simbolet e përsëritura dhe të tregojnë zhvillimin e individualitetit të tyre
artistik. Zhvillimi i aftësive për të vëzhguar me kuriozitet dhe vëmendje cilësitë e linjës,
sipërfaqen, ngjyrat dhe tonalitetet në ambientin rrethues dhe në veprat e artistëve është
thelbësor për zhvillimin e aftësive në vizatim dhe për kënaqësinë. Vizatimi ka një rëndësi të
veçantë në program.
32
ART PAMOR
Piktura dhe ngjyrat. piktura është një mjet ideal për të zhvilluar ndjeshmërinë ndaj ngjyrave te
fëmijët, pasi është e lehtë për t’u përhapur në sipërfaqe të letrës dhe efektet janë të
menjëhershme. Është i rëndësishëm eksplorimi i efekteve shprehëse dhe përshkruese të
teknikave të bojërave të ujit (akuarele, tempera) dhe inkurajimi i përdorimit të tyre. Përdorimi i
këtyre teknikave promovon kënaqësinë dhe ndjeshmërinë ndaj ngjyrave në ambientin që e
rrethon dhe kur i shikon në veprat e artit.
Stampimi, zgjeron gamën e të shprehurit te fëmijët. Veprimtaritë e stampimit ofrojnë mundësi
shtesë për të kuptuar lidhjen mes formave dhe ngjyrave dhe impaktin që ato kanë gjatë
eksperimenteve me modele stampash. Ato, gjithashtu, tërheqin vëmendjen ndaj përdorimit të
stampimit në objektet e përdorimit të përditshëm.
Njohuri të përgjithshme: Elementet dhe parimet e Artit pamor
Elementet
Linja: llojet e linjave (e hollë, e trashë, pika-pika etj.).
Forma dy dhe tredimensionale: forma të përbëra; format simetrike dhe asimetrike dhe
format në ambientin natyral dhe në atë të krijuar nga njeriu.
Hapësira: Plani i parë, plani i mesit dhe sfondi japin idenë e thellësisë.
Ngjyrat: (ngjyra të ngrohta dhe të ftohta); ngjyrat tregojnë emocione; përzierja e ngjyrave me
të bardhën krijon një sërë nuancash ngjyrash të ngrohta dhe të ftohta.
Sipërfaqja: sipërfaqja është reale dhe iluzionare.
Vlera: përzierja e ngjyrave të errëta dhe ngjyrave të çelëta.
Parimet: nxënësit kuptojnë parimet, si: kontrasti, ritmi, theksi, proporcionet, baraspesha,
lëvizja, harmonia dhe uniteti, por në klasën e tretë fokusi do të jetë:
Variacioni: Kontrastet e forta (përdorimi i linjave të ndryshme, formave, vlerave dhe ngjyrave
për të krijuar interesin.
Nënlinja
Objektiva Terma/
koncepte kyçe
Vizatimi
(4 orë)
Nxënësit duhet të jenë të aftë:
të eksperimentojnë me linjat,
format, teksturën, tonet, duke
përdorur mjete të ndryshme vizatimi
mbi sipërfaqe të ndryshme në një
krijim me tematikë: “Minialbum
mbi motin”;
të vizatojnë, duke u mbështetur në
natyrë dhe në botën imagjinare, për
të kuptuar marrëdhëniet midis
hapësirave;
të zbulojnë formën nëpërmjet dritës
Natyrë e qetë
Peizazh
Pika shikimi
Lloje linjash
33
ART PAMOR
dhe hijes në objektet nga natyra:
“Natyrë të qetë” me sfond
imagjinar;
të krijojnë nga natyra, duke parë nga
pika shikimi të ndryshme: “Peizazh
nga natyra”;
të analizojnë dhe krahasojnë
vizatime nga vende, kohë, stile dhe
gjini të ndryshme, p. sh.: peizazhe,
portrete, natyra të qeta etj.;
të vlerësojnë punën e tyre dhe të të
tjerëve, duke përshkruar mjetet e
përdorura, njohuritë në përshtatje
me këtë nivel.
Nënlinja
Objektiva Terma/
koncepte kyçe
Piktura dhe
ngjyrat
(6 orë)
Nxënësit duhet të jenë të aftë:
të zbulojnë ngjyrat, përmes
përdorimit të materialeve dhe
teknikave të ndryshme, si: akuarel,
temperë, lapsa me ngjyra, lapustil,
pastel, printim, aplikacion, kolazh,
si dhe veprave të artit nga vende,
kohë dhe stile të ndryshme;
të përdorin mundësitë shprehëse të
ngjyrave për të interpretuar tema që
bazohen në përvojat ose botën
imagjinare: “Ilustrimi i një
historie”; “Në piknik me shokët”
(figura e njeriut në lëvizje);
Efektet hapësinore të
ngjyrave
Tonet
Mbivendosja
Lëvizja
Plani I
Plani II
Plani III
34
ART PAMOR
të krijojnë, duke përdorur efektet
hapësinore të ngjyrave dhe toneve
nëpërmjet mbivendosjes: “Qyteti
im”;
të përdorin ngjyrat dhe tonet për të
krijuar planin e parë, planin e dytë,
planin e tretë në një pikturë nga
natyra: “Natyrë të qetë”.
të krijojnë, duke kuptuar sipërfaqen
në objektet nga natyra dhe në ato të
krijuara nga dora e njeriut: “Kafsha
ime e parapëlqyer”;
të vlerësojnë punën e tyre dhe të të
tjerëve, duke përshkruar mjetet e
përdorura, njohuritë në përshtatje
me këtë nivel;
të analizojnë dhe krahasojnë piktura
dhe vepra arti me tematika të
larmishme, që ilustrojnë njohuritë
mbi ngjyrat.
Nënlinja Objektiva Terma/koncepte kyçe
Stampimi
(6 orë)
Nxënësit duhet të jenë të aftë:
të eksperimentojnë me efektet që
krijojnë teknikat e thjeshta të
stampimit;
të stampojnë me pak ngjyra, duke u
fokusuar në krijimin e stampave më
komplekse, në formë dhe në
sipërfaqe: “Stampim”;
Stampimi
Mbivendosja
Stampa komplekse
Stampa me reliev
Monotipi
Poster
35
ART PAMOR
të zbulojnë se si mund të zhvillohen
stampimet e thjeshta nëpërmjet
mbivendosjes, duke theksuar linjat,
format negative, pozitive, mbi
sipërfaqe të ndryshme: “Stampa me
reliev në plastelinë”;
të krijojnë, duke theksuar linjat dhe
format në teknikën e monotipit dhe
me mjete të tjera, si: lapsa, lapustila,
pastele;
të stampojnë, duke përdorur ngjyra
të ftohta dhe të ngrohta, një motiv të
parapëlqyer: frutë, lule, motiv
popullor etj.;
të stampojnë objekte të përdorimit të
përditshëm: shaminë, kutinë e
lodrave etj.;
të përdorin kontrastin e ngjyrave, i
madh, i vogël, në shkrim dhe figura,
për të tërhequr vëmendjen në një
poster: “Ekspozita e luleve më të
bukura”;
të njohin dhe analizojnë printime
marrë nga kultura të ndryshme dhe
shembuj të objekteve të përdorimit
të përditshëm, copa, revista, shami,
veshje etj.;
të vlerësojnë punën e tyre dhe të të
tjerëve, duke përshkruar mjetet dhe
teknikat e stampimit të përdorura,
36
ART PAMOR
njohuritë në përshtatje me këtë
nivel.
LINJA: ARTI TREDIMENSIONAL
Orë të sugjeruara: 19 orë
Përshkrimi i linjës: Skulptura. Plastelina është një mjet mjaft i mirë për të zhvilluar
imagjinatën. Nxënësit fillojnë të kuptojnë mundësitë e shumta për të modeluar punë
tredimensionale e për t’i ndryshuar me ato me lehtësi. Natyra plastike dhe e lakueshme e
plastelinës e bën atë një mjet ideal për të mësuar rreth formës. Çdo nxënësi duhet t’i jepet
mundësia të shohë e të prekë vazot artizanale dhe skulpturat. Carta-pesta është një mjet i
vlefshëm për të shprehur idetë në formë tredimensionale. Kjo teknikë realizohet duke përdorur
letrën e lagur me vinovil të holluar dhe modelimin e saj sipas formës së dëshiruar. Kjo lloj
teknike është një mënyrë plus për të eksploruar formën, sidomos në punime të mëdha.
Skulptura (konstruksionet). Konstruksionet ndërtohen me materiale të shumëllojshme
tredimensionale, që e ndihmojnë nxënësin ta kuptojë më mirë hapësirën, nxisin fantazinë dhe
promovojnë ndjeshmërinë ndaj strukturave natyrore dhe atyre të ndërtuara. Nxënësit mund të
frymëzohen nga një sërë burimesh, siç janë shtëpitë, rrugët, mobiliet, arkitektura dhe skulptura
publike.
Tekstilet (pëlhurat dhe fijet) janë të përshtatshme dhe sjellin kënaqësi te nxënësit gjatë
krijimit. Me tekstilet fëmijët mund të eksplorojnë, të sajojnë dhe krijojnë në të gjitha nivelet.
Struktura e tyre, tekstura (sipërfaqja), motivet dhe ngjyrat janë frymëzuese për ide dhe krijojnë
mundësi të shumta shprehëse. Ato mund të përdoren, gjithashtu, për të përforcuar njohuritë mbi
ngjyrën, formën, sipërfaqen, motivin dhe ritmin. Kur nxënësit krijojnë familjaritet me
përdorimin e materialeve, mund t’i përdorin ato në mënyra më komplekse. Përdorimi i tyre i
njeh nxënësit edhe me artizanatin tradicional, por edhe me dizajnin bashkëkohor, duke përfshirë
edhe modën.
Nënlinja Objektiva Terma / koncepte kyçe
Skulptura
(Plastelina)
(8 orë)
Nxënësit duhet të jenë të aftë:
të eksperimentojnë mundësitë
krijuese të plastelinës;
të kompozojnë forma të ndryshme
me volum për të krijuar një objekt të
baraspeshuar, të figurshëm ose jo:
“Enë kuzhine”ose “Personazh
imagjinar për kapakun e
tenxheres”;
të krijojnë figura rrumbullake, duke
Eksperimenti
Balanca(baraspesha)
Forma arkitektonike
Reliev i ulët
Maska
Dekorim
37
ART PAMOR
u frymëzuar nga përrallat, këngët,
filmat etj., “Maçoku me çizme”;
të krijojnë forma arkitektonike me
plastelinë;
të zhvillojnë linjat, format, efektet e
teksturës në një reliev të ulët:
“Ilustrim i një historie ose
përralle”;
të krijojnë forma, dekorime dhe
efektet e teksturës me plastelinë:
“bizhu, medalje, vathë” etj.;
të manipulojnë forma tiparesh në një
maskë me teknikën e carta pesta,
duke krijuar formën e dëshiruar:
“Maska e një personazhi të
parapëlqyer”;
të analizojnë e krahasojnë vepra
skulpturore të artit, forma
arkitektonike, maska artistike nga
vende, kohë e stile të ndryshme
(maskat afrikane, maskat veneciane
etj.);
të vlerësojnë punën e tyre dhe të të
tjerëve, duke përshkruar mjetet e
teknikat e përdorura, njohuritë në
përshtatje me këtë nivel.
38
ART PAMOR
Nënlinja Objektiva Terma/koncepte kyçe
Skulptura
(konstruksionet)
(5 orë)
Nxënësit duhet të jenë të aftë:
të eksperimentojnë me
karakteristikat e materialeve për të
ndërtuar struktura;
të krijojnë skulpturë abstrakte me
letër, duke ngjitur, ngjyrosur dhe
balancuar të gjitha pjesët në një të
tërë: “Skulpturë abstrakte”;
të vizatojnë objekte të marra nga
natyra, duke analizuar strukturat e
ndërtesave dhe të bimëve: “Ura,
bimët dhe lumi”;
të krijojnë një skulpturë simetrike,
duke përdorur materiale natyrale, si:
druri, guralecë, fara, pupla:
“Pilivesa”;
të krijojnë një strukturë imagjinare
ku të përdorin shumëllojshmëri
hapësirash për përdorim: “Maketi i
këndit të lojërave”;
të analizojnë dhe krahasojnë
konstruksione skulpturore dhe
arkitektonike nga vende, kohë dhe
stile të ndryshme;
të vlerësojnë punën e tyre dhe të të
tjerëve, duke përshkruar mjetet dhe
teknikat e përdorura, njohuritë në
përshtatje me këtë nivel.
Karakteristikat e
materialeve
Skulpturë abstrakte
Struktura e ndërtesave
Struktura e bimëve
Simetria
Baraspesha
Moket
39
ART PAMOR
Nënlinja Objektiva Terma/koncepte kyçe
Tekstilet
(pëlhurat dhe
fijet)
(6 orë)
Nxënësit duhet të jenë të aftë:
të zbulojnë mundësitë shprehëse të
pëlhurave dhe fijeve;
të përdorin kontrastin e ngjyrave të
ngrohta dhe të ftohta dhe kontrastin
e sipërfaqeve për “Dizajni i një
pëlhure”, me teknikën e kolazhit;
të përdorin linja, forma, ngjyra, për
një dekorim të thjeshtë me qëndisje:
“Shamia ime e qëndisur”;
të krijojnë qendrën e interesit
nëpërmjet formës, ngjyrës,
sipërfaqes në bizhu me fije të
thurura dhe dekorime: vathë, varëse;
të përdorin motivet popullore dhe
ngjyra me kontrast, për të krijuar një
gobelinë nëpërmjet ngjitjes së
copave mbi pëlhurë: “Motivet
popullore”;
të krijojnë një kostum, duke
përdorur rroba të vjetra: “Kostum i
im për karnavalet”;
të krahasojnë punime të ndryshme të
artizanatit të endjes dhe dizajnit,
nëpërmjet materialeve të ndryshme
ilustrative nga kultura dhe vende të
ndryshme (endje tradicionale të
vendit dhe të huaja, motivet
popullore, bizhu afrikane etj.);
Kolazh
Qëndisje
Bizhu
Dekor
Ngjyra
Sipërfaqja
Gobelinë
Kostum
40
ART PAMOR
të vlerësojnë punën e tyre dhe të të
tjerëve, duke përshkruar mjetet e
teknikat e përdorura, njohuritë në
përshtatje me këtë nivel.
