Download - Root Canal Irrigation
BÖLÜM VIII
KÖK KANAL İRRİGASYONU
Root Canal Irrigation
Dr. Öğr. Üyesi Yahya Güven1
1 Afyonkarahisar Sağlık Bilimleri Üniversitesi Diş Hekimliği Fakültesi, Endodonti ABD
e-mail: [email protected]
0000-0001-7895-8241
GİRİŞ
Endodontik tedavinin temel amacı hastalıklı dokuyu kaldırmak,
bakterileri kök kanal sisteminden uzaklaştırmak ve yeniden kontamine
olmasını önlemektir.1 Kök kanal sistemindeki bakteri sayısını azaltmak ve
periapikal hastalığı kontrol altına almak için irrigasyon işlemi
yapılır.2Endodontik irrigasyon, kök kanal duvarlarında mekanik
şekillendirme ile temizlenemeyen alanları temizlemenin tek yoludur.3
Yapılan araştırmalarla sadece mekanik şekillendirme ile kök kanallarının
tamamen temizlenemediği gösterilmiş ve irrigasyon işleminin son derece
önemli olduğu belirtilmiştir. 4, 5
Başarılı bir irrigasyonla pulpa ve dentin kaynaklı debrisler,
mikroorganizmalar ve ürünleri, mikroorganizmalara besin kaynağı
olabilecek enfekte ya da enfekte olmayan doku atıkları ve smear tabakası
kök kanal sisteminden uzaklaştırılmaya çalışılır.6
İdeal bir irrigasyon solüsyonun özellikleri;7
Doku ve debrisleri eritebilmeli
Smear tabakasını kaldırabilmeli
Düşük yüzey gerilimi göstermeli
Lubrikant özellikte olmalı, kanal aletlerinin kayarak ilerlemesine
yardım etmeli
Dezenfektan özellikte olmalı
Endotoksinleri elimine etmeli
Düşük toksisite göstererek periradiküler dokulara zarar vermemeli
Dolgu malzemelerinin kavite duvarlarına bağlanmalarını olumsuz
etkilememeli
Kök Kanal İrrigasyonu
154
Kullanıcıya zarar vermemeli
Uzun raf ömrü olmalı
Saklaması kolay olmalı
Kanalda etkinliğini çabuk kaybetmemeli
Tadı ve kokusu kabul edilebilir olmalı
Düşük maliyetli olmalı
İRRİGASYON SOLÜSYONLARI
SODYUM HİPOKLORİT
NaOCl, antibakteriyel kapasitesi ve nekrotik dokuları , vital pulpa
dokusunu, dentin ve biyofilmlerin organik bileşenlerini çözme yeteneği
olan, en yaygın kullanılan irrigasyon solüsyonudur.8, 9 NaOCl solüsyonu
sıklıkla dezenfektan veya ağartma maddesi olarak kullanılır. Pulpa
dokusunu çözmesi ve patojen organizmalara karşı etkinliği nedeniyle
endodontik tedavilerde tercih edilir.8
Sodyum hipoklorit doku proteinleriyle temas ettiğinde nitrojen,
formaldehit ve asetaldehit oluşur. Peptit bağları parçalanır ve proteinler
çözülür, amino gruplarındaki (-NH-) hidrojen klorin(-NCl-) ile yer
değiştirir ve kloramin oluşur bu antimikrobiyal etkinlikte rol oynar.
Nekrotik doku ve pü formasyonunu çözer, antimikrobiyal ajanın enfekte
alanlara ulaşması kolaylaşır.10
2002 yılında Estrella sodyum hipokloritin etki mekanizmalarını şu
şekilde sınıfladı:10
1. Sabunlaştırma reaksiyonu: Sodyum hipoklorit yağlı asitleri
çözerek sabuna ve gliserole dönüştürür ve kalan solüsyonun
yüzey gerilimini düşürür. Bu sayede organik doku ve yağları
çözer.
2. Nötralizasyon reaksiyonu: Amino asitleri nötralize ederek su ve
tuza dönüştürür hidroksil iyonların ortamdan çıkması ile pH bir
miktarı düşer.
3. Hipokloröz asit oluşumu: Klor suda çözündüğünde ve organik
madde ile temas ettiğinde hipokloröz asit oluşur. Hipokloröz asit
(HOCl−) ve hipoklorit iyonları (OCl−) amino asit bozulmasına
ve hidrolize yol açar. Hipokloröz asit sodyum hipokloritin aktif
komponentidir ve organik doku çözer.
