1
STRA
TEGJ
IA E
PËRF
SHIR
JES S
OCIA
LE, M
BROJ
TJES
SOCIA
LE D
HE
ZVOG
ËLIM
IT TË
VARF
ËRISË
NË K
OMUN
ËN E
ÇASH
KËS
STRATEGJIA E PËRFSHIRJES SOCIALE, MBROJTJES SOCIALE DHE ZVOGËLIMIT TË VARFËRISË NË KOMUNËN E ÇASHKËSKorrik 2011
BotuesInstituti i të Drejtave të Njeriut “Ludvig Bolcman” – BIM-FV, Shkup
Austriak për Zhvillim (ADC)
PërgatitjaIrena Najdov – konsulente lokale e BIM - FV
Personi për përkrahje nga Komuna e ÇashkësLidija Pljakova, Koordinatore e Partner Grupit Lokal
ProjektiTë drejtat e njeriut dhe përfshirja sociale në MaqedoniInstituti i të drejtave të njeriut “Ludvig Bolcman” – BIM-FV, ShkupRr. „Veljko Vlahoviq“ nr. 1 А-1/4 1000 ShkupTel.: +389 (0)2 3216 956Faks: +389 (0)2 3216 982
Ekipi për përkrahje i BIM – FV, ShkupPetranka Delova – Miladinova – menaxhere e projektitStojan Mishev – këshilltar i të drejtave të njeriutNinosllav Mlladenoviq - këshilltar i të drejtave të njeriutJagoda Iljov – asistente administrative
Personi për përkrahje nga Ministria e Punës dhe Politikës Sociale të RM-sëIrena Todoroska – udhëheqëse e Sektorit për përfshirje sociale
Përkthimi nga maqedonishtja në shqipBesnik Emini
Qëndrimet e shprehura këtu dhe ato të autorëve nuk e shprehin çdoherë qëndrimin zyrtar të Institutit të të Drejtave të Njeriut “Ludvig Bolcman” (BIM-FV) dhe të Bashkëpunimit Austriak për Zhvillim (ADC)
2
STRATEGJIA E PËRFSHIRJES SOCIALE, MBROJTJES SOCIALE DHE
ZVOGËLIMIT TË VARFËRISË NË KOM
UNËN E ÇASHKËS
PËRMBAJTJA
Parathënie e kryetarit të Komunës së Çashkës
Rezyme zbatuese
Lista e shkurtimeve
Kreu 1 – Procesi i planifikimi strategjik dhe të aksionit
1.1 Qëllimi, roli, detyrat
1.2 Parimet në të cilët është e vendosur strategjia
1.3 Qasja metodologjike e përpilimit të dokumentit strategjik
Kreu 2 – Vështrim ndaj dokumenteve ekzistuese strategjike
2.1. Profili i Komunës së Çashkës
2.2. Strategjia për zhvillim ekonomik lokal e Komunës së Çashkës 16
2.3. Nënstrategjia për zhvillim rural e Komunës së Çashkës për periudhën 2011-2015
2.4 Programi për zhvillim të arsimit, sportit, kulturës, shëndetësisë dhe mbrojtjes sociale të Komunës së
Çashkës për perudhën 2009 - 2013
2.5 LEAP Plani lokal i aksionit për mjedisin jetësor të Komunës së Çashkës ( 2009-2015 )
2.6. OPEE - Programi për efikasitet energjetik të Komunës së Çashkës (2011- 2015)
3.1. Profili social i komunës
3.2. Idenitifikimi i grupeve të lëndueshme (nevoja dhe prioritete )
3.3. Analiza PESTEL
3.4. Fusha të veprimit me prioritet
Kreu 4 – Plani i aksionit për zbatim të dokumentit strategjik
Anekse
3
4
4
6
6
6
7
9
9
9
10
10
11
12
12
12
20
22
23
30
37
Kreu 3 – Vështrim i dokumentit strategjik për inkuadrim social, mbrojtje sociale dhe zvogëlim të varfësisë
3
STRA
TEGJ
IA E
PËRF
SHIR
JES S
OCIA
LE, M
BROJ
TJES
SOCIA
LE D
HE
ZVOG
ËLIM
IT TË
VARF
ËRISË
NË K
OMUN
ËN E
ÇASH
KËS
PARATHËNIE E KRYETARIT TË KOMUNËS SË ÇASHKËS
Të nderuar,
Me qëllim që të përmirësohen kushtet e jetës në Komunën e Çashkës, iu qasëm krijimit dhe përgatitjes së dokumentit strategjik “Strategjia për zvogëlim të varfërisë, përfshirje sociale dhe mbrojtje sociale e Komunës së Çashkës” për periudhën 2011-2015.
Duke e filluar projektin “Përfshirja sociale dhe të drejtat e njeriut në Republikën e Maqedonisë”, njëkohësisht filluam ta promovojmë dhe ta zbatojmë qasjen e mbështetur në të drejtat e njeriut në planifikimin lokal zhvillimor dhe përgatitjen e strategjisë lokale për zvogëlim të varfërisë dhe ç’kyçjes sociale.
Veçanërisht kemi nder dhe kënaqësi që me forca dhe përpjekje të përbashkëta të Komunës së Çashkës, respektivisht të Partner Grupit Lokal të përbërë nga përfaqësuesit e sektorit publik, privat dhe qytetar, Komuna e Çashkës dhe Këshillit të Komunës së Çashkës, si edhe nga njësitë rajonale të ministrive iu qasën krijimit të strategjisë lokale.Anëtarët e grupit lokal investuan përpjekje maksimale dhe bashkërisht i përcaktuan drejtimet e përgjithshme pas të cilave komuna duhet të lëvizë.
Ekzistimi i strategjisë lokale del nga rëndësia që të identifikohen problemet kyçe me të cilat ballafaqohemi dhe të cilat paraqesin drejtim për zhvillim të qëndrueshëm të Komunës së Çashkës. Nëpërmjet procesit të planifikimit, në nivel lokal ofrohen mënyra për zgjidhje dhe për tejkalim të problemeve më aktuale nga fusha me të cilat ballafaqohet komuna dhe qytetarët e saj, me fokus në grupet më të lëndueshme dhe grupet më të varfra të qytetarëve.
Duke i caktuar resurset dhe nevojat, duke i propozuar masat dhe mekanizmat për zgjidhjen e tyre të cilat janë në pajtueshmëri me parimin e mobilizimit shoqëror, nëpërmjet Strategjisë, respektivisht planeve të aksionit, dhe e tëra me qëllim që të përmirësohet jeta në mjedisin lokal.
Bashkërisht të investojmë në zhvillimin e komunës
Me respekt,Kryetari i Komunës së Çashkës Goranço Panovski
4
STRATEGJIA E PËRFSHIRJES SOCIALE, MBROJTJES SOCIALE DHE
ZVOGËLIMIT TË VARFËRISË NË KOM
UNËN E ÇASHKËS
REZYMEJA ZBATUESE
Strategjia për zvogëlim të varfërisë, përfshirjes sociale dhe mbrojtjes sociale e Komunës së Çashkës është përgatitur në kuadër të projektit të përbashkët “Përfshirja sociale dhe të drejtat e njeriut në Maqedoni” të Ministrisë së Punës dhe Politikës Sociale dhe Institutit të të Drejtave të Njeriut “Ludvig Bolcman” –FV.
Strategjia është përpiluar nga Irena Najdov – Litl, konsulente e angazhuar nga ana e Institutit “Lidvig Bolcman” - FV, me shfrytëzimin e metodës së pjesëmarrjes participative të Partner Grupit Lokal të Komunës së Çashkës.
Kjo strategji fokusohet në tre fusha të zhvillimit:1. Zvogëlimi i varfërisë2. Përfshirja sociale e kategorive të lëndueshme në komunë. 3. Mbrojtja sociale e të gjithë qytetarëve të komunës.
