Sociaal ondernemen vanuit juridisch perspectief
Astrid Coates
EMK vormingsaanbod
16 oktober 2013
Inleiding
Ondernemingsvormen
Stichting
Vzw
Cvba(-Vso)
Opdracht
Sociaal ondernemen en zorg?
“Sociaal ondernemen moet bijdragen tot meer effectiviteit en meer efficiëntie in de zorg, tot het nog beter realiseren van cliëntgerichte doelen.”
(R. De Rycke)
Drijfveer zorg: maatschappelijke resultaten
Publieke, collectieve diensten voorzien
Niet: winstmaximalisatie als voornaamste drijfveer
Overschotten herinvesteren in de voorziening
Toenemende commercialisering: toename op winstgerichte activiteiten
Tendens beleid: aanbodgestuurd -> vraaggestuurd
Europese wetgeving: meer ondernemen?
Impact op vrij verkeer (VWEU - DRL)
Verbod op o.a. belemmerende maatregelen
Eisen mbt subsidiëring: voordelen voor RP zonder winstoogmerk?
Impact op staatssteun (VWEU-Vo)
Toegelaten overheidssteun aan een onderneming is beperkt
Wel speelruimte voor (sociale) diensten van algemeen economisch belang
Impact op overheidsopdrachten (EU richtlijnen)
Transparantie overheidsgeld
Meer administratie?
Toenemende concurrentie?
Vzw zelf een aanbestedende overheid?
Ondernemingsvormen
Vzw = traditiegetrouw hét ondernemingsvehikel van de social profit
Nieuwe ondernemingsvehikels in de zorgsector?
J. Vandeurzen
“Nieuwe rechtsvormen zoals coöperatieve verenigingen moeten op hun mogelijke waarde in de welzijns- en gezondheidssector onderzocht worden.” (Beleidsnota 2009-2014)
Hoe het economische aspect in balans houden met het maatschappelijke aspect?
Ondernemingsvormen
Vereniging zonder winstoogmerk (W. 27 juni 1921)
Stichting (W. 27 juni 1921) = ?
Coöperatieve vennootschap (W. Venn.)
Vennootschap met sociaal oogmerk (W. Venn.)
1. Vereniging zonder winstoogmerk
Vaak vereist in wetgeving: erkennings- en subsidiëringsvereiste
Wet van 27 juni 1921
Art. 1: “De vzw is die welke niet nijverheids- of handelszaken drijft en welke niet tracht een stoffelijk voordeel aan haar leden te verschaffen”
Verboden winstoogmerk?
Enkel winstverdeling van de uitkering van rechtstreekse vermogensvoordelen aan de leden
Enkele kenmerken geen winstuitkering: geen rechtstreeks verm. voordeel
leden ( aandeelhouders)
inbreng: lidgeld en giften ( aandelen)
algemene vergadering en RvB
in principe één lid, één stem (AV)
sociale doelstelling vermelden in statuten
statuten publiceren in Belgisch Staatsblad
bij vereffening: activa schenken aan gelijkaardig doel
fiscaliteit: in principe rechtspersonenbelasting
Ondernemingsvormen
• Vzw (Art. 1):
De vzw is die welke
niet nijverheids- of handelszaken drijft en welke niet tracht een stoffelijk voordeel aan haar leden te verschaffen
• Stichting (Art. 27):
Een stichting wordt opgericht door een rechtshandeling (…) waarbij een vermogen wordt aangewend ter verwezenlijking van een bepaald belangeloos doel
Ondernemingsvormen
Vzw • Leden orgaan (AV) • Geen nijverheids-
of handelszaken = wel bijkomstig
• Geen stoffelijk voordeel aan leden
= wel onrechtstreeks
Stichting • Geen leden orgaan
(alleen RvB) • Geen expliciete
beperking op commerciële activiteiten
= Antwerpen 17/11/2005
• Geen stoffelijk voordeel
aan stichters, bestuurders en insiders behalve indien mbt belangeloos doel
Fiscaliteit?