4. Çözücü etkisi: Protein amino grupları ile birleşen klor,
kloraminasyon reaksiyonu ile kloraminleri oluşturur. Kloraminler
Y. Güven
155
hücre metabolizmasını engeller; klor güçlü bir oksidandır ve
temel bakteri enzimlerinin SH gruplarını (sülfidril grubu) geri
dönüşü olmayan oksidasyonu ile inhibe eder.
5. Yüksek pH: Sodyum hipoklorit güçlü bir bazdır (pH> 11).
Yüksek pH hücre zarını ve DNA ‘yı bozar ve proteinleri denatüre
eder.
Alerjik reaksiyonlarla ilgili birkaç rapor yayınlanmış olmasına
rağmen, gerçek anlamda NaOCl'e karşı alerjilerin meydana gelmesi olası
değildir.11
Sodyum hipokloritin doku çözme özelliğini artırmak için çeşitli
yöntemler uygulanmaktadır. Düşük konsantrasyonlu NaOCl çözeltilerinin
sıcaklığının artırılması doku çözüme kapasitelerini geliştirir. Ayrıca,
ısıtılmış hipoklorit çözeltileri, organik artıkları dentin talaşlarından daha
verimli bir şekilde temizler.6 NaOCl, kök kanallarının irrigasyonunda
%0,5 ile %6 arasındaki konsantrasyonlarda kullanılır. Kanal tedavisi
sırasında önerilen sodyum hipoklorit konsantrasyonları konusunda
tartışma vardır. Bazı in vitro çalışmalar, yüksek konsantrasyonlardaki
NaOCl'nin Enterococcus faecalis ve Candida albicans'a karşı daha etkili
olduğunu göstermiştir.12, 13 Daha yüksek konsantrasyonlardaki NaOCl,
daha iyi bir doku çözme kabiliyetine sahiptir.14 Bununla birlikte, yüksek
hacimlerde kullanıldığında daha düşük konsantrasyonlarda eşit derecede
etkili olabilir.15 Sodyum hipokloritin doku çözücü etkisini sağlayan klorin
stabil değildir ve kısa sürede biter bu nedenle kanaldaki sodyum hipoklorit
sık sık tazelenmelidir.15
KLORHEKSİDİN (CHX)
Klorheksidin (CHX) İngiltere'de geliştirildi ve ilk olarak antiseptik
krem olarak pazarlandı. Hem insanlarda hem de hayvanlarda genel
dezenfeksiyon amacıyla deri, göz ve boğaz enfeksiyonlarının tedavisinde
kullanılmıştır.16 Endodontide irrigasyon ve kanaliçi medikament olarak
kullanılmaktadır.
Klorheksidin, pH’ı 5.5 ve 7.0 arasında olan suda iyi çözünen bir
katyonik bisguaniddir17 ve içerdiği katyonik yüklerden dolayı, bakterilerin
negatif yüklü yüzeylerine elektrostatik olarak bağlanabilir, hücre duvarının
dış katmanlarına zarar verebilir ve geçirgen hale getirebilir.18
Konsantrasyonu antibakteriyel özelliğini etkiler: Düşük konsantrasyonda
bakteriyostatik yüksek konsantrasyonda bakterisidaldir.19Substantif
Kök Kanal İrrigasyonu
156
özelliği vardır, katyonik yapısı nedeniyle ağız mukozası ve diş yapısı gibi
anyonik yüzeyler tarafından emilir.20 Bu uzun süreli antibaktiyel etki
göstermesini sağlar. %2’lik Klorheksidin kök kanal irrigasyon solüsyonu
olarak tercih edilen formudur.19 Yumuşak doku çözücü etkisi yoktur. Bu
nedenle sodyum hipokloritin yerini alamaz ve smear tabakasının
kaldırılmasında kullanılamaz.21 Basrani ve ark.19 yaptığı bir çalışmaya göre
sodyum hipokloritle teması sonucu toksik yapıda kırmızı çökelti (para-
kloroanilin)meydana gelmektedir. Klorheksidin-EDTA etkileşimi ise
beyaz bir tuz çökeltisi oluşturur.22
Yapılan araştırmalar klorheksidinin dentin-rezin bağlantısını
güçlendirdiğini bildirmişlerdir. Kollajen matriksin otodegradasyonu
rezinle dolmuş bir dentin yüzeyi oluşturur. Bu durum klorheksidin gibi
sentetik proteaz inhibitörleri ile önlenebilir. Klorheksidinin matriks
metalloproteinazları inhibe etmesi rezin dentin bağlantısını güçlendirir.23
CHX'e alerjik yanıtlar nadirdir ve CHX ile kök kanal irrigasyonunu