Strategjia është e ndarë në 4 krerë: Pjesa hyrëse Kreu 1 –Procesi i planifikimit strategjik dhe aksional Kreu 2 –Vështrim i dokumenteve ekzistuese strategjike në fusha relevante Kreu 3 –Vështrim i dokumentit strategjik për përfshirje sociale, mbrojtje sociale dhe zvogëlim të varfërisë Kreu 4- Plani i aksionit për zbatim të dokumentit strategjik
Anekse Aneksi 1 –Lista e pjesëmarrësve në PGL Aneksi 2 – Raport nga konstatimet me fokus grupet e mbajtura
Rezultatet nga procesi i planifikimit pjesëmarrës, të mbështetura në të drejtat e njeriut janë përfshirë në këtë dokument strategjik dhe paraqesin drejtime për zhvillim të qëndrueshëm social të Komunës së Çashkës për periudhën e viteve 2011-2015.
Njëkohësisht, kjo strategji ka për qëllim që me afat të mesëm t’i jap drejtimet e përgjithshme sipas të cilave Komuna duhet të lëvizë drejt realizimit të qëllimeve të saja Strategjike të lidhura me përfshirjen sociale, mbrojtjen sociale dhe zvogëlimin e varfërisë në komunë. Strategjia e përfshinë periudhën e viteve 2011-2015, dhe nëpërmjet realizimit të qëllimeve konkrete strategjike ofron mënyra për zgjidhje dhe tejkalim të problemeve më akute nga fusha me të cilat ballafaqohet Komuna dhe qytetarët e saj.
Lista e shkurtimeve Instituti i të Drejtave të Njeriut “Ludvig Bolcman” (BIM-FV Shkup)ESHS-Enti Shtetëror i StatistikësUE-Unioni EvropianIPARD- Instrumenti për Ndihmë Paraaderuese për Bujqësinë dhe Zhvillimin RuralNPK-Ndërmarrje Publike KomunaleGLA- Grupi Lokal i AksionitZHEL-Zhvillimi Ekonomik LokalPGL- Partner Grupi LokalBL-Bashkësia LokaleMPL-Ministria e Pushtetit LokalMASH –Ministria e Arsimit dhe ShkencësQZHM- Qëllimet Zhvillimore të MileniumitMPPS –Ministria e Punës dhe Politikës SocialeOJQ-Organizatë JoqeveritareMHK –Metoda e Hapur për KomunikimNJR- Njësia RajonaleAnaliza PESTEL – PESTEL (Political Factors (faktorët politikë), Economic Factors (Faktorët Ekonomikë), Social Factors (Faktorët Shoqërorë), Technological Factors (Faktorët Teknologjikë), Environmental Factors (Faktorë të cilët kanë të bëjnë me mjedisin jetësorë), Legal Factors (faktorët juridikë).RM-Republika e MaqedonisëAnaliza SVOT – SWOT (Strengths, Weaknesses, Opportunities and Threats) UNDP-Programi për Zhvillim i Kombeve të Bashkuara USAID –Agjencia për Zhvillim Ndërkombëtar e SHBA-veUSAID –MLGA –Projekt për Vetëqeverisjen Lokale i USAID-itFSSH-Fondi i Sigurimit ShëndetësorQPS-Qendra e Punëve Sociale
5
STRA
TEGJ
IA E
PËRF
SHIR
JES S
OCIA
LE, M
BROJ
TJES
SOCIA
LE D
HE
ZVOG
ËLIM
IT TË
VARF
ËRISË
NË K
OMUN
ËN E
ÇASH
KËS
DEFINICIONE THEMELORE Duke e marrë parasysh se ky dokument strategjik i Komunës së Çashkës paraqet strategji për zvogëlim të varfërisë, përfshirjes sociale dhe mbrojtjes sociale, në fillim japim vështrim të definicioneve të shprehjeve themelore relevante për këtë fushë.
Varfëria: Mungesa ose realizimi/përmbushja e papërshtatshme e disa lirive dhe të drejtave themelore: anashkalimi i urisë, sëmundjeve, analfabetizmi, etj. Unioni Evropian e shfrytëzon definicionin vijues për varfërinë: “Njerëzit jetojnë në varfëri nëse të ardhurat dhe burimet e tyre janë aq jopërkatëse që i pengojnë të kenë standard jetësor të llogaritur si të pranueshëm në shoqërinë në të cilën jetojnë. Varfëria e tyre shihet nëpërmjet papunësisë, të ardhurave të ulëta, shtëpive të varfra dhe të papërshtatshme, mbrojtjes shëndetësore të papërshtatshme, si edhe pamundësi për arsimim të përjetshëm, kulturë, sport dhe zbavitje. Ata shpesh janë të margjinalizuar dhe të ç’kyçur nga aktivitetet ekonomike, sociale dhe kulturore ndërsa qasja e tyre deri te të drejtat themelore të njeriut është e kufizuar.”
Ç’kyçja sociale:“Ç’kyçja sociale është proces në të cilin individë të caktuar janë hedhur në margjinat e shoqërisë dhe janë penguar në mënyrë të plotë të marrin pjesë në jetën shoqërore, si pasojë e varfërisë së tyre, mungesës së kompetencave themelore dhe mundësive për mësim afatgjatë ose si rezultat i shfaqjes së diskriminimit. Kjo i largon nga mundësia për punësim të vazhdueshëm, të ardhura, arsimim, mundësi për trajnim, si edhe nga çfarëdo lloj aktiviteti social dhe shoqëror. Më së shpeshti nuk kanë qasje deri te organet të cilat sjellin vendime. Kjo kontribuon të ndjehen të pafuqishëm dhe të paaftë ta ndërmarrin kontrollin mbi vendimet e tyre, të cilat ndikojnë ndaj jetës së tyre të përditshme”.
Përfshirja sociale:“Përfshirja sociale është proces i cili garanton se personave të cilët janë në rrezik nga varfëria dhe ç’kyçja sociale do t’u jepen mundësi dhe resurse, të cilat janë të domosdoshme për përfshirjen e tyre të plotë në jetën ekonomike, sociale dhe kulturore, si edhe standard normal jetese dhe mirëqenie në shoqërinë në të cilën jetojnë. Kjo do t’u mundësojë pjesëmarrje më të madhe në procesin e sjelljes së vendimeve të cilat pozitivisht do të ndikojnë ndaj jetëve të tyre, e gjithashtu edhe qasje deri te të drejtat e tyre themelore”.
Mbrojtja sociale:”Mbrojtja sociale përfshinë jo vetëm normativa publike për siguri sociale, por edhe normativa private dhe jostaturore me qëllim të ngjashëm, siç janë shoqëritë me dobi të ndërsjellë dhe fondet profesionale të pensionit. Kontributet nga të gjitha llojet e normativave jostaturore, formale ose joformale, nuk janë të përcaktuara plotësisht me forcat e tregut.
6
STRATEGJIA E PËRFSHIRJES SOCIALE, MBROJTJES SOCIALE DHE
ZVOGËLIMIT TË VARFËRISË NË KOM
UNËN E ÇASHKËS
Kreu 1 – Procesi i planifikimit strategjik dhe të aksionit 1.1 Qëllimi, rroli dhe detyrat
Instituti i të Drejtave të Njeriut “Ludvig Bolcman” (BIM-FV), në kuadër të projektit “Përfshirja sociale dhe të drejtat e njeriut në Maqedoni” ka për qëllim ta zbatojë qasjen e mbështetur në të drejtat e njeriut në procesin e planifikimit të autoriteteve nacionale dhe lokale. Ata punojnë në çështje të lidhura me përfshirjen sociale, mbrojtjen sociale dhe uljen e varfërisë, që kontribuon drejt qëllimit të përgjithshëm për ulje të varfërisë në Maqedoni, nëpërmjet përkrahjes së zbatimit të qasjes së mbështetur në të drejtat e njeriut në fushën e përfshirjes sociale, e në kuadër të procesit të qasjes ndaj UE-s dhe nëpërmjet punës së bartësve të të drejtave dhe bartësve të kompetencave. Në kuadër të projektit, Instituti i të Drejtave të Njeriut “Ludvig Bolcman” (BIM-FV Shkup) angazhoi 4 konsulentë të cilët do t’i përkrahin Partner Grupet Lokale në 8 komuna të përzgjedhura Berovë/Pehçevë, Studeniçan/Çashkë, Radovish/Konçe, Likovë dhe Negotinë për përpunimin e dokumenteve për varfërinë, përfshirjen sociale dhe mbrojtjen sociale, përcaktimin e prioriteteve dhe planifikimin strategjik dhe të aksionit.