OBJEKTIVAT SIPAS LINJAVE/NËNLINJAVE, KLASA E 4-T
35 javë mësimore x 1 orë/javë = 35 orë/vjetore
Klasa Linja Orë të sugjeruara
4 Linja: Arti dydimensional 17 orë
Nënlinja: Vizatimi 4 orë
Nënlinja: Piktura dhe ngjyrat 8 orë
Nënlinja: Stampimi 5 orë
Linja: Arti tredimensional 18 orë
Nënlinja: Skulptura (plastelina) 6 orë
Nënlinja: Skulptura (konstruksionet) 5 orë
Nënlinja: Tekstilet (pëlhurat dhe fijet) 7 orë
LINJA: ARTI DYDIMENSIONAL
Orë të sugjeruar: 17 orë
Përshkrimi i linjës: Vizatimi, është një mënyrë instiktive e nxënësve për të komunikuar dhe
kuptuar ndjenjat dhe botën imagjinare. Gjatë zhvillimit të tyre natyral, nxënësit krijojnë simbole
që shprehin figurën njerëzore, kafshët apo një sërë objektesh. Më vonë, ata kanë nevojë t’i
zhvillojnë më tej simbolet e përsëritura dhe të tregojnë zhvillimin e individualitetit të tyre
artistik. Zhvillimi i aftësive për të vëzhguar me kuriozitet dhe vëmendje cilësitë e linjës,
sipërfaqen, ngjyrat dhe tonalitetet në ambientin rrethues dhe në veprat e artistëve është
thelbësor për zhvillimin e aftësive në vizatim dhe për kënaqësinë. Vizatimi ka një rëndësi të
veçantë në program.
Piktura dhe ngjyrat. piktura është një mjet ideal për të zhvilluar ndjeshmërinë ndaj ngjyrave te
fëmijët, pasi është e lehtë për t’u përhapur në sipërfaqe të letrës dhe efektet janë të
menjëhershme. Është i rëndësishëm eksplorimi i efekteve shprehëse dhe përshkruese të
teknikave të bojërave të ujit (akuarele, tempera) dhe inkurajimi i përdorimit të tyre. Përdorimi i
këtyre teknikave promovon kënaqësinë dhe ndjeshmërinë ndaj ngjyrave në ambientin që e
rrethon dhe kur i shikon në veprat e artit.
Stampimi zgjeron gamën e të shprehurit te fëmijët. Veprimtaritë e stampimit ofrojnë mundësi
shtesë për të kuptuar lidhjen mes formave dhe ngjyrave dhe impaktin që ato kanë gjatë
41
ART PAMOR
eksperimenteve me modele stampash. Ato, gjithashtu, tërheqin vëmendjen ndaj përdorimit të
stampimit në objektet e përdorimit të përditshëm.
Njohuri të përgjithshme: Elementet dhe parimet e Artit pamor
Elementet
Linja: llojet e linjave (e hollë, e trashë, pika-pika etj.).
Forma dy dhe tredimensionale: forma të përbëra; format simetrike dhe asimetrike dhe
format në ambientin natyral dhe në atë të krijuar nga njeriu.
Hapësira: Plani i parë, plani i mesit dhe sfondi japin idenë e thellësisë.
Ngjyrat: (ngjyra të ngrohta dhe të ftohta); ngjyrat tregojnë emocione; përzierja e ngjyrave me
të bardhën krijon një sërë nuancash ngjyrash të ngrohta dhe të ftohta.
Sipërfaqja: sipërfaqja është reale dhe iluzionare.
Vlera: përzierja e ngjyrave të errëta dhe ngjyrave të çelëta.
Parimet: nxënësit kuptojnë parimet, si: kontrasti, ritmi, theksi, proporcionet, baraspesha,
lëvizja, harmonia dhe uniteti.
Variacioni: Kontrastet e forta (përdorimi i linjave të ndryshme, formave, vlerave dhe ngjyrave
për të krijuar interesin.
Nënlinja Objektiva Terma/koncepte kyçe
Vizatimi
(4 orë)
Nxënësit duhet të jenë të aftë:
të eksperimentojnë me shenjat, linjat,
format, sipërfaqet, motivet dhe tonet
nëpërmjet përdorimit të mjeteve të
ndryshme (lapsi, lapustili, shkumësi,
pasteli, karboni, stilolapsi etj.) mbi
sipërfaqe të ndryshme;
të vizatojnë, duke theksuar detajet,
kontekstin dhe vendndodhjen: “Udhëtim në
hapësirë”- comic strip; dhe “ Duke pritur
autobusin në stacion”;
të krijojnë motive dhe detaje në tema që
mbështeten në imagjinatën: “Liza në Botën
e çudirave”ose “Ëndrra”;
të vizatojnë siluetën e objekteve nga natyra:
gjethe, lule, pemë, fruta, perime; objekte,
si: vazo, poçe etj.;
Eksperimenti
Forma
Linja
Shenja
Sipërfaqja
Tonet
Motivi
Comic strip
42
ART PAMOR
të analizojnë dhe krahasojnë vizatime nga
vende, kohë, stile e gjini të ndryshme, p.sh.:
peizazhe, portrete, natyra të qeta, ilustrime
fantastiko-shkencore për fëmijë, ilustrime
për letërsinë për fëmijë etj.;
të vlerësojnë punën e tyre dhe të të tjerëve,
duke përshkruar mënyrën e përdorimit të
mjeteve, njohuritë në përshtatje me këtë
nivel.
Nënlinja Objektiva Terma/ koncepte kyçe
Piktura dhe
ngjyrat
(8 orë)
Nxënësit duhet të jenë të aftë:
të zbulojnë ngjyrat nëpërmjet përdorimit të
një sërë materialesh e teknikash (akuarele,
temperë, lapsa me ngjyra, pastel, lapustil);
të eksperimentojnë me ngjyrat e ngrohta
dhe të ftohta nëpërmjet stampimit:
“Stampim me forma të gatshme, fruta,
patate etj.”;
të krijojnë me ngjyra të ngrohta e të ftohta,
me materiale e tekstura të ndryshme:
“Kolazh”;
të përdorin efektet hapësinore të ngjyrave
dhe toneve në punimet e tyre me temë nga
jeta e nga vende të njohura: “Duke pritur
autobusin në stacion”;
të përdorin ngjyrat për të shprehur
mendimin e tyre mbi fundin imagjinar të
një historie: “Si vazhdon më tej historia me
aventura?”, ilustrim;
Ngjyrat
Ngjyra të ngrohta
Ngjyra të ftohta
Efektet hapësinore të
ngjyrës
Tonet
Mbivendosja
Lëvizja
Harmonia
Kontrasti
Sipërfaqja
43
ART PAMOR
të përdorin ngjyrat dhe tonet për të krijuar
planin e parë, të dytë dhe të tretë në një
peizazh;
të interpretojnë lloje të ndryshme të
sipërfaqeve me ngjyra dhe tonalitete, duke
përdorur lloje të ndryshme penelash:
“Natyrë të qetë” me objekte të njohura;
të krijojnë qendrën e interesit, duke
përdorur kontrastin e ngjyrave dhe
sipërfaqen në një krijim: “Ngjyrosja e një
objekti tredimensional” , të krijuar në linjën
e konstruksioneve;
të analizojnë e krahasojnë piktura dhe vepra
arti nga vende, kohë, stile, gjini të
ndryshme (autorë shqiptarë dhe të huaj);
të vlerësojnë punën e tyre dhe të të tjerëve,
duke përshkruar mjetet e përdorura,
njohuritë në përshtatje me këtë nivel.
Nënlinja Objektiva Terma/koncepte kyçe
Stampimi
(5 orë)
Nxënësit duhet të jenë të aftë:
të krijojnë imazhe më komplekse në formë
dhe sipërfaqe në disa teknika stampimi, si:
stampimi me reliev, stensil, monotip;
të krijojnë format pozitive dhe negative në
stampat me reliev, si: plastelinë, patate,
sapun për të stampuar mbi letër, pëlhurë ose
karton;
të përdorin vizatimet e veta për stampa
stensil (me letër) dhe sprajin ose sfungjerin,
për të stampuar mbi materiale të ndryshme:
Forma
Sipërfaqja
Imazhe
Komplekse
Mbivendosja e
formave
Format pozitive
Format negative
Përdorime
funksionale
44
ART PAMOR
“Stampim me format negative të një
vizatimi që të pëlqen”;
të krijojnë, duke e përzier teknikën e
stampimit me teknika të tjera (pastel), p.sh.:
stampojnë një qese letre për një produkt të
caktuar “Çanta e ushqimeve”, “Poster për
ditëlindje”;
të vlerësojnë punën e tyre dhe të të tjerëve,
duke përshkruar mjetet dhe teknikat e
stampimit të përdorura dhe njohuritë në
përshtatje me këtë nivel;
të diskutojnë dhe analizojnë printime nga
kultura të ndryshme dhe shembuj të
objekteve të përdorimit të përditshëm, si:
copa, revista, shami, veshje, postera etj.
LINJA: ARTI TREDIMENSIONAL
Orë të sugjeruara: 18 orë
Përshkrimi i linjës: Skulptura. Plastelina është një mjet mjaft i mirë për të zhvilluar
imagjinatën. Nxënësit fillojnë të kuptojnë mundësitë e shumta për të modeluar punë
tredimensionale e për t’i ndryshuar me ato me lehtësi. Natyra plastike dhe e lakueshme e
plastelinës e bën atë një mjet ideal për të mësuar rreth formës. Çdo nxënësi duhet t’i jepet
mundësia të shohë e të prekë vazot artizanale dhe skulpturat. Cartapesta është një mjet i
vlefshëm për të shprehur idetë në formë tredimensionale. Kjo teknikë realizohet duke përdorur
letrën e lagur me vinovil të holluar dhe modelimin e saj sipas formës së dëshiruar. Kjo lloj
teknike është një mënyrë plus për të eksploruar formën, sidomos në punime të mëdha.
Skulptura (konstruksionet). Konstruksionet ndërtohen me materiale të shumëllojshme
tredimensionale, që e ndihmojnë nxënësin ta kuptojë më mirë hapësirën, nxisin fantazinë dhe
promovojnë ndjeshmërinë ndaj strukturave natyrore dhe atyre të ndërtuara. Nxënësit mund të
frymëzohen nga një sërë burimesh, siç janë shtëpitë, rrugët, mobiliet, arkitektura dhe skulptura
publike.
Tekstilet (pëlhurat dhe fijet) janë të përshtatshme dhe sjellin kënaqësi te nxënësit gjatë
krijimit. Me tekstilet fëmijët mund të eksplorojnë, të sajojnë dhe krijojnë në të gjitha nivelet.
Struktura e tyre, tekstura (sipërfaqja), motivet dhe ngjyrat janë frymëzuese për ide dhe krijojnë
mundësi të shumta shprehëse. Ato mund të përdoren, gjithashtu, për të përforcuar njohuritë mbi
ngjyrën, formën, sipërfaqen, motivin dhe ritmin. Kur nxënësit krijojnë familjaritet me
45
ART PAMOR
përdorimin e materialeve, mund t’i përdorin ato në mënyra më komplekse. Përdorimi i tyre i
njeh nxënësit edhe me artizanatin tradicional, por edhe me dizajnin bashkëkohor, duke përfshirë
edhe modën.
Nënlinja Objektiva Terma / koncepte kyçe
Skulptura
(plastelina)
(6 orë)
Nxënësit duhet të jenë të aftë:
të përdorin plastelinën si një mjet për të
shprehur imagjinatën nëpërmjet formës
tredimensionale: “Duke pritur autobusin në
stacion”;
të përdorin forma të ndryshme gjeometrike
dhe natyrale për të krijuar enë të thjeshta
kuzhine;
të zhvillojnë linjën, formën, si dekor me
reliev mbi sipërfaqe: “Enët e kuzhinës të
dekoruara”;
të krijojnë personazhe të ndryshme në
plastelinë, duke u mbështetur në histori të
ndryshme: “Personazhi im i parapëlqyer”.
të eksperimentojnë me kuba dhe
drejtkëndësha, për të krijuar ndërtesa të
ndryshme: “Arkitekturë me trupa
gjeometrikë”;
të punojnë në mënyrë krijuese dhe
shprehëse me teknikën e cartapesta
“Portret me karakter komik”;
të analizojnë dhe krahasojnë vepra
skulpturore të artit, forma arkitektonike,
maska artistike nga vende, kohë e stile të
ndryshme (maskat afrikane, maskat
veneciane etj.);
Plastelina
Volumi
Eksperimenti
Trupa gjeometrikë
Linja
Forma
Sipërfaqja
46
ART PAMOR
të vlerësojnë punën e tyre dhe të të tjerëve,
duke përshkruar mjetet dhe teknikat e
përdorura, njohuritë në përshtatje me këtë
nivel.
Nënlinja Objektiva Terma/koncepte kyçe
Skulptura
(konstruksionet)
(5 orë)
Nxënësit duhet të jenë të aftë:
të eksperimentojnë me karakteristikat e
materialeve për të shprehur imagjinatën
nëpërmjet formës tredimensionale: “ Duke
pritur autobusin në stacion” me përdorimin
e miks media;
të kuptojnë lojën e dritës mbi strukturën
prej letre: “Pema”;
të kuptojnë strukturat natyrale dhe të
krijuara nga njeriu në një vizatim nga
natyra;
të analizojnë strukturën e ndërtesës dhe të
bimëve: “Shkolla mes gjelbërimit”;
të analizojnë dhe krahasojnë konstruksione
skulpturore e arkitektonike, nga vende,
kohë e stile dhe materiale të ndryshme;
të vlerësojnë punën e tyre dhe të të tjerëve,
duke përshkruar mjetet dhe teknikat e
përdorura, njohuritë në përshtatje me këtë
nivel.
Struktura
Karakteristikat e
materialeve
Vizatimi i strukturës
Loja e dritës
47
ART PAMOR
Nënlinja Objektiva Terma/koncepte kyçe
Tekstilet
(pëlhurat dhe
fijet)
(7 orë)
Nxënësit duhet të jenë të aftë:
të zbulojnë mundësitë shprehëse të
pëlhurave dhe fijeve, si mjete për të
shprehur imagjinatën;
të eksperimentojnë me linjat, format,
ngjyrat, sipërfaqen mbi pëlhurë, p.sh.:
“Kolazh mbi pëlhurë”, ku materialet e
përdorura (fije, copa, kopsa të qepen me
gjilpërë), “Qilimi im i murit” etj: “Bizhu
me fije dhe rruaza”;
të krijojnë skulpturë me materiale të buta:
“Lodra ime”;
të përdorin pëlhura me sipërfaqe dhe ngjyra
me kontraste, për të krijuar një kostum nga
imagjinata: “Kostumi im i karnavaleve”,
duke përdorur rroba të vjetra;
të krahasojnë punime të ndryshme të
artizanatit të endjes dhe dizajnit, nëpërmjet:
a) materialeve të ndryshme ilustrativë dhe
nga b) kultura dhe vende të ndryshme, si:
endje tradicionale të vendit dhe të huaja,
bizhu tradicionale, kostume të karnavaleve
në vende të ndryshme
të vlerësojnë punën e tyre dhe të të tjerëve,
duke përshkruar mjetet e teknikat e
përdorura, njohuritë në përshtatje me këtë
nivel.
