Download - Saha Soneri Pane
-
8/19/2019 Saha Soneri Pane
1/373
www.savarkarsmarak.com
सहा सोने पाने
© ीमती हमानी सावक
सावक भवन , ाजा ठाक ू पथ , शनवा पेठ , प णु.े
द ूवनी :+९१२०२५५४४७५१
इटंनटे अधका :- वा . सावक ाय माक
वा . सावक मागर, दाद , म ु बंई ४०००२८.
कप सचंालक : णजत वम सावक
कप समवयक : अशोक ामचं श दं े
हे प ुतक आसामी , बगंाल , इंजी , ग जुाथी , हदं , कनड , मयाळम , माठ , ओडया ,पजंाबी , तमळ , तले गु ुया भाषांमये उपलध आह.े
-
8/19/2019 Saha Soneri Pane
2/373
www.savarkarsmarak.com
सोने पान पहले
चंग ुत -चाणय
आपया भाताया ाय जीवनाया उषःकालाचा आभं , य नूतः, पाच सह
वषापास नू दहा सह वषापयत त , आजया सशंोधनान सुा , ाचीन आह.े चीन , बाबलोन , ीस
भ तृी कोणयाह , ाचीन ााया जीवनव ृतातामाण,े हा आपला ाचीनाय व ृतातह ,
प ुाणकालात मोडतो . हणज े यात असलेया इतहासाव दतंकथचेी , दैवीकणाची आण
लाणक वणरनाची प टेुच प टेु चढलले आहेत . तह , ह आपल ज नुी ‘प ुाणे’, आपया ाचीन
इतहासाच े आधातभंच आहेत , ह े वसता कामा नये. ह े चडं ‘प ुाण -वाङमय ’ आपया साहयाच,े मानाच,े कत ृ रवाच ेआण ऐवयारचहे , जस ेएक भय भाडंा आह,े तसेच , त ेआपया
ाचीन जीवनव ृताताचंहे , असगंत , अतायत आण संदध असल,े त एक अमयारद
संहालय आह.े
पंत ु आपल ‘प ुाण’े हणजे नभळ ‘इतहास ’ नहे. यातव , मी या प ुाणकालाचा
वचा या सगंाप ुता बाज सू ठेवणा आह.े काण , मी या सोने पानांचा नद श कणा आह ेती
सोने पान,े भाताया ‘प ुाणातील ’ नस नू ‘इतहासातील ’ आहते .
भातीय इतहासाचा आंभ इतहासाच े म ुय लण हणज े यातील वणरनातंील आण घटनातंील , थल आण
काल , ह जवळजवळ नचतीन ेत , सागंता आल पाहजेत आण यातील घटनांना , पकय वा
वकय अवातं प ुायाचं,े शयतो पाठबळ मळत असल ेपाहज.े
अशा कसोटस , बह ुताशंी , उतणाा आपला ाचीन काळचा व ृतात , हा , ब ु कालापास नू
मोजता येतो . यातव , अनके भातीय न पाचाय ायवयावेत,े आपया भाताया
‘इतहासा ’ चा आभं , या ब ुकालापास नू , सया , समजत आहेत . या ायवयावेयांया ,
सतत चालणा या िपमामं ळेु, आज आपण याला पौाणक काल हणतो , यातलाह
काहभाग , नवीन सशंोधन झायास , या इतहासकालात समावशेता येईल . पण , तोपयत त ,
ब ुकाल हाच आपया ‘इतहासा ’चा आभं , हण नू , समजणे भाग आह.े
यातह , कोणयाह ाचीन ााचा नभ ळ इतहास , नचतपण ेठवयाया कामी ,
तकालन जगातील तदत ाांया साहयादक लखाणात सापडलेया अपोबलक
-
8/19/2019 Saha Soneri Pane
3/373
www.savarkarsmarak.com
उलेखाचंा , फा , उपयोग होतो . आज उपलध असलेया आण नचताथर ठलेया , जगातील
ऐतहासक साधनामंय,े भाताया या ाचीन कालखडंाला , असा भातते ाांया
स ुनचत साधनाचंा पाठंबा मळतो , तो , आपया इतहासाचा कालखडं , साट चंग ुताया
काळाया आगमेागचे चाल ू होतो . काण , अलेझाडंची वा भाताव जेहा झाल ,
तेहापास नूया , ीक इतहासकाांया न प ढेु प ढेु, चीन देशातील वाशांया वासवणरनांया
लेखात नू , भातातील , या या प ढुल घटनाचं,े ऐतहासक कसोटस , बहशंी उतणाे, अस े
अनके , उलेख सापडतात .
सोने पान कोणत े?या , आपया ऐतहासक कालातील , या सोने पानांवषयी मी चचार कणा आह.े तीच
पान े काय ती सोने हण नू नवडयासाठ , मी कोणती कसोट वापत आह?े तस े पाहता ,
आपया या ऐतहासक कालात , काय , सगंती , ाबय , ऐवयर, अयाम भ तृी अवातं कसोयानंा उतणा शतावधी गौवाहर पान े सापडतात . पंत ,ु कोणयाह ााव
पातंयासाख ेाणसकंट जेहा ग दुत,े आमक पश ूया बळ टाचेखाल त ेवा जेहा
पच नू गलेले ेअसत;े क ं वा जाऊ लागत,े तेहा तेहा , या बळ श चूा पाडाव कन न पामाची
पाकाठा कन , वाास या पातंयात नू सोडवणा आण आपया ाय वातंयाच े
आण वायाच ेप नुजीवन कणा जी झ ु जंा पढ तया न तला झ ु जंवणाे, ज ेध ुधं
वी न वजयी प ुष , यांया , या वातंयय ुाया व ृताताच ेज ेपान , या पानास , मी , यथे े
सोने पान , हण ून , सबंोधीत आह.े कोणयाह ाात , याया अशा पजंयी वातंयय
ुाची
ऐतहासक पान,े अशीच गौवल जातात . अगद अिमेकेचचे उदाहण पाहा . णागंणात
इंलडंला चीत कन , या समयी अिमेकेन े आपले वातंय छनाव नू घतेल,े या वजयी
दवसालाच अिमेकेया इतहासातील सोने दवस हण नू सणासाख े गौवल े जात;े आण
या य ुाया इतहासाच ेपान ह ेअिमेकेया इतहासातील सोने पान गणल ेजात.े
येक मोया न ाचीन ााव पातंयाच े सकंट केहात कोसळललेचे असत.े
यातह अिमेकेया ााचा जमच म ळुी कालचा ! हण नू , याया टचभ इतहासात ,
यांयाव एकच काय त े ाणसकंट ग दुाव;े आण त े नवाणाे एकच काय त े सोने पान
असाव;े यात काह वशषे नाह . पंत ु चीन , बाबलोनयन , पशरयन , इजशयन , ाचीन पे ,ाचीन मेसको , ीस , ोमन भ तृी जी प ुातन ाे सहावधी वष नादंत ाहल , यांया , या
वत तृ ाय जीवनात , बलत पकयांया आमणाखाल , चचेल े जायाच े अनके सगं ,
यांयाव , साहजकपणेच येऊन गले.े तशा ाणसकंटात नू यातील काह ाानंी , आपया
पामान,े प ुहा प ुहा स टुकाह कन घेतल ; आण यांया , या , या , पश ू नंा , दाती त णृ
-
8/19/2019 Saha Soneri Pane
4/373
www.savarkarsmarak.com
धावयास लावल.े सहावधी वष , आपल ेाय अतव न ाबय टकव नू धणा या , अशा ,
ाांया इतहासात , वळेोवळेी , प नुःप ुहा वातंयसपंादनाथर केलेया णांगणाचंी न यात
मळवलेया वजयाचंी , एकाह ून अधक अशी सोने पाने समानल गलेले आहते . भाताचा
इतहास त , या ाचीनतम कालापास नू आजपयत , अखडंपणे, चालत आलेला ! याया ाचीन
काळात , भभाट असलले वल बह ुतके ाे न ाय,े आज नामशषेस ुा होऊन गलेले आहते .