Qëllimet kryesore të projektit janë:• Të vlerësohen dhe përfshihen të dhënat e mbledhura nga Studimi për varfërinë dhe ç’kyçjen sociale në Republikë
e Maqedonisë të BIM-FV në procesin e përpunimit të dokumenteve për varfërinë, mbrojtjen sociale dhe ç’kyçjen sociale, përcaktimi i prioriteteve dhe planifikimin strategjik dhe të aksionit.
• T’i përkrahin partner grupet lokale në procesin e identifikimit të grupeve dhe personave të lëndueshëm, të cilët janë më të margjinalizuar dhe të cilët ballafaqohen me diskriminim të shumëfishtë.
• Të përkrahen partner grupet lokale në përpjekjet e tyre në gjetjen e zgjidhjeve për integrim të grupeve të personave të lëndueshme dhe të varfra në procesin e planifikimit të zhvillimit lokal.
• Të kontribuojnë drejt përcaktimit të prioriteteve dhe drejt qëndrimeve të Partner Grupeve Lokale në sigurimin e përparimit drejt rezultateve të dëshiruara.
• Ta promovojnë dhe të mbeten të fokusuar në rezultatet e pritura nga aspekti i Projektit Instituti i të Drejtave të Njeriut – Ludwig Boltzmann – Research Association (BIM-FV).
• Ta kenë parasysh dhe ta përfshijnë aspektin gjinor gjatë tërë procesit të konsultimeve, veçanërisht duke e pasur parasysh varfërinë dhe ç’kyçjen sociale të grave, si edhe përkushtimi i vëmendjes së posaçme të raporteve të fuqisë dhe proceseve të sjelljes së vendimeve në nivel lokal.
1.2 Parimet mbi të cilat është e vendosur strategjia
Gjatë përpunimit të dokumentit strategjik të Komunës së Çashkës u shfrytëzua qasja participative. Kjo qasje u mundësua nëpërmjet pjesëmarrjes së Partner Grupit Lokal në formulimin e fushave me prioritet të intervenimit në fushën e përfshirjes sociale, mbrojtjes sociale dhe zvogëlimit të varfërisë në Komunën e Çashkës, grupet e lëndueshme me prioritet, qëllimet strategjike dhe aktivitetet. Nëpërmjet qasjes participative u sigurua pjesëmarrja e të gjithë faktorëve kyçë në përpunimin e planit strategjik, respektivisht përfaqësuesve nga administrata komunale, Qendrës kompetente për punë sociale dhe Qendrës për Punësim, institucioneve publike në nivel lokal, organizatave qytetare të cilat punojnë për mbrojtje të të drejtave të grupeve të caktuara të lëndueshme dhe sektorit afarist. Njëkohësisht, qasja participative e planifikimit strategjik u forcua me qasjen vizionare dhe analitike. Zbatimi i suksesshëm i qasjes vizionare në përpilimin e Dokumentit Strategjik i referohet përvojës së anëtarëve të Partner Grupit Lokal, përkushtimit të tyre të thellë me gjendjet dhe problemet në komunë. Megjithatë, Partner Grupi Lokal mbante llogari edhe për gjendjen reale dhe mundësitë për zhvillim të komunës gjatë përcaktimit të grupeve të lëndueshme, fushave me prioritet, qëllimeve strategjike dhe aktiviteteve. Gjendja reale është shprehur nëpërmjet fakteve të treguara në të dhënat zyrtare statistikore, si edhe të dhëna dhe informata të tjera të njohura botërisht të fituara nga ana e institucioneve dhe anëtarëve të Partner Grupit Lokal.
Në procesin e planifikimit strategjik dhe përpilimit të dokumentit strategjik të Komunës së Çashkës, Partner Grupi Lokal, Ekipi i Projektit i BIM-FV Shkup, lehtësuesit dhe pjesëmarrësit e tjerë në procesin e formulimit të tij i kishin parasysh parimet vijuese:• Cilësia. Cilësia gjatë procesit të vendosjes dhe rezultatet nga ajo;• Përgjegjësia. Përgjegjësia e aktiviteteve të ndërmarra, vlerësimi dhe shpërblimi përkatës i punës, por edhe
përgjegjësia përkatëse për dështimet;• Ligjshmëria. Respektimi i ligjeve, pranimi i vendimeve nga ana e të gjithë qytetarëve të Komunës së Çashkës si
legjitime;• Qëndrueshmëria. Qëndrueshmëri ekonomike dhe qëndrueshmëri e mjedisit jetësor;• Profesionalizmi. Standarde të vendosura lartë në punën e anëtarëve të PGL-së dhe qëndrueshmëri në zbatim;• Barazi. Barazi e të gjithë qytetarëve dhe bashkërive etnike në Komunën e Çashkës dhe respektimi i tyre i
ndërsjellë; • Përfshirje. Përfshirje aktive e grupeve të lëndueshme dhe/ose e përfaqësuesve të tyre në të gjitha fazat e
përpilimit dhe zbatimit të planit strategjik;• Prioritet. Përcaktimi i qëllimeve strategjike dhe aktiviteteve mbi bazën e prioritetit të tyre kohor dhe vlerës;• Transparencë. Hapje për qasje dhe të drejtë për informim për procesin e përpunimit dhe zbatimit të planit
strategjik;
7
STRA
TEGJ
IA E
PËRF
SHIR
JES S
OCIA
LE, M
BROJ
TJES
SOCIA
LE D
HE
ZVOG
ËLIM
IT TË
VARF
ËRISË
NË K
OMUN
ËN E
ÇASH
KËS
• Partneritet. Zhvillim i vazhdueshëm dhe forcim i partneritetit me sektorin zyrtar, sektorin qytetar dhe komunat tjera në RM dhe regjion.
Për shkak të zbatimit të suksesshëm të planit strategjik, është e nevojshme që këto parime të jenë të respektuara edhe në fazën e realizimit të tij. Së këndejmi, njëra nga pikat e dallueshme kyçe në raport me zbatimin e Planit Strategjik të Komunës së Çashkës do të jetë edhe zbatimi i këtyre parimeve.
Duke u nisur nga këto parime, plani strategjik i Komunës së Çashkës ka për qëllim t’i përcaktojë drejtimet e përgjithshme të lëvizjes së komunës në fushën e zvogëlimit të varfërisë, përfshirjes sociale dhe mbrojtjes sociale në periudhën e ardhshme pesëvjeçare, duke i përcaktuar aktivitetet të cilat duhet të ndërmerren (pa hyrë në detale në to me këtë rast).
Përcaktimi i aktiviteteve është lënë në përzgjedhje të pjesëmarrësve të PGL-së, duke e marrë parasysh nevojën e përshtatjes së aktiviteteve me kontekstin politik dhe kufizimet financiare. Së këndejmi, struktura e Planit Strategjik të Komunës së Çashkës është mbështetur në tre nivele, edhe atë:• Niveli 1-përcaktimi i fushave me prioritet të intervenimit në planin strategjik, të cilat paraqesin qëllime të
përgjithshme;• Niveli 2-përcaktimi i qëllimeve strategjike të Komunës së Çashkës në bazë të fushave të prioriteteve të
përcaktuara gjerësisht. Qëllimet strategjike paraqesin qëllime konkrete të përcaktuara në secilën nga fushat me prioritet. Për shkak të racionalizimit në realizimin e tyre, janë përcaktuar jo më shumë se tre deri në katër qëllime strategjike në kuadër të secilës nga fushat me prioritet;
• Niveli 3-përcaktimi i aktiviteteve kyçe të cilat duhet të ndërmerren për shkak të realizimit të secilit nga qëllimet strategjike të caktuara.