Eksperimenti
Linja
Forma
Ngjyra
Sipërfaqja
Kolazh
Endje
Dekor
Skulpturë me
materiale të buta
Kostum
48
ART PAMOR
OBJEKTIVAT SIPAS LINJAVE/NËNLINJAVE, KLASA E 5-TË
35 javë mësimore x 1 orë/javë = 35 orë/vjetore
Klasa Linja Orë të sugjeruara
5 Linja: Arti dydimensional 21 orë
Nënlinja: Vizatimi 9 orë
Nënlinja: Piktura dhe ngjyrat 7 orë
Nënlinja: Stampimi 5 orë
Linja: Arti tredimensional 14 orë
Nënlinja: Skulptura (plastelina) 4 orë
Nënlinja: Skulptura (konstruksionet) 4 orë
Nënlinja: Tekstilet (pëlhurat dhe fijet) 6 orë
LINJA: ARTI DYDIMENSIONAL
Orë të sugjeruara: 21 orë
Përshkrimi i linjës: Vizatimi është një mënyrë instiktive e nxënësve për të komunikuar dhe
kuptuar ndjenjat dhe botën imagjinare. Gjatë zhvillimit të tyre natyral, nxënësit krijojnë simbole
që shprehin figurën njerëzore, kafshët apo një sërë objektesh. Më vonë, ata kanë nevojë t’i
zhvillojnë më tej simbolet e përsëritura dhe të tregojnë zhvillimin e individualitetit të tyre
artistik. Zhvillimi i aftësive për të vëzhguar me kuriozitet dhe vëmendje cilësitë e linjës,
sipërfaqen, ngjyrat dhe tonalitetet në ambientin rrethues dhe në veprat e artistëve është
thelbësor për zhvillimin e aftësive në vizatim dhe për kënaqësinë. Vizatimi ka një rëndësi të
veçantë në program.
Piktura dhe ngjyrat. piktura është një mjet ideal për të zhvilluar ndjeshmërinë ndaj ngjyrave te
fëmijët, pasi është e lehtë për t’u përhapur në sipërfaqe të letrës dhe efektet janë të
menjëhershme. Është i rëndësishëm eksplorimi i efekteve shprehëse dhe përshkruese të
teknikave të bojërave të ujit (akuarele, tempera) dhe inkurajimi i përdorimit të tyre. Përdorimi i
këtyre teknikave promovon kënaqësinë dhe ndjeshmërinë ndaj ngjyrave në ambientin që e
rrethon dhe kur i shikon në veprat e artit.
Stampimi zgjeron gamën e të shprehurit te fëmijët. Veprimtaritë e stampimit ofrojnë mundësi
shtesë për të kuptuar lidhjen mes formave dhe ngjyrave dhe impaktin që ato kanë gjatë
eksperimenteve me modele stampash. Ato, gjithashtu, tërheqin vëmendjen ndaj përdorimit të
stampimit në objektet e përdorimit të përditshëm.
Njohuri të përgjithshme: Elementet dhe parimet e Artit pamor
Elementet
Linja: llojet e linjave (e hollë, e trashë, pika-pika etj.).
Forma dy dhe tredimensionale: forma të përbëra; format simetrike dhe asimetrike dhe format
në ambientin natyral dhe në atë të krijuar nga njeriu.
49
ART PAMOR
Hapësira: Plani i parë, plani i mesit dhe sfondi japin idenë e thellësisë.
Ngjyrat: (ngjyra të ngrohta dhe të ftohta); ngjyrat tregojnë emocione; përzierja e ngjyrave me
të bardhën krijon një sërë nuancash ngjyrash të ngrohta dhe të ftohta.
Sipërfaqja: sipërfaqja është reale dhe iluzionare.
Vlera: përzierja e ngjyrave të errëta dhe ngjyrave të çelëta.
Parimet: nxënësit kuptojnë parimet, si: kontrasti, ritmi, theksi, proporcionet, baraspesha,
lëvizja, harmonia dhe uniteti.
Variacioni: Kontrastet e forta (përdorimi i linjave të ndryshme, formave, vlerave dhe ngjyrave
për të krijuar interesin.
Nënlinja Objektiva Terma/koncepte kyçe
Vizatimi
(9 orë)
Nxënësit duhet të jenë të aftë:
të eksperimentojnë me shenjat, linjat,
format, sipërfaqet, motivet dhe tonet
nëpërmjet përdorimit të mjeteve të
ndryshme, si: lapsi, lapustila, shkumësi,
pasteli, karboni, stilolapsi etj., mbi
sipërfaqe të ndryshme;
të vëzhgojnë me vëmendje objektet e
ndryshme dhe të interpretojnë cilësitë e
linjës, formës, sipërfaqes, dritës dhe hijes;
të përqendrohen në vizatimin e formave të
jashtme të objekteve, si: siluetën, format,
sipërfaqen, ritmin dhe strukturën, duke
zbuluar se si linjat krijojnë lëvizje dhe
ritëm, p.sh.: “Retë dhe era” dhe stil
shkrimi për të shkruar një urim “Gëzuar
ditëlindjen” ;
të krijojnë duke u bazuar në tematika që
reflektojnë interes, eksperienca dhe
ndjenja: “Në piknik”;
të përdorin motive dhe detaje, për të
krijuar punime nga fantazia,
p.sh.:“Biçikleta magjike”; “Personazhe të
Eksperimenti
Shenja
Linja
Forma
Sipërfaqe
Motivi
Toni
Mjete vizatimi
Silueti
Ritmi
Struktura
Lëvizja
Karikatura
50
ART PAMOR
filmave vizatimorë”;
të vizatojnë nga natyra: “Natyrë e
qetë”;“Vizatim nga dritarja e klasës”;
“Skica, shoku ose shoqja e klasës në
pozicione të ndryshme”;
të luajnë me proporcionet e tipareve të
portretit për të krijuar karikaturën e një
personazhi: “Karikatura”;
të analizojnë dhe krahasojnë vizatime nga
vende, kohë, stile dhe gjini të ndryshme,
p.sh., peizazhe, portrete, natyra të qeta,
vizatime të filmave vizatimorë, karikatura
(karikatura të Gojës) etj.;
të vlerësojnë punën e tyre dhe të të tjerëve,
duke përshkruar mënyrën e përdorimit të
mjeteve të vizatimit, njohuritë në
përshtatje me këtë nivel.
Nënlinja Objektiva Terma / koncepte kyçe
Piktura dhe
ngjyrat
(7 orë)
Nxënësit duhet të jenë të aftë:
të zbulojnë ngjyrat, duke përdorur
shumëllojshmëri me materiale dhe teknika
të ndryshme, si: akuarel, temperë, lapsa
me ngjyra, lapustila, pastele, printim,
aplikacion, kolazh, si: ushtrime tonale me
mozaik;
të krijojnë me tonalitetet e një ngjyre:
“Mozaik”, duke përdorur revista;
të krijojnë idenë e thellësisë dhe të
hapësirës nëpërmjet përdorimit të
Ngjyra
Efekte hapësinore
Tonalitete
Atmosferike
Mbivendosja
Perspektiva lineare
Fotomontazh
Tonet e një ngjyre
Pikturë abstrakte
Forma gjeometrike
51
ART PAMOR
perspektivës atmosferike dhe perspektivës
lineare: “Peizazh”;
të krijojnë një pikturë, duke u frymëzuar
nga një fotomontazh rreth të drejtave të
fëmijëve dhe përgjegjësive: “Të drejtat e
mia dhe përgjegjësitë”;
të krijojnë përmes vëzhgimit ,duke
përdorur tonalitetet e një ngjyre në
pikturë: “Portreti i shokut të klasës”;
të krijojnë përmes përdorimit të ngjyrave
me ekspresivitet, p.sh.: pikturojnë një
personazh në një situatë të caktuar që ata
parapëlqejnë: “Heroi im në aksion”;
të zbulojnë motivin dhe ritmin në objektet
nga natyra dhe të krijuara nga dora e
njeriut, duke përdorur ngjyrat plotësuese
dhe variacione të linjës, sipërfaqes dhe
formës;
të krijojnë një pikturë abstrakte me forma
gjeometrike dhe natyrale, duke përdorur
proporcione të ndryshme të ngjyrave
plotësuese: “Piktura ime abstrakte”.;
të analizojnë e krahasojnë piktura dhe
vepra arti nga vende, kohë, stile dhe gjini
të ndryshme (autorë shqiptarë dhe të huaj,
piktura abstrakte, Kandinskij, Pol Kle
etj.);
të vlerësojnë punën e tyre dhe të të tjerëve,
duke përshkruar mjetet e përdorura,
njohuritë në përshtatje me këtë nivel.
52
ART PAMOR
Nënlinja Objektiva Terma/koncepte kyçe
Stampimi
(5 orë)
Nxënësit duhet të jenë të aftë:
të eksperimentojnë me stampime më
komplekse, p.sh.: mbi printime me ngjyra
e forma kontraktuese, mbivendosje e
formave hap pas hapi etj., për të zbuluar se
si stampimet e thjeshta mund të zhvillohen
më tej;
të krijojnë tri stampime me reliev, duke
përdorur linjën me vinovil për të krijuar
printimin me reliev, ku të ilustrojnë
fillimin, mesin dhe fundin e një historie:
“Triptikë me ilustrime”;
të përdorin ngjyrën, formë dhe linjën për
të tërhequr vëmendjen e shikuesit në një
poster me një tematikë të caktuar:
“Kultura ime”;
të stampojnë objekte funksionale me
motive dhe logo, një shami, një çantë, një
kuti etj.: “Stampime mbi pëlhurë” dhe
“Krijojnë dhe stampojnë logo mbi letra,
kartolina”;
të diskutojnë dhe analizojnë printime nga
kultura të ndryshme dhe shembuj të
objekteve të përdorimit të përditshëm,
copa, revista, shami, veshje, postera etj.;
të vlerësojnë punën e tyre dhe të të tjerëve,
duke përshkruar mjetet dhe teknikat e
stampimit të përdorura me njohuritë në
përshtatje me këtë nivel.
Stampime komplekse
Mbi printime
Mbivendosje
Stampim me reliev
Triptikë
Poster
Ngjyra
Forma
Forma konvekse
Logo
53
ART PAMOR
LINJA: ARTI TREDIMENSIONAL
Orë të sugjeruara: 14 orë
Përshkrimi i linjës: Skulptura. Plastelina është një mjet mjaft i mirë për të zhvilluar
imagjinatën. Nxënësit fillojnë të kuptojnë mundësitë e shumta për të modeluar punë
tredimensionale e për t’i ndryshuar me ato me lehtësi. Natyra plastike dhe e lakueshme e
plastelinës e bën atë një mjet ideal për të mësuar rreth formës. Çdo nxënësi duhet t’i jepet
mundësia të shohë e të prekë vazot artizanale dhe skulpturat. Cartapesta është një mjet i
vlefshëm për të shprehur idetë në formë tredimensionale. Kjo teknikë realizohet duke përdorur
letrën e lagur me vinovil të holluar dhe modelimin e saj sipas formës së dëshiruar. Kjo lloj
teknike është një mënyrë plus për të eksploruar formën, sidomos në punime të mëdha.
Skulptura (konstruksionet). Konstruksionet ndërtohen me materiale të shumëllojshme
tredimensionale, që e ndihmojnë nxënësin ta kuptojë më mirë hapësirën, nxisin fantazinë dhe
promovojnë ndjeshmërinë ndaj strukturave natyrore dhe atyre të ndërtuara. Nxënësit mund të
frymëzohen nga një sërë burimesh, siç janë shtëpitë, rrugët, mobiliet, arkitektura dhe skulptura
publike.
Tekstilet (pëlhurat dhe fijet) janë të përshtatshme dhe sjellin kënaqësi te nxënësit gjatë
krijimit. Me tekstilet fëmijët mund të eksplorojnë, të sajojnë dhe krijojnë në të gjitha nivelet.
Struktura e tyre, tekstura (sipërfaqja), motivet dhe ngjyrat janë frymëzuese për ide dhe krijojnë
mundësi të shumta shprehëse. Ato mund të përdoren, gjithashtu, për të përforcuar njohuritë mbi
ngjyrën, formën, sipërfaqen, motivin dhe ritmin. Kur nxënësit krijojnë familjaritet me
përdorimin e materialeve, mund t’i përdorin ato në mënyra më komplekse. Përdorimi i tyre i
njeh nxënësit edhe me artizanatin tradicional, por edhe me dizajnin bashkëkohor, duke përfshirë
edhe modën.
Nënlinja Objektiva Terma/koncepte kyçe
Skulptura (plastelina)
(4 orë)
Nxënësit duhet të jenë të aftë:
të zbulojnë mundësitë shprehëse të
plastelinës dhe të eksperimentojnë
me baraspeshën dhe proporcionet;
të krijojnë, duke u kujdesur për
proporcionet e trupit të njeriut, që
shpreh një gjendje emocionale të
caktuar: “Figura e njeriut në
plastelinë”;
të zbulojnë karakteristikat
thelbësore të formës
tredimensionale, duke krijuar një
Forma natyrale
Forma gjeometrike
Baraspesha
Proporcionet
Hapësirat negative
Hapësirat pozitive
Dekorim
Strukturë komplekse
54
ART PAMOR
ndërtesë imagjinare e përdorur
shumëllojshmëri hapësirash për një
strukturë më komplekse:
“Vendbanimet e kafshëve” ose”
kështjella prej rëre”;
të përdorin forma të ndryshme
natyrale ose gjeometrike, për të
krijuar vazo ose enë në plastelinë:
“Vazoja ime dekorative”;
të analizojnë dhe krahasojnë vepra
skulpturore të artit (mendimtari i
Rodenit), forma arkitektonike
bashkëkohore, artin e punimit të
qeramikës (qeramika greke, kineze,
bashkëkohore) etj.;
të vlerësojnë punën e tyre dhe të të
tjerëve, duke përshkruar mjetet dhe
teknikat e përdorura, njohuritë në
përshtatje me këtë nivel.
Nënlinja Objektiva Terma / koncepte kyçe
Skulptura
(konstruksionet)
(4 orë)
Nxënësit duhet të jenë të aftë:
të eksperimentojnë me
karakteristikat e materialeve për të
ndërtuar struktura më komplekse
“Makinë” ose “Robot”;
të vizatojnë nga natyra për të
analizuar formën, strukturën,
balancën në arkitekturën
bashkëkohore dhe në skulpturë:
“Vizatim nga natyra ose nga
Forma
Struktura
Carta pesta
Balanca
55
ART PAMOR
shembuj fotografikë”;
të manipulojnë formën për të arritur
rezultatin e dëshiruar në një maskë
komoke me teknikën e karta pesta
“Maska”;
të analizojnë dhe krahasojnë
konstruksione skulpturore dhe
arkitektonike, dizajnin e lojërave
(lego), maska (teatri, karnavalesh)
nga vende, kohë, stile dhe materiale
të ndryshme;
të vlerësojnë punën e tyre dhe të të
tjerëve, duke përshkruar mjetet dhe
teknikat e përdorura, njohuritë në
përshtatje me këtë nivel.