एक , चीनच ेमहान ा तवेढे, भाताया महनीयतचे ेप ुातन साी हण नू , आज उललेे आह.े
चीन आण भात ह दोहह ाे अतवत तृ असयाम ळेु; आण अताचीन कालापास नू ,
सततपण,े आजपयत आपले वातंय आण सामयर टकव नू , नादंत आलेल असयाम ळेु,
यांयाव , अनके वळेा , इत अपजीवी ाापंेा अधक सगंी , पदायाची , ाणसकंटे
कोसळलले आढळतात , यात काह आचयर नाह . चनेममाचा अटळ नयम यानंाह होताच !
हदं ुथानव यामाण,े शक , ह ूण , मोगलादकांया अनके चढाया झाया ; याचमाण े
चीनवह , या आण इत पाांया , अनेक चढाया झालेया आहते . ह ूणांया लयापास नू बचाव कयासाठ त , चीनन,े यांया ााभोवती , ती जगस तटबदं - ती Chinese Wall
बाधंल होती . पण , तलाह वळस े घाल नू क ं वा उलघं नू , चीनया श ू नंी याला पादाात
कावयास सोडल ेनाह . बह ुधा , अशंतः, पंत ुकाहवळेा त सपं णूरतः, चीनह , पकय ाजसतेया
जोखडाखाल , संत होऊन , पडललेा होता . तथाप , या या वळेी त े महान ा , प नुःप ुहा
नवतजेान ेन चतैयान ेउचबंळीत , ोसाहत , गभ होऊन , या पकय सतलेा उलथ नू पाड ू
शकल;े आपल े जीवत , सव न वातंय ाख ू शकल;े आण आजह , प ुहा एक वतं न
सामयरशाल ा हण नू , नादंत ाहल े आह.े हेच खे ऐतहासक आचयर होय ! भाताया
इतहासाच े म ूयमापन कताना , या कणी , तोच मानदंड वापला पाहजे. पतं ,ु वशषेतः
इंजांया पकय सतखेाल , जेहा हदं ुथान दबला होता तेहा , अनके इंजानंी भाताचा
इतहास अशा वक ृ त पतीन ेलहला ; आण यानंी काढलेया शाळा - महाशाळातं नू , तणांया
दोनतीन पयाकंड ून , या वक ृ त इतहासाची इतक पाायण ेकन घेतल क , जगाचाच नहे;
त आपया वतःया लोकाचंाह , या कणी ब ुशंच हावा . हदं ुथानच े ा , ह,े सतत
या वा या पसतखेालच दडपलेल ेहोत;े हदं ुथानचा इतहास , हणज,े हदं ू ंया पाभवामाग नू
पाभवाचंीच काय , ती , एक जंी आह,े अशी धडधडीत असय , उपमदरकाक आण द ुट हेत ू नंी ,
केलले वधान,े चलनी नायासाखी , पकयाकंड ूनच नहे; त , काह वकयाकंड ूनह , बखेटक ,यविहाल जात आहेत . याचंा तका कणे, ह,े वााभमानाया टनेच , नहे; त ,
ऐतहासक सयाया टनेह , अयतं , आवयक आह.े या काय , ज े काह यन , अय
इतहासाकंड ून होत आल े आहते ; यात , या सगंानमत,े चााची शयतो , अधक भ
घालण,े ह,े एक कतरयच आह.े यासाठ , या या पकय आमकानंी , हदं ुथानव वा या
केया क ं वा ायसता गाजवल ; या या पकयाचंा , अतंी ध ुवा उडव नू देऊन , आपया
-
8/19/2019 Saha Soneri Pane
5/373
www.savarkarsmarak.com
हदं ुाास , यानंी यानंी , वम ुतकेल;े या , या , हदं ुावमोचक पयाचं े आण याचं े
तीक हण नू , या , या , संामातील काह य गुवतरक , वीवाचं े ऐतहासक शदचण
कयाच,े मी , यथे,े योजल ेआह.े
अलेझाडंची वा प वू उलेखलेया , भाताया ऐतहासक कालातील , भाताव झालेल पााची ,
पहल स वा , ह , अलेझाडंची होय . इसवी सन प वूर ३२७ मये ह वा झाल .
यााचीनकाल , य ुोपमधल , सयाची इंलडं , ास , जमरनी , भ तृी ाे, जमलस ुा नहती .