Arsyet për strukturën e këtillë të përcaktuar dhe për përcaktimin e planit strategjik të Komunës së Çashkës janë vijueset:• Mundësimi i lirisë së zgjedhjes së mjeteve dhe aktiviteteve të cilat pjesëmarrësit kyçë do t’i ndërmarrin për shkak
të realizimit të qëllimeve strategjike;• Përshtatja e aktiviteteve me buxhetin e Komunës së Çashkës dhe me mjetet tjera financiare në dispozicion për
realizimin e aktiviteteve;• Dinamika e proceseve të cilat ndikojnë në zhvillimin e Komunës së Çashkës, e të cilat do të mund të sjellin deri
te mospërputhja e planit strategjik me mjedisin e jashtëm.
Përcaktimit të fushave me prioritet të intervenimit i paraprinte analiza përkatëse e problemeve me fokus në grupet e personave të lëndueshëm, me të cilat ballafaqohet Komuna e Çashkës. Analiza e problemeve u bë nga ana e Partner Grupit Lokal. Së pari, nëpërmjet shfrytëzimit të metodës punë sindikale u identifikuan problemet me të cilat ballafaqohet Komuna e Çashkës dhe qytetarët e saj, veçanërisht grupet e lëndueshme të identifikuara paraprakisht.Vetëm problemet strategjike, të shprehura nëpërmjet afatgjatësisë dhe natarës së hidhur të tyre si të tillë, u morën parasysh. Në atë mënyrë, Partner Grupi Lokal i përcaktoi fushat vijuese me prioritet për veprim:
1. Zvogëlimi i varfërisë;2. Përfshirja sociale;3. Mbrojtja sociale.
1.3 Qasja metodologjike e përpilimit të dokumentit strategjik
Plani strategjik i Komunës së Çashkës është përpiluar me zbatimin e konceptit të planifikimit lokal, të mbështetur mbi të drejtat e njeriut. Dokumenti strategjik është krijuar mbi parimin e respektimit të të drejtave të njeriut për zhvillim të qëndrueshëm të komunës, respektim të dallimeve dhe tejkalim të ç’kyçjes sociale dhe të diskriminimit.
Gjatë përgatitjes së Planit Strategjik për Komunën e Çashkës u shfrytëzua metodologjia e planifikimit pjesëmarrës. Procesi i planifikimit pjesëmarrës mund të përcaktohet si përfshirje e të gjitha palëve të interesuara, d.m.th. faktorët (individët, grupet, organizatat dhe institucionet) në vendosjen për të gjitha çështjet e lidhura me zhvillimin, me këtë rast zhvillimin lokal të komunës në fushën e përfshirjes sociale, mbrojtjes sociale dhe zvogëlimit të varfërisë.
Për zbatimin e qasjes pjesëmarrëse në planifikim duhet të plotësohen kushtet vijuese, të cilat në Komunë u përmbushën:• подготвеност на градоначалникот и на локалната администрација, како и на Советот на општината да го
спроведат партиципативното планирање;• транспарентност во работата на Општината при планирањето;• непристрасност во односите меѓу градоначалникот, администрацијата и другите фактори на развој во
општината;• навремено спроведување на активностите за партиципативно планирање.
8
STRATEGJIA E PËRFSHIRJES SOCIALE, MBROJTJES SOCIALE DHE
ZVOGËLIMIT TË VARFËRISË NË KOM
UNËN E ÇASHKËS
Gjatë zbatimit të procesit të planifikimit pjesëmarrës, në Komunën e Çashkës u zbatuan aktivitetet vijuese:1. Identifikimi i të gjithë faktorëve të zhvillimit në Komunë, nëpërmjet kontakteve të drejtpërdrejta me autoritetet
lokale, sektorin qytetar dhe sektorin e biznesit, zbatimin e hulumtimit dhe përgatitje të studimit për gjendjen me grupet e lëndueshme në komunë, nga ana e BIM-FV në Shkup, takime formale dhe joformale me individë relevantë dhe përfaqësues të grupeve dhe organizatave;
2. Përfshirja në kohë dhe e vazhdueshme e palëve të interesuara në proces, nëpërmjet formimit të Partner Grupit Lokal i cili është i përbërë nga përfaqësuesit e sektorit qytetar, zyrtar dhe publik në Komunë. Partner Grupi Lokal kaloi nëpër një cikël të trajnimeve në temat vijuese: “Përfshirja sociale dhe të drejtat e njeriut”, “Prezantimi i Projekteve”, “Politikat antidiskriminuese të UE-s”, “Trajnime nga fusha e udhëheqjes me cikël projekti”, si edhe prezantim të studimit për varfërinë dhe ç’kyçjen sociale në Republikën e Maqedonisë, të gjitha të realizuara nga ana e ekipit të projektit të BIM-FV, Shkup;
3. Përfshirje aktive e palëve të interesuara në të gjitha fazat e planifikimit, nëpërmjet organizimit të punëtorive për përcaktim të prioriteteve për zhvillim të Komunës, e në kontekst të zvogëlimit të varfërisë dhe inkuadrimit social me Partner Grupin Lokal, intervista joformale me përfaqësuesit e institucioneve dhe organizatave relevante në Komunë, fokus-grupe me të varfrit dhe grupet e lëndueshme të qytetarëve;
4. Përfshirja e qytetarëve në procesin e planifikimit pjesëmarrës nëpërmjet organizimit të prezantimit publik të skicës - dokumentit strategjik, informimit nëpërmjet medieve publike dhe formave të tjera të përfshirjes së publikut.
Rezultatet e procesit të planifikimit pjesëmarrës, të mbështetur mbi të drejtat e njeriut, janë përfshirë në këtë dokument strategjik dhe paraqesin drejtime për zhvillim të qëndrueshëm në fushën e inkuadrimit social dhe luftës për zvogëlim të varfërisë në Komunën e Çashkës për periudhën e viteve 2011-2015.Planifikimi strategjik si proces ka dy segmente. I pari ka të bëjë me njohjen e asaj që e dëshirojmë, ndërsa i dyti në rrugën deri te realizimi i planifikimit. Ky proces në vete përfshinë vendime të qarta për drejtimet pas të cilave do të lëvizim që t’i zbatojmë vendimet e sjella. Me procesin e decentralizimit, vendimet e sjella në nivel lokal fitojnë rol kyç në Komunë, sepse masat që ndërmerren në nivel nacional çdoherë nuk i shprehin në formë të plotë nevojat e bashkësisë lokale. Pa u nënçmuar nevoja për bashkëpunim dhe zhvillim regjional, planifikim strategjik në fushën e përfshirjes sociale, mbrojtjes sociale dhe zvogëlimit zë varfërisë, duhet të pranohet si masë fondamentale për planifikimin e zhvillimit të komunave.
Pa e marrë parasysh të lartpërmendurën, dokumentet nacionale strategjike si Strategjia Nacionale për zvogëlim të varfërisë dhe ç’kyçjes sociale 2010-2020, Strategjia nacionale për barazim të të drejtave të personave me invaliditet (e rishikuar) 2010-2018, Strategjia Nacionale për persona të moshuar 2010-2020, Indeksi i përfshirjes sociale në nivel lokal, janë kornizë në të cilën strategjitë lokale i përpunojnë nevojat specifike dhe problemet e popullsisë lokale. Pikërisht për këtë është i nevojshëm ekzistimi i strategjisë lokale për përfshirje sociale, mbrojtje sociale dhe zvogëlim të varfërisë, e cila del nga rëndësia të identifikohen problemet kyçe me të cilat ballafaqohen banorët e Komunës së Çashkës.Problemi i vazhdueshëm dhe serioz me papunësinë, kujdesin e papërshtatshëm për personat me nevoja të veçanta, personat e moshuar, personat me çështje të pazgjidhur të banimit si edhe nevojat për forcim të kapaciteteve njerëzore nëpërmjet arsimimit të përmirësuar dhe përfshirjes sociale të grupeve të lëndueshme në shoqëri – janë problemet kryesore me të cilat ballafaqohet Komuna.
Njëkohësisht, kjo Strategji ka për qëllim në nivel afatmesëm t’i japë drejtimet e përgjithshme sipas së cilave Komuna duhet të lëvizë drejt realizimit të qëllimeve të saja strategjike të lidhura me përfshirjen sociale, mbrojtjen sociale dhe zvogëlimin e varfërisë në komunë. Strategjia e përfshinë periudhën e pesë viteve vijuese dhe ofron mundësi për zgjidhje dhe tejkalim të problemeve më aktuale nga fusha me të cilat ballafaqohet Komuna dhe qytetarët e saj, nëpërmjet realizimit të qëllimeve konkrete strategjike.
