RICK DE LEEUW EN JAN HAUTEKIET                 GENIETEN MET ‘TE GEK?!’ VAN EEN NIEUW PUBLIEK

‘Hier voel jeandereemoties’

Rick de Leeuw en Jan Hautekiettoeren langs psychiatrischeziekenhuizen. ‘Het is het mooistewat we ooit gedaan hebben’, zegtdie laatste. VEERLE BEEL

Het is namiddag en dekapel van het psy­chiatrisch zieken­huis Sint­Kamillusis volgelopen voor

het bekende duo dat al tien jaarsamen door Vlaanderen toert:Rick de Leeuw en Jan Hautekiet.Maar eerst is het de beurt aan ei­gen volk: twee bewoners die elktwee nummers mogen brengen.Random Deposit laat zijn elektro­nische muziek schallen en blaasthet publiek omver met een parlan­do­verslag van zijn dooltocht doorde stad Leuven toen hij een zwarepsychose doormaakte. Het is geenevidente intro. Het is ook geenvanzelfsprekende artiestennaam,zeg ik hem tijdens de pauze.‘Vind je? Het staat voor alle din­gen die willekeurig op je af komen,zoals de genen waarmee we gebo­ren worden. In het begin is alleschaos. Achteraf moet je dat gaanordenen. Muziek helpt daarbij.’Baro is een cowboy die rechttoerechtaan country zingt, met hetjuiste accent en de juiste akkoor­den op zijn gitaar. ‘Voor mij is mu­ziek een verlossing. Als ik veel ne­gatieve gedachten heb, kan ik zeloslaten wanneer ik speel. Ik kanook alleen maar echt gevoelens ui­ten in mijn liedjes. Niet dat ik nietsociaal ben, maar sociale contac­

ten blijven vaak oppervlakkig. Hetis alleen in de muziek dat ik dieperkan gaan.’

Passie

In de zaal zit een gemengd publiekvan patiënten, begeleiders, omwo­nenden en mensen die van verderzijn gekomen speciaal voor de affi­che. ‘Ik ben 58 en het is voor heteerst dat ik in een psychiatrischeinstelling kom’, zegt Hans. Hij ismagistraat en wil zijn familie­naam liever niet in de krant.‘Ik kende deze wereld amper. Ikwist niet dat het hier zo groot was.Ik vernam net dat hier liefst300 mensen verblijven. Ik heb nugezien dat het om gewone mensengaat. Eerlijk, ja, ik had daar eenander beeld van.’De missie van deze Te gek!? Opengeest­toer, die in Bierbeek precieshalfweg is, is daarmee al geslaagdnog voor Rick de Leeuw en JanHautekiet de eerste noten inzet­ten.‘Ik denk nooit meer aan jou’, noguit de Tröckener Kecks­periodevan de zanger, met zijn dwingendetegen­beter­weten­in­refrein, bijtde spits af. Het wordt gevolgd doorhet schaamteloos sentimentele‘Houd me stevig vast’, uit zijn jong­ste cd. Het zijn twee registers diede Vlaamse Nederlander moeite­