ोमन साायाची , पायाभणीह , झालेल नहती . य ुोपात , एकीक लोक , तवेढे, गाजत होत.े
ीकाचंी लहान लहान नगाये (City States) वतंपण ेनादंत असत . यात पाटार, इथेस , ह ,
नगाये प ढुालेल ; पतं ,ु या फ ु टकळ नगायावं , जेहा , सघंटत , वत तृ , एकक त न
बलाय अशा , या वळेया , पासक साायाया अधपतीन े वा केल ; तेहा , या पाटार,इथेस , भ तृी , फ ु टकळ नगायाचंा , काहच , टकाव लागला नाह . या , लहानलहान ,
ीकाजकानंी (Republics veer) लढयाची पाकाठा केल ; पण , पासक साायाया
सेनासागाप ढेु, याचं,े काहच चालेनास े झाल.े याम ळेु, पासकांमाणेच , आपया सा या
फ ु टकळ नगायाचं ेमळ ून , एक , बळ ीक ाय थापाव;े न श शूी एकम खुी सामना यावा ;
अशी ीक लोकातंती इछा उपन झाल . यांयातील , म ॅसडोनयाचा ाजा फलप , यान,े
या महवाकांने,े लहान - सहान ीक ाजके जकंल . पतं ,ु याच,े एकम खुी ाय वाढत चालल े
असताच , तो , म ृय ूपावला . तथाप , यायामाग,े ायाव बसललेा याचा प ु , हा , यायापेा
शतपटन े महवाकांी , वजयण ु आण श ू नघाला . याचेच नाव अलेझाडं . सा या ीक
ाात , यान,े एक ायवाच ेनवचतैय सचंावल;े बलाय सैय उभाल;े आण ीकांया
ााचा श जूो , पासक साट दायस , यायावच , अलेझांड चाल नू गलेा . ीकांया , या
सघंटत सैयाप ढेु, दायसया , बह ुसंय पण असघंटत , साायसेनेचा ध ुवा उडाला . अलबलेा
येथील लढाईत , त , पासक ाजसताच , उखड ून पडयासाखी झाल . अलेझाडं , आपया ,
वजयोीत सैयासह , पासक साटाया , थटे , ाजधानीव , चाल नू गलेा ; आण ती जकं ून ,
यान ेवतःचीच पासकाचंा साट , हण नू , घोषणा केल . या , अप वूर वजयान,े अलेझाडंची
ायत ृणा , अधकच , वाढल . ीसया न पासकांया स ुवशाल , साायाच ेसाटपद , हाती येताच ; अलेझाडंला , वगर, दोन बोटे उयासाखा , वाट ू लागला . आपण , मनात आण ू त ,
सा या जगास , जकं ू शक ू; आण इतहासात , आपले नाव जगजतेा , हण नू , गाजव ूशक ू; अशा ,
बळ आमववासाचा , उमाद , याला चढला . पासकाचं े नयांयाह प वूच,े त,े
बाबलोनयाच ेमहााय , जस,े एका धडायासशी , तो , पादाात क शकला ; तसेच , याला
-
8/19/2019 Saha Soneri Pane
6/373
www.savarkarsmarak.com
लाग नूच असलले े आणयाची कत ीक लोक पयान ुपया ऐकत आलले े होत;े त,े
भतखडंह , मी , सहजपादाात क शकेन ; अशा , द दुरय महवाकांने,े अलेझाडंने,
भतखडंावह वा कयाच े ठवले. या धाडसी योजनेमाण,े यान,े लवकच , ीकाचं े
अगद नवडक , ताया दमाच ेन को याककत शांनशी सज , अस,े नवीन सैय उभाल.े
यात , एक ल वीस सह पायदळ न पधंा सह घोडेवा होत.े आजपयत , वजयामाग नू ,
वजय मळवीत आलेया , आपया महासनेानी न साट अलेझांडव , या , याया पामी
न वजयण ,ु सैयसभंााची , इतक , ा बसलेल होती ; क , त े ीक सैनक याला , एक
अलौकक असा , दैवी प ुषच , समजत . अलेझाडं , वतःसह , ‘य ’ू (य ःु) देवतचेा प ु , हण नू ,
हणवी .
भात ााची तकालन याती या दोन -अडीच सह वषाप वूया काल , सधं ू नदया पलकड,े अगद , इाणया
सीमलेा भडलेया देशापयत , भातीयाचंी वती न ाय,े पसलेल होती . आज , याला
हदं कु ु श पवरत हणतात ; याला , ीक लोक , ‘पोपनसस ’ (Paropnisus) अस े हणत . आज ,
याला अफगाणथान हणतात ; याला , या काळी , गाधंा हणत . ‘अहगणथान ’, ह,े
अफगाणथानच,े आपले ाचीन नाव आह.े काब लू नदच,े आपल,े या वळेच ेाचीन नाव , ‘क ु भा ’
अस,े होत.े या , हदं कु ु श पवरतापयतया , या , सवर ातंातं , भातीयाचंी लहानमोठ ाय ेहोती .
या भागातील ायापंास नू , तो , सधं नुद सम ुाला , जथे ेमळाल आह;े तथेपावेतो , तया दोह
काठानंा लाग ू
न , वैदक धमारन ु
यायी असलेया , भातीयांया , लहानमोया वतं ायाचंी ,
मालकाच मालका , पसलेल होती . या ायातंील , बह ुतके ाये ह , ाजके , होती . यानंा , या
काळी , गणाय े हणत . याचंी घटना , अथारत , लोकसताक पतीची अस.े ाजसताक ाये
हणयासाखी , तशी , दोनतीनच , ाये होती . यात , याला , ीक लोक पौस अस ेहणत ; या ,
पौव ाजाच ेाय , सगयात मोठे होत.े
डॉ . जयवाल याचंा Hindu Polity थं ‘अभनव भात ’, या , ांतकाक संथचे,े लडंनमये, सन १९०७ त े१९१० या कालात ,
एक म खु सदय असलले े आण प ढेु, ायवयावशादातं , जागतक कत पावलेल,े डॉ .
जयवाल यानंी लहलेया , ‘Hindu Polity’ या , स ुस थंात , सधं ूनदया , उभय तटावं ,
तया , सम ुसगंमापयत पसलेया या , भातीय ‘गणायांया ’, ननाया , लोकसताक
ाय घटनाचं,े सशंोधनप वूरक , वत तृ वणरन केलले ेआह.े
-
8/19/2019 Saha Soneri Pane
7/373
www.savarkarsmarak.com
ीक लोकांया प ुाणांमाणेच , याच े प वूरज , फा ाचीन काळी , भाताया
सधं पूलकडील , गाधंाभ तृी ातंातं नूच , म ळूया , आयरवशंाया जानपदाची , एक , त टुक शाखा
होऊन ीसकड े गले े होत े अशी , याचंी , प ुातन भावना अस.े अलेझाडंच े सैय , ाचीन
भाताया या भागात , वशेल;े तेहा , तथे े यानंा , अकमात , एक लहानसा सम हू , वतःला ,
म ळूचा ीक समजणाा , असा , आढळला . तो , ज , भातीयातं मसळ ून गलेलेा होता ; त , यान,े
त े ीक सैय पाहताच , आपणह , याचंेच , प ुातन कालाच,े भाऊबदं आहोत ; अस,े सांगतल.े
अलेझाडंलाह , आपया ाचीन प वूरजाचं,े हेच , म ळू ठकाण असल ेपाहज;े अस ेवाटल.े याला ,
न याया ीक सैयाला , यांया , या , ाचीन पत भृ मूीच ेदशरन झायाव , इतका , अयानदं
झाला ; क , या सा या सैयाने, काह दवस , य ु बदं ठेव नू , एक महोसव साजा केला . ीक
लोकानंी , ीक देवतांया सतंोषातव , य कन , हवन ेअपरल .
ीक लोकांया देवताचं,े वैदक लोकांया देवताशंी , अयतं , साश होत.े यांया , देवतांया
नावाचं ेउचा तवेढे, अपशंान सुा , पालटलेल ेहोत.े ीक लोकह , य कत ; हवन ेदेत . ीकानंा ,आयोनयस , असहे हणत .
आयोनयस नावावन ‘यवन ’ शद पडला वचत , ययातीचा प ु अन ,ु याचचे , ह े ीक लोक , वशंज असतील काय ? अवायन -
अयोनयन अशी , अपट प,े होत गले असतील काय ? पण , तो वषय , सशंोधकाकंड ेसोपवला
पाहज.े इतके मा खे क , ीक लोकानंा अगद आंभापास नू , आपले भातीय लोक , ‘यवन ’ या
नावानेच ओळखत आलले े आहते . ह गोट , संक ृ
त साहयावन , उघड आह.े ीकांया
‘आयोनअस ’ यानावंावन , यानंा भातात , ‘यवन ’ क ं वा ‘योन ’ हेनाव पडलले ेअसाव.े
या काळी गाधंा पचंनद त े सधं पूयत ब ुाचा पता स ुा नहता . आणखी एक गोट ,
यथेचे , सागं नू टाकयासाखी आह े क , प वू उलेखलेया , गाधंापास नू तो पचंनद (पजंाब )
ातंापयत आण तथे नू , सधं ूनदया उभय तटावंल देशापंास नू , तो , ती नद सम ुास मळत े
तथेपयत , भाताया , या या भागात अलेझाडंने सचंा केला , या या भागातील
लोकथतीच ेववधागंी वणरन , या वेळया , ीक लेखकानंी दलले ेआह.े पतं ,ु या सवर वणरनात
वैदक धमारन युायी भातीयाचं,े अनके उलेख असताह , ब ुाचा क ं वा ब ुपथंाचा , च कु ूनस ुा ,
एखादा उलखे आढळत नाह . यावन आण अथारतच इत सवरतकालन प ुायावन , ह ेपट होत,े क , या कालापयत , भाताया , शत ू पलकडील भागात त , ब ुपथंाया
अतवाचा , पतास ुा नहता . हणजे, ब ुाया म ृय नूतं , अडीचश े - तीनशवेष उलट ून
जाईतोपयत , केवळ मगध ातंातच , ब ुपथंाचा , यत जो सा झाला , यापलकड,े काह याच े
पाऊल पडललेे नहत.े प ढुल इतहासाया अन ुोधासाठ , ह , गोट यानात ठवेल पाहज.े
-
8/19/2019 Saha Soneri Pane
8/373
www.savarkarsmarak.com
ीक हणज े‘यवन ’, म सुलमानानंा यवन हणणे हे च कू !पाय , आमक आण अशंतः पधमय , अशा ीकानंा , आपले तकालन भातीय
लोक , ‘यवन ’ हण नू ओळखत . पतं ,ु याम ळेु, सवरच पाय आमकानंा ‘यवन ’ अस ेहणण,े ह , अथारतच , च कुची गोट होत.े वशषेतः, म सुलमानानंा आपले लोक , ज’ेयवन ’
हण नूच , हण ूलागले, ती त , घोडच कू होती . काण , ीक लोक , आमक न पाय ज
असल,े त , सापेतः, त,े या वेळया वयायासगंी न सय जगतातच , मोडत होत.े पंत ,ु
भाताव , या म सुलमानांया टोळधाडी , शतावधी वषानंत , प ढेु चाल नू आया , या , धमाध ,
ानट न ववसंक अशा ासी व ृतीया होया . तशा ासी व ृतीया म सुलमानानंा ,
‘म सुलमान ’ हण नू , ओळखणचे अवय होत.े यानंाह ‘यवन ’ हणयात , याचंा , नसता गौव
कयाची , आण ‘यवन ’ शदाची नसती पायमल कयाची अशी द हुे , च कू आपया हात नू
घडत आल . म सुलमानानंा , ‘लछ ’ हणता येईल ; यवन नहे.वडेगळ म सुलमान समजतात तसा शकंद हा काह क ु णी म सुलमान नहता .
बह ुसंय म सुलमानातंील , एक वडेगळ समज तूह , यथे,े सागंयासाखी आह.े
‘अलेझाडं ’ या नावाच,े पशरयन भाषते , ‘शकंद ’ अस ेपातं झाल ेहोत.े ीकाचं ेसााय ,
पशरयाव होत े तोपयत , अनके पशरयन लोक , अलेझाडंया अलौकक पामाम ळेु मोहत
होऊन , आपया म लुानंाह ‘शकंद ’ हेच नाव ठेव ू लागल.े प ढु,े पशरयातील लोक म सुलमान
झायानतंह , यांयात , म लुानंा , ‘शकंद ’ ह ेनाव ठेवयाची , था चाल चू ाहल . भातातील ,
बाटया म ु
सलमानानंीह , तीच था उचलल . या शकंद या शदाची , ह , म ू
ळ कथा ठाऊकच
नसयाम ळेु, हदं ुथानातील सहावधी म सुलमानाचंी , अशी ढ समज तू झालेल असत ेक , या
अथ , महंमद अल , कासम इयाद , यांया नावांमाण े ‘शकंद ’ हहे , यांया म सुलमानी
नावातच मोडत;े याअथ , हा पामी शकंदह म सुलमानातंीलच , कोणीत , महाप ुष असला
पाहज!े क ं बह ुना , तो म सुलमान होता , हण नूच , तो एवढा पामी न दवजयी नपज ूशकला !
असया कयेक धमरवेया , अडाणी न आमशसंक म सुलमानानंा ज कोणी सांगतल े क
‘शकंद ’ हा म सुलमान नहता . तो म सुलमान होऊ त कसा शकेल ? शकंदाया म ृय नूतं ,
उयाप ु या एक सह वषानी , महमंद पगैबंाचा जम , त तसले गावढंळ म सुलमान या
सागंणा यालाच वेयात काढतील !अलेझाडंया साायाची या वळेची ससीमा हदं कु ु श पवरत ह होती . अलेझाडं
यायाप ढेु आपया त ु बंळ ीक सेनेसह भाताव जो चाल नू आला तो तशलेला यऊेन पोचला .
तशलेचा ाजा अबं जु (अभंी ) यान ेय ु न कताच अलेझाडंचे माडंलकव माय केल.े काह
ीक लखेक हणतात , क , या तशलेयाच ाजान,े आपला तपध जो पौसाजा , याचा ,
-
8/19/2019 Saha Soneri Pane
9/373
www.savarkarsmarak.com
मोड कयासाठ , अलेझाडंला , आपण होऊन , बोलावल े होत.े तस े असले त , या ,
वजनोहाच ेायचत , अभंी ाजाला , ीकाशंी दोन हात न कताच , यानंा शण जाऊन , हौसने े
भोगाव ेलागल,े ह,े मातच झाल.े
तशलतेील वयापीठ आण एक वलण योगायोग तशलेला , तकालन जगतात स ुस असलले,े एक भातीय वयापीठ होत.े या
वयापीठात दशेोदशेीच े वयाथ यऊेन अनके शााचं े न कलाचं े अययन कत . इतकेच
नहे, त , देशोदेशीया ायातंील ाजप ुह , तथे ेयऊेन , तथेीलअन शुासनपाळ ून , ायशा न
य ुशा याचं ेशण घेत असत .
कोया वलण योगायोगान,े तकड,े अलेझाडं तशलेया ायाचा पाडाव कन ,
भातात , ससैय चाल कन जात असता , इकड,े याच तशला वयापीठात तजेवी , ततत
आण भाताया इतहासात , एक दैदयमान अस े सोने पान याया हात नू भवतयता लहवणा होती , असा एक तणह , ायशााच े न य ुशााच े शण घेत होता ; क ं वा त े
शण घऊेन , अलकडेच , बाहे पडला होता . याच े नाव चंग ुत आण या तशला
वयापीठाया िपसातच ववध शा पाावा पांगत न ाजकाण ध ुंध अस े एक ौढ
पंडत या तणाला ाय ांतकायारचेन ायशााच ेधड ेदेत होत,े याचं ेनाव चाणय !
पंत ,ु शकंदया वान े उडालेया हलकलोळात , या दोन सामाय यती ,
कोणायाह डोयात , असामायपण,े भलेया नहया . या दोन यती , शकंदया या
सा या चडं पचय हालचालकंड,े डोयात तले घाल ू
न , बघत होया . भातातील सा या
ावावळ , ाजा - महााजाचं े त े फ ु टकळ फ ु टकळ म कु ु ट , एक वतळव नू , शकंद , वतःया
शाव धाण कयासाठ , जो भातीय साटपदाचा महाम कु ु ट , णागंणात , घडवीत होता तो ,
आयताच े आयता , या पश ूया हात नू हसक ून घऊेन , आपया या तण शयाया
मतकावच , यायोग,े बसवता यईेल , अशा , एका महान ांतकाक कायारची योजना , त ेौढ
आचायर, मनोमन आखीत होत.े
पौवाजाशी य ु तशलेचा ाजा अबं जु हा ीकांया लछ सैयाशी य ु न कताच याच ेआधपय
मानता झाला . या याया क ृ याची जो तो छःथ ःू क लागला . अबं जु ाजाया , या ाधमारला
कलकं लावणा या लैयाचा वचपा काढयासाठ , आपण आपापयाप , ीकाशंी ख सामना
यावयाचा नधार , आज बूाज ूया , ाजसताक असलेया भातीय ायानंी न गणायानंी
केला . द दुवाची गोट इतकच क , यासवर फ ु टकळपणे वतं असलेया , भातीय ायानंा या
-
8/19/2019 Saha Soneri Pane
10/373
www.savarkarsmarak.com
ीकय ुाप ुत ेका होईना , पण , एक येऊन एकाच सैनक नेत ृवाखाल , त े य ु लढयाची ब ुी
झाल नाह हणा ; क ं वा समय सापडला नाह हणा . अलेझाडंने वळे न दवडता , तशलेला
येताच , आज बूाज ूया , सवर भातीय ायानंा , शण येयाची आा सोडल ; आण तशला
ायाला लाग नूच असलेया , पौव (पौस ) ाजान े ती आा धकान , य ुाच े आहान
वीकाताच , यायाव चाल केल .
पौव ाजाया बळाचा म ुय भ , याया लढाऊ थावं न हतीया दलाव होता ; त ,
अलेझाडंचा म ुय भ , ीकांया , णनणात घोडदळाव होता . या दोह सैयांयामये
वतता (झलेम ) नद होती . इतयात , या सैयाच ेतड लागायया आधीच , अकमात , मोठा
वादळी पाऊस पड ू लागला . याम ळेु, नदला मोठा प ू आला . तथाप , अलेझाडंने थोयाच
दवसातं , द ूव शोध कत , नदया वया बाज लूा असललेा , एक उता शोध नू काढला ; न
झटपट , याया या णनणात घोडदळासह , नद उतन , पौवाया पावारव चाल केल .
याम ळेु, पौवाचा य हूच ढासळला . तह , ाजा पौवान ेत ु बंळ लढाई दल . पतं ,ु पावसाम ळेु या णभ मूीत जकंड े तकड े चखलच चखल झायाम ळेु, पौवाच े थ न हती , ह , दोहह
णसाधन ेनकामी झायाम ळेु; आण अलेझाडंया घोडदळाया चढाऊ मा याम ळेु, पौवाया
सैयाचा टकाव लागला नाह . या णध मुाळीत हतीव आढ झालेला पौव ाजाह जवाव
उदा होऊन लढत असता वतःच घायाळ झाला ; आण अलेझाडंया हाती सापडला . अशा
काे, अशंतः पौवाया द दुवाम ळेु न अशंतः अलेझाडंया णचापयाम ळेु ीकाचंा प णूर
वजय झाला .
कौत कुान ेनहे, ाजकाणासाठ पौवाजाला बंदवान कन अलेझाडंप ढेु नले े असता अलेझाडंने यास वचाल,े
“मी त लुा कस े वागवाव े अशी त झुी इछा आह?े” तेहा पौवान े उत दले, “ाजासाख!े”
आपया इकडया न य ुोपीय इतहासकाानंीह , बह ुधा , असचे लहले आह,े क , ‘पौव ाजाया
धटाईया उताच ेअलेझाडंला मोठे ‘कौत कु ’ वाटल ेआण हण नू , यान ेपौवाला न माता ,
केवळ अंकत कन , प ुहा ायाव बसवल.े पतं ,ु ह े वणरन च कुच े आह.े वशषेतः, शालेय
प ुतकातं नू त , अशी , भगळ त ुतवाय ेघाल ूनयते .
काण , वनात ाय देयाच ेवचन दले, हण नू , जाग ेझायावह , या वचनामाण ेाय दऊेन टाकणाा , अलेझाडं हा , कोणी भाबडा भातीय ाजा नहता . ज पौवाला यान े
ठा माल ेअसत ेक ं वा याच ेाय छनाव नू घेऊन , ीक जातीचा एखादा ‘प ’ अलेझाडंने
या ायाव नेमला असता , त , या ायातील वाभमानी भातीय जानपद , ीकांया
वेषान,े अधकच खवळल ेअसत.े अलेझाडंला अनके श ू शंी लढत , भाताची म ुय ाजधानी ,
-
8/19/2019 Saha Soneri Pane
11/373
www.savarkarsmarak.com
जी पाटलप ु तथेपयत जावयाच े होत,े त,े केवळ याया समवते असलेया , जातवतं ीक ,
सनेेया बळाव थोडचे साधणा होत!े यापेा , तशलेया अबं जु ाजामाणेच , पौवालाह
दखाऊ दयेन े जकं ून , आपला अंकत न पाठाखा केयानेच , अलेझाडंया भातवजयाचा
अधक सभंव होता . यातव , पौवाया धीोदात उतान,े अलेझाडंला ज े कौत कु वाटल,े
तवेयासाठ नहे, त , या ाजकय डावपचेासाठच , या ाजकाणपट ू अलेझाडंने, पौवाच े
ाय याला पत दले. इतकेच नहे, त , आज बूाज चूी जकंलेल , काह , छोटछोट संथानेह ,
पौवाया ायात समावेशल ; आण याला , आपया या वत तृ भातीय ातंावचा , ‘प ’
(Governor) हण नू नमेल.े पौवानेह , ‘सगं पडला बाका ’ या यायान,े अलेझाडंच ेत ेबोलण े
माय केल.े पायश शूी , पौवान,े ाधमार माण े झ ु जंयाच,े कतरय बजावललेेच होत;े
आण ‘तावत ् काल ं तीतेाम ’्, हाह , ाजनीतीचाच दडंक आह;े ह े जाण नू , ाजा पौवान,े
अलेझाडंच े नावाप ुत े आधपय मान नू , ाय बचावल.े याचा भातीयानंा वषादह वाटला
नाह . सधंी येताच , ‘प ’ पौवान,े अलेझाडंचा हा डाव , यायावच कसा उलटवला , तहे प ढेु दसेलच .
ीसह ून अलेझाडं नव ेीक सैय भस मागवतो .पौवाच ेय ु सपंताच , अलेझाडंने, आज बूाज ूया लहानसहान संथानानंा जकं ून , या
देशाची यवथा लावल आण तथेील न याप ढुल देशातील , लोकथतीची , चौकशी केल .
हदं कु ु शपास नू तथेपयत देश जकंत येयात , याया म ळूया ीक सैयाची जी हानी झालेल
होती ती भन काढयासाठ , यान,े याया बाबलोन न ीसमधील ातंाधपाकंड ू
न , नया
ीक सैयाची मागणी केल . ज ुया सैयातील ज ेीक सैनक , घायाळ , अध ून अगंच कुा क ं वा
नकामी झालले ेहोत,े यानंा , पत धाडल.े
भातीय यतीचंी न योयाचंी चौकशी भाताया , जकंलेयाआण जकंावयाया , देशातील लोकथतीचा व ृतात समज नू
घेयािकता , अलेझाडंन,े ज ेचौकस लोक चह ूकड ेधाडल ेहोत ेयानंी , आणलेया समाचाात ,
तथेील अयात वसत असलेया तपोवनाचंी , तपयाचंी , नःसगं न एकएकटचे वचणा या
तवचतंक यतीचंी , योयाचंी न जताचंी वणरनेह होती . वतः साट अलेझाडंला
ववतचेी न तवानाचीह अभची अस.े अलेझाडं हा , वतःस , तव अ िॅटॉटलचा
शय हणवी . ीस देशामय ेअशा यती योगी , तवानी न संयासी ामणाचंी याती अस.े
ती अलेझांडयाह कानाव पडलले होतीच . याम ळेु, याला या भातातील संयासी
ामणानंा , यानंा ीक भाषते ‘Gymnosophist’ हण नू सबंोधीत , यापकै काहनंा , य ,
-
8/19/2019 Saha Soneri Pane
12/373
www.savarkarsmarak.com
पाहयाची न यांयाशी सभंाषण कयाची बल जासा होती . अयातील तपोवनातं नू ,
अलेझाडंने, अशा काह संयाशानंा बोलाव नू घतेल े आण काहचंी , यांयाकड े जाऊन , भेट
घेतल . अशा सगंाया काह कथा , लोकांया न अलेझाडंसाया अलौकक साटाया ,
भावना यतवया प ुया , ीक कथानकांयाच शदातं सागंतो .
अशा एका यतीची भेट झाल असता , अलेझाडंन ेवचाल,े “माया या दवजयाया
कायारस यश येईल क नाह ?” अशा अथारया , याया नास , या यतीन,े शदामंय े काहच
उत न देता , एक मोठे चामड-ेयाया दोह बाज ूअगद स कु ून वातड होऊन धन ुयासाया
व झालेया होया त-ेआणवल े आण नतं तो यती अलेझाडंला हणाला , “ह े चामड े नीट
सपाट पसन यायाव एकटा बसै .” याव , अलेझाडंन ेक ं वा याया आनेे याया कोणा
अधका यान,े या चामयाया एका टोकास बळान ेदाब नू , याव बसयाचा यन केला , तोच ,
त ेद सुे वातड टोक खाडकन व आल.े त े द सुे टोक खाल दाब नू , याव बस ूपहाव,े तो पहल े
वातड टोक खाडकन उभ े ाहाव.े अथारत त े चामड े सपाट अथंता येईना न याया मधोमध चपखल बसता येईना ! त ेदाखव नू तो यती हणाला , “त ुया भातावल वाची , अशी थती
होईल . त ू एका बाज लूा प ढेु, जकंत जाशील , त , त झुी मागची जकंलेल ाये, प ुहा ,
त ुयाव उठ ून त झु ेजोखड फे क ून देतील . त ूमाग ेवळशील , त , त झुी प ढुची जकंलले ाय,े
प ुहा , त ुयावद उठ ून , त झु े जोखड फे क ून देतील . त लुा , अखल भाताया क य
साटपदाव बसण,े ह,े अस ेअशय आह.े”
‘डडंामस ’चा दडंक ीक लखेक याला Dandamis (डडंामस ) हणतात ; आण याच े श ु संक ृ त नाव ,
मला त आढळल े नाह अशा एका , संयत ामणाची याती तशलेकड े ऐक ून , यालाह
बोलाव नू , यायाशी सभंाषण काव,े अशी , अलेझाडंला उकट इछा झाल . तो वयोव ृ न
ानव ृ ामण , संयतन उलगं अवथते , वचत अस.े नोपावा तो संयत ामण
अलेझाडंकड े जाईना . तेहा , अलेझाडंन,े आपया ‘सेेटस ’ नावाया अधका याला , या
सवरसगंिपयागी ामणाकड ेधाड ून , आापल ेक , “ज ेय ‘य जू ’ देवतचे े(संक ृ त ‘य ःु’
च)े प ु आहते या जगजेया साट अलेझाडंनी त लुा बोलावल ेआह.े ज त ूयेयास प ुहा
नका देशील त त झुा आताया आता शछेद केला जाईल .” ह धमक ऐकताच , तो संयासी ामण खदखद नू हसला ; आण उतला क , “अलेझाडं , हा जसा न या अथ , ‘य जू ’
देवतचेा प ु आह,े तसा न याअथ , मीह पण , या य ःुचाच प ु आह!े अलेझाडंची ,
जगजतेपेणाची बढाई , ह , यथर आह.े यान,े यास नदच े पतीह , अज नू , पाहललेे नाह .
याप ढेु, या श ू भातीयाचंी ाये आहते आण यांयाह प ढेु त ेमगधाच ेबळ सााय आह;े
-
8/19/2019 Saha Soneri Pane
13/373
www.savarkarsmarak.com
यांयाशी तड दयानतं , ज अलेझाडं उला त , मग , तो जगजतेा आह ेक नाह याचा
वचा कता येईल ! मला , अलेझाडं भ ूमदान देऊ हणतो , धन देऊ हणतो , पंत ,ु याला
जाऊन सागं क , अशा वत ू नंा मायासाख ेसंयत ामण त ुछ मानतात . ह माझी मात भृ मूी
मला ज ेहव ेत,े आई लकेाला देत ेततया मायेन,े मला प ुवत ेआह.े अलेझाडं , ज माझ ेश
छाटत असले , त , फा त माझ ेश न पडं , या या मातीत नू घडल ेगले,े तीतच , त ेमसळ ून
जाईल . पण , याला माझा आमा काह छाटता येणा नाह . तो इछेय , अम आह.े
अलेझाडंला सागं क , ज े सतचे े न स वुणारच े दास असतील आण ज े म ृय लूा भीत असतील
यानंा अशा धमया द!े आमयाप ढेु अलेझाडंसाया एका मयर मन ुयाया अशा धमयाच
पागं ळुतात ! काण , खा संयासी ामण स वुणारने वश होत नाह ; आण मणाला भीत नाह !!
मी येत नाह जा !”
डडंामसन,े अलेझाडंया अधका याला , दलेया उतात नू काह वाय े तवेढ , व
दल आहते . ीक लखेकांनी याच ेत ेबाणदेा उत सवत दले आह.े Plutarch नेह या कथा वणरया आहते . वशषेतः ‘डडंामसची ’ वल कथा दऊेन काह ीक लेखकानंी याया या
नभरय न बाणेदा उतान ेथक होऊन हटल ेआह,े “या अलेझाडंन,े अनके ाे जकंल ,
या जगजेया अलेझाडंलाह , ध ळू चाणाा , ज कोणी या जगात भेटला असले त , तो हा ,
व ृ न नागडा उघडा , भातीय ामण संयासीच होय !!”
अलेझाडं ामणानंा ांतकाक हण नू फाशी देतो !या चौकशीत , अलेझाडंला , असहे आढळ
ून आल ेक , ह ेसंयासी योगी न यती ज
फटगासाख े एकटे भटकत असले, तथाप यांया नःसगं , नभरय न नःप हृ व ृतीम ळेुच ,
भातीय गणायांया काय क ं वा एकसताक साायांया काय , ायचालकावं , यांया
ाजकय मताचंा , अयतं भाव पडत अस.े भातीय यांया खगाया धाेइतकच , या ,
संयत , ामणांया जभचेी धाह , तीण अस नू , पकय ीकांया , अयाय आमणाचंी ,
ती , ती तका कत होती ; आण अलेझाडंव , भातीय जनतते , कटपण ेवा ग ुतपण,े
ोभ पेटवीत चाललेल होती . ह,े यानी येताच , या , ‘Gymnosophist’ तवानी वगारवषयी ,
अलेझाडंला , थमथम , वाटणा या जासचे े पातं , अशा , संयत ामणांया वषेात
झाल.े तेहा , अलेझाडं , अशा काह ामणानंा , पकड ून , फाशी देऊ लागला . अशाच एका ामणाचा , शछेद कयाआधी , याला , जेहा , वचायात आल,े ‘त ,ू अमया एका , भातीय
संथानकाला , ीकांव का चथवलेस ?’ तेहा , याने ठास नू सांगतल;े क , “काण , माझ े
अस ेीद आह ेक , जगायचे त मानान ेजगाव;े अयथा , मानानेच माव!े (Plutarch LXIV)
-
8/19/2019 Saha Soneri Pane
14/373
www.savarkarsmarak.com
पौव ाजाचा पाभव केयानतं , अलेझाडंला , साहजकच , अस े वाटल े होत;े क ,
याया या डोळे दपवणा या जयाम ळेु, आज बूाज ूया गणायाचंहे धयैर, आपोआपच , खच नू
जाईल ; आण ती ाजके , (Republics) आपण होऊन , पटापट शण येतील ; पतं ,ु ह , याची
समज तू , बह ु
ताशंी , ामक ठल . तो वतता (झलेम ) उतन , जसजसा प ढेु जाऊ लागला ,
तसतशी , याया वाटेतील , बह ुतके लहानमोठ गणाये, यायाशी , लढाई देत चालल .
णदेवतचेा नणरय घेतयावाच नू , ती ; याच ेवामव , स खुास खुी मानीनात . याम ळेु, यातंील
बह ुतकेानंा , ीकाचं े बह ुसंय न बळ सैय , ज , जकंत चालल े होत;े त या सतत लढत
ाहयाचा ताण , ीकावंह , पडयावाच नू ाहला नाह .
अशा अनके , झ ु जंा भातीय गणायाशंी , झालेया , लढायाचंी वणरन,े ीक थंकाानंी ,
दलेल आहते . पंत ,ु ती ; सवतपण ेक ं वा संपेानेह , सागंयाचा , हा सगं नाह . तथाप , साा
भात पादाातं कन थेट मगध साटाचा म कु ु ट , आपया डोयाव , मवयासाठ आलेया ,
या बळ ल ल ीक सैयाशी आण याया असामाय न जगस देवसनेीशी -अलेझाडंशी , भातीय वातंयाथर, या या गणायानंी , फ ु टकळपणे का होईना , पण ,
आपापयाप ुता त ु बंळ न भीषण लढा दला ; न शवेट अलेझाडंला अगंणात नूच पत जाण े
भाग पाडल,े यांयातील , काह गणायाचंी न ायाचंी वचेक उदाहण,े केवळ क ृ ततेसाठ
त , सांगतलच पाहजेत .
सौभ तूी न कठ गणाय ेया दोह गणायाचंी ायघटना जासताक होती न ती वतं होती . डायोडोस हा
ीक थंका लहतो क , यांया हाताखालल सवर नगातंील ाययवथा न नबध ह ेअयतं
हतकाक न शसंनीय होत.े (They were governed by laws in the highest degree salutary
and their political system was admirable. ) याच ेएक वैशय अस ेहोत ेक , आपल जा ,
अधकाधक , बलठ न स ु दं नपजत जावी हण नू , जनन ह,े यतवषयक लहव न
सोपवता , त ेएक , ाय कतरय जाण नू , याव , ाजसतचे ेनयंण ठवेलले ेहोत.े त ेशािक
सदयाच े भोत े होत;े यातव , यांयात ववाहाच े वळेी ह ुंडा घेयाची चाल नस.े वध -ूवाचं े
शसौठव , स ु दंता आण नकोप न बलठ सतंती उपन कयाची पाता ह े ग णु
ज ळुयास तो ववाह येक मानला जाई . यांया गणायाचं े ध ुधं प ढुा नवडयातह शसौठव न बळ या ग णुाचंा वचा केला जाई . ह े स ुजननाच े तव , इतके कठोपण,े
यांया नबधात अन ुय तू केलले े अस े क , म लु े जमयानतं , तीन महयाचं े आत , याचंी
ायाधका याकंड ून शािक पा केल जाई . ज एखादे म लू जमतःच अयतं यगं , द धुर
ोगान ेपछाडललेे वा वक ृ त असल,े त , यास ाजाने ेनदरयतने ेमाल ेजाई .
-
8/19/2019 Saha Soneri Pane
15/373
www.savarkarsmarak.com
ीसमधया , ‘पाटार’ या ाजकातह , अन वुशं (Heredity) स धुायासाठ , असचे नबध
असत , ह,े ायासं ठाऊकच आह.े
या सौभ तूी न कठ गणांमाण,े अगद कठोपणे नसल , त , बलठ न स ु दं जा
हावी , हण नू जपणा , आणखी , गणाय ेभातात असत . व ृणीगणातंह , याचं ेध ुधं प ुष ,
बलठ न दखेण े असाव,े असा कटा , या काळया फा प वूपास नू , अस.े या व ृणीगणाचा
जगपयात नेता , जो ीक ृ ण , याया शसौठवाची न बलठतचेी याती , त , अजामच
झाल आह!े ीक ृ णाच ेप ुह अतशय दखेण ेहोत ेअस ेप ुाणातं नू सांगतल ेआह.े
‘आय धुजीवी ’ गणाय े: पचंनद ातंात (पजंाबात ) न सधं ूनदया तटाला लाग नू , थटे
तया म खुापयत , पसलेया भातीय गणायातंील अनके गणायानंा , आय धुजीवी क ं वा
शोपजीवी हणत . याचं े वैशय , ह े अस े क , या सवर प ुषानंाच नहे, त , बह ुसंय
यानंाह सैनक -शण , अनवायरपण,े यावचे लाग.े य ुाच े काळी , त े साे ा , लढाईव
जाऊ शके, ननाया काची असल , त , याचंी ायघटना म लूतः, जासताक अस,े ह ेसागंण ेनकोच . ती लहानमोठ असल , त , वतंपण ेनादंत .
यौधये गणाय : या आय धुजीवी वगारया गणायातं , याच ेाय वत तृ न स पुीक
देशाव पसलेल े होत,े १८त२े१ वष वयाया , येक , तणान,े शवया शकलच पाहज,े
असा नबध (Law) असयाम ळेु, याचा प ुषवगर त काय , पण बह ुसंय याह , शसज
असत , याला ‘A nation in arms’ हण नू , पके इतहासकाह सबंोधतात ; आण आपया
वातंयातव , जवाव उदा होऊन लढयाया याया कतम ळेु, याया पामाचा सवाना
दाा वाटत अस े ज े यौधेय गणाच े ाय , म खुव,े गणले जाई , त,े पचंनद ातंातील यास
नदया खाल , पसलले ेहोत.े
पौव ाजाचा पाभव कन , आज बूाज चूी गणाये न डगाळ टोयाशंी लढत न ती
जकंत अलेझाडं वतता (झलेम ) न चंभागा (चनाब ) या नया उतन यास नद
ओलाडंयासाठ , झपायान,े प ढेु येत आह े ह े पाह ून , तया खालया तीाला नवासणा या या
पामी यौधेय गणानहे , अलेझाडंचे, ‘शण येयाच’े आहान , धकान , य ुाची जयत
सता चालवल ! इतके झाल,े त , मगध साायाचा ‘साट ’ हणवणा या , पामश ूय ,
धनानदं महााजाया डोयावंल ग ु गंी उतल नाह . या भकेडान,े या श ू यौधेय गणाशी ,
शकंदला (अलेझाडंला ) तकडया तकडचे , पादाातं कयासाठ , कोणतहे सािमक सहकायर केयाच े आढळत नाह . तह , यौधेयगण आपयाच बळाव , शकंदाशी , लढयास
सज झाला .
श कंदाया सैयान ेधाती खाल !
-
8/19/2019 Saha Soneri Pane
16/373
www.savarkarsmarak.com
पचंनदातंील सधं ,ू वतता , चंभागा या नया ओलाडं ून अलेझाडंचे सैय , लढत
लढत , जेहा , या यास नदया काठापयत आल ेतेहा , यानंा , या नदया पलकड ेअसलले,े ह े
यौधेय गणाच े ाजक , ीकाशंी , आपया वातंयणाथर, लढयास सज होऊन ठाकयाच े
कळल.े याया पामी सैयशतीची यातीह ीकांया कानावं गले . या यौधेय गणाया
प ढेुच , गगंकेाठची मोठमोठ ाये लढयास स आहेत , ह वातारह , याया , कानाव आलेलच
होती . याम ळेु, आजव , पचंनदात भातीयाशंी लढत लढत , आधीच थकवा न कंटाळा आलेया
ीक सैयाची , यास नद ओलाडं ून , या पामी यौधेय गणादक भातीय ायाशंी , य ु ेकत
प ढेु घ सुयाची छाती होईना !
पंत ,ु यांया या जयण ू न धयैरमे साटाची न सेनापतीची , या अलेझाडंची ,
ायत ृणा न य ुपपासा लशेमा उणावलेल नहती ! यास नद ओलाडं ून , यौधेय गणास
जकं ून , थटे मगधापयत , प ढेु घ सुायचचे अशी , यान े ीक सैयात घोषणा केल . या याया
हाम ळेु, लढाईस कंटाळलेया , याया अगद नवडक सैयात स ुा , असतंोष माजला . या ीक सैयातील सैनक , टोयाटोयानंी ग ुतपण,े प ढेु जायास पटपण ेनका यावयाचा , हण नू ,
ठाव क लागल.े अलेझाडंला त ेअजंय न य ‘य ’ू देवतचेा प ु हण नू मानीत आल.े
पण , याया ायत ृणचेा , यानंा आता अगद उबग आला . ह ीक सैयातील असतंोषाची
जाणीव , अलेझाडंला होताच , यानंा उतजेवयासाठ , यान ेयांयासमो एक भाषण केल.े
तो हणाला , “ीसच सैय अजंय आह े ह त मुची जगभ गाजवणा कत ! तला अशी
काळोखी ! भातात शयानतं त ुह आजव या लढाया लढलेत न जय मळवलते , ते,
लहानसहान श ू शंी गाठ पडल , तेहा होत;े आता , मोठमोया श ू नंा तड यावयाच ेआह.े यास
नदया पलकडचे , ह,े एक आय धुजीवी गणाय , शण न यतेा , त मुयाव दंड थोपट ून ,
णागंणात उतल े आह!े याचंी खोड मोड ून , प ढेु असलेया गगंेया काठया अयतं स पुीक
ायानंा जकं ून , आपया ीसया दवजयचा डकंा सा या जगात गाजवलाच पाहज!े”
पण , अशा आशयाया चवे आणणा या , अलेझाडंया , भाषणाचा िपणाम , यान,े
अपेला होता तसा न होता , अगद उलट झाला . आज आपण लढलो , यापेा अधक भीषण
संाम , आपणास लढाव ेलागणा आहेत , ह ेवतः, अलेझाडंनचे , स