1. Strategjia e përfshirjes sociale, mbrojtjes sociale dhe zvogëlimit të varfërisë në Komunën e Çashkës është përpunuar në pajtueshmëri me Strategjinë nacionale për zvogëlim të varfërisë dhe ç’kyçjes sociale në RM (2010-2020), si edhe në pajtueshmëri me Metodën e hapur të koordinimit (MHK) e cila parasheh forcim të kapaciteteve të pushtetit lokal në procesin e organizimit dhe lehtësimit të procesit të gjerë konstruktiv me organizatat qytetare, grupet e lëndueshme, të ç’kyçura sociale dhe të varfra të qytetarëve, sektorin afarist dhe të gjithë personat e tjerë të prekur.
Gjatë procesit të përpunimit të këtij dokumenti strategjik dhe përcaktimit të prioriteteve, qëllimeve dhe aktiviteteve strategjike Partner Grupi Lokal (PGL) mbante llogari për normat e rregullave vijuese1 : • Ligji i vetëqeverisjes lokale, Gazeta Zyrtare e RM, nr. 5/2002;• Ligji i financimit të njësive të vetëqeverisjes lokale i vitit 2002;• Ligji i organizimit territorial të njësive të vetëqeverisjes lokale, Gazeta Zyrtare e RM, nr. 55/2004; • Ligji i zhvillimit të barabartë regjional, Gazeta Zyrtare e RM, nr. 63/2007;• Deklarata për pjesëmarrje të autoriteteve lokale dhe regjionale në realizimin e Qëllimeve zhvillimore të
mijëvjeçarit (QZHM) e vitit 2006.
1. Gjithashtu u morën parasysh edhe të gjitha ligjet relevante nga fusha e arsimimit, punësimit, mbrojtjes sociale, shëndetësisë, stre-himit etj., të cilat rregullojnë çështje me interes dhe rëndësi të posaçme për grupet e lëndueshme, të ç’kyçura sociale dhe të varfra të qytetarëve.
9
STRA
TEGJ
IA E
PËRF
SHIR
JES S
OCIA
LE, M
BROJ
TJES
SOCIA
LE D
HE
ZVOG
ËLIM
IT TË
VARF
ËRISË
NË K
OMUN
ËN E
ÇASH
KËS
Njëkohësisht, gjatë konceptualizimit të këtij dokument strategjik, PGL-ja i morri parasysh edhe drejtimet kyçe të caktuara me dokumentet vijuese programore të Ministrisë së Pushtetit Lokal (MPL):
• Programi për zbatim të procesit të decentralizimit;• Programi nacional për implementim.
Kreu 2 – Vështrim i dokumenteve ekzistuese strategjike Komuna e Çashkës i ka përgatitur dokumentet vijuese strategjike:• Profili i Komunës 2008;• Strategjia për zhvillim ekonomik lokal 2008 (për periudhën 2008-2013);• Nënstrategjia për zhvillim rural për periudhën 2011-2015;• Programi për zhvillim të arsimit, sportit, kulturës, shëndetësisë dhe mbrojtjes sociale në komunën e Çashkës për
periudhën 2009-2013;• LEAP Plan lokal i aksionit për mjedisin jetësor (2009-2015);• OPEE Plan për efikasitet energjetik të Komunës së Çashkës (2011-2015).
Dokumente të tjera relevante të cilat e mbulojnë fushën e intervenimit janë:
• Strategjia nacionale për zvogëlim të varfërisë dhe ç’kyçjes sociale 2010-2020:• Strategjia nacionale për barazim të të drejtave të personave me invaliditet (e rishikuar) 2010-2018;• Strategjia nacionale për persona të moshuar 2010-2020;• Indeksi i përfshirjes sociale në nivel lokal (2011);• Studim themelor për varfërinë dhe ç’kyçjen sociale në Republikën e Maqedonisë (2011);• Analiza e gjendjeve në mbrojtjen sociale dhe inkuadrimin social në nivel lokal (2010).
2.1. Profili i Komunës së Çashkës
Profili i komunës së Çashkës është përpiluar në vitin 2008 dhe paraqet vështrim të kushteve dhe shërbimeve ekzistuese. I njëjti paraqet bazë nisjeje edhe në procesin e planifikimit strategjik, respektivisht proces analitik dhe kreativ nëpërmjet të të cilit komuna përgatitet për të ardhmen, duke e promovuar shpërndarjen racionale të resurseve në dispozicion.
Profili është i dobishëm në planifikimin dhe përgatitjen e dokumenteve të tjera strategjike të Komunës, nëpërmjet mundësimit të kontrollit sistematik të kushteve në mjedis, duke i përfshirë edhe përparësitë lokale dhe burimet për zhvillimin e ardhshëm, si edhe nëpërmjet sigurimit të të dhënave për problemet lokale të cilat duhet të përmirësohen me planifikimin e zhvillimit.
Profili i komunës është dokument i gjerë i cili përmban të dhëna për kushtet natyrore, zhvillimin historik të komunës, si edhe analizë të gjendjes me infrastrukturën dhe shërbimet publike.
Profili jep informata për gjendjen socio-ekonomike në komunë, duke përfshirë të dhëna demografike, të dhëna për punësimin, si edhe të dhëna për gjendjen me mbrojtjen sociale, gjendjen me papunësinë në komunë. Këtu ndërlidhet edhe analiza e ekonomisë në komunë, me paraqitje të veprimtarive ekonomike, duke dhënë informata për subjektet afariste, sektorët e veprimtarisë, kapacitetet shitëse, degët ekonomike, me vështrim të posaçëm ndaj turizmit, xehetarisë, industrisë, bujqësisë, blegtorisë dhe peshkimit në sektorin individual. Është dhënë edhe vështrim i institucioneve të cilat veprojnë në hapësirën e komunës, duke përfshirë edhe shoqata lokale të qytetarëve dhe fondacioneve, si edhe fusha e veprimit të tyre. Është dhënë profili i vetëqeverisjes lokale, rregullimi administrativ, administrata komunale, planifikimi urban, ndërmarrjet publike të cilat punojnë në territorin e komunës, si edhe buxheti i Komunës. Për paraqitje të plotë të komunës, është dhënë edhe vështrim i të dhënave dhe informatave në pjesën e kualitetit të jetës, respektivisht gjendjes së kulturës, manifestimeve kulturore, parakushtet për sport, mbrojtje të mjedisit jetësor dhe kushtet për transport publik dhe lidhja me vendbanimet.
2.2. Strategjia për zhvillim ekonomik lokal e Komunës së Çashkës
Pas përpilimit të profilit të komunës, u kalua drejt përpunimit të Strategjisë për Zhvillim Ekonomik Lokal.
Ekzistimi i strategjisë lokale buron nga rëndësia të identifikohen problemet kyçe me të cilat ballafaqohet komuna e Çashkës. Problemi i vazhdueshëm dhe serioz me tokën bujqësore të pashfrytëzuar aq sa duhet, largimi i forcës punues, potencialet e pashfrytëzuara natyrore, si edhe afirmimi i pamjaftueshëm i komunës si drejtim tërheqës
10
STRATEGJIA E PËRFSHIRJES SOCIALE, MBROJTJES SOCIALE DHE
ZVOGËLIMIT TË VARFËRISË NË KOM
UNËN E ÇASHKËS
turistik janë vetëm një pjesë e problemeve të dallueshme me të cilat ballafaqohen një numër i madh i komunave në Republikën e Maqedonisë.
Përpunimi i këtij dokumenti strategjik është me rëndësi të veçantë për qasjen deri te donatorët, posaçërisht edhe deri te fondet paraaderuese të UE-s.
Njëkohësisht, Strategjia paraqet hap përpara të partneritetit mes sektorit publik, sektorit të biznesit dhe sektorit qytetar për realizimin e qëllimeve në këtë drejtim për jetë më të mirë të të gjithë banorëve.