takiben herhangi bir reaksiyon bildirilmemiştir.24 Çeşitli çalışmalar
duyarlılık oranının yaklaşık %2 olduğunu bildirmiştir.25 Ancak mukozal
doku veya açık yaralarla doğrudan temas sonrasında anafilaksi gibi bazı
alerjik reaksiyonlar, kontak dermatit ve ürtiker bildirilmiştir.26, 27
EDTA (ETİLENDİAMİN TETRAASETİK ASİT)
Etilendiamin tetra-asetik asit, yaygın olarak EDTA olarak kısaltılır,
bir poliaminopolikarboksilik asittir renksiz ve suda çözünen katı bir
yapıdadır.28 Antibakteriyel etkinliği oldukça sınırlı olup konsantrasyonuna
ve ve pH’ına bağlıdır. Hücre zarındaki metal iyonları ile bağlanarak
bakterinin yüzey proteinlerini çeker ve bakterilerin ölümüne sebep olur.2
EDTA, kalsiyuma şelasyon ile bağlanarak dekalsifikasyon yapan bir
şelatördür. EDTA’nın dekalsifikasyon etkisi kendi kendini kısıtlar. Her
şelat molekülü bir kalsiyum ile bağlanabilir ve tüm şelatörler kalsiyumla
bağlandığında reaksiyon durur. Bu nedenle işlemler sırasında sık sık
kanalda tazelenerek uygulanmalıdır.2 Şelatörler temizleme kabiliyetlerinin
yanı sıra kök kanal duvarlarına tutunan biyofilmleri de ayırabilirler. Bu
antiseptik özelliğinin düşük olmasına rağmen kanal içi mikrobiyatanın
uzaklaştırılmasında etkili olmasını sağlar.28
Normalde tek başına EDTA smear tabakasını etkili bir şekilde
çıkaramaz; bu nedenle proteolitik etkili sodyum hipoklorit ile birlikte
kullanılmalıdır, çünkü EDTA organik doku çözemez.29 EDTA, kök
Y. Güven
157
kanallarının irrigasyonu sırasında % 17'lik konsantrasyonda kullanılır ve 1
dk’dan kısa süre içerisinde smear tabakasında etkili olur.29
EDTA’nın çeşitli kimyasallarla elde edilmiş preparatları mevcuttur.
Antimikrobiyal etkinliğini arttırmak için içeriğine Cetavlon/Cetrimid
eklenerek EDTAC elde edilmiştir.30 Üre peroksit eklenerek jel formunda
Rc-Prep elde edilir. Yapılan araştırmalar EDTA ve NaOCl'nin ayrı ayrı
kullanılması gerektiğini düşündürmektedir.31 Modern endodontide EDTA;
temizlik ve şekillendirme tamamlandıktan sonra yaklaşık 1 dakika
boyunca kök kanallarına uygulanır. Dentin tübüllerinde daha iyi
penetrasyon sağlamak için ultrasonik aktivasyon ile aktive edilebilir
ardından EDTA kalıntılarını yıkamak için bol miktarda NaOCl
uygulanmalıdır.32
HEBP- ETİDRONİK ASİT
Etidronik asit (HEBP) zayıf bir şelatördür. Dokulara karşı irritan
etkisi olmadığından kemik hastalıklarında sistemik olarak
uygulanmaktadır.33 EDTA’ ya alternatif bir irrigant olarak literatürde
yerini almıştır.34 Sodyum hipokloritle birlikte kullanıldığında etkileşime
girmemektedir, bu nedenle NaOCl ile beraber ve kombine olarak tek
irrigasyon solüsyonu halinde kullanımı önerilmektedir.6 Kök kanal
irrigasyonunda önerilen konsantrasyonları %9 ve %18’dir. Yapılan
çalışmalar bu konsantrasyonlarda kullanılan etidronik asit apikal üçlüdeki
smear tabakasını EDTA’ya göre daha etkin şekilde uzaklaştırmaktadır.35
MTAD VE TETRACLEAN
Antibiyotik, sitrik asit ve bir deterjandan oluşan bu solüsyon,
enfekte olmuş kök kanal sisteminden hem smear tabakasını hem de organik
dokuyu uzaklaştırabilir.36 MTAD; 2003 yılında Torabinejad ve Johnson
tarafından tanıtılmıştır. İçeriğinde %3 Doksisiklin, %4.25 sitrik asit ve
%0.5 polisorbat (Tween80) bulunmaktadır.36 MTAD, geleneksel
kemomekanik preparasyonun tamamlanmasından sonra final irrigasyon
solüsyonu olarak klinik uygulamada tavsiye edilmiştir.35, 37
MTAD İçeriğindeki doksisiklin antibakteriyel etki gösterir.