Rechtspersonenbelasting
Enkel bepaalde inkomsten en opbrengsten, meerwaarden, bijdragen en kosten als zodanig belastbaar
Andere inkomsten zoals subsidies, schenkingen, legaten, ledenbijdragen en inkomsten uit bijkomende economische bedrijvigheden of sponsoringbedragen zijn niet belastbaar
<-> de vennootschapsbelasting: alle ontvangsten als zodanig belastbaar
Conceptuele afbakening
Ondernemingsvormen
Nuancering
Belastingsrecht => drie soorten vzw’s:
de zuivere vzw: geen exploitatie, geen verrichtingen van winstgevende aard (RPB)
de onechte vzw: winst nastreven in strijd met de statuten door exploitatie of winstgevende verrichtingen (VB)
de gemengde vzw: geen winst nastreven, wel exploitatie of met winstgevende verrichtingen bezighouden of statutair doel te bereiken
Aard vereniging?
Aard verrichtingen?
Ondernemingsvormen
BTW
Als de vzw geregeld en zelfstandig een economische activiteit met of zonder winstoogmerk uitoefent, waarbij goederen en diensten worden geleverd of diensten worden verricht die in het BTW wetboek zijn omschreven
Activiteit hoofdzakelijk of aanvullend? Geen rol!
Veel vzw’s vrijgesteld
Wel belastingplichtig, maar moeten geen btw aanrekenen
Doeleinden van politieke, filantropische, syndicale,… aard
Diensten en de nauw daarmee samenhangende leveringen van goederen (tbv en in het gem belang van de leden verrichten tegen betaling van een krachtens de statuten bepaalde bijdrage) van belasting vrijgesteld
Van belang na te gaan hoe een vzw inkomsten verkrijgt
Nadelen (als sociale onderneming)
1. Juridische onzekerheid
“Bijkomstige” economische activiteiten? Grenzen?
Veel vzw’s spelen een niet te miskennen economische rol…
Vzw kan geen “handelaar” zijn: wetgeving hieraan gekoppeld nvt
cfr. Wet Marktpraktijken: “onderneming”
Aard van de activiteit: economische activiteit verrichten op duurzame wijze
Niet de rechtsvorm of winstnastreving is relevant!
Parallel met EU: economische activiteit bepaalt ondernemingsbegrip
Conceptuele afbakening
Volkstoerisme arrest (Cass. 3/10/1996)
1. Kwantitatief ondergeschikt aan niet-econ.act. 2. Rechtstreekse of onrechtstreekse band met niet-econ.act. 3. Volledig besteed aan verwezenlijking niet-econ. act
-> Hoe bijkomstig is bijkomstig? Overschrijding? -> “Oneerlijke concurrentie?” Oneerlijke marktpraktijken: beroepsbelangen van één of
meerdere ondernemingen schaadt of kan schaden Stakingsvordering (art. 2 WMP)
Ontbindingsvordering ogv artikel 18 VZW-wet wegens
schending art. 1 VZW-wet
Juridische kaders
“Bijkomstig”? Ingezette middelen? (Bxl 29/10/1997) Omzet? (Gent 13/06/2002) Wijze waarop de economische activiteit van de vzw
wordt ontplooid? -> geografische en personele inperking (Vz Kh. Hasselt 9 mei 2008) = Rechtspraak kijkt steeds meer naar concrete omstandigheden
Een bijzondere erkenning (Vlaspit arrest) werd in het
verleden aangeduid als toelaatbare afwijking op bijkomstigheid (?)
Een juiste prijszetting moet wel ten alle tijde gerespecteerd worden! (Arrest vzw Spoor Twee)
2. verwerving eigen vermogen
geen aandelenkapitaal
afhankelijk van steun: subsidies, giften,…
Vaak parallel oprichten van vennootschap
Economische activiteiten in onderbrengen
Vzw (meerderheids)deelname in vennootschap:?