Gjatë kësaj, realizimi i vizionit të komunës “Komuna e Çashkës, promovuese e bashkëjetesës ndëretnike, me infrastrukturë funksionale të ndërtuar, infrastrukturë të zhvilluar sociale dhe arsimore, komunë moderne bujqësore dhe drejtim i afirmuar turistik i cili ofron jetë në mjedis të shëndetshëm dhe të pastër dhe standard jetësor të përmirësuar të popullsisë”.
Sipas Strategjisë së ZHEL-it, fushat tematike në të cilat Komuna e Çashkës duhet të gjenerojë fitim në të ardhmen janë vijueset: klima e biznesit, turizmi, bujqësia, bashkëjetesa ndëretnike dhe zhvillimi urban.
2.3. Nënstrategjia për zhvillim rural të komunës së Çashkës për periudhën 2011-2015
Ekzistimi i dokumentit Nënstrategjia për zhvillimi rural të komunës së Çashkës për periudhën 2011-2015 doli nga rëndësia që të identifikohen drejtimet e zhvillimit në komunë, veçanërisht në sektorin e bujqësisë dhe turizmit si një ndër prioritetet, programet dhe aktivitetet e zgjedhura të destinuara për të gjithë shfrytëzuesit.
Zhvillimi i bujqësisë dhe turizmit në territorin e komunës së Çashkës janë prioritete të dallueshme për të cilat nevojitet të planifikohet, investohet, të përkrahen dhe të avancohen programet dhe aktivitetet me qëllim që të ndiqen trendet bashkëkohore në R. e Maqedonisë.
Nënstrategjia kontribuon drejt krijimit të parakushteve në shfrytëzimin e mjeteve të donatorëve të jashtëm dhe të vendit, si edhe Programi nacional për bujqësi dhe zhvillim rural (IPARD), respektivisht njëri nga opsionet dhe mundësitë për zhvillim të shpejtë rural.
Nënstrategjia doli nga nevojat e banorëve në Çashkë për vendosje të qasjes më të organizuar të problemeve ekzistuese me të cilat ballafaqohen.
Dokumenti është në pajtueshmëri me Strategjinë për zhvillim ekonomik lokal drejt krijimit të “Çashka – komunë moderne bujqësore dhe drejtim i afirmuar turistik i cili ofron mundësi dhe përmbajtje për jetë cilësore dhe qëndrim në mjedis të shëndetshëm dhe të pastër”.
2.4. Programi për zhvillim të arsimit, sportit, kulturës, shëndetësisë dhe mbrojtjes sociale të komunës së Çashkës për periudhën 2009-2013
Në komunën e Çashkës është sjellë Programi për zhvillim të arsimit, sportit, kulturës, shëndetësisë dhe mbrojtjes sociale për periudhën 2009-2013. Programi është përpiluar në nëntor të vitit 2008, ndërsa është miratuar nga ana e Këshillit të komunës në dhjetor të vitit 2008. Programi është përpunuar me përkrahje të Zyrës për zhvillim të Kombeve të Bashkuara.
Ai është koncipuar në pesë fusha, edhe atë: arsim, sport, kulturë, mbrojtje shëndetësore dhe sociale. Për secilën fushë tematike është përgatitur strategji, e cila përmban qëllime, aktivitete, tregues dhe mjete për verifikim. Për secilën nga fushat në program është bërë analizë për anët e forta, dobësitë, mundësitë dhe kërcënimet (SWOT). Për qëllimet e përpilimit të Programit është formuar trup koordinues, i përbërë nga koordinator lokal dhe ekip qytetarësh-ekspertësh. Gjendjet janë përcaktuar në bazë të analizave, të punëtorive dhe të takimeve punuese.
Edhe pse në program janë theksuar parashikime për realizimin e saj, si edhe në monitorimin e saj, megjithatë, nuk ekziston plan përkatës i aksionit, e as korniza kohore për ndjekje të implementimit të planit. Aktivitetet e zbatuara i ndjekin personat përgjegjës në administratën komunale, respektivisht bashkëpunëtorët për mbrojtje sociale dhe shëndetësore, zhvillim ekonomik lokal, me çka përgatisin edhe raport.
Programi është me qëllim që të stimulohet zhvillimi dhe të përmirësohet cilësia e jetës, me çka komuna e Çashkës do të jetë bashkësi e qytetarëve të shëndoshë, të lumtur, të kënaqur dhe të barabartë ku të gjithë kanë mundësi për zhvillim personal dhe në mënyrë aktive do të kontribuojnë drejt zhvillimit të qëndrueshëm të regjionit dhe bashkësisë më të gjerë.Veçanërisht të rëndësishme në kontekst të këtij dokumenti strategjik janë normat e tija që kanë të bëjnë me përfshirjen dhe mbrojtjen sociale me përpjekjet për ndërprerje të zinxhirit ç’kyçjes së transgjeneratave, nëpërmjet forcimit dhe përkrahjes së shfrytëzuesve të të gjitha grupeve synuese (shfrytëzues të ndihmës sociale, persona me nevoja të veçanta, të varur, viktima të dhunës familjare, persona të moshuar dhe të pafuqishëm) në drejtim të angazhimit të tyre aktiv në jetën e bashkësisë
11
STRA
TEGJ
IA E
PËRF
SHIR
JES S
OCIA
LE, M
BROJ
TJES
SOCIA
LE D
HE
ZVOG
ËLIM
IT TË
VARF
ËRISË
NË K
OMUN
ËN E
ÇASH
KËS
2.5. LEAP – Plani lokal i aksionit për mjedisin jetësor të komunës së Çashkës ( 2009- 2015)
Ky dokument është jashtëzakonisht i rëndësishëm i cili do t’i jep Komunës, në gjashtë vitet e ardhshme, drejtime kryesore për veprim në fushën e mbrojtjes së mjedisit jetësor. Njëkohësisht, përmbushet edhe zbatimi i njërës nga kompetencat dhe obligimet, të cilat vetëqeverisjeve lokale u janë dhënë me Ligjin për vetëqeverisje lokale dhe me Ligjin e mjedisit jetësor.
LEAP-i është punuar në pajtim me DPSIR metodologjinë. DPSIR modeli e thekson lidhjen arsye-pasojë dhe u ndihmon atyre të cilët sjellin vendime t’i shqyrtojnë njëkohësisht (në lidhje të ndërsjellë) çështjet nga fusha ekonomike, sociale dhe e mjedisit jetësor. Nëpërmjet veglës mundësohet implementimi i parimeve për zhvillimin e qëndrueshëm të bashkësisë.
Procesi i përpunimit të LEAP-it është gjatë një viti. Në punën e komitetit lokal dhe grupeve punuese ishin të përfshirë një numër i madh i institucioneve dhe individëve, përfaqësuesve të organizatave qytetare dhe bashkësive lokale. U përkrahën nga ekspertët e Qendrës regjionale për mjedisin jetësor të Evropës Qendrore dhe Lindore – Zyra e REC-it në Maqedoni, ndërsa mjetet financiare ishin të siguruara nga Qeveria Suedeze, nëpërmjet Agjencisë ndërkombëtare suedeze për bashkëpunimi dhe zhvillim SIDA.
Është bërë vlerësimi i gjendjes me mjedisin jetësor në komunën e Çashkës dhe është përcaktuar lista e problemeve me prioritet nga fusha e mjedisit jetësor; janë përcaktuar qëllimet dhe masat për ballafaqim me secilin nga problemet me prioritet; është zhvilluar plani për zbatim, si edhe plani për vëzhgim, vlerësim dhe rishqyrtim të LEAP-it.
Plani dinamik i aktiviteteve për mbrojtje dhe avancim të cilësisë së mjedisit jetësor, veçanërisht nëpërmjet aspekteve ekonomike dhe treguesve zhvillimorë, politika buxhetore dhe investimet publike sigurojnë qasje më komplekse dhe më pragmatike në zgjidhjen e problemeve të lidhura me mjedisin jetësor dhe zhvillimin.
LEAP duhet të shfrytëzohet edhe si mundësi për promovim të parimeve për zhvillim të qëndrueshëm në komunë.