Tetrasiklin grubu olan doksisiklin geniş spektrumlu bir antibiyotiktir ve
bakterilerin protein sentezini inhibe eder. Tetrasiklinler yüksek
konsantrasyonda bakteriyostatik etki gösterirler.38 % 0.5 polisorbat ise
yüzey gerilimini düşürerek MTAD’ın dentine penetrasyonunu sağlar.
Klinik uygulamada smear tabakasını tamamen uzaklaştırmak için kök
Kök Kanal İrrigasyonu
158
kanalları %1.3’lük NaOCl ile yıkanır, ardından 1ml MTAD kanalda 5 dk.
bekletilir ve en son yıkama işlemi 4 ml MTAD ile tamamlanması
önerilmektedir.37
QMİX
2011 yılında tanıtılan QMix; EDTA, Triclosan ve klorheksidin
karşımından oluşan kombine bir irrigasyon solüsyonudur.39 Sodyum
hipokloritten sonra final irrigasyonunda kullanımı önerilmektedir.39 PCA
oluşumunu önlemek amacıyla kanal içerisinde kalan sodyum hipoklorit
salin solüsyonu ile durulanmalıdır. Smear tabakası kaldırma etkisi EDTA
ile benzerdir.40
İYODİN POTASYUM İYODİD(IKI)
IKI, %2 ile%5 arasında değişen konsantrasyonlarda kullanılan
endodontik bir irrigandır. IKI, bakteriyel enzimlerin serbest sülfidril
grupları ile reaksiyona girerek, disülfid bağlarını bölerek oksitleyici bir
ajan olarak işlev görür.41 Dirençli E. Faecalis enfeksiyonlarına karşı IKI ve
klorheksidin kombinasyonu oldukça etkili olmaktadır.42 En önemli
dezavantajı ise oldukça alerjen olmasıdır.43
İRRİGASYON TEKNİKLERİ
GELENEKSEL ŞIRINGA İRRİGASYONU
İrrigasyonun enjektörlerle kanal içine uygulandığı konvansiyonel
yöntemdir. Etkili bir irrigasyon ve sıvı değişimin sağlanabilmesi için iğne
ucu çalışma boyuna yakın yerleştirilmelidir.6 Ancak apikal bölgeden debris
çıkışını önlemek amacıyla bu yakınlık kontrol edilmelidir.44 İrrigasyon
sırasında iğne ucu apikla bölgede sıkıştırılmamalı ve aşırı basınç
uygulanmamalıdır.45
Dental anestezide kullanılan enjektöreler uçları açık olduğundan
dolayı kanal irrigasyonu sırasında solüsyonu apikal alana taşırma riski
mevcuttur.46 Bunu önlemek amacıyla bazı firmalar iğne uçlarını kapalı
tutup, uç kısmın yaklaşık 1 mm koronal bölgesinden delikli iğneler
üretmişlerdir. Ucu kapalı iğneler kanal irrigasyonu sırasında hidrodinamik
aktivasyonu da artırmaktadır.47
İrrigasyon iğnesinin kanal içerisinde ileri-geri hareket ettirilmesi,
solüsyonun mekanik olarak dokunulmamış alanlara ulaşmasına ve daha
etkin bir temizliğe olanak sağlar.45
Y. Güven
159
SONİK İRRİGASYON
Kanal içerisinde 2-6 kHz frekansta çalışan irrigasyon aktivasyon
sistemleridir.48 Kesici olmayan polimer uçlar kullanılarak irrigasyon
solüsyonlarını aktif hale getirirler. Frekansının düşük olması etkinliğinin
ultrasoniklere göre düşük olmasına yol açabilir ancak ultrasoniklerle
kıyaslandığında etkinlikleri benzer ya da ultrasonikleri daha başarılı bulan
çalışmalar mevcuttur.49, 50 Endoactivator,Vibringe ve EDDY başlıca sonik
aktivasyon sistemleridir.
PASİF ULTRASONİK İRRİGASYON
Sonik sisteme nazaran daha yüksek frekansa sahip irrigasyon
aktivasyon sistemleridir.51 Frekansları 25000-30000 Hz arasındadır.