Nënlinja Objektiva Terma/koncepte kyçe
Tekstilet (pëlhurat dhe
fijet)
(6 orë)
Nxënësit duhet të jenë të aftë:
të zbulojnë mundësitë shprehëse të
fibrave dhe fijeve;
të eksperimentojnë me linjat,
format, ngjyrat, sipërfaqen, si
nxitëse për krijimet e tyre, “Thurje
dekorative”;
të bëjnë një eksperiment të thjeshtë
ngjyrosjeje në stilin batik;
të përdorin format, ngjyrat me një
tematikë të caktuar për dekorimin e
një pëlhure, duke përdorur copat
dhe fijet;
Linja
Forma
Ngjyra
Sipërfaqja
Ngjyrosje në stilin
batik
Skulptura të buta
Kostum
56
ART PAMOR
p. sh.: “Çanta ime”;
të krijojnë një personazh të marrë
nga një tekst letrar dhe kostumin e
tij, duke përdorur copa dhe fije;
të krahasojnë punime të ndryshme
të artizanatit të endjes dhe dizajnit,
teknika të ngjyrosjes, nëpërmjet
materialeve të ndryshme ilustrative
nga kultura dhe vende të ndryshme
(endje tradicionale të vendit dhe të
huaja, kostume teatrale, ngjyrosja e
stilit batik etj.);
të vlerësojnë punën e tyre dhe të të
tjerëve, duke përshkruar mjetet dhe
teknikat e përdorura, njohuritë në
përshtatje me këtë nivel.
OBJEKTIVAT SIPAS LINJAVE/NËNLINJAVE, KLASA E 6-TË
35 javë mësimore x 1 orë/javë = 35 orë/vjetore
Klasa Linja Orë të sugjeruara
6 Linja: Arti dydimensional 20 orë
Nënlinja: Vizatimi 7 orë
Nënlinja: Piktura dhe ngjyrat 7 orë
Nënlinja: Stampimi 6 orë
Linja: Arti tredimensional 15 orë
Nënlinja: Skulptura (plastelina) 5 orë
Nënlinja: Skulptura (konstruksionet) 5 orë
Nënlinja: Tekstilet (pëlhurat dhe fijet) 5 orë
57
ART PAMOR
LINJA: ARTI DYDIMENSIONAL
Orë të sugjeruara: 20 orë
Përshkrimi i linjës: Vizatimi, është një mënyrë instiktive e nxënësve për të komunikuar dhe
kuptuar ndjenjat dhe botën imagjinare. Gjatë zhvillimit të tyre natyral, nxënësit krijojnë simbole
që shprehin figurën njerëzore, kafshët apo një sërë objektesh. Më vonë, ata kanë nevojë t’i
zhvillojnë më tej simbolet e përsëritura dhe të tregojnë zhvillimin e individualitetit të tyre
artistik. Zhvillimi i aftësive për të vëzhguar me kuriozitet dhe vëmendje cilësitë e linjës,
sipërfaqen, ngjyrat dhe tonalitetet në ambientin rrethues dhe në veprat e artistëve është
thelbësor për zhvillimin e aftësive në vizatim dhe për kënaqësinë. Vizatimi ka një rëndësi të
veçantë në program.
Piktura dhe ngjyrat. piktura është një mjet ideal për të zhvilluar ndjeshmërinë ndaj ngjyrave te
fëmijët, pasi është e lehtë për t’u përhapur në sipërfaqe të letrës dhe efektet janë të
menjëhershme. Është i rëndësishëm eksplorimi i efekteve shprehëse dhe përshkruese të
teknikave të bojërave të ujit (akuarele, tempera) dhe inkurajimi i përdorimit të tyre. Përdorimi i
këtyre teknikave promovon kënaqësinë dhe ndjeshmërinë ndaj ngjyrave në ambientin që e
rrethon dhe kur i shikon në veprat e artit.
Stampimi, zgjeron gamën e të shprehurit te nxënësit. Veprimtaritë e stampimit ofrojnë mundësi
shtesë për të kuptuar lidhjen mes formave dhe ngjyrave dhe impaktin që ato kanë gjatë
eksperimenteve me modele stampash. Ato, gjithashtu, tërheqin vëmendjen ndaj përdorimit të
stampimit në objektet e përdorimit të përditshëm.
Njohuri të përgjithshme
Elementet e artit
Linja: llojet e linjave (e hollë, e trashë, pika-pika etj.).
Forma dy dhe tredimensionale: forma të përbëra; format simetrike dhe asimetrike dhe
format në ambientin natyral dhe në atë të krijuar nga njeriu.
Hapësira: Plani i parë, plani i mesit dhe sfondi japin idenë e thellësisë.
Ngjyrat: (ngjyra të ngrohta dhe të ftohta); ngjyrat tregojnë emocione; përzierja e ngjyrave me
të bardhën krijon një sërë nuancash ngjyrash të ngrohta dhe të ftohta.
Sipërfaqja: sipërfaqja është reale dhe iluzionare.
Vlera: përzierja e ngjyrave të errëta dhe ngjyrave të çelëta.
Parimet: nxënësit kuptojnë parimet, si: kontrasti, ritmi, theksi, proporcionet, baraspesha,
lëvizja, harmonia dhe uniteti.
Variacioni: Kontrastet e forta (përdorimi i linjave të ndryshme, formave, vlerave dhe ngjyrave
për të krijuar interesin.
Nënlinja Objektiva Terma/koncepte kyçe
Vizatimi
(7 orë)
Nxënësit duhet të jenë të aftë:
të eksperimentojnë me shenjat, linjat, format,
sipërfaqet, motivet dhe tonet nëpërmjet
përdorimit të mjeteve të ndryshme (lapsi,
Shenja
Linja
Forma
Sipërfaqe
58
ART PAMOR
lapustila, shkumësi, pasteli, karboni,
stilolapsi etj.) mbi sipërfaqe të ndryshme,
duke treguar një ndjeshmëri dhe kontroll në
rritje;
të vëzhgojnë me vëmendje objektet e
ndryshme dhe të interpretojnë cilësitë e
linjës, formës, sipërfaqes, dritës dhe hijes;
të përqendrohen në vizatimin e formave të
jashtme të objekteve, siluetën, format,
sipërfaqen, ritmin dhe strukturën, dhe të
zbulojnë se si linjat krijojnë lëvizje dhe
ritëm, p.sh.: “Stil shkrimi për një njoftim”
dhe “Personazhe të filmave vizatimor në
lëvizje”;
të krijojnë tema nga imagjinata, duke
përdorur motive dhe detaje nga fantazia:
“Skica e një plani projekti për një kompleks
ndërtimi tredimensional”;
të kuptojnë proporcionet dhe simetrinë në
portretin e njeriut: “Portreti i shokut/shoqes
së klasës” vizatim nga natyra dhe
“Instrument muzikor” realizuar me dritëhije;
të analizojnë dhe krahasojnë vizatime nga
vende, kohë, stile dhe gjini të ndryshme,
p.sh.: peizazhe, portrete, natyra të qeta,
vizatime të filmave vizatimorë, skicime
projektesh nga artistë dhe arkitektë etj.,
p.sh.: (portrete nga autorë të ndryshëm
shqiptarë dhe të huaj, Buza, Leonardo,
Pikaso etj.);
Motive
Tone
Silueti
Ritmi
Struktura
Lëvizja
Stil shkrimi
59
ART PAMOR
të vlerësojnë punën e tyre dhe të të tjerëve,
duke përshkruar mënyrën e përdorimit të
mjeteve të vizatimit, njohuritë në përshtatje
me këtë nivel.
Nënlinja Objektiva Terma/koncepte kyçe
Piktura dhe
ngjyrat
(7 orë)
Nxënësit duhet të jenë të aftë:
të zbulojnë ngjyrat nëpërmjet përdorimit të
materialeve dhe teknika të ndryshme, si:
akuarel, temperë, lapsa me ngjyra, lapustila,
pastele, printim, aplikacion, kolazh, ushtrime
tonale me mozaik;
të eksperimentojnë me ngjyrat dhe tonet, me
ngjyrat e ngrohta dhe të ftohta, me
mbivendosjen, me perspektivën atmosferike
dhe lineare;
të krijojnë duke vëzhguar:
“Peizazh”,“Portret i shokut të klasës”dhe
“Natyrë e qetë”;
të krijojnë përmes përdorimit të ngjyrave me
ekspresivitet: “Ruajmë mjedisin”,
fotomontazh;
të krijojnë motivin dhe ritmin, duke përdorur
ngjyrat plotësuese linjat, sipërfaqet dhe
format në një poster: “Poster për
promovimin e kulturës popullore”, kolazh;
të analizojnë dhe krahasojnë piktura dhe
vepra arti nga vende, kohë, stile dhe gjini të
ndryshme (autorë shqiptarë dhe të huaj,
Vangjush Mio, Konstable, Rembrant etj.),
Ngjyra
Efekte hapësinore
Tonalitete
Perspektiva
atmosferike
Mbivendosja
Perspektiva lineare
Fotomontazh
Tonet e një ngjyre
60
ART PAMOR
postera të ndryshëm, etj.;
të vlerësojnë punën e tyre dhe të të tjerëve,
duke përshkruar mjetet e përdorura,
njohuritë në përshtatje me këtë nivel.
Nënlinja Objektiva Terma/koncepte kyçe
Stampimi
(6 orë)
Nxënësit duhet të jenë të aftë:
të eksperimentojnë me stampime më
komplekse, p. sh.: mbi printime me ngjyra
dhe forma kontraktuese, mbivendosjen e
formave hap pas hapi etj., për të zbuluar se si
stampimet e thjeshta mund të zhvillohen më
tej: “Imazh i ndërtuar me stampim” dhe
“Vazo me lule” teknika e monotipit;
të krijojnë stampime për përdorime
funksionale, shami, jastëk, mbulesë etj.;
të gdhendin në linoleum (ose në një pllakë
plasteline ose allçie) një figurë, duke
përdorur lloje të ndryshme linjash dhe
shenjash për sfondin, dhe të stampojnë
imazhin disa herë mbi letra me ngjyra të
ndryshme;
të diskutojnë dhe analizojnë printime nga
kultura të ndryshme dhe shembuj të
objekteve të përdorimit të përditshëm, si:
copa, revista, shami, veshje, poster, grafika
etj.;
të vlerësojnë punën e tyre dhe të të tjerëve,
duke përshkruar mjetet dhe teknikat e
stampimit të përdorura, njohuritë në
përshtatje me këtë nivel.
Stampime
komplekse
Mbiprintime
Mbivendosje
Stampim me reliev
Poster
Forma konvekse
Kontrasti i ngjyrave
Monotip
Përdorime
funksionale
61
ART PAMOR
LINJA: ARTI TREDIMENSIONAL
Orë të sugjeruara: 15 orë
Përshkrimi i linjës: Skulptura. Plastelina është një mjet mjaft i mirë për të zhvilluar
imagjinatën. Nxënësit fillojnë të kuptojnë mundësitë e shumta për të modeluar punë
tredimensionale e për t’i ndryshuar me ato me lehtësi. Natyra plastike dhe e lakueshme e
plastelinës e bën atë një mjet ideal për të mësuar rreth formës. Çdo nxënësi duhet t’i jepet
mundësia të shohë e të prekë vazot artizanale dhe skulpturat. Carta-pesta është një mjet i
vlefshëm për të shprehur idetë në formë tredimensionale. Kjo teknikë realizohet duke përdorur
letrën e lagur me vinovil të holluar dhe modelimin e saj sipas formës së dëshiruar. Kjo lloj
teknike është një mënyrë plus për të eksploruar formën, sidomos në punime të mëdha.
Skulptura (Konstruksionet). Konstruksionet ndërtohen me materiale të shumëllojshme
tredimensionale, që e ndihmojnë nxënësin ta kuptojë më mirë hapësirën, nxisin fantazinë dhe
promovojnë ndjeshmërinë ndaj strukturave natyrore dhe atyre të ndërtuara. Nxënësit mund të
frymëzohen nga një sërë burimesh, siç janë shtëpitë, rrugët, mobiliet, arkitektura dhe skulptura
publike.
Tekstilet (pëlhurat dhe fijet), janë të përshtatshme dhe sjellin kënaqësi te nxënësit gjatë
krijimit. Me tekstilet fëmijët mund të eksplorojnë, të sajojnë dhe krijojnë në të gjitha nivelet.
Struktura e tyre, tekstura (sipërfaqja), motivet dhe ngjyrat janë frymëzuese për ide dhe krijojnë
mundësi të shumta shprehëse. Ato mund të përdoren, gjithashtu, për të përforcuar njohuritë mbi
ngjyrën, formën, sipërfaqen, motivin dhe ritmin. Kur nxënësit krijojnë familjaritet me
përdorimin e materialeve, mund t’i përdorin ato në mënyra më komplekse. Përdorimi i tyre i
njeh nxënësit edhe me artizanatin tradicional, por edhe me dizajnin bashkëkohor, duke përfshirë
edhe modën.
Nënlinja Objektiva Terma/koncepte kyçe
Skulptura
(plastelina)
(5 orë)
Nxënësit duhet të jenë të aftë:
të zbulojnë mundësitë shprehëse të
plastelinës dhe të eksperimentojnë me
baraspeshën dhe proporcionet: “Balerina”;
të analizojnë dhe interpretojnë format
pozitive dhe negative në punimet me
plastelinë: “Ibriku me filxhanët e çajit”;
të zhvillojnë linjat, format, sipërfaqen në
një reliev të ulët: “Shiu mbi sipërfaqen e
lumit”;
të modelojnë format e mëdha dhe detajet
Baraspesha
Proporcioni
Hapësira negative
Hapësirat pozitive
Dekorim
Strukturë komplekse
Dizajni industrial
Reliev i ulët
62
ART PAMOR
gjatë krijimit të një objekti funksional me
teknikën e karta pesta: “Kutia e mjeteve”,
ose “vazo zbukurimi” apo “Personazh
komik”etj.;
të analizojnë dhe krahasojnë veprat
skulpturore të artit, dizajnin tradicional e
bashkëkohor, artin e punimit të qeramikës
(qeramika greke, kineze, bashkëkohore)
etj.;
të vlerësojnë punën e tyre dhe të të tjerëve,
duke përshkruar mjetet dhe teknikat e
përdorura, njohuritë në përshtatje me këtë
nivel.