2.6. OPEE - Programi për efikasitet energjetik të Komunës së Çashkës (2011- 2015)
Duke i pasur parasysh ndryshimet dramatike klimatike, si edhe nevojën për përshtatje të ligjeve në R. e Maqedonisë me legjislaturën e Unionit Evropian, efikasiteti energjetik dhe shfrytëzimi i burimeve ripërtëritëse të energjisë janë tema të cila bëhen gjithnjë e më aktuale në vitet e fundit.
Duke i ndjekur këta ndryshime dhe të vetëdijshëm për problemet me të cilat ballafaqohet çdo ditë, komuna e Çashkës përpiloi Program komunal për efikasitet energjetik (OPEE). Programi është me qëllim që të krijohet një strategji afatgjate për zgjidhje efikase të problemeve dhe për zbatim të parimeve të zhvillimit të qëndrueshëm. Njëkohësisht, “Efikasiteti energjetik dhe përdorimi i burimeve ripërtëritëse të energjisë” janë njëri nga qëllimet e caktuara të LEAP-it të komunës.
Programi do të mundësojë përgatitje të projekteve të qëndrueshme dhe aplikim më të thjeshtë pranë institucioneve vendore dhe ndërkombëtare për realizimin e projekteve të cilat kanë për qëllim të kursejnë energji.
Programi përfshin vështrim të gjendjes së tanishme, prodhimit dhe furnizimit me energji, bazës së të dhënave dhe burimeve të informatave, objekteve dhe energjisë së harxhuar në komunë, vlerësime themelore dhe potenciale për efikasitet energjetik në komunë.
Janë përcaktuar qëllimet dhe prioritetet, me vështrim të qëllimeve afatmesme për periudhën e viteve 2011-2015, si edhe qëllimet për vitin 2011, respektivisht plani i aksionit. Programi përmban plan financiar (burime dhe plan për financim), si edhe organizim të kryerësve dhe zbatuesve të programit. Për program të plotë, kjo përfshinë kontrollim, vlerësim dhe informim.
Analiza për efikasitet energjetik e cila del nga Programi, ka të bëjë me harxhimin e energjisë të administratës publike, shkollave dhe ndriçimit rrugor. Realizimi i Programit për efikasitet energjetik do të kontribuojë për zvogëlimin e humbjes së energjisë, e me këtë edhe shpenzimeve për energji ngrohëse dhe energji elektrike, përmirësim të kushteve për punë në shkolla, ngritje të cilësisë së shërbimeve të institucioneve komunale, si edhe rritje të sigurisë në vendbanime. Prandaj nevojitet zbatimi i përpiktë i kësaj, ndjekja dhe përditësimi i të dhënave në bazën e të dhënave.
12
STRATEGJIA E PËRFSHIRJES SOCIALE, MBROJTJES SOCIALE DHE
ZVOGËLIMIT TË VARFËRISË NË KOM
UNËN E ÇASHKËS
Kreu 3 – Vështrim i dokumentit strategjik për inkuadrim social, mbrojtje sociale dhe zvogëlim të varfërisë 3.1. Profili social i komunës 3.1.1 Analiza e gjendjes socio-ekonomike
Komuna e Çashkës gjendet në pjesën qendrore të Republikës së Maqedonisë. Komuna përfshinë sipërfaqe prej 825 km2 dhe numërohet në mesin e komunave më të mëdha në Maqedoni.Përfshinë 42 vendbanime: Çashka, Vojnica, Rakoveci, Drenova, Otishina, Banjica, Bisilci, Golozinci, Vranovci i Epërm, Melnica, Lisiçja, Fshati i Ri, Kriva Krusha, Krajnici, Eloveci, Vitanci, Jabollçishti i Epërm, Jabollçishti i Poshtëm, Izvori, Vranovci i Poshtëm, Omorani, Martolci, Vladilovci, Krnina, Popadija, Pomenova, Stepanci, Smilovci, Stari Gradi, Bogomila, Kapinova, Plevenja, Bistrica, Teova, Sogle, Oreshe, Nezhilova, Papradishti, Cresheva, Oraov Doli, Gabrovniku dhe Mokreni.
Zona është kryesisht kodrinore-ultësirore, përveç pjesës ku gjendet masivi i Jakupicës i cili është dukshëm malor. Masivin e Jakupicës e përbëjnë pesë malet e lidhura ndërmjet mes veti: Jakupica, Dautica, Karaxhica, Goleshnica dhe Kitka. Maja më e lartë është Koka e Selanikut me 2539 m.Sipas të dhënave të Entit të Statistikës, në territorin e komunës jetojnë gjithsejtë 7673 banorë, prej të cilëve 4017 meshkuj 3656 femra.
Tabela: Gjithsejtë popullsi sipas gjinisë – meshkuj/femra, 2002.
Burimi (Regjistrimi i popullsisë, amvisërive dhe banesave në Republikën e Maqedonisë, 2002 libri XIII) Enti Shtetëror i Statistikës.
Struktura e popullsisë sipas përkatësisë nacionaleTabela: Gjithsejtë popullsi sipas shprehjes së përkatësisë nacionale
Burimi (Regjistrimi i popullsisë, amvisërive dhe banesave në Republikën e Maqedonisë, 2002 Libri XIII) Enti Shtetëror i Statistikës
Tabela: Popullsia në Çashkë në moshë prej 10 e më tepër vite, sipas gjinisë dhe aftësisë për shkrim e lexim
Viti Meshkuj Femra Gjithsejtë
2002 4017 3656 7673
Gjithsejtë Maqedonas Shqiptarë Turq Romë Vlleh Serbë Boshnjakë Të tjerë
7673 4395 2703 391 - 1 55 67 61
Gjithsejtë Meshkuj Femra
Të aftë për shkrim e lexim
Analfabetë Të aftë për shkrim e lexim
Analfabetë Të aftë për shkrim e lexim
Analfabetë
5925 485 3235 103 2690 382
Aftësia për shkrim e lexim në komunën e Çashkës
485; 8%
5925; 92%
Të aftë për shkrim e leximAnalfabetë
13
STRA
TEGJ
IA E
PËRF
SHIR
JES S
OCIA
LE, M
BROJ
TJES
SOCIA
LE D
HE
ZVOG
ËLIM
IT TË
VARF
ËRISË
NË K
OMUN
ËN E
ÇASH
KËS
Struktura e popullsisë sipas përgatitjes shkolloreTabela: Popullsia në Çashkë në moshë prej 15 dhe më shumë viteve, sipas përgatitjes shkollore
Komuna e Çashkës posedon lokacione tërheqëse arkeologjike, ambientale-ekskursioni, simbole të rëndësishme arkitektonike dhe përmendore të kulturës, si elemente thelbësore për zhvillim të turizmit.
Në Regjistrin e përmendoreve memoriale dhe simboleve përkujtimore në territorin e komunës së Çashkës, të cilat janë të mbrojtura nga Ministria e Kulturës janë regjistruar: Ura e gurit e periudhës osmane në lumin Babuna-Bogomillë;
3235
103
2690
382
0500
100015002000250030003500
Të aftë për shkrim e lexim Analfabetë
Meshkuj Femra
Aftësia për shkrim e lexim mes meshkujve dhe femrave Aftësia për shkrim e lexim
Të aftë për shkrim e lexim Analfabetë
Përgatitja shkollore e popullsisë në moshën mbi 15 vite Nr. i popullsisë
Pa shkollë 511
Arsimim fillor i pakompletuar 2583
Shkollë fillore 1730
Shkollë e mesme 835
Shkollë e lartë 45
Arsimim sipëror, fakultet, akademi 24
Magjistraturë 0
Doktoraturë 0
Ende në proces të arsimimit fillor 10
Gjithsejtë 5738
Përgatitja shkollore e popullsisë në moshë mbi 15 vite
0; 0%45; 1%
835; 15%24; 0%
0; 0%
10; 0%511; 9%
2583; 45%
1730; 30%
Pa shkollë
Arsimim fillor i pakompletuarArsimim fillor
Arsimim i mesëm
Shkollë e lartë
Shkollë e lartë, fakultet, akademiMagjistraturë
Doktoraturë
Ende në proces të arsimimit fillor
14
STRATEGJIA E PËRFSHIRJES SOCIALE, MBROJTJES SOCIALE DHE
ZVOGËLIMIT TË VARFËRISË NË KOM
UNËN E ÇASHKËS
shtëpia e Petre Pop Arsovit – Bogomillë; fshati Vranovc i Epërm në tërësi, shtëpia-seli e Presidiumit të ASNOM-it – Vranovc i Epërm, shtëpia-seli e Shtabit Kryesorë, shtypshkronja në Vranovc të Epërm, shtëpia-seli e Komitetit Qendror në Vranovc të Epërm, xhamia e vitit 1944 spital partizan Vranovc i Epërm, kisha e Shën Nikollës në Mokreni dhe kisha e Shën Atanasit në Vojnicë.