COLUMN

RETORICA

RIK TORFS

Zoals andere jongeren kreeg ik eenuitnodiging om Barack Obama toe tejuichen in de Bozar. Interessant. Zeerzeker. Je maakt het maar één keermee. Maar er was een heel goede re­den om niet te gaan. De verplichtingom, wat de Amerikaanse president ookzegt, enthousiast te zijn. Luid applausis het minimum. Naar alle waarschijn­lijkheid valt een staande ovatie niet tevermijden. Recht veren is dan de enigemogelijkheid. Wie blijft zitten, wordtaangestaard. Is een zuurpruim, niettot enthousiasme in staat. Pas op, ie­mand kunnen en mogen bewonderenis prachtig. Maar wanneer bewonde­ring verplichtend is, breekt het angst­zweet uit. Hoe veins je enthousiasmete midden van enthousiastelingen?Met pausen is het ook altijd moeilijk.Ik herinner me een Romereis met on­ze studenten, onder wie een bejaardeadvocaat die doorgaans rust vond inde werken van Seneca. Toen de pausvoorbijkwam, gooide hij twee stoelenom en vertrappelde een zeventigjarigezuster uit Nottingham die net zelf vaneen klapstoel was gevallen. Paus Jo­hannes Paulus II hield daarna een toe­spraak waarvan ik mij enkel hetstormachtige applaus herinner.In 2008 woonde ik in Rome een sym­posium bij over de vijfentwintigsteverjaardag van het kerkelijk wetboek.Het eindigde met een redevoering vande toenmalige Heilige Vader. Wilde ta­ferelen alom. Enkele vooraf ingelichteuitverkorenen mochten paus Benedic­tus XVI, die vooraan in een salonmeu­bel plaatsnam, persoonlijk begroeten.Onder hen Ombretta Fumagalli Carul­li, de Milanese nachtegaal van het ker­kelijk recht. Ze was gehuld in een ze­dig mantelpak, aan hals en armenblonk goud. Ik zag haar trots knielenvoor Joseph Ratzinger, waardoor inhaar rok een scheur verscheen. Hettemperde haar geluk nauwelijks. Haarknieval was haar trots. Je las het eenhalf uur later nog altijd in haar blik.De paus hield die dag een toespraakover relativisme. Hij was er tegen.Politieke toespraken raken zelden, om­dat ze zorgvuldig zijn geconstrueerdmet een overduidelijk doel voor ogen:mensen overtuigen. Logische fragmen­ten staan ten dienste van emotie. Ofde spreker daarbij zelf meent wat hijzegt, en in welke mate, blijft in hetmidden. Het gaat niet om wat de rede­naar voelt, maar om wat toeschouwersdienen te voelen. De boodschapperblijft buiten schot. Ook en vooral wan­neer hij over zichzelf spreekt, zijn ne­derige afkomst aanhaalt alsook demoeilijkheden die hij heeft overwon­nen. Zo gaat het altijd. Zelf bestegende sprekers allemaal de maatschappe­lijke ladder, niemand daalde haar af.Mijn favoriete redenaar, of liever tekst­schrijver, Lysias, geboren in 445 voorChristus, volgde de andere richting.Hij erfde een fortuin, maar verloorzijn geld door politieke omstandighe­den, zonder het persoonlijk te hoevenverbrassen. Zijn stijl is helder en een­voudig. De ironie die hij hanteert, ver­

hoogt het waarheidsgehalte van zijnteksten. Want enkel ernstige mensenliegen.Lysias weet een crimineel voor te stel­len als een behoeftige kreupele. Hijdoet het zo meesterlijk dat hij de logi­ca, die hij schijnbaar hanteert, over­treft en overstijgt. Want logica verengtnoodzakelijk de werkelijkheid. Retori­ca veel minder. Zij kan logica als on­voldoende genereus van de hand wij­zen. Soms prijst ze het zogenaamdebuikgevoel als ethisch superieur: wielogisch denkt, heeft geen hart. Danligt levensgevaarlijk populisme à laGeert Wilders op de loer. Maar de no­bele redenaar verwerpt de logica niet,

hij speelt ermee op liefdevolle wijze.Daarom verkies ik de krukkige redene­ringen van Lysias boven de wijze les­sen van Obama, die op vermeendeweldenkendheid en niet op logica zijngebaseerd. De kracht van Lysias isjuist dat hij de logica als uitgangspuntaanvaardt. Zijn betoog lijkt perfect ra­tioneel, ook al schuilen er drogredene­ringen in. Want drogredeneringen blij­ven redeneringen. Lysias slaagt erinvia retorische trucs een misdrijf alsperfect begrijpelijk, zelfs onvermijde­lijk te verklaren. Zijn drogredenerin­gen zijn schoonheidsvlekjes die de lo­gisch opgebouwde toespraak karaktergeven. Waarachtig maken. Redenaarsmaken door een kleine zwenking rede­lijkheid aannemelijk.Zeker, ook die techniek kan gevaarlijkzijn. Maar dat is Lysias niet. Hij wil dewereld niet veranderen, maar enkelhet menselijke falen begrijpelijk ma­ken. Daarom is hij een bron vantroost.Die Europese waarden waar de Ameri­kaan Obama zo parmantig mee uitpak­te, misschien zitten ze wel bij Lysias.