Nënlinja Objektiva Terma/koncepte kyçe
Skulptura
(konstruksionet)
(5 orë)
Nxënësit duhet të jenë të aftë:
të eksperimentojnë me karakteristikat e
materialeve për të ndërtuar struktura dhe
realizuar një projekt të skicuar për një
kompleks ndërtimi në orën e vizatimit, duke
përdorur materiale, si: letër, karton, kuti
etj.;
të bashkojnë e unifikojnë objektet e gjetura
nëpërmjet ngjyrës: “Asemblazh”;
të vizatojnë, duke vëzhguar nga natyra dhe
analizuar strukturat e ndërtesave dhe ato të
bimëve: “Arkitektura moderne e ndërthurur
me gjelbërimin”;
të analizojnë dhe të krahasojnë
konstruksione skulpturore e arkitektonike,
Karakteristikat e
materialeve
Forma
Struktura
Carta pesta
Projekt ide
Asemblazh
63
ART PAMOR
asemblazhe nga artistë të ndryshëm, skica
projektimi nga vende, kohë, stile dhe
materiale të ndryshme;
të vlerësojnë punën e tyre dhe të të tjerëve,
duke përshkruar mjetet dhe teknikat e
përdorura, njohuritë në përshtatje me këtë
nivel.
Nënlinja Objektiva Terma/koncepte kyçe
Tekstilet
(pëlhurat dhe
fijet)
(5 orë)
Nxënësit duhet të jenë të aftë:
të zbulojnë mundësitë shprehëse të fibrave
dhe fijeve;
të eksperimentojnë me linjat, format,
ngjyrat, sipërfaqen, si nxitëse për krijimet e
tyre;
të përdorin ngjyrat, format, vijat,
sipërfaqet, për të krijuar një peizazh mbi
pëlhurë, nëpërmjet përdorimit të copave,
fijeve, kopsave etj: “Peizazh” gobelinë;
të skicojnë dhe krijojnë një kostum:
“Kostum për një grup muzikor;
të krijojnë një skulpturë të butë duke u
frymëzuar nga filmat vizatimorë, histori,
poema etj.: “Pema, lulja, kukulla etj.;
të krahasojnë punime të ndryshme të
artizanatit të endjes e dizajnit, nëpërmjet
materialeve të ndryshme ilustrative nga
kultura dhe vende të ndryshme: Gobelina,
ilustrime të skulpturave të buta etj.);
Linja
Forma
Ngjyra
Sipërfaqja
Skulptura të buta
Kostum
Gobelinë
64
ART PAMOR
të vlerësojnë punën e tyre dhe të të tjerëve,
duke përshkruar mjetet e teknikat e
përdorura, njohuritë në përshtatje me këtë
nivel.
OBJEKTIVAT SIPAS LINJAVE/NËNLINJAVE, KLASA E 7-TË
35 javë mësimore x 1 orë/javë = 35 orë/vjetore
Klasa Linja Orë të sugjeruara
7 Linja: Arti dydimensional 26 orë
Nënlinja: Vizatimi 5 orë
Nënlinja: Piktura dhe ngjyrat 8 orë
Nënlinja: Stampimi 6 orë
Nënlinja: Fotografia 3 orë
Nënlinja: Grafik dizajn 5 orë
Linja: Arti tredimensional 9 orë
Nënlinja: Modelimi, derdhja 3 orë
Nënlinja: Gdhendja 2 orë
Nënlinja: Konstruksioni 4 orë
LINJA : ARTI DYDIMENSIONAL
Orë të sugjeruara: 26 orë
Përshkrimi i linjës: Vizatimi. Në këtë nënlinjë nxënësit aftësohen të vëzhgojnë dhe të
vizatojnë objektet direkt nga natyra. Ata kuptojnë paraqitjen e formës tredimensionale në
sipërfaqe dydimensionale. Në këtë linjë, nxënësit kuptojnë që vizatimi është baza për të gjitha
linjat e tjera. Nxënësit, mësojnë të përdorin me kompetencë mjetet e vizatimit dhe
karakteristikat e tyre shprehëse, duke përfshirë elementet e artit dhe dizajnit në punimet e tyre.
Piktura. Në këtë nënlinjë nxënësit përdorin bojërat e ujit për të zbuluar përzierjet e ngjyrave
dhe derivatet e tyre (parësore, dytësore, të tretat, komplementare, analoge). Gjithashtu, ata
analizojnë dhe pikturojnë, duke i zbuluar ngjyrat nga natyra dhe veprat e ndryshme të artit.
Nxënësit këtu i kushtojnë rëndësi kompozimeve nga natyra dhe imagjinata, duke përdorur
planet, krijojnë formën, perspektivën atmosferike dhe atë lineare.
65
ART PAMOR
Stampimi. Në këtë nënlinjë, tri procese të thjeshta stampimi tregojnë tri mënyra të ndryshme të
paraqitjes së imazhit të krijuar. Nxënësit, kuptojnë rolin e vizatimit dhe rëndësinë e planifikimit
në procesin e stampimit.
Monotipi është një teknikë stampimi e cila mund të realizohet nëpërmjet përdorimit të
objekteve të ndryshme si përdorimit të duarve, objekteve të gjetura që kanë sipërfaqe të
ndryshme, vizatimit nëpërmjet relievit që krijon boja dhe të shtypjes së imazhin mbi letër.
Stampimi me reliev krijohet nëpërmjet gdhendjes së një materiali ku sipërfaqja e tij lyhet me
bojë dhe shtypet mbi letër. Nxënësit, kuptojnë dhe përdorin për krijimet e tyre mundësinë e
përsëritjes së imazhit nëpërmjet kësaj teknike. Gjithashtu, nxënësit kuptojnë rolin e formave
negative dhe pozitive në këtë proces.
Stampimi stensil operon me format pozitive dhe negative të krijuara mbi sipërfaqe të sheshta
(letër ose karton). Nëpërmjet kësaj teknike mund të realizohen një numër i përsëritur
stampimesh.
Fotografia. Në këtë nënlinjë nxënësit kuptojnë që imazhi fotografik është ndryshe nga imazhi
në art dhe është mjeti kryesore i komunikimit vizual të këtij shekulli. Në këtë linjë nxënësit
kuptojnë se si funksionon dhoma e errët, se si filmi reagon ndaj dritës për të krijuar imazhin.
Ata mësojnë mënyrën se si funksionojnë lentet, fokusi, shpejtësia dhe se si të përdorin një
aparat të thjeshtë. Nxënësit, kuptojnë edhe mënyrën e stampimit komercial të fotografisë,
gjinitë e fotografisë dhe mënyrat e kompozimit.
Grafik dizajn, merret me komunikimin nëpërmjet imazhit, simboleve, shkrimeve dhe
reklamës. Nxënësit kuptojnë rëndësinë e komunikimit qartë të idesë nëpërmjet imazhit. Kjo
linjë i njeh me rëndësinë e punës sistematike nëpërmjet skicave, shënimeve, kërkimeve vizuale.
Nxënësit mësojnë të përdorin stile të thjeshta shkrimi të realizuara në mënyra të ndryshme, për
qëllime të ndryshme. Ata familjarizohen me imazhet vijuese, të filmave vizatimor, ilustrimeve,
reklamave etj.
Njohuri të përgjithshme: Elementet dhe parimet e Artit pamor
Elementet
Linja: përdorimi i linjës për qëllime shprehëse; linjat diagonale dhe të ndërprera krijojnë
thellësinë; përsëritja e linjave krijon ritëm vizual .
Forma dy dhe tredimensionale: larmi formash, simbole, logo, baraspesha rrethore.
Hapësira: përdorimi i ngjyrës blu ose komplementare në hijen e objekteve dhe në atë të
mbartur për të krijuar thellësi; perspektiva me një dhe dy pika; format e hapura përballë
formave të mbyllura në skulpturë.
Ngjyra: ngjyrat analoge; transparenca e krijuar me bojëra uji ose me letra me ngjyra
transparente.
Sipërfaqja: krijohet me një sërë mjetesh, materialesh dhe teknikash (p.sh., përdorimi i
sipërfaqes në peizazhe, natyra të qeta).
Vlera: dritë hija (p.sh., modelimi, kryqëzimi, pikëzimi, sfumatura).
Parimet: nxënësit kuptojnë parimet, si (kontrasti, ritmi, variacioni, theksi, proporcionet,
baraspesha, lëvizja, harmonia dhe uniteti), por në klasën e shtatë fokusi do të jetë:
Harmonia: baraspesha rrethore; qëndrueshmëria dhe tërësia përmes përsëritjes së ngjyrave,
formave, vlerat, sipërfaqes, ose linjës; vazhdimësia (p.sh., trajtimi i elementeve të ndryshme në
mënyrë të njëjtë).
66
ART PAMOR
Nënlinja Objektiva Terma/koncepte kyçe
Vizatimi
(5 orë)
Nxënësit duhet të jenë të aftë:
të krijojnë duke njohur karakteristikat
shprehëse të mjeteve të vizatimit dhe
përfshirë gradacionet tonale të lapsit dhe
gomës, karbonit, stilolapsit, penelit për
vizatim, bojën e kinës dhe rapitografin
dhe për studimet me ngjyrë, lapsa me
ngjyra, lapustila e pastela;
të vizatojnë nga natyra; objekte, peizazhe,
natyra të qeta, portrete,
të vizatojnë nga kujtesa dhe imagjinata;
të aftësohen në prezantimin e
tredimensionales mbi sipërfaqen
dydimensionale;
të vëzhgojnë, analizojnë dhe komunikojnë
qartë, duke përdorur një sërë mjetesh
vizatimi, duke përfshirë elementet e artit;
“Natyrë e qetë kubiste” me objekte me
sipërfaqe reflektuese ose teksturës, duke
përdorur mjete të thata(laps, karbon, pastel)
dhe të njoma (bojë kine, bojëra uji) për
vizatim;
“Peizazh” ku nëpërmjet përsëritjes së
formave, vlerave, linjave, përcaktimin e
theksit të arrihet uniteti;
“Një projekt ide për konstruksione
arkitektonike”;
të vizatojnë konturin e formave, lëvizjet,
tonet, teksturën, ngjyrat, duke përdorur
Gradacionet tonale
Vizatim nga natyra
Vizatim nga imagjinata
Tredimensionale
Dydimensionale
Natyrë e qetë kubiste
Sipërfaqe
Peizazh
Forma
Vlera
Linja
Theksi
Uniteti
Lëvizja
67
ART PAMOR
perspektivën lineare dhe zgjedhin pikën e
shikimit;
të identifikojnë mjetet e përdorura në
vizatim nga të tjerët, të analizojnë dhe
diskutojnë përmbajtjen e vizatimit dhe të
krijojnë një gjykim se si është arritur
qëllimi;
të analizojnë dhe krahasojnë vizatime të
bëra në kohë dhe vende të ndryshme, si
p.sh.: Vizatimet e shpellave, vizatime nga
Dyrer, vizatimet japoneze, kubiste,
vizatimet e Van Gog etj.;
të analizojnë dhe vlerësojnë punën e tyre
dhe të tjerëve.
Nënlinja Objektiva Terma/koncepte kyçe
Piktura
(8 orë)
Nxënësit duhet të jenë të aftë:
të përdorin bojëra me bazë ujin, transparente
dhe opake, penelat e përshtatshëm për të
krijuar me përzierjen e ngjyrave (parësore,
dytësore, të tretat dhe komplementaret);
të krijojnë mbi sipërfaqe të lëmuara,
sipërfaqe të ashpra e të lagështa;
të përdorin planin e parë, perspektivën
atmosferike për të krijuar thellësinë, formën
dhe perspektivën lineare:
Peizazh me det ose liqen;
të krijojnë, duke u mbështetur në
eksperiencën personale, sociale dhe në
imagjinatën e tyre, në ambientin e krijuar
Transparente
Opake
Ngjyra parësore
Ngjyra dytësore
Ngjyrat e treta
Ngjyra komplementare
Perspektiva
atmosferike
Perspektiva lineare
68
ART PAMOR
nga njeriu:
Libër informativ mbi një lloj arti, duke
përdorur një sërë teknikash dhe materialesh
për të shprehur idetë nëpërmjet përzgjedhjes
së elementeve në kërcim, teatër ose muzikë;
Montazh me fletët e revistave ose gazetave
ku të përdoren ngjyrat analoge, monokrone
për të unifikuar;
të mbështeten për punën e tyre në imazhet e
pikturave nga historia e artit botëror, si:
Egjipti, Kreta, mesjeta, rilindja, arti modern
dhe vepra të autorëve shqiptarë etj.:
Natyrë të qetë ku të përdoren ngjyrat
komplementare për hijet e objekteve (duke u
mbështetur në një pikturë të Sezanit);
të vizitojnë galerinë e arteve, të përdorin
librat e artit:
Vizitë në galerinë e arteve ose të qytetit, ose
në studion e artistit;
të analizojnë dhe vlerësojnë punën e tyre dhe
të të tjerëve.
Nënlinja Objektiva Terma/koncepte kyçe
Stampimi
(5 orë)
Nxënësit duhet të jenë të aftë:
të kuptojnë rolin e vizatimit dhe rëndësinë e
planifikimit në procesin e stampimit:
Monotipi;
të krijojnë impresionin mbi letër, duke
përdorur duart, objekte të gjetura, vizatimin,
ngjyrë të bollshme, nëpërmjet teknikës së
monotipit: Stampimi me reliev;
Planifikimi
Format pozitive
Format negative
Cilësia e linjës
Stili batik
69
ART PAMOR
të krijojnë stampa nëpërmjet gdhendjes mbi
materiale të buta, si: plastelinë, bukë peshku,
allçi, sapun etj.;
të krijojnë imazhin për stampim, duke
përdorur format pozitive dhe negative dhe
cilësinë e linjës: Stampimi stensil;
të zbulojnë mundësitë e kësaj teknike
stampimi për stampimin e germave;
të studiojnë imazhet e stampuara nga kultura
të ndryshme:
- stampim në stilin batik;
- stampimi i shkrimeve për ngjarje të
ndryshme me teknikën stensil;
- stampim me reliev mbi një copë, duke
përdorur motivet e qilimave të zonës ose
krahinës.
të analizojnë dhe vlerësojnë punën e tyre dhe
të të tjerëve.
Nënlinja Objektiva Terma / koncepte kyçe
Fotografia
(3 orë)
Nxënësit duhet të jenë të aftë:
të kuptojnë që imazhi fotografik është
ndryshe nga imazhi artistik:
Album me imazhe fotografike, që komunikojnë
ide të ndryshme të marra nga revista, gazeta;
të kuptojnë se si funksionon dhoma e errët:
kutia e dhomës së errët;
të përdorin një aparat të thjeshtë fotografik
për një qëllim të caktuar, duke kompozuar
saktë;
natyra të qeta me objekte, fotografi;
Imazhi fotografik
Imazhi artistik
Dhoma e errët
Kompozimi
70
ART PAMOR
të vlerësojnë imazhe nga historia e
fotografisë, Fox Talbot, Daguerre.