3. verwerving vreemd vermogen
geen minimumkapitaal
geen faling
Conceptuele afbakening
2. Vennootschap met een sociaal oogmerk
Geen aparte rechtsvorm = een label
Gericht op sociale ondernemingen
Cfr. Vzw’s met handelsactiviteiten – problematiek (sociale economie)
Voordelen van een handelsvennootschap
bv. nv-so, bvba-so, cvba-so, …
coöperatieve vennootschap: verlaagde eis minimum K
(6150 euro ipv 18 550 euro)
geen apart fiscaal regime: in principe vennootschapsbelasting
9 verplichte vermeldingen in statuten
(art. 661-669 W.Venn.)
nauwkeurige omschrijving sociaal oogmerk
bijzonder jaarverslag toezicht sociaal oogmerk
wijze winstbesteding
geen/beperkt vermogensvoordeel voor de vennoten
plafond winstuitkering (6%)
bestemming activa bij vereffening
beperking stemrecht AV (10%, of 5%)
modaliteiten verwerving aandelen werknemer (vennoot)
modaliteiten exit werknemer
Omzetting vzw -> vso
Onherroepelijke procedure
Garanties
Waardering en aanwending netto-actief
Overwaardering: hoofd. aanspr. bestuurders voor schade
Bedrag NA: vermelden in jaarrekening
Vermogensklem: NA aanwenden ter financiering kapitaal venn of op een onbeschikbare reserverekening plaatsen
Op geen enkele manier aan de vennoten terugbetalen of uitkeren, in welke vorm ook (hoofd. aanspr. bestuurders)
Vereffening/faillissement: aan het bedrag een bestemming geven die zoveel mogelijk aansluit bij SO
Omzetting bij authentieke akte
Ondernemingsvormen
Fiscaliteit:
Geen apart fiscaal regime, Vennootschapsbelasting
Wel is de aftrekbaarheid als beroepskost aanvaard van de uitgaven die de vso doet met het oog op de realisatie van haar sociaal oogmerk, zelfs als deze uitgaven zich situeren in een sfeer van niet-economische handelingen
Rechtspersonenbelasting kan:
ofwel aangemerkt als een rechtspersoon die geen onderneming exploiteert of zich niet met verrichtingen van winstgevende aard bezighoudt
ofwel uitsluitend werkzaam is binnen de in artikel 181 WIB 92 bedoelde bevoorrechte gebieden ofwel zich beperkt tot de toegelaten verrichtingen als bedoeld in artikel 182 WIB 92
Nadelen VSO?
Pijnpunten in de juridische structuur
Afwijkingen in sector decreten
Slechts een 500-tal… Onbekend is onbemind
Blinde vlek voor beleidsmakers, adviesbureaus, juristen, …
Recente ontwikkeling(en)
VSO-statuut optie in maatwerkdecreet sociale economie
Gelijkaardige trend in EU = nieuwe wettelijke vehikels ihkv sociaal ondernemerschap
Ondernemingsvormen
In elk land wel knelpunten met nieuwe vormen:
Totale winstuitkeringsverbod: IT
Zeer beperkte activiteit: FI
Niet voldoende K kunnen aantrekken: UK
Geen financiële/fiscale voordelen
Gemeenschappelijke elementen:
“Asset lock”: waar gaat de winst naartoe -> garanties?
Beperkte dividenduitkering : K kunnen aantrekken!
Participatie inbouwen -> zeggenschap <-> efficiëntie?