Ultrasonik sistemler kök kanal preparasyonunda da kullanılmaktadır.52
Ultrasonik sistemler kök kanallarından blok şeklinde dentin kaldırdığı için
kanal içi irrigasyonda pasif olarak kullanılırlar.53 Pasif ultrasonik
aktivasyon tekniğinde kullanılan uçlar incedir ve kesici özellikleri yoktur.
Kanal duvarlarına temas ettiğinde kırılma riskleri vardır özellikle eğimli
kanallarda dikkatli kullanılması gerekir.
İrrigasyon solüsyonunda akustik dalgalanmalar yaparak etki
gösterir. Bu dalgalanma sıvının akış hızını arttırarak etkin bir temizlik
yapar.53, 54 Yapılan çalışmalarda, geleneksel irrigasyona nazaran pasif
ultrasonik irrigasyonun smear tabakasını kaldırmada ve bakteri sayısını
azaltmada çok daha başarılı olduğu görülmüştür.55
NEGATİF BASINÇLI İRRİGASYON
İrrigasyon solüsyonu apikal bölgeye kadar dağıtılıp daha sonra bir
kanül yardımıyla çekilmesi prensibine dayanır.56 İrrigasyon solüsyonu
kanala verilirken ünite bağlanmış özel emici uç ile aspire edilir. Bu şekilde
hem debris toplanır hem de apikalden taşma engellenir.56 Geleneksel
şırınga irrigasyonuna göre, kök kanal sisteminin daha iyi temizlenmesini
sağlamaktadır.56
EndoSafe, EndoVac ve RinsEndo bu prensiple çalışan
sistemlerdir.EndoVac apikal bölgeden solüsyon çıkışı olmadan irrigasyona
izin vermektedir.56 Yapılan araştırmalar EndoVac ile yapılan irrigasyonda
geleneksel şırınga tekniğine göre kök kanallarından daha fazla debris
kaldırıldığı bildirilmiştir.56
Kök Kanal İrrigasyonu
160
GENTLE WAVE SİSTEMİ
Standart kök kanal tedavisine minimal invaziv bir alternatif olarak
ortaya çıkmıştır. Multisonic Ultracleaning teknolojisi sayesinde irrigasyon
solüsyonunun tüm kök kanal sistemine ulaştığı ve karmaşık kök kanal
anatomilerinin verimli bir şekilde temizlenmesini sağladığı
belirtilmektedir.57
Yapılan araştırmalara göre; GentleWave Sistemini kullanmak için,
dişlerin minimum düzeyde preparasyonu yeterlidir (Örn: Boyut 15/04).
Sistemin oluşturduğu multisonik ses dalgaları, irrigasyon solüsyonunun
apikal bölgeye, isthmuslara, lateral kanallara, dentinal tübüllere ve diğer
anastomozlar gibi karmaşık alanlara nüfuz etmesini ve ulaşmasını sağlar.58
LAZERLE İRRİGASYON AKTİVASYONU
Diyot, Nd: YAG, erbiyum ve CO2 lazerler diş hekimliğinde en sık
kullanılanlardır.52 Er: YAG lazer (dalga boyu 2940 nm), suda en yüksek
absorpsiyona ve hidroksiapatite yüksek afiniteye sahiptir, bu da onu kök
kanal tedavisinde kullanıma uygun hale getirir.59 Etki mekanizması
sıvıların genişlemesi ve içe doğru patlaması ile sonuçlanan sekonder
kavitasyon oluşturmaktır.60 Özel fiber uçlar sayesinde uygulanan
PİPS(Photon-İnduced Photoacoustic Streaming) tekniği kök kanal
irrigasyonunda başarılı sonuçlar elde etmiştir.61 PİPS tekniği Er:YAG
modunda kullanılır ve fiber uç kanal ağzının 2-3 mm koronalinden kanal
içine doğru yön verilerek irrigasyonun aktivasyonu yapılır.61 Ultrasonik,
sonik ve geleneksel şırınga irrigasyonuna göre oldukça başarılı olduğu
çalışmalar mevcuttur.62, 63
FOTOAKTİVASYONLA DEZENFEKSİYON
Fotodinamik tedavi (PDT) veya ışıkla aktive edilen tedavi (LAT)
antimikrobiyal etkinliği nedeniyle endodontik uygulamalarda tercih
edilebilir64. Etki mekanizması; enfekte dokunun fotosensitizasyonu ve
fotosensitif dokunun ışınlanmasıdır. Bu durum hedef hücrede lizise yol
açar.65
Y. Güven
161
KAYNAKLAR
1. Calt S, Serper A. Time-dependent effects of EDTA on dentin
structures. Journal of endodontics. 2002;28(1):17-19.