Ik verkies de krukkigeredeneringen vanLysias boven de wijzelessen van Obama,die op vermeendeweldenkendheiden niet op logicazijn gebaseerd

©rr

Rik Torfs is rector van de KU Leuven.Zijn column verschijnt elke maandag.

D10 hart&hoofd DE STANDAARDMAANDAG 31 MAART 2014

RICK DE LEEUW EN JAN HAUTEKIET                 GENIETEN MET ‘TE GEK?!’ VAN EEN NIEUW PUBLIEK

Jan Hautekiet, achter zijn piano, en Rick de Leeuw, met griep: ‘Een gewoon concert kun je afzeggen, maar dit natuurlijk niet. Dit is zo bijzonder.’ © Koen Bauters

loos bespeelt, en die elkaar blijvenafwisselen.

Griep

De piano van Jan Hautekiet en destem van Rick de Leeuw komenom de beurt op de voorgrond. On­der meer in de mooie vertalingvan een nummer van Lou Reed,‘Karolien zegt’, laat De Leeuw uit­eindelijk alle ruimte aan zijn be­geleider. En of we morgen, als weHautekiet op de radio horen, als­jeblieft niet willen vergeten hoe­veel passie en gedrevenheid erschuilgaat in een man die quastem nogal koel en afstandelijkklinkt?

‘Alain de Bottonzegt dat cultuurgeen troostenderol speelt. Maarhier komen we ertoch heel dicht bij’RICK DE LEEUW

Het moet gezegd dat ook de stemvan De Leeuw met het vorderenvan het concert almaar beter gaatklinken. ‘Wakker geworden metgriep’, zegt hij na afloop in zijn feil­loze dictie. ‘Een gewoon concertkun je afzeggen, maar dit natuur­lijk niet. Want dit is zo bijzonder.’Dat meerdere mensen tijdens hetconcert van hun stoel opstondenom buiten een sigaret te gaan ro­ken, en dan terugkwamen, of datde zaal voor het einde van het con­cert al gedeeltelijk leeg liep, heefthem niet gestoord.‘De patiënten hebben vaak maareen korte spanningsboog. Na eenminuut of twintig is het op enmoeten ze even een luchtje schep­pen. Het is een andere code dantijdens een klassiek concert in eentheater.’De sfeer is ook anders, vindt DeLeeuw. ‘Een goed lied roept bij deluisteraar herkenning en emotiesop. Bij dit publiek zijn de emotiesanders, en dat voel je. Die heleruimte raakt ermee gevuld. De En­gelse filosoof Alain de Bottonheeft ooit gezegd dat cultuur ver­zuimd heeft om de troostende rolvan religie op te nemen, omdatcultuur zich teruggetrokken heeftin de theaters en concertzalen.Maar hier komen we er toch heeldicht bij.’

Stevige knuffel

An, die ex­patiënte is, bevestigt:‘De teksten zijn goed. Ze gaan overdingen waarmee iedereen te ma­ken krijgt: vriendschap en liefde,donkerte en licht. Ik heb er ietsaan gehad.’‘Het is het mooiste wat we ooithebben gedaan’, vindt Jan Haute­kiet. ‘Toen ze ons voorstelden omin psychiatrische ziekenhuizen tespelen, dacht ik: waarom niet.Maar ik had geen idéé. Ik hadnooit kunnen denken dat het zointens zou zijn.’Misschien daarom dat het ‘bloe­menmeisje’ – in dit geval een be­woonster van de instelling – vanDe Leeuw op het podium niet zo­maar een zoen, maar een stevigeknuffel kreeg. Ze zwijmelde er nogvan toen het applaus al lang ge­doofd was: ‘Ik wist niet dat hij zul­ke mooie ogen heeft!’Als daar maar geen nieuwe griepvan komt.

Open Geest is eenmuziektheaterproductievan Te Gek!? en C° Maandacht.Voor de speeldata:www.tegek.be

© Koen Bauters

DE STANDAARDMAANDAG 31 MAART 2014 hart&hoofd D11