Download - Rodzaje i gatunki literackie
![Page 1: Rodzaje i gatunki literackie](https://reader036.vdocuments.pub/reader036/viewer/2022081506/56814315550346895daf6a27/html5/thumbnails/1.jpg)
oprac. Iwona Możejko
![Page 2: Rodzaje i gatunki literackie](https://reader036.vdocuments.pub/reader036/viewer/2022081506/56814315550346895daf6a27/html5/thumbnails/2.jpg)
![Page 3: Rodzaje i gatunki literackie](https://reader036.vdocuments.pub/reader036/viewer/2022081506/56814315550346895daf6a27/html5/thumbnails/3.jpg)
Genologia – dział poetyki
zajmujący się rodzajami i gatunkami
literackimi.
![Page 4: Rodzaje i gatunki literackie](https://reader036.vdocuments.pub/reader036/viewer/2022081506/56814315550346895daf6a27/html5/thumbnails/4.jpg)
WYZNACZNIKI RODZAJOWE
LIRYKA
Kim jest osoba mówiąca w utworze (nadrzędna wobec innych)?
podmiot liryczny
Jak zbudowany jest świat przedstawiony?
brak fabuły
Jaki rodzaj wypowiedzi dominuje?
monolog liryczny
W jaki sposób opisywany jest świat?
świat jako wyraz uczuć, przeżyć i refleksji
podmiotu lirycznego
Przykłady gatunków
epigramat, fraszka, pieśń, hymn, sonet,
oda, elegia, tren, sielanka
![Page 5: Rodzaje i gatunki literackie](https://reader036.vdocuments.pub/reader036/viewer/2022081506/56814315550346895daf6a27/html5/thumbnails/5.jpg)
Osoba mówiąca w utworze – podmiot liryczny.
fikcyjna osoba wypowiadająca swe przeżycia, doznania, refleksje, poglądy monolog podmiotu lirycznego jest subiektywnystanowi ośrodek świata przedstawionego
Podmiot autorski – utożsamiony z autorem, lecz to również osoba fikcyjna, wykreowana.
![Page 6: Rodzaje i gatunki literackie](https://reader036.vdocuments.pub/reader036/viewer/2022081506/56814315550346895daf6a27/html5/thumbnails/6.jpg)
RODZAJE PODMIOTU LIRYCZNEGO
podmiot indywidualny
wyraża świat uczuć, doznań jednostki
podmiot zbiorowyprzekazuje
doświadczenia ogólne, dotyczące np.
całego pokoleniaLIRYKA OSOBISTA LIRYKA PODMIOTU
ZBIOROWEGO (NIEOSOBISTA)
![Page 7: Rodzaje i gatunki literackie](https://reader036.vdocuments.pub/reader036/viewer/2022081506/56814315550346895daf6a27/html5/thumbnails/7.jpg)
Liryka bezpośrednia – podmiot liryczny przedstawia swoje doznania w formie bezpośredniego monologu, mającego charakter wyznania.
Charakterystyczne formy gramatyczne: zaimki rzeczowne: „ja”, „mój” czasowniki w pierwszej osobie, np. „mówię”, „piszę”
![Page 8: Rodzaje i gatunki literackie](https://reader036.vdocuments.pub/reader036/viewer/2022081506/56814315550346895daf6a27/html5/thumbnails/8.jpg)
RODZAJE LIRYKI BEZPOŚREDNIEJ
liryka osobistapodmiot liryczny jest
utożsamiany z autorem
liryka maski
podmiot przyjmuje postać osoby, rzeczy, zwierzęcia,
rośliny, a wyrażone w wierszu treści można przypisać
autorowi
liryka roli
podmiotu lirycznego nie można identyfikować z autorem;
przyjmuje on rolę np. postaci historycznej, mitologicznej
![Page 9: Rodzaje i gatunki literackie](https://reader036.vdocuments.pub/reader036/viewer/2022081506/56814315550346895daf6a27/html5/thumbnails/9.jpg)
Liryka osobista
Moja piosnka
Do kraju tego, gdzie kruszynę chlebaPodnoszą z ziemi przez uszanowanieDla darów Nieba….
Tęskno mi, Panie…
(Cyprian Kamil Norwid)
![Page 10: Rodzaje i gatunki literackie](https://reader036.vdocuments.pub/reader036/viewer/2022081506/56814315550346895daf6a27/html5/thumbnails/10.jpg)
Liryka maski
Tarcza
Prócz mnie – nie będziesz miał oblubienicy,Prócz mnie – nie ujmiesz innego zwierciadła, byś w nim się własnej odeśnił źrenicy,Do mosiężnego podobień widziadła. […]Rycerzu! Wiernym pozostań swej tarczy!Ja ci przechowam, odbite w mym łonie,Doliny, góry, jeziora, niebiosy […]
(Bolesław Leśmian)
![Page 11: Rodzaje i gatunki literackie](https://reader036.vdocuments.pub/reader036/viewer/2022081506/56814315550346895daf6a27/html5/thumbnails/11.jpg)
Liryka roli
Monolog dla Kasandry
To ja. Kasandra.A to jest moje miasto pod popiołem.A to jest moja laska i wstążki prorockie.A to jest moja głowa pełna wątpliwości.