2. Hülsmann M, Heckendorff M, Lennon A. Chelating agents in root
canal treatment: mode of action and indications for their use.
International endodontic journal. 2003;36(12):810-830.
3. Haapasalo M, Shen Y, Qian W, Gao Y. Irrigation in endodontics.
Dental Clinics. 2010;54(2):291-312.
4. Abou-Rass M, Piccinino MV. The effectiveness of four clinical
irrigation methods on the removal of root canal debris. Oral Surgery,
Oral Medicine, Oral Pathology. 1982;54(3):323-328.
5. Mohammadi Z, Abbott PV. Antimicrobial substantivity of root canal
irrigants and medicaments: a review. Australian Endodontic
Journal. 2009;35(3):131-139.
6. Zehnder M. Root canal irrigants. Journal of endodontics.
2006;32(5):389-398.
7. Alaçam T. Kök Kanallarının İrrigasyonu. Özyurt Matbaacılık;
2012:529-588.
8. Mohammadi Z. Sodium hypochlorite in endodontics: an update
review. International dental journal. 2008;58(6):329-341.
9. Senia ES, Marshall FJ, Rosen S. The solvent action of sodium
hypochlorite on pulp tissue of extracted teeth. Oral Surgery, Oral
Medicine, Oral Pathology. 1971;31(1):96-103.
10. Estrela C, Estrela CR, Barbin EL, Spanó JCE, Marchesan MA,
Pécora JD. Mechanism of action of sodium hypochlorite. Brazilian
dental journal. 2002;13(2):113-117.
11. Habets J, Geursen‐Reitsma A, Stolz E, Van Joost T. Sensitization to
sodium hypochlorite causing hand dermatitis. Contact Dermatitis.
1986;15(3):140-142.
12. Gomes B, Ferraz C, ME V, Berber V, Teixeira F, Souza‐Filho F. In
vitro antimicrobial activity of several concentrations of sodium
hypochlorite and chlorhexidine gluconate in the elimination of
Enterococcus faecalis. International endodontic journal.
2001;34(6):424-428.
13. Radcliffe C, Potouridou L, Qureshi R, et al. Antimicrobial activity
of varying concentrations of sodium hypochlorite on the endodontic
microorganisms Actinomyces israelii, A. naeslundii, Candida
albicans and Enterococcus faecalis. International endodontic
journal. 2004;37(7):438-446.
14. Hand RE, Smith ML, Harrison JW. Analysis of the effect of dilution
on the necrotic tissue dissolution property of sodium hypochlorite.
Journal of endodontics. 1978;4(2):60-64.
Kök Kanal İrrigasyonu
162
15. Moorer W, Wesselink P. Factors promoting the tissue dissolving
capability of sodium hypochlorite. Int Endod J. 1982;15(4):187-96.
16. Fardai O, Turnbull RS. A review of the literature on use of
chlorhexidine in dentistry. The Journal of the American Dental
Association. 1986;112(6):863-869.
17. Greenstein G, Berman C, Jaffin R. Chlorhexidine: an adjunct to
periodontal therapy. Journal of periodontology. 1986;57(6):370-
377.
18. Davies A. The mode of action of chlorhexidine. Journal of
Periodontal research. 1973;8:68-75.
19. Basrani B. Chlorhexidine gluconate. Australian Endodontic
Journal. 2005;31(2):48-52.
20. Magnusson B, Heyden G. Autoradiographic studies of 14C‐
chlorhexidine given orally in mice. Journal of Periodontal
Research. 1973;8:49-54.
21. Ringel AM, Patterson SS, Newton CW, Miller CH, Mulhern JM. In
vivo evaluation of chlorhexidine gluconate solution and sodium
hypochlorite solution as root canal irrigants. Journal of Endodontics.
1982;8(5):200-204.
22. Malkhassian G. Antibacterial effectiveness of a final rinse with
MTAD and intracanal medication with 2% chlorhexidine gel in teeth
with apical periodontitis. 2007.
23. Carrilho M, Carvalho RM, De Goes M, et al. Chlorhexidine
preserves dentin bond in vitro. Journal of dental research.
2007;86(1):90-94.
24. Autegarden J-E, Pecquet C, Huet S, Bayrou O, Leynadier F.
Anaphylactic shock after application of chlorhexidine to unbroken
skin. Contact Dermatitis. 1999;40(4)
25. Krautheim A, Jermann T, Bircher A. Chlorhexidine anaphylaxis:
case report and review of the literature. Contact dermatitis.