Nënlinja Objektiva Terma / koncepte kyçe
Grafik dizajn
(5 orë)
Nxënësit duhet të jenë të aftë:
të kuptojnë mënyrën sistematike të punës
nëpërmjet shënimeve, skicave dhe
kërkimeve vizuale;
të përdorin stile të thjeshta shkrimi, të
shkëputura, të prera dhe të ngjitura, të
krijuara me stensil, të vizatuara me dorë, të
pikturuara;
të familjarizohen me imazhe që kanë lidhje
në vazhdimësi me njëra-tjetrën, duke
përfshirë analizën e procesit dhe
veprimtarinë, si storibordi i filmave
vizatimorë;
të shtojnë interesin në fushën e komunikimit
vizual, duke vlerësuar shembuj të grafik
dizajn në përdorim, si p.sh.: reklamat e
dyqaneve, reklamat e autobusëve, revistat
dhe gazetat, shenjat e rrugëve etj.:
karikaturë, autoportret, duke zmadhuar,
minimizuar, theksuar, sfumuar pjesë të
portretit tënd (duke u bazuar në një foto
reale),(nëse është e mundur detyra të
realizohet me kompjuter);
Krijimi i një logoje nëpërmjet përdorimit të
baraspeshave në hapësirat pozitive dhe
negative, nëpërmjet vizatimit ose prerjes të
Kërkime vizuale
Analiza e procesit
Storibordi i filmave
Komunikimi vizual
Karikaturë
Autoportret
Theksi
Sfumatura
Logo
Baraspesha
Hapësira negative
Hapësira pozitive
Film vizatimor
71
ART PAMOR
formave të bardha dhe të zeza në një sfond
gri;Storibordi i një filmi vizatimor;
të analizojnë dhe vlerësojnë punën e tyre dhe
të të tjerëve.
LINJA: ARTI TREDIMENSIONAL
Orë të sugjeruara: 9 orë
Përshkrimi i linjës: Arti tredimensional
Punimet tredimensionale mund të jenë komunikuese, shprehëse ose funksionale. Ato mund të
jenë skulptura, punime artizanale, paketime dhe produkte dizajni.
Kjo linjë përfshin si tri nënlinja proceset, si: modelimi dhe derdhja, gdhendja dhe konstruksioni.
Këtu përfshihen të gjitha elementet e artit. Vizatimi, ka një rëndësi të veçantë në zhvillimin dhe
prezantimin e formës tredimensionale.
Modelimi dhe derdhja kanë të përbashkët krijimin e formës nëpërmjet vendosjes së materialit
gradualisht. Derdhja realizohet nëpërmjet krijimit të formës negative në materiale të lehta për
t’u gërryer dhe derdhet me allçi. Modelimi realizohet me plastelinë ose me teknikën e carta
pestës.
Gdhendja ka të bëjë me gërryerjen e materialit deri sa të marrë formë. Ky proces mund të
realizohet nëpërmjet gdhendjes së sapunit, qiriut, bukës së peshkut etj. (ose ku është e mundur
ndonjë dru të butë ose gur shtufi), duke përdorur thikë, bishtin e lugës etj.
Konstruksioni përfshin përdorimin e çdo materiali që mund të pritet, fiksohet, për të ndërtuar
një formë apo strukturë, duke përdorur mjetet e duhura dhe mjetet për t’i bashkuar. Karton me
ngjitës, tela të përkulur dhe të lidhur, dru me gozhdëve, pëlhura të mbushura dhe të qepura së
bashku, metale të buta të kapura ose të ngjitura, janë disa shembuj.
72
ART PAMOR
Nënlinja Objektiva Terma/koncepte kyçe
Modelimi,
derdhja
(3 orë)
Nxënësit duhet të jenë të aftë:
të modelojnë duke përdorur materiale, si:
plastelinë, baltë, carta pesta;
të derdhin me allçi në format negative të
gdhendura në baltë ose me mënyra të tjera të
thjeshta:
- vazo nëpërmjet teknikës së karta pesta, të
krijuar me ndihmën e një tullumbace të fryrë,
ta ngjyrosë pasi të thahet dhe të krijojë
dekoracione, duke u mbështetur në kultura të
ndryshme të dekorimit të vazove;
të analizojnë dhe vlerësojnë punën e tyre dhe
të tjerëve.
Format negative
Format pozitive
Dekorimi
Nënlinja Objektiva Terma/koncepte kyçe
Gdhendja
(2 orë)
Nxënësit duhet të jenë të aftë:
të gdhendin, duke përdorur material të buta,
si: sapun, bukë peshku, parafinë (në raste të
mundshme gur shtufi) etj.;
- Objekte të ndryshme, gdhendje mbi sapun.
të analizojnë dhe vlerësojnë punën e tyre dhe
të të tjerëve.
Forma
Sipërfaqja
Proporcionet
Nënlinja Objektiva Terma/koncepte kyçe
Konstruksioni
(4 orë)
Nxënësit duhet të jenë të aftë:
të përdorin materialet e duhura nëpërmjet
proceseve, si: prerja, dhënia formë, ngjitja
dhe ndërrimi i një strukture (letra e kartona,
Procese
tredimensionale
Artizanati
Objekte
Funksionale
73
ART PAMOR
tela të përkulshëm, drunj me nyje, unaza
perdesh, material copash të qepura dhe të
mbushura, tapa shishesh, shishe plastike etj.);
të vlerësojnë artin tredimensional nëpërmjet
shembujve nga veprat e historisë së artit,
artizanate, objekte funksionale dizajni,
arkitektura etj.;
- konstruksione ndërtesash me letër, duke
përdorur teknikën e origamisë, prerjes dhe
ngjitjes, duke u mbështetur në konstruksionet
arkitektonike moderne (skica e këtij projekti
është bërë në orën e vizatimit);
- personazh me materiale të buta; si copa, fije,
mbushje.
të analizojnë dhe vlerësojnë punën e tyre dhe
të tjerëve.
Arkitektura
Konstruksione
ndërtesash
OBJEKTIVAT SIPAS LINJAVE/NËNLINJAVE, KLASA 8-TË
35 javë mësimore x 1 orë/javë = 35 orë/vjetore
Klasa Linja Orë të sugjeruara
8 Linja: Arti dydimensional 24 orë
Nënlinja: Vizatimi 5 orë
Nënlinja: Piktura 6 orë
Nënlinja: Stampimi 4 orë
Nënlinja: Fotografia 3 orë
Nënlinja: Grafik dizajn 6 orë
Linja: Arti tredimensional 11 orë
Nënlinja: Modelimi, derdhja 3 orë
Nënlinja: Gdhendja 2 orë
Nënlinja: Konstruksioni 6 orë
74
ART PAMOR
LINJA : ARTI DYDIMENSIONAL
Orë të sugjeruara: 24 orë
Përshkrimi i linjës: Vizatimi. Në këtë nënlinjë nxënësit aftësohen të vëzhgojnë dhe të
vizatojnë objektet direkt nga natyra. Ata kuptojnë paraqitjen e formës tredimensionale në
sipërfaqe dydimensionale. Në këtë linjë, nxënësit kuptojnë që vizatimi është baza për të gjitha
linjat e tjera. Nxënësit, mësojnë të përdorin me kompetencë mjetet e vizatimit dhe
karakteristikat e tyre shprehëse, duke përfshirë elementet e artit dhe dizajnit në punimet e tyre.
Piktura. Në këtë nënlinjë nxënësit përdorin bojërat e ujit për të zbuluar përzierjet e ngjyrave
dhe derivatet e tyre (parësore, dytësore, të tretat, komplementare, analoge). Gjithashtu, ata
analizojnë dhe pikturojnë, duke i zbuluar ngjyrat nga natyra dhe veprat e ndryshme të artit.
Nxënësit këtu i kushtojnë rëndësi kompozimeve nga natyra dhe imagjinata, duke përdorur
planet, krijojnë formën, perspektivën atmosferike dhe atë lineare.
Stampimi. Në këtë nënlinjë, tri procese të thjeshta stampimi tregojnë tri mënyra të ndryshme të
paraqitjes së imazhit të krijuar. Nxënësit, kuptojnë rolin e vizatimit dhe rëndësinë e planifikimit
në procesin e stampimit.
Monotipi është një teknikë stampimi, e cila mund të realizohet nëpërmjet përdorimit të
objekteve të ndryshme, si: përdorimit të duarve, objekteve të gjetura që kanë sipërfaqe të
ndryshme, vizatimit nëpërmjet relievit që krijon boja dhe të shtypjes së imazhin mbi letër.
Stampimi me reliev krijohet nëpërmjet gdhendjes së një materiali, ku sipërfaqja e tij lyhet me
bojë dhe shtypet mbi letër. Nxënësit, kuptojnë dhe përdorin për krijimet e tyre mundësinë e
përsëritjes së imazhit nëpërmjet kësaj teknike. Gjithashtu, nxënësit kuptojnë rolin e formave
negative dhe pozitive në këtë proces.
Stampimi stensil operon me format pozitive dhe negative të krijuara mbi sipërfaqe të sheshta
(letër ose karton). Nëpërmjet kësaj teknike mund të realizohen një numër i përsëritur
stampimesh.
Fotografia. Në këtë nënlinjë nxënësit kuptojnë që imazhi fotografik është ndryshe nga imazhi
në art dhe është mjeti kryesore i komunikimit vizual të këtij shekulli. Në këtë linjë nxënësit
kuptojnë se si funksionon dhoma e errët, se si filmi reagon ndaj dritës për të krijuar imazhin.
Ata mësojnë mënyrën se si funksionojnë lentet, fokusi, shpejtësia dhe se si të përdorin një
aparat të thjeshtë. Nxënësit, kuptojnë edhe mënyrën e stampimit komercial të fotografisë,
gjinitë e fotografisë dhe mënyrat e kompozimit.
Grafik dizajn merret me komunikimin nëpërmjet imazhit, simboleve, shkrimeve dhe reklamës.
Nxënësit kuptojnë rëndësinë e komunikimit qartë të idesë nëpërmjet imazhit. Kjo linjë i njeh
me rëndësinë e punës sistematike nëpërmjet skicave, shënimeve, kërkimeve vizuale. Nxënësit
mësojnë të përdorin stile të thjeshta shkrimi të realizuara në mënyra të ndryshme, për qëllime të
ndryshme. Ata familjarizohen me imazhet vijuese të filmave vizatimorë, ilustrimeve, reklamave
etj.
Njohuri të përgjithshme: Elementet dhe parimet e Artit pamor
Elementet
Linja: drejtimi i linjave; perspektiva me një dhe dy pika për të krijuar thellësinë; vizatimi i
kontureve të objekteve.
Forma dy dhe tredimensionale: pesha vizuale e formave (p.sh., format e mëdha me ngjyra të
lehta mund të kenë më pak peshë se format e vogla me ngjyrë të errët); konstruksionet
komplekse tredimensionale dhe motivet; gradacionet e përmasave.
75
ART PAMOR
Hapësira: perspektiva me një dhe dy pika për të krijuar iluzionin e thellësisë; kryqëzimi i
linjave në një imazh për të krijuar iluzionin e thellësisë; proporcione të vogla të figurave
njerëzore në peizazhe të mëdha në artin Kinez, që tregojnë sa i vogël është njeriu në krahasim
me natyrën; imazhe që shihen nga pika të ndryshme shukimi njëherësh në pikturën Egjiptiane
dhe kubiste.
Ngjyrat: ngjyrat e treta; kontrasti i ngjyrave; mungesa e ngjyrës.
Sipërfaqja: sipërfaqja reale dhe iluzionare që shfaqet në ambient.
Vlerat: vijat e kryqëzuara për të treguar volumin dhe hijet; gradacionet tonale.
Parimet: nxënësit kuptojnë parimet, si: (kontrasti, ritmi, variacioni, theksi, proporcionet,
baraspesha, lëvizja, harmonia dhe uniteti), por në klasën e tetë fokusi do të jetë:
Lëvizja: linjat udhëheqin sytë e spektatorit (p.sh., vijat e forta, vijat e pikëzuara); përdorimi i
formave, vlerave dhe ngjyrave për të udhëhequr syrin e spektatorit në një vepër arti (p.sh., nga
një formë e madhe në një formë të vogël, nga format me ngjyrë të errët në format me ngjyrë të
çelët, nga forma të njohura në forma të pa njohura, nga objekte me ngjyrë te ato pa ngjyrë);
lëvizja në skulpturat kinetike dhe animacion.
Nënlinja Objektiva Terma / Koncepte kyçe
Vizatimi
(5 orë)
Nxënësit duhet të jenë të aftë:
të krijojnë, duke njohur karakteristikat
shprehëse të mjeteve të vizatimit, duke
përfshirë gradacionet tonale të lapsit dhe
gomës, karbonit, stilolapsit, penelit për
vizatim, bojën e kinës dhe rapitografin dhe për
studimet me ngjyrë, lapsa me ngjyra, lapustila
e pastel;
të vizatojnë nga natyra;
të vizatojnë nga kujtesa dhe imagjinata;
të aftësohen në prezantimin e
tredimensionales në dydimensionale;
të vëzhgojnë, analizojnë dhe komunikojnë
qartë, duke përdorur një sërë mjetesh vizatimi,
duke përfshirë elementet e artit;
të zgjedhin dhe të kompozojnë imazhe;
të vizatojnë konturin e formave, lëvizjet,
tonet, teksturën, ngjyrat duke përdorur
Gradacionet tonale
Linja
Forma
Komunikimi
Kompozimi
Lëvizja
Portret
Silueta
Vëzhgimi
Vizatim nga natyra
Vizatim nga
imagjinata
Pika shikimi
Perspektiva lineare
Tri pika shikimi
Dy pika shikimi
Skica
Stili
76
ART PAMOR
perspektivën lineare dhe të zgjedhin pikën e
shikimit;
të kuptojnë diferencën midis skicave dhe
propozim ideve, vizatimit gjatë procesit të
punës dhe vizatimit të përfunduar;
të identifikojnë mjetet e përdorura në vizatim
nga të tjerët, analizojnë dhe diskutojnë
përmbajtjen e vizatimit dhe të krijojnë një
gjykim se si është arritur qëllimi;
analizojnë dhe krahasojnë vizatime të bëra në
kohë dhe vende të ndryshme, si p.sh.:
vizatimet nga autorë dhe kultura të ndryshme,
shqiptarë dhe të huaj:
- portreti i shokut.
- kompozim me tri pika shikimi, duke u
mbështetur në pikturat egjiptiane, kubiste dhe
të mesjetës.
- kompozim me pastel, ku kombinohen ose
kontrastojnë stilet e dy artistëve ose stilet
midis dy kulturave;
të analizojnë dhe vlerësojnë punën e tyre dhe
të tjerëve.