(Wisława Szymborska)
![Page 12: Rodzaje i gatunki literackie](https://reader036.vdocuments.pub/reader036/viewer/2022081506/56814315550346895daf6a27/html5/thumbnails/12.jpg)
Liryka pośrednia – podmiot liryczny prowadzi bezosobową refleksję, jest ukryty za elementami świata przedstawionego.
Charakterystyczne formy gramatyczne – zaimki i czasowniki w trzeciej osobie.
![Page 13: Rodzaje i gatunki literackie](https://reader036.vdocuments.pub/reader036/viewer/2022081506/56814315550346895daf6a27/html5/thumbnails/13.jpg)
RODZAJE LIRYKI POŚREDNIEJ
liryka opisowa
subiektywna perspektywa „ja” ukryta jest
w opisie jakichś przedmiotów rzeczywistości zewnętrznej,
szczególnie pejzażu
liryka sytuacyjna
za pomocą środków narracyjno-dramatycznych
powołuje do istnienia sceny lub fabuły, w których podmiot liryczny bezpośrednio nie
uczestniczy; obok „ja” lirycznego pojawia się bohater
liryczny
![Page 14: Rodzaje i gatunki literackie](https://reader036.vdocuments.pub/reader036/viewer/2022081506/56814315550346895daf6a27/html5/thumbnails/14.jpg)
Liryka opisowa
Zły pejzaż
Brązowe świeżą orką poleRówno i płasko jak po stoleUcieka w przestrzeń nieruchomo.Ponad nim martwo się rozpinaPowietrzna pustka szarosina,Którą z rozmachem przekreśla poziomoKilka ciemniejszych, grubych smug.
(Leopold Staff)
![Page 15: Rodzaje i gatunki literackie](https://reader036.vdocuments.pub/reader036/viewer/2022081506/56814315550346895daf6a27/html5/thumbnails/15.jpg)
Liryka sytuacyjna
Dusiołek
Szedł po świecie Bajdała,Co go wiosna zagrzała –
Oprócz siebie – wiódł szkapę, oprócz szkapy – wołu,Tyleż tędy, co wszędy, szedł z nimi pospołu.
(Bolesław Leśmian)
![Page 16: Rodzaje i gatunki literackie](https://reader036.vdocuments.pub/reader036/viewer/2022081506/56814315550346895daf6a27/html5/thumbnails/16.jpg)
Liryka inwokacyjna (apelu) – monolog liryczny konstruowany jest jako zwrot do odbiorcy (adresata).
Adresatem wiersza może być osoba, zbiorowość lub pojęcie abstrakcyjne.
![Page 17: Rodzaje i gatunki literackie](https://reader036.vdocuments.pub/reader036/viewer/2022081506/56814315550346895daf6a27/html5/thumbnails/17.jpg)
Liryka inwokacyjna
Elegia o… (chłopcu polskim)
Oddzielili cię, syneczku, od snów, co jak motyl drżą,haftowali ci, syneczku, smutne oczy rudą krwią,malowali krajobrazy w żółte ściegi pożóg,Wyszywali wisielcami drzew płynące morze.
(Krzysztof Kamil Baczyński)
![Page 18: Rodzaje i gatunki literackie](https://reader036.vdocuments.pub/reader036/viewer/2022081506/56814315550346895daf6a27/html5/thumbnails/18.jpg)
WYZNACZNIKI RODZAJOWE
EPIKA
Kim jest osoba mówiąca w utworze (nadrzędna wobec innych)?
narrator
Jak zbudowany jest świat przedstawiony?
fabuła
Jaki rodzaj wypowiedzi dominuje?
narracja
W jaki sposób opisywany jest świat?