2004;50(3):113-116.
26. Ebo DG, Stevens WJ, Bridts CH, Matthieu L. Contact allergic
dermatitis and life-threatening anaphylaxis to chlorhexidine.
Journal of allergy and clinical immunology. 1998;101(1):128-129.
27. Pham N, Weiner J, Reisner G, Baldo B. Anaphylaxis to
chlorhexidine. Case report. Implication of immunoglobulin E
antibodies and identification of an allergenic determinant. Clinical
and experimental allergy: journal of the British Society for Allergy
and Clinical Immunology. 2000;30(7):1001-1007.
28. Spencer NC, Sunday JJ, Erifeta O, et al. Comparative stabilizing
effects of some anticoagulants on fasting blood glucose of diabetics
and non-diabetics, determined by spectrophotometry (glucose
oxidase). Asian Journal of Medical Sciences. 2011;3(6):234-236.
Y. Güven
163
29. Goldman M, Kronman JH, Goldman LB, Clausen H, Grady J. New
method of irrigation during endodontic treatment. Journal of
endodontics. 1976;2(9):257-260.
30. Gulabivala K, Ng Y, Gilbertson M, Eames I. The fluid mechanics of
root canal irrigation. Physiological Measurement. 2010;31(12):R49.
31. Grawehr M, Sener B, Waltimo T, Zehnder M. Interactions of
ethylenediamine tetraacetic acid with sodium hypochlorite in
aqueous solutions. International Endodontic Journal.
2003;36(6):411-415.
32. Zehnder M, Paque F. Disinfection of the root canal system during
root canal re‐treatment. Endodontic Topics. 2008;19(1):58-73.
33. Paqué F, Rechenberg D-K, Zehnder M. Reduction of hard-tissue
debris accumulation during rotary root canal instrumentation by
etidronic acid in a sodium hypochlorite irrigant. Journal of
endodontics. 2012;38(5):692-695.
34. Tartari T, Vila Nova de Almeida B, Carrera Silva Júnior JO, Facíola
Pessoa O. A new weak chelator in endodontics: effects of different
irrigation regimens with etidronate on root dentin microhardness.
International Journal of Dentistry. 2013;2013
35. Ulusoy Öİ, Zeyrek S, Çelik B. E valuation of smear layer removal
and marginal adaptation of root canal sealer after final irrigation
using ethylenediaminetetraacetic, peracetic, and etidronic acids with
different concentrations. Microscopy research and technique.
2017;80(7):687-692.
36. Torabinejad M, Johnson WB. Irrigation solution and methods for
use. Google Patents; 2007.
37. Shabahang S, Pouresmail M, Torabinejad M. In vitro antimicrobial
efficacy of MTAD and sodium hypochlorite. Journal of
endodontics. 2003;29(7):450-452.
38. Haznedaroğlu F, Ersev H. Tetracycline HCl solution as a root canal
irrigant. Journal of Endodontics. 2001;27(12):738-740.
39. Haapasalo M. Composition and method for irrigation of a prepared
dental root canal. Google Patents; 2014.
40. Stojicic S, Shen Y, Qian W, Johnson B, Haapasalo M. Antibacterial
and smear layer removal ability of a novel irrigant, QMiX.
International endodontic journal. 2012;45(4):363-371.
41. Sirén EK, Haapasalo MP, Waltimo TM, Ørstavik D. In vitro
antibacterial effect of calcium hydroxide combined with
chlorhexidine or iodine potassium iodide on Enterococcus faecalis.
European journal of oral sciences. 2004;112(4):326-331.
42. Baker NE, Liewehr FR, Buxton TB, Joyce AP. Antibacterial
efficacy of calcium hydroxide, iodine potassium iodide, betadine,
and betadine scrub with and without surfactant against E faecalis in
Kök Kanal İrrigasyonu
164
vitro. Oral Surgery, Oral Medicine, Oral Pathology, Oral
Radiology, and Endodontology. 2004;98(3):359-364.
43. Popescu I, Popescu M, Man D, et al. Drug allergy: incidence in
terms of age and some drug allergens. Medecine interne.
1984;22(3):195-202.
44. Boutsioukis C, Lambrianidis T, Kastrinakis E. Irrigant flow within
a prepared root canal using various flow rates: a computational fluid
dynamics study. International Endodontic Journal. 2009;42(2):144-
155.
45. Hülsmann M, Hahn W. Complications during root canal irrigation–
literature review and case reports. International endodontic journal.