Nënlinja Objektiva Terma/koncepte kyçe
Piktura
(6 orë)
Nxënësit duhet të jenë të aftë:
të përdorin bojëra me bazë ujin, transparente
dhe opake, të zgjedhin penelat e përshtatshëm
për të krijuar me përzierjen e ngjyrave
(parësore, dytësore, të tretat dhe
komplementaret);
të krijojnë mbi sipërfaqe të lëmuara, sipërfaqe
Ngjyra transparenta
Ngjyra opake
Ngjyra parësore
Ngjyra dytësore
Ngjyrat e treta
Sipërfaqe
Planet
Perspektiva
77
ART PAMOR
të ashpra e të lagështa;
të përdorin planin e parë, perspektivën
atmosferike për të krijuar thellësinë, formën
dhe perspektivën lineare: Peizazh ku të përdorë
perspektivën atmosferike (duke iu referuar
peizazheve kineze);
të krijojnë, duke u mbështetur në eksperiencën
personale, sociale dhe në imagjinatën e tyre,
në ambientin e krijuar nga njeriu;
të mbështeten në punën e tyre në imazhet e
pikturave nga historia e artit botëror, si:
Egjipti, Kreta, mesjeta, Rilindja, arti modern
dhe vepra të autorëve shqiptarë etj.;
të kuptojnë dallimin midis pikturës së vërtetë
dhe imazheve piktorike të riprodhuara në
libra, slide etj.
të vizitojnë galerinë e arteve, të përdorin librat
e artit:
- pikturë abstrakte, ku lëvizja të krijohet nga
përdorimi i linjave, formave, vlerat, ngjyrat;
- një frame nga një film vizatimor, që tregon një
histori të thjeshtë, ku të tregohet lëvizja
përmes imazhit në vazhdim, ku objekti ose
personazhi lëviz në marrëdhënie me frejmin;
- kopjim i një pikture ose pjesë e saj me bojëra
akriliku ose tempera, duke krijuar një
interpretim personal të imazhit;
- portret me (mbeturina ushqimore), për të
komunikuar një opinion në stilin e Xhuzepe
Arkimbaldo (Giuseppe Arcimbaldo) të një
serie portretesh, të krijuara nga frutat,
perimet dhe nga objekte të tjera.
të analizojnë dhe vlerësojnë punën e tyre dhe
të të tjerëve.
atmosferika
Pikturë abstrakte
Hapësira
Variacioni tonal
Mbivendosja
Harmonia
Kontrasti
Ngjyra
Komplementare
Lëvizja
78
ART PAMOR
Nënlinja Objektiva Terma/koncepte kyçe
Stampimi
(4 orë)
Nxënësit duhet të jenë të aftë:
të kuptojnë rolin e vizatimit dhe rëndësinë e
planifikimit në procesin e stampimit:
Monotipi;
të krijojnë duke përdorur teknikën e
monotipit, duke përdorur duart, objekte të
gjetura, nëpërmjet vizatimit me ngjyrë të
bollshme, për të krijuar impresionin mbi letër;
- Monotip me dy ngjyra mbi letra me ngjyra dhe
sipërfaqe të ndryshme (letër gazete, letër të
ngjyrosur, letër të lëmuar, letër poroze, letër
të bërë vetë, copa etj.)
Stampimi me reliev
të krijojnë stampa nëpërmjet gdhendjes mbi
material të buta;
të krijojnë imazhin për stampim, duke
përdorur format pozitive dhe negative dhe
cilësinë e linjë:
- Stampim me reliev me dy ngjyra mbi letra
me ngjyra dhe sipërfaqe të ndryshme
(letër gazete, letër të ngjyrosur, letër të
lëmuar, letër poroze, letër të bërë vetë,
copa etj.)
Stampimi stensil
të zbulojnë mundësitë e kësaj teknike
stampimi për stampimin e germave:
Planifikimi
Impresioni
Sipërfaqja
Mbivendosje
Format negative dhe
pozitive
Cilësia e linjës
79
ART PAMOR
- Vizitojnë një shtypshkronjë;
të studiojnë imazhet e stampuara nga kultura
të ndryshme:
- Stampim i ndërthurur me fije me reliev (si
sixhade) mbi një copë me thurje të rralla;
(thes ose lino);
të analizojnë dhe vlerësojnë punën e tyre dhe
të tjerëve.
Nënlinja Objektiva Terma / koncepte kyçe
Fotografia
(3 orë)
Nxënësit duhet të jenë të aftë:
të kuptojnë që imazhi fotografik është ndryshe
nga imazhi artistik dhe është një nga mjetet
kryesore të komunikimit vizual në ditët e
sotme;
të kuptojnë se si funksionon dhoma e errët, se
si filmi i ndjeshëm reagon ndaj dritës dhe se si
ndodh procesi i krijimit të imazhit:
- Shndërrimi i klasën në një dhomë të errët,
duke lënë një vrimë të lirë nga hyn drita,
të vendosin letrën e bardhë përball me
rrezen e dritës dhe të vizatojnë imazhin,
që projektohet mbi letë (punë në grup);
të përdorin një aparat të thjeshtë fotografik për
një qëllim të caktuar, duke kompozuar saktë:
- Peizazh natyror i hapur dhe peizazh
urban;
të vlerësojnë dhe krahasojnë imazhe nga
historia e fotografisë, fotografi të luftës,
përdorimin e imazheve fotografike në reklama
dhe në Masmedia, fotografitë e Marubit dhe të
Imazhi fotografik
Dhoma e errët
Imazhi artistik
Reklama
Gjini e fotografisë
80
ART PAMOR
Sotirit
- Album fotografik me foto të ndara sipas
gjinisë (foto nga autorë të ndryshëm).
Nënlinja Objektiva Terma/koncepte kyçe
Grafik dizajn
(6 orë)
Nxënësit duhet të jenë të aftë:
të analizojnë idenë dhe informacionin që
përcjell një reklamë;
të kuptojnë mënyrën sistematike të punës
nëpërmjet shënimeve, skicave dhe kërkimeve
vizuale;
të përdorin stile të thjeshta shkrimi, të
shkëputura, të prera dhe të ngjitura, të krijuara
me stensil, të vizatuara me dorë, të pikturuara;
të familjarizohen me imazhe që kanë lidhje në
vazhdimësi me njëra-tjetrën, duke përfshirë
analizën e procesit dhe veprimtarinë, si librat
me ilustrime për fëmijë: Ilustrimi i një libri
për fëmijë (3 ,4, 5 vjeç), duke përdorur ngjyrat
dhe ritmin në përshtatje për këtë moshë;
të njohin simbolet dhe sistemin e simboleve
në kultura të ndryshme dhe të njëjta:
Selektimi, manipulimi i ngjyrave, vlerave dhe
tekstit të një reklame të stampuar, për t’i
ndërruar mesazhin;
të ideojnë një veshjeje, duke u mbështetur në
kultura të ndryshme të kostumit;
të ideojnë një komplet për filxhan çaji, skicë
ide.
të analizojnë dhe vlerësojnë punën e tyre dhe
të të tjerëve.
Informacion
Reklamë
Kërkime vizuale
Analiza e procesit
Ilustrime
Simbolet
81
ART PAMOR
LINJA: ARTI TREDIMENSIONAL
Orë të sugjeruara: 11 orë
Përshkrimi i linjës: Arti tredimensional
Punimet tredimensionale mund të jenë komunikuese, shprehëse ose funksionale. Ato mund të
jenë skulptura, punime artizanale, paketime dhe produkte dizajni.
Kjo linjë përfshi tri nënlinja proceset, modelimi dhe derdhja, gdhendja dhe konstruksioni.
Këtu përfshihen të gjitha elementet e artit. Modelimi, derdhja, kanë të përbashkët krijimin e
formës nëpërmjet vendosjes së materialit gradualisht. Derdhja realizohet nëpërmjet krijimit të
formës negative në materiale të lehta për t’u gërryer dhe derdhet me allçi. Modelimi realizohet
me plastelinë ose me teknikën e carta pestës.
Gdhendja ka të bëjë me gërryerjen e materialit deri sa të marrë formë. Ky proces mund të
realizohet nëpërmjet gdhendjes së sapunit, qiriut, bukës së peshkut etj. (ose ku është e mundur
ndonjë dru të butë ose gur shtufi), duke përdorur thikë, bishtin e lugës etj.
Konstruksioni përfshin përdorimin e çdo materiali që mund të pritet, fiksohet, për të ndërtuar
një formë apo strukturë, duke përdorur mjetet e duhura dhe mjetet për t’i bashkuar. Karton me
ngjitës, tela të përkulur dhe të lidhur, dru me gozhdëve, pëlhura të mbushura dhe të qepura së
bashku, metale të buta të kapura ose të ngjitura, janë disa shembuj.
Nënlinja Objektiva Terma/koncepte kyçe
Modelimi,
derdhja
(3 orë)
Nxënësit duhet të jenë të aftë:
të modelojnë, duke përdorur material: si
plastelinë, baltë, carta pesta;
të derdhin me allçi nëpërmjet formave
negative të gdhendura në baltë ose me
mënyra të tjera të thjeshta;
Kompleti i filxhanëve të çajit (i ideuar në orën e
dizajnit modelohet me plastelinë).
Forma objektesh të thjeshta të derdhura në allçi
pas modelimit me baltë ose plastelinë të
negativit;
të analizojnë dhe vlerësojnë punën e tyre dhe
të tjerëve.
Format negative
Format pozitive
e negativi
Sipërfaqja
82
ART PAMOR
Nënlinja Objektiva Terma/koncepte kyçe
Gdhendja
(2 orë)
Nxënësit duhet të jenë të aftë:
të gdhendin duke përdorur materiale të buta
si sapun, bukë peshku, parafinë (në raste të
mundshme gur shtufi) etj.;
Portret, kafshë ose figurë, gdhendje mbi një
material të butë;
të analizojnë dhe vlerësojnë punën e tyre dhe
të të tjerëve.
Karakteristikat e
materialeve
Forma
Portreti
Figurina
Nënlinja Objektiva Terma/koncepte kyçe
Konstruksioni
(6 orë)
Nxënësit duhet të jenë të aftë:
të përdorin materialet e duhura nëpërmjet
proceseve, si: prerja, dhënia formë, ngjitja
dhe ndërrimi i një strukture (letra e kartonë,
tela të përkulshëm, drunj me nyje, unaza
perdesh, material copash të qepura dhe të
mbushura, tapa shishesh, shishe plastike etj.):
Skulpturë kinetike, duke u mbështetu në
skulpturat e Kalderit;Varëse, byzylyk, kurora,
kuleta ose çanta etj., duke përdorur materiale të
riciklueshme;
të vlerësojnë artin tredimensional nëpërmjet
shembujve nga veprat e historisë së artit,
artizanate, objekte funksionale dizajni,
arkitektura etj.:
Konstruksion ndërtese, ose ure, etj., me tel të butë
duke u mbështetur në arkitektura të tilla si kulla
Eifel, dhe konstruksione të tjera arkitektonike
bashkëkohore;
Procese
Skulptura kinetike
Materiale të
riciklueshme
Tredimensionale
Artizanati
Objekte funksionale
Arkitektura
83
ART PAMOR
Kostum për ballo me maska, duke modifikuar
rroba të vjetra;
të analizojnë dhe vlerësojnë punën e tyre dhe
të tjerëve.
OBJEKTIVAT SIPAS LINJAVE/NËNLINJAVE, KLASA E 9-TË
35 javë mësimore x 1 orë/javë = 35 orë/vjetore
Klasa Linja Orë të sugjeruara
9 Linja: Arti dydimensional 24 orë
Nënlinja: Vizatimi 5 orë
Nënlinja: Piktura 7 orë
Nënlinja: Stampimi 4 orë
Nënlinja: Fotografia 3 orë
Nënlinja: Grafik dizajn 5 orë
Linja: Arti tredimensional 11 orë
Nënlinja: Modelimi, derdhja 3 orë
Nënlinja: Gdhendja 2 orë
Nënlinja: Konstruksioni 6 orë
LINJA : ARTI DYDIMENSIONAL
Orë të sugjeruara: 24 orë
Përshkrimi i linjës: Vizatimi. Në këtë nënlinjë nxënësit aftësohen të vëzhgojnë dhe të
vizatojnë objektet direkt nga natyra. Ata kuptojnë paraqitjen e formës tredimensionale në
sipërfaqe dydimensionale. Në këtë linjë, nxënësit kuptojnë që vizatimi është baza për të gjitha
linjat e tjera. Nxënësit, mësojnë të përdorin me kompetencë mjetet e vizatimit dhe
karakteristikat e tyre shprehëse, duke përfshirë elementet e artit dhe dizajnit në punimet e tyre.
Piktura. Në këtë nënlinjë nxënësit përdorin bojërat e ujit për të zbuluar përzierjet e ngjyrave
dhe derivatet e tyre (parësore, dytësore, të tretat, komplementare, analoge). Gjithashtu, ata
analizojnë dhe pikturojnë, duke i zbuluar ngjyrat nga natyra dhe veprat e ndryshme të artit.
Nxënësit këtu i kushtojnë rëndësi kompozimeve nga natyra dhe imagjinata, duke përdorur
planet, krijojnë formën, perspektivën atmosferike dhe atë lineare.
Stampimi. Në këtë nënlinjë, tri procese të thjeshta stampimi tregojnë tri mënyra të ndryshme të
paraqitjes së imazhit të krijuar. Nxënësit kuptojnë rolin e vizatimit dhe rëndësinë e planifikimit
në procesin e stampimit.
84
ART PAMOR
Monotipi është një teknikë stampimi, e cila mund të realizohet nëpërmjet përdorimit të
objekteve të ndryshme, si përdorimit të duarve, objekteve të gjetura që kanë sipërfaqe të
ndryshme, vizatimit nëpërmjet relievit që krijon boja dhe të shtypjes së imazhin mbi letër.
Stampimi me reliev krijohet nëpërmjet gdhendjes së një materiali, ku sipërfaqja e tij lyhet me
bojë dhe shtypet mbi letër. Nxënësit kuptojnë dhe përdorin për krijimet e tyre mundësinë e
përsëritjes së imazhit nëpërmjet kësaj teknike. Gjithashtu, nxënësit kuptojnë rolin e formave
negative dhe pozitive në këtë proces.
Stampimi stensil operon me format pozitive dhe negative të krijuara mbi sipërfaqe të sheshta
(letër ose karton). Nëpërmjet kësaj teknike mund të realizohen një numër i përsëritur
stampimesh.
Fotografia. Në këtë nënlinjë nxënësit kuptojnë që imazhi fotografik është ndryshe nga imazhi
në art dhe është mjeti kryesore i komunikimit vizual të këtij shekulli. Në këtë linjë, nxënësit
kuptojnë se si funksionon dhoma e errët, se si filmi reagon ndaj dritës për të krijuar imazhin.
Ata mësojnë mënyrën se si funksionojnë lentet, fokusi, shpejtësia dhe se si të përdorin një
aparat të thjeshtë. Nxënësit, kuptojnë edhe mënyrën e stampimit komercial të fotografisë,
gjinitë e fotografisë dhe mënyrat e kompozimit.