Numri i madh i lokacioneve atraktive janë të përshtatshëm për zhvillim të sportit, veçanërisht për alpinizëm, gjueti dhe peshkim.
Për speleologët është posaçërisht interesante shpella e Damjanicës, si edhe numri i madh i shpellave. Sfidë e vërtetë edhe për alpinistët më me përvojë paraqet shkëmbi i cili gjendet nën majën e Kokës së Selanikut, i cili me lartësi prej 650 m dhe gjerësi prej 2 km është njëri nga më të lartit në Ballkan. Ujëvara më e madhe dhe më impozante gjendet në rrjedhën e lumit Babuna dhe ka lartësi prej rreth 15 metrave.
Jasenova është e vendosur në ambient të pabesueshëm piktoresk natyror. Për vizitorët paraqet banjë të vërtetë ajrore. Këtë vend me klimë specifike dhe me pyje të pasura të dushkut, natyra e ka paracaktuar për pushim dhe zbavitje. Në mesin e kësaj hapësire është ndërtuar një kompleks spitalor për shërimin e sëmundjeve të mushkërive, si edhe një numër i madh i vikend-shtëpizave private.
Komuna disponon me kapacitete të caktuara për akomodim për përmbushjen e nevojave të turistëve në akomodim hotelier, akomodim privat, akomodim në shtëpi alpinistësh dhe manastire.
3.1.2 Tregu i punës
Në raport me gjendjen socio-ekonomike të Komunës së Çashkës, si probleme kryesore të cilat kërkojnë adresim do t’i theksojmë problemet më të shprehura sociale në komunë, siç janë papunësia e cila arrin shkallë të lartë dhe varfëria e cila rezulton me numër të madh të shfrytëzuesve të ndihmës sociale. Problemet të cilat shënojnë rritje në komunë janë edhe delikuenca e të miturve, dhuna familjare, si edhe martesat e të miturve (posaçërisht e theksuar në mesin e popullsisë shqiptare). Më e kërcënuar është popullsia e moshuar, financiarisht e pasiguruar e cila pa pensione ose me të ardhura minimale nga pensioni, veçanërisht në vendbanimet me pjesëmarrje të lartë të popullsisë së moshuar nga popullsia e përgjithshme, siç është fshati Bogomillë. Në gjendje të pavolitshme sociale janë edhe personat invalidë (29), për të cilët nuk ekzistojnë aspak shërbime sociale në komunë. Sipas njohurive të fituara nga Komuna, edhe pse është në vijim lidhja e marrëveshjes me MPPS-në për hapjen e qendrës ditore për persona me invaliditet në territorin e komunës, qendër e tillë deri sot nuk është hapur.
Në luftën kundër papunësisë Qendra për punësim realizoi më shumë masa aktive: punësim të subvencionuar të grupeve të lëndueshme të popullsisë, biznese të vogla, klube punuese, rikualifikim, kualifikim, trajnim etj. Punët publike më shumë janë zbatuar në vitin 2009, kur në përputhje me Planin operativ për programe dhe masa aktive për punësim nga komuna e Çashkës janë angazhuar 38 persona të evidentuar si të papunë për punë publike për mirëmbajtje dhe ripërtëritje të infrastrukturës publike dhe për mirëmbajtje dhe mbrojtje të mjedisit jetësor. Kontakti dhe bashkëpunimi me punëdhënësit e sektorit privat janë kyçe për realizimin e masave aktive. Megjithatë, bashkëpunimi me QPS-në në fushën e punësimit të shfrytëzuesve të ndihmës sociale, si edhe me Komunën duhet të avancohet sepse tani për tani zhvillohet, para së gjithash, në shkëmbim të informatave për shfrytëzuesit ose për gjendjen ekonomike-sociale në komunë.
Në situatë të papunësisë së lartë dhe mosekzistimit të mundësive për punësim në komunë (nuk ka numër të kënaqshëm të firmave dhe ndërmarrjeve, përveç oranzherisë e cila është private), thuajse secila familje kultivon duhan dhe në atë mënyrë e siguron ekzistencën e vet. Ajo që paraqet vështirësi për popullsinë është fakti që një pjesë e madhe e tyre nuk kanë tokë të tyren, prandaj për këtë arsye, ose punojnë në fshatra të tjerë në fusha me qira ose shfaqen si shfrytëzues pa leje të tokës. Kjo i bën grupe personash të lëndueshëm potencialë për shkak të raportit të palegalizuar të punës që potencialisht do t’i inkuadrojë në kategorinë e personave të cilët nuk kanë bazë për realizimin e pensionit.
Kompetent për ballafaqimin me problemin e papunësisë në Komunën e Çashkës është Qendra për Punësim e vendosur në Veles. Sipas informatave të Qendrës, nga popullsia e përgjithshme në moshë prej 15 vjetëve dhe më tepër (5553, prej të cilëve 2799 janë meshkuj dhe 2754 femra), 33,4% janë ekonomikisht aktivë, ndërsa 66,6% popullsi joaktive. Prej popullsisë ekonomikisht aktive (1857), të punësuar janë 1078 persona (87,4% meshkuj dhe vetëm 12,6% femra), ndërsa të papunë janë 779 persona (62,2% meshkuj dhe 37,8% femra).
Vijon paraqitja grafike e gjendjes me punësimet në komunë (gjendja më 31.12.2010) – Burimi – Qendra për Punësim
15
STRA
TEGJ
IA E
PËRF
SHIR
JES S
OCIA
LE, M
BROJ
TJES
SOCIA
LE D
HE
ZVOG
ËLIM
IT TË
VARF
ËRISË
NË K
OMUN
ËN E
ÇASH
KËS
Paraqitja grafike e papunësisë sipas arsimimit
Sipas pritjes për punësim të parë struktura është si në vijim: 264 (13,4%) e të papunëve presin për punësim deri në 11 muaj, 602 (30,6%) presin për punësim nga 1 deri në 3 vite, 1099 (55,9%) presin për punësim 4 e më tepër vite. Kjo e dhënë e cila tregon se më tepër se gjysma e të papunëve presin për punësim 4 e më tepër vite është vërtet alarmante. Profesione deficitare në komunë janë: ndërtimtarë, mjekë, stomatologë, motra medicinale, ndërsa veprimtari dominuese janë bujqësia dhe blegtoria. Në situatë më të pavolitshme nga aspekti i papunësisë janë personat e pakualifikuar dhe gjysmë të kualifikuar. Për shkak të kualifikimeve të ulëta me të cilat disponojnë dhe me përvojën shumëvjeçare nga tregu i punës, nga njëra anë vështirë inkuadrohen si kërkues aktivë të punës, ndërsa nga ana tjetër ka kërkesë të ulët për këtë kategori të personave të papunë nga ana e punëdhënësve.
JANË EVIDENTUAR 1965 PERSONA TË PAPUNË
Meshkuj
Femra
MeshkujFemra
Me arsimim të mesëm Me arsimim
të lartë Me arsimim sipëror
Të pakuali�kuar dhe gjysmë të kuali�kuar
Të kuali�kuar
31,5%619 лица
26,7%525 лица
20,3%399 лица
21,5%422 лица
STRUKTURA E TË PAPUNËVE SIPAS MOSHËS
Deri në 29 vjet
Mbi 50 vite
Prej 40-49 vite
Prej 30-39 vite
Persona
Persona
Persona Persona
16
STRATEGJIA E