świat pokazywany dwupłaszczyznowo;
poprzez narratora i fabułę
Przykłady gatunkównowela, opowiadanie,
powieść, epopeja, satyra, bajka, baśń, legenda
![Page 19: Rodzaje i gatunki literackie](https://reader036.vdocuments.pub/reader036/viewer/2022081506/56814315550346895daf6a27/html5/thumbnails/19.jpg)
Osoba mówiąca w utworze – narrator.
podmiot opowiadający dzieje określonych bohaterów pierwszoosobowy – należy do świata przedstawionego trzecioosobowy – znajduje się poza światem przedstawionym
![Page 20: Rodzaje i gatunki literackie](https://reader036.vdocuments.pub/reader036/viewer/2022081506/56814315550346895daf6a27/html5/thumbnails/20.jpg)
Uproszczona typologia narratora: narrator wszechwiedzący – znajduje się na zewnątrz świata przedstawionego, ale wie o tym świecie wszystko, zna jego przeszłość, teraźniejszość i przyszłość, stosunki między bohaterami, przeżycia wewnętrzne bohaterów narrator należący do świata przedstawionego – opowiada o historii, w której uczestniczył, jego wiedza jest ograniczona narrator łączący te dwie funkcje – należy do świata przedstawionego, ale jest wszechwiedzący
![Page 21: Rodzaje i gatunki literackie](https://reader036.vdocuments.pub/reader036/viewer/2022081506/56814315550346895daf6a27/html5/thumbnails/21.jpg)
Narrator wszechwiedzący
Lalka
W sercu gotowała mu się głucha wściekłość. Czuł, że jego ręce stają się jak żelazne sztaby, a ciało nabiera tak dziwnej tęgości, że chyba nie ma kuli, która by uderzywszy go nie odskoczyła. Przemknął mu przez głowę wyraz: śmierć, i na chwilę uśmiechnął się. Wiedział, że śmierć nie rzuca się na odważnych […]
(Bolesław Prus)
![Page 22: Rodzaje i gatunki literackie](https://reader036.vdocuments.pub/reader036/viewer/2022081506/56814315550346895daf6a27/html5/thumbnails/22.jpg)
Narrator należący do świata przedstawionego
Widnokrąg
Matka szła na przedzie, za nią ojciec, a na końcu ja. A choć najwięcej z nas trojga niosła, bo dwie ubite walizki, z trudem dotrzymywaliśmy jej kroku. Niby szliśmy w niewielkiej od nie odległości, lecz nie wiadomo kiedy o ten krok, dwa, trzy, dziesięć pozostawiała nas za sobą, a nieraz całkiem się od nas odrywała, że musiał ojciec wołać, żeby zwolniła, bo gdzie tak pędzi?
(Wiesław Myśliwski)
![Page 23: Rodzaje i gatunki literackie](https://reader036.vdocuments.pub/reader036/viewer/2022081506/56814315550346895daf6a27/html5/thumbnails/23.jpg)
Fabuła – układ zdarzeń w świecie przedstawionym.
Rodzaje fabuły: epizodyczna jednowątkowa wielowątkowa
![Page 24: Rodzaje i gatunki literackie](https://reader036.vdocuments.pub/reader036/viewer/2022081506/56814315550346895daf6a27/html5/thumbnails/24.jpg)
Narracja – wypowiedź monologowa prezentująca ciąg zdarzeń.
Przyjmuje 2 formy: opowiadania o zdarzeniach (charakteryzuje się dynamicznością) opisu bohaterów, przestrzeni, sytuacji (charakteryzuje się statycznością)
![Page 25: Rodzaje i gatunki literackie](https://reader036.vdocuments.pub/reader036/viewer/2022081506/56814315550346895daf6a27/html5/thumbnails/25.jpg)
WYZNACZNIKI RODZAJOWE
DRAMAT
Kim jest osoba mówiąca w utworze (nadrzędna wobec innych)?
brak nadrzędnego podmiotu
Jak zbudowany jest świat przedstawiony?
akcja
Jaki rodzaj wypowiedzi dominuje?
dialog
W jaki sposób opisywany jest świat?
świat ukazywany poprzez działania i zachowania
bohaterów
Przykłady gatunkówkomedia, tragedia,
tragikomedia
![Page 26: Rodzaje i gatunki literackie](https://reader036.vdocuments.pub/reader036/viewer/2022081506/56814315550346895daf6a27/html5/thumbnails/26.jpg)
Akcja – działania bohaterów.
Główne fazy akcji: zawiązanie akcji rozwinięcie punkt kulminacyjny perypetia – pojawienie się w przebiegu akcji takich zdarzeń, które zdają się odmieniać przesądzone losy bohaterów rozwiązanie
![Page 27: Rodzaje i gatunki literackie](https://reader036.vdocuments.pub/reader036/viewer/2022081506/56814315550346895daf6a27/html5/thumbnails/27.jpg)
Dialog – rozmowa co najmniej dwóch osób; wypowiedzenie kwestii bohaterów jest równoznaczne z jego czynem.
Funkcje dialogu: informacyjna – wypowiedzi postaci powiadamiają o okolicznościach nie ukazanych na scenie fabularna – posuwanie wypadków do przodu charakteryzacyjna – pośrednie charakteryzowanie bohaterów