2000;33(3):186-193.
46. Mehdipour O, Kleier D, Averbach D, Kleier DJ, Averbach RE.
Anatomy of sodium hypochlorite accidents. choice. 2007;5(8):9.
47. Pasricha SK, Makkar S, Gupta P. Pressure alteration techniques in
endodontics-a review of literature. Journal of clinical and
diagnostic research: JCDR. 2015;9(3):ZE01.
48. Tronstad L, Barnett F, Schwartzben L, Frasca P. Effectiveness and
safety of a sonic vibratory endodontic instrument. Dental
Traumatology. 1985;1(2):69-76.
49. Jensen SA, Walker TL, Hutter JW, Nicoll BK. Comparison of the
cleaning efficacy of passive sonic activation and passive ultrasonic
activation after hand instrumentation in molar root canals. Journal
of Endodontics. 1999;25(11):735-738.
50. Sabins RA, Johnson JD, Hellstein JW. A comparison of the cleaning
efficacy of short-term sonic and ultrasonic passive irrigation after
hand instrumentation in molar root canals. Journal of Endodontics.
2003;29(10):674-678.
51. Walmsley A, Williams A. Effects of constraint on the oscillatory
pattern of endosonic files. Journal of Endodontics. 1989;15(5):189-
194.
52. Gu L-s, Kim JR, Ling J, Choi KK, Pashley DH, Tay FR. Review of
contemporary irrigant agitation techniques and devices. Journal of
endodontics. 2009;35(6):791-804.
53. Ahmad M, Ford TRP, Crum LA. Ultrasonic debridement of root
canals: acoustic streaming and its possible role. Journal of
Endodontics. 1987;13(10):490-499.
54. de Gregorio C, Estevez R, Cisneros R, Paranjpe A, Cohenca N.
Efficacy of different irrigation and activation systems on the
penetration of sodium hypochlorite into simulated lateral canals and
up to working length: an in vitro study. Journal of endodontics.
2010;36(7):1216-1221.
Y. Güven
165
55. Baker NA, Eleazer PD, Averbach RE, Seltzer S. Scanning electron
microscopic study of the efficacy of various irrigating solutions.
Journal of endodontics. 1975;1(4):127-135.
56. Nielsen BA, Baumgartner JC. Comparison of the EndoVac system
to needle irrigation of root canals. Journal of endodontics.
2007;33(5):611-615.
57. Haapasalo M, Wang Z, Shen Y, Curtis A, Patel P, Khakpour M.
Tissue dissolution by a novel multisonic ultracleaning system and
sodium hypochlorite. Journal of endodontics. 2014;40(8):1178-
1181.
58. Shon W-J. Introducing the GentleWave System. Restorative
dentistry & endodontics. 2016;41(3):235.
59. Coluzzi DJ. Fundamentals of dental lasers: science and instruments.
Dental Clinics of North America. 2004;48(4):751-70, v.
60. Blanken J, De Moor RJG, Meire M, Verdaasdonk R. Laser induced
explosive vapor and cavitation resulting in effective irrigation of the
root canal. Part 1: a visualization study. Lasers in Surgery and
Medicine: The Official Journal of the American Society for Laser
Medicine and Surgery. 2009;41(7):514-519.
61. DiVito E, Peters OA, Olivi G. Effectiveness of the erbium: YAG
laser and new design radial and stripped tips in removing the smear
layer after root canal instrumentation. Lasers in medical science.
2012;27(2):273-280.
62. Li D, Jiang S, Yin X, Chang JWW, Ke J, Zhang C. Efficacy of
needle, ultrasonic, and endoactivator irrigation and photon-induced
photoacoustic streaming in removing calcium hydroxide from the
main canal and isthmus: an in vitro micro-computed tomography
and scanning electron microscopy study. Photomedicine and Laser
Surgery. 2015;33(6):330-337.
63. Keleş A, Arslan H, Kamalak A, Akçay M, Sousa-Neto MD, Versiani
MA. Removal of filling materials from oval-shaped canals using
laser irradiation: a micro–computed tomographic study. Journal of
endodontics. 2015;41(2):219-224.
64. Hamblin MR, Hasan T. Photodynamic therapy: a new antimicrobial
approach to infectious disease? Photochemical & Photobiological
Sciences. 2004;3(5):436-450.
65. Shrestha A, Kishen A. The effect of tissue inhibitors on the
antibacterial activity of chitosan nanoparticles and photodynamic
therapy. Journal of endodontics. 2012;38(9):1275-1278.
166