Grafik dizajni merret me komunikimin nëpërmjet imazhit, simboleve, shkrimeve dhe
reklamës. Nxënësit kuptojnë rëndësinë e komunikimit qartë të idesë nëpërmjet imazhit. Kjo
linjë i njeh ata me rëndësinë e punës sistematike nëpërmjet skicave, shënimeve, kërkimeve
vizuale. Nxënësit mësojnë të përdorin stile të thjeshta shkrimi të realizuara në mënyra të
ndryshme, për qëllime të ndryshme. Ata familjarizohen me imazhet vijuese të filmave
vizatimorë, ilustrimeve, reklamave etj.
Njohuri të përgjithshme: Elementet dhe parimet e Artit pamor
Elementet
Linja: përsëritja e linjave krijon ritëm vizual; përsëritja e linjave në mënyra të ndryshme, krijon
sipërfaqen; perspektiva me një dhe dy pika për të krijuar thellësinë.
Forma dy dhe tredimensionale: format pozitive dhe negative, baraspesha mes tyre.
Hapësira: proporcionet e figurës së njeriut; mënyra alternative për të krijuar thellësinë (p.sh.,
shtresat në imazhet e artit mesjetar).
Ngjyrat: ngjyrat monokromatike; ngjyrat e tokës.
Sipërfaqja: sipërfaqja në veprat e artit dy dhe tredimensionale.
Vlerat: gradacionet tonale të ngjyrave; gradacionet tonale të bardh e zisë.
Parimet: nxënësit kuptojnë parimet, si: kontrasti, ritmi, variacioni, theksi, proporcionet,
baraspesha, lëvizja, harmonia dhe uniteti, por në klasën e nëntë fokusi do të jetë:
Uniteti: Vendosja (p.sh., vendosja e formave për të ndjekur një ritëm të caktuar); grupimi i
elementeve së bashku.
Nënlinja Objektiva Terma / koncepte kyçe
Vizatimi
(5 orë)
Nxënësit duhet të jenë të aftë:
të krijojnë, duke njohur karakteristikat
shprehëse të mjeteve të vizatimit dhe duke
Karakteristikat
shprehëse
Gradacionet tonale
Tredimensionale
85
ART PAMOR
përfshirë gradacionet tonale të lapsit dhe
gomës, karbonit, stilolapsit, penelit për
vizatim, bojën e kinës dhe rapitografin dhe për
studimet me ngjyrë, lapsa me ngjyra, lapustila
e pastel;
të vizatojnë nga natyra;
të vizatojnë nga kujtesa dhe imagjinata;
të aftësohen në prezantimin e punëve
tredimensionale në punë dydimensionale;
të vëzhgojnë, analizojnë, kujtojnë dhe
komunikojnë qartë, duke përdorur një sërë
mjetesh vizatimi, duke përfshirë elementet e
artit;
të zgjedhin dhe të kompozojnë imazhe;
të vizatojnë konturin e formave, lëvizjet, tonet,
teksturën, ngjyrat, duke përdorur perspektivën
lineare dhe të zgjedhë pikën e shikimit;
të kuptojnë diferencën midis skicave dhe
propozim ideve, vizatimet gjatë procesit të
punës dhe vizatimit të përfunduar;
të identifikojnë mjetet e përdorura në vizatim
nga të tjerët, duke diskutuar përmbajtjen e
vizatimit dhe të krijojnë një gjykim se si është
arritur qëllimi;
të interpretojnë mënyra alternative për të
krijuar thellësinë në krijim (p.sh., shtresat në
imazhet e artit mesjetar):
Kompozim (për të krijuar thellësinë);
Kompozim, ku ndërthurja e objektit të krijojë
iluzion optik;
Projekt për një kompleks banesash në vizatim;
Dydimensionale
Linja
Forma
Lëvizja
Kompozim
Motivi
Ritmi
Silueta
Vëzhgimi
Vizatim nga natyra
Vizatim nga
imagjinata
Proporcionet e figurës
së njeriut
86
ART PAMOR
të studiojnë dhe vizatojnë figurën e njeriut,
duke respektuar proporcionet e figurës së
njeriut;
Skica me figurën e njeriut në lëvizje;
të analizojnë dhe krahasojnë vizatime të bëra
në kohë dhe vende të ndryshme, si p.sh.:
vizatimet nga autorë dhe kultura të ndryshme,
shqiptarë dhe të huaj;
të analizojnë dhe vlerësojnë punën e tyre dhe
të të tjerëve.
Nënlinja Objektiva Terma/koncepte kyçe
Piktura
(7 orë)
Nxënësit duhet të jenë të aftë:
të përdorin bojëra me bazë ujin, transparente
dhe opake, të zgjedhin penelat e përshtatshëm
për të krijuar me përzierjen e ngjyrave
(parësore, dytësore, të tretat dhe
komplementaret);
të krijojnë mbi sipërfaqe të lëmuara, sipërfaqe
të ashpra e të lagështa;
të përdorin planin e parë, perspektivën
atmosferike për të krijuar thellësinë, formën
dhe perspektivën lineare:
Peizazh ku të përdorë dy pika perspektive;
të krijojnë, duke u mbështetur në përvojën
personale, sociale dhe në imagjinatën e tyre,
në mjedisin e krijuar nga njeriu;
të mbështetin punën e tij në imazhet e
pikturave nga historia e artit botërore, si:
Egjipti, Kreta, mesjeta, Rilindja, arti modern
dhe vepra të autorëve shqiptarë etj.;
Ngjyra transparente
Ngjyra parësore
Ngjyra dytësore
Ngjyra të treta
Ngjyra komplementare
Planet
Perspektiva lineare
Perspektiva
atmosferike
Hapësira
Variacioni tonal
Harmonia
Kontrasti
Motivi
Ritmi
Linjat
Format
Vlerat
Pikturë abstrakte
87
ART PAMOR
të bëjnë dallimin midis pikturës së vërtetë dhe
imazheve piktoreske të riprodhuara në libra,
slide etj.:
Pikturë abstrakte, ku lëvizja të krijohet nga
përdorimi i linjave, formave, vlerat, ngjyrat
(Kandinskij, Pol Kle etj.);
Natyrë e qetë me objekte (e realizuar me tempera
ose akrilik);
Natyrë e qetë me objekte (e realizuar me kolazh
dhe teknika të përziera);
Kompozim me njerëz pasi të ketë studiuar vepra
nga Goja, Pikaso, Rodin etj.;
të analizojnë dhe vlerësojnë punën e tyre dhe
të të tjerëve.
Lëvizja
Kompozim me njerëz
Proporcionet e figurës
së njeriut
Nënlinja Objektiva Terma/koncepte kyçe
Stampimi
(4 orë)
Nxënësit duhet të jenë të aftë:
të kuptojë rolin e vizatimit dhe rëndësinë e
planifikimit në procesin e stampimit:
Monotipi
të krijojnë, duke përdorur teknikën e
monotipit, duke përdorur duart, objekte të
gjetura, nëpërmjet vizatimit me ngjyrë të
bollshme për të krijuar impresionin mbi letër:
Natyrë të qetë, nëpërmjet përdorimit të ngjyrave mbi
letra me ngjyra dhe tekstura të ndryshme;
Stampimi me reliev
të krijojnë stampa nëpërmjet gdhendjes mbi
materiale të buta;
të krijojnë imazhin për stampim, duke
përdorur format pozitive dhe negative dhe
Sipërfaqja
Mbivendosje
Format negative dhe
pozitive
Kompozim
Grafika
Simbole
Logo
88
ART PAMOR
cilësinë e linjë:
Kompozim me figurën e njeriut, pasi të ketë studiuar
grafikët e Kolvitc;
Stampimi stensil
të zbulojnë mundësitë që ofron kjo teknikë për
stampimin e germave;
të studiojë imazhet e stampuara nga kultura të
ndryshme:
Simbole logo, për një qëllim të caktuar;
të analizojnë dhe të vlerësojnë punën e tyre
dhe të të tjerëve.
Nënlinja Objektiva Terma/ koncepte kyçe
Fotografia
(3 orë)
Nxënësit duhet të jenë të aftë:
të kuptojnë që imazhi fotografik është ndryshe
nga imazhi artistik dhe se është një nga mjetet
kryesore të komunikimit vizual në ditët e
sotme;
të kuptojnë se si funksionon dhoma e errët, se
si filmi i ndjeshëm reagon ndaj dritës dhe se si
ndodh procesi i krijimit të imazhit;
të njohin dhe të kuptojnë ndikimin e
fotografisë mbi veprat e artistëve të ndryshëm,
si: Dadaistët, Man Ray etj.:
Fotomontazh për një ide të caktuar;
të përdorë një aparat të thjeshtë fotografik për
një qëllim të caktuar, duke kompozuar saktë:
Fotografi aktivitetesh, ose fotografi nga rrugët e
qytetit;
të vlerësojë imazhe nga historia e fotografisë
Imazhi fotografik
Imazhi artistik
Dhoma e errët
Fotomontazh
Kompozimi
Gjini e fotografisë
Fotografi artistike
89
ART PAMOR
për të kuptuar komunikimin e ideve përmes
fotografisë:
Album me fotografi artistike.
Nënlinja Objektiva Terma/koncepte kyçe
Grafik
dizajn
(5 orë)
Nxënësit duhet të jenë të aftë:
të analizojnë idenë dhe informacionin që
përcjellin imazhet, simbolet, shkrimet dhe
reklamat;
të kuptojnë mënyrën e të punuarit sistematik,
nëpërmjet shënimeve, skicave, kërkimeve
vizuale dhe përpunimit të materialit;
të përdorin stile të thjeshta shkrimi, të
shkëputura, të prera dhe të ngjitura, të krijuara
me stensil, të vizatuara me dorë, të pikturuara;
të rrisin interesin në fushën e komunikimit
vizual, duke vlerësuar shembuj të grafik
dizajnit në përdorim, si p.sh., reklamat e
dyqaneve, reklamat te autobusët, revistat dhe
gazetat, shenjat e rrugëve etj.:
Poster për një qëllim të caktuar (kombinimi i
imazheve me shkrimin, studim posterash);
Kopertina (coveri) i një CD-e, të një grupi muzikor
të parapëlqyer;
Çantë prej letre ose beze për një produkt kozmetik
ose ushqimor;
Skicë ideja për një veshje, duke u mbështetur në
kultura të ndryshme;
të analizojnë dhe vlerësojnë punën e tyre dhe
të të tjerëve.
Informacioni i imazhit
Kërkimi vizual
Përpunimi i materialit
Stil shkrimi
Komunikimi vizual
Poster
Cover (kopertinë)
Reklama
Skicë ide
90
ART PAMOR
LINJA: ARTI TREDIMENSIONAL
Orë të sugjeruara: 11 orë
Përshkrimi i linjës: Arti tredimensional
Punimet tredimensionale mund të jenë komunikuese, shprehëse ose funksionale. Ato mund të
jenë skulptura, punime artizanale, paketime dhe produkte dizajni.
Kjo linjë përfshin si tri nënlinja proceset: modelimi dhe derdhja, gdhendja dhe
konstruksioni. Këtu përfshihen të gjitha elementet e artit. Vizatimi, ka një rëndësi të veçantë
në zhvillimin dhe prezantimin e formës tredimensionale. Modelimi e derdhja kanë të përbashkët krijimin e formës nëpërmjet vendosjes së materialit gradualisht.
Derdhja realizohet nëpërmjet krijimit të formës negative në materiale të lehta për t’u gërryer dhe derdhet
me allçi. Modelimi realizohet me plastelinë ose me teknikën e carta pestës.
Gdhendja ka të bëjë me gërryerjen e materialit deri sa të marrë formë. Ky proces mund të
realizohet nëpërmjet gdhendjes së sapunit, qiriut, bukës së peshkut etj. (ose ku është e mundur
ndonjë dru të butë ose gur shtufi), duke përdorur thikën, bishtin e lugës etj.
Konstruksioni përfshin përdorimin e çdo materiali që mund të pritet, fiksohet për të ndërtuar
një formë apo strukturë, duke përdorur mjetet e duhura dhe mjetet për t’i bashkuar. Karton me
ngjitës, tela të përkulur dhe të lidhur, dru me gozhdë, pëlhura të mbushura dhe të qepura së
bashku, metale të buta të kapura ose të ngjitura, janë disa shembuj.
Nënlinja Objektiva Terma/koncepte kyçe
Modelimi,
derdhja
(3 orë)
Nxënësit duhet të jenë të aftë:
të modelojnë, duke përdorur material: si
plastelinë, baltë, carta pesta;
të derdhin me allçi në format negative të
gdhendura në baltë ose me mënyra të tjera
të thjeshta:
Modelojnë me argjil ose carta pesta figuracione
të ndryshme për bizhu;
të analizojnë dhe të vlerësojnë punën e tyre
dhe të të tjerëve.
Format negative
Format pozitive
Sipërfaqja
Forma
Linja
91
ART PAMOR
Nënlinja Objektiva Terma/koncepte kyçe
Gdhendja
(2 orë)
Nxënësit duhet të jenë të aftë:
të gdhendin, duke përdorur materiale të buta, si:
sapun, bukë peshku, parafinë (në raste të
mundshme gur shtufi) etj.:
Figurë ose portret njeriu, duke gdhendur ose
gërryer materiale të buta, si: qeramikë, allçi, dru i
butë, parafinë;
të analizojnë dhe vlerësojnë punën e tyre dhe të
të tjerëve.
Karakteristikat e
materialeve
Forma
Figurë njeriu
Portreti
Nënlinja Objektiva Terma/koncepte kyçe
Konstruksioni
(6 orë)
Nxënësit duhet të jenë të aftë:
të përdorin materialet e duhura nëpërmjet
proceseve, si: prerja, dhënia formë, ngjitja dhe
ndërrimi i një strukture (letra e kartonë, tela të
përkulshëm, drunj me nyje, unaza perdesh,
material copash të qepura dhe të mbushura, tapa
shishesh, shishe plastike etj.):
Figurë njeriu në pozicione të ndryshme, skulpturë
me tel;
të vlerësojnë artin tredimensional nëpërmjet
shembujve nga veprat e historisë së artit,
artizanati, objekte funksionale dizajni,
arkitektura etj.:
Skenë për një teatër kukullash dhe personazhe, duke
përdorur kryesisht materiale të buta tekstili;
Modelimi i veshjes së ideuar me materiale të
riciklueshme;
Realizimi i projektit të banesave në karton (punë në
Procese
Karakteristikat e
materialeve
Figura e njeriut
Dimensionale
Artizanat
Objekte
Funksionale
Arkitektura
Skena
Modelim i veshjes
Projekti
92
ART PAMOR
grup);
të analizojnë dhe vlerësojnë punën e tyre dhe të
të tjerëve.