Andere governance structuur: ontkoppeling K en stemrecht, stakeholdersbetrokkenheid,…
Aandachtspunten
Regeling bouwen rond activiteit, niet rond organisatievorm
Wettelijke regeling met flexibiliteit en ruimte voor variatie: modaliteit maken van alle rechtsvormen
Vrij kunnen bewegen tussen verschillende vormen: aanpassen aan nieuwe noden
Opletten voor verwarring tussen vormen
Zichzelf onderhouden, mpplijke doelstelling niet verloochenen
Kind niet met badwater weggooien: van subsidies naar markt
3. Coöperatieve vennootschap
1873: coöperatieve vennootschap
veranderlijk aantal vennoten en kapitaal
geen aansluiting bij coöperatieve principes
geen minimumkapitaal
onderhandse akte volstond
= zeer flexibel
= veel misbruiken…
Ondernemingsvormen
1991: cvba en cvoha = kapitaalvennootschap
1999: cvba en cvoa
verschilpunten
aansprakelijkheid
notariële akte onderhandse akte
minimumkapitaal (18 550 euro)
financieel plan bij oprichting
bedrijfsrevisor
Ondernemingsvormen
Nu al meer koöperatieve vennootschappen failliet dan in heel 1990 (FET 16-10-1991)
Het aantal faillietverklaarde koöperatieve vennootschappen bedraagt nu al meer dan in het hele voorgaande jaar. Dat blijkt uit een rapport van handelsinformatieleverancier Graydon-Dongelmans over het aantal faillissementen en oprichtingen van nieuwe vennootschappen tijdens de eerste drie kwartalen van dit jaar.
(…) Voor de koöperatieve vennootschappen is de toename het scherpst, van 478 eind september 90 naar 682 eind september 91. Over heel 1990 werden 699 KVs failliet verklaard. Dat betekent dat dit aantal momenteel reeds overschreden moet zijn.
Artikel 350 W.Venn.:
“Een vennootschap die is samengesteld uit een veranderlijk aantal vennoten met veranderlijk kapitaal”
minimum 3 vennoten
variabel kapitaal: soepele toe en uittreding vennoten
vennoten brengen K in en maken gebruik van de coöperatie
mogelijkheid loskoppeling kapitaalsinbreng zeggenschap
mogelijkheid creatie verschillende soorten aandelen (met verschillende rechten)
vaak gekoppeld aan benoeming x-aantal bestuurders, vetorecht aan bestuurders uit bepaalde categorie, voorzitter RvB uit een bepaalde cat.
enorme flexibiliteit in regelgeving = statutaire vrijheid
Aanvullende regelingen in Wetboek vennootschappen mbt:
- Voorwaarden van toetreding, uittreding, uitsluiting
- Voorwaarden van terugneming gestorte gelden
- Regeling mbt aantal en wijze van benoeming en ontslag bestuurders
- Vertegenwoordiging tav derden en toezicht op de vennootschap
- Omvang bevoegdheden en verdeling ervan tussen de organen
- Duur van hun opdracht
- Rechten van de vennoten
- Wijze waarop AV wordt bijeengeroepen
- Meerderheid vereist voor geldige besluiten
- Wijze waarop wordt gestemd
- Hoe de winst wordt verdeeld en het verlies omgeslagen
Toetreding
Kan wanneer je behoort tot door de statuten bepaalde categorieën of wanneer je bij naam wordt genoemd
Statuten regelen procedure van aanvaarding
Niet? AV
Uittreding
Statuten regelen procedure uittreding
Niet? AV
Enkel in de eerste 6 maanden van het boekjaar
Aansprakelijkheid vennoot verbintenissen cv voor zijn uittreding en gedurende 5 j
Uitsluiting?
Wegens gegronde reden of in statuten vermelde oorzaak
Stemrecht?
Elk aandeel = 1 stem in AV, tenzij anders bepaald in de statuten
Verschillende mogelijkheden
1 aandeel, 1 stem (W.Venn.)
Niemand > 10% van aanwezige stemmen (VSO - NRC)
1 vennoot, 1 stem
…
50 aandelen 1 stem 50 stemmen 10 stemmen
30 aandelen 1 stem 30 stemmen 10 stemmen
18 aandelen 1 stem 18 stemmen 10 stemmen
1 aandeel 1 stem 1 stem 1 stem
1 aandeel 1 stem 1 stem 1 stem
100 aandelen 5 stemmen 100 stemmen 100 stemmen
Erkenning Nationale Raad voor de Coöperatie (= 505 in 2010)
KB 8 januari 1962
Principes
Doel: in de behoeften van de vennoten voorzien
Toetreding is vrij
Vennoten-klanten kunnen genieten van ristorno’s
Alle vennoten hebben dezelfde rechten en verplichtingen
De stemming op de AV is democratisch
De beheerders en commissarissen worden door de AV benoemd
Bij winst kunnen de vennoten max 6% op hun kapitaalsinbreng krijgen
De bestuurders en commissarissen worden niet bezoldigd
Voordelen erkenning?
Het dividend dat de erkende coöperatie uitkeert is vrijgesteld van roerende voorheffing (180 euro)
Voor bestuurders die hun voornaamste activiteit wijden aan het dagelijkse bestuur of leiding van de erkende coöperatie, kan het sociale statuut van werknemers van toepassing zijn
De erkende coöperatie wordt vrijgesteld van de toepassing van de financiële reglementering betreffende het openbaar beroep op het spaarwezen, voor zover ze minder dan 5 miljoen euro kapitaal per jaar ophaalt bij het grote publiek
Ondernemingsvormen
Slechts 505 van 26 626 coöperaties erkend (2010)
Redenen?
Flexibel karakter van het statuut
Onbekend is onbemind
Voordelen weinig relevant voor sommigen
Onduidelijkheid omtrent de voorwaarden tot erkenning
Ondernemingsvormen
Evenwicht economische vs. maatschappelijke aspect?
Cvba-vso biedt een alternatief voor de vzw
Onbeperkt economische activiteiten ontplooien
Sociale doelstelling verankeren in statuten
Vennoten streven geen/beperkt vermogensvoordeel na
Winst wordt besteed overeenkomstig sociale doel
Bij stopzetting krijgen de reserves een bestemming die zo dicht mogelijk aanleunt bij SO
EU - Staatssteun
Situering EU regelgeving
Hoeksteen van de Europese Unie = interne markt verwezenlijken
-> een ruimte zonder binnengrenzen waarin het vrij verkeer van goederen, personen, diensten en kapitaal is gewaarborgd volgens de bepalingen van de verdragen (art. 26,2 VWEU)
= wegwerken van handelsbelemmeringen in vrij verkeer
= onverstoorde mededinging
-> ondernemingen in staat stellen onder gelijke voorwaarden op de markten van alle lidstaten met elkaar te concurreren: “level playing field”
-> lagere prijzen, meer keuze voor consument, efficiëntie,…
EU - Staatssteun
Staatssteun?
EU oefent controle uit over de overheidsbetoelaging -> eerlijke mededinging = “level playing field”
Verbod op staatssteun van toepassing op ondernemingen die beperkend werkt op de vrije mededinging: art. 107-109 VWEU
Kritiek: EU bemoeilijkt organisatie en financiering sociale diensten ? <-> meer efficiëntie en transparantie
Maatschappelijke relevantie en sociale beweegredenen -> rechtvaardiging voor afwijkingen EU recht?
EU - Staatssteun
Mededingingsrecht “Onderneming”: elke eenheid die een economische activiteit uitoefent, ongeacht haar rechtsvorm en de wijze waarop zij wordt gefinancierd
Economische activiteit: Elke activiteit die bestaat in het aanbieden van goederen en/of diensten op een bepaalde markt -> hangt af van de wijze waarop de activiteit in een lidstaat is georganiseerd…
EU - Staatssteun
Begrip Staatssteun 5 Cumulatieve voorwaarden (art. 107 VWEU)
1. Bekostigd door de staat of uit staatsmiddelen 2. Voordeel 3. Selectief 4. Effect op concurrentie 5. Effect op handel -> Lokale diensten? Er wordt gemakkelijk voldaan aan de vereiste van “beïnvloeding van het handelsverkeer”… potentie volstaat!
EU - Staatssteun
Geen staatssteun:
Indien de maatregelen automatisch en zonder onderscheid tussen ondernemingen van toepassing zijn
-> Open staan voor alle ondernemingen in alle sectoren, zonder discretionaire macht voor de overheid
Handelsverkeer wordt niet ongunstig beïnvloed
-> (Algemene) de-minimissteun -> 200 000 euro/3 bel jaar/onderneming
Wel staatssteun?
Lidstaat moet eerst maatregel aanmelden bij Europese Commissie vooraleer de maatregel wordt uitgevoerd en dan afwachten (art. 108, 3 VWEU) -> niet noodzakelijk verboden staatssteun…
EU - Staatssteun
Staatssteun niet altijd verboden volgens VWEU
= toch verenigbaar, o.a.:
Algemene Groepsvrijstellingsverordening (Vo 800/2008): bepaalde categorieën steun automatisch vrijgesteld van aanmelding mits bepaalde voorwaarden worden gerespecteerd
DAEB financiering voor ondernemingen belast met DAEB
-> economische activiteiten die het algemeen belang dienen en die de markt, zonder het overheidsoptreden, niet of niet onder dezelfde voorwaarden (kwaliteit, betaalbaarheid, algemene toegang,…) had verricht
EU - Staatssteun
DAEB financiering = Nieuw DAEB-pakket 2011
Mededeling: handleiding met basisbegrippen
Kaderregeling: grote DAEBs
Besluit: staatssteun niet aanmelden want verenigbaar met de interne markt (art. 106, lid 2 VWEU)
Verordening 360/2012 met specifieke DAEB de-minimisregeling (“sociale de-minimis”):
-> 500 000 euro/3 belastingjaren/onderneming
=> Meer duidelijkheid en vereenvoudiging: nieuwe sociale de-minimis Vo -> meer flexibiliteit want financiering zonder tussenkomst EC?
EU - Staatssteun
Besluit 2012/21 20 december 2011 = Kleine dienstverleners van DAEB
1. Compensatie voor DAEB door ziekenhuizen die medische zorg aanbieden
2. Compensatie voor DAEB waar voldaan wordt aan sociale behoeften wat betreft “gezondheidszorg en langdurige zorg, kinderopvang, toegang tot de arbeidsmarkt en herintreding, sociale huisvesting en de zorg voor en sociale inclusie van kwetsbare groepen”: ongeacht omzet dienstverrichter en bedrag compensatie
-> Moet wel om duidelijk afgebakende sociale diensten gaan
3. Compensatie voor andere DAEB voor maximaal 15 miljoen euro/jaar
EU - Staatssteun
Voorwaarden
Officiële besluit van toekenning: parameters
Duur openbaredienstverplichtingen: toewijzing max 10 jaar tenzij van de dienstverrichter een aanzienlijke investering wordt gevraagd die over een langere periode moet worden afgeschreven (cfr. sociale huisvesting)
Expliciet verwijzen naar Besluit van de Europese Commissie
Compensatie: niet hoger dan wat nodig is om de kosten vd openbaredienstverplichtingen geheel of gedeeltelijk te dekken, rekening houdend met de opbrengsten alsmede met een redelijke winst
Controle op overcompensatie: om de drie jaar
Aan de slag…
Wetgeving
Benoem knelpunten organisatie mbt de vzw wetgeving
Benoem kansen en de knelpunten organisatie mbt de voorgestelde alternatieve vehikels
Welke kansen en knelpunten zie je om samen te werken met lokale overheden?
Aandachtspunten
Sjabloon (zie mail)
Te versturen naar: [email protected]
Deadline: 25/11
Volgende sessie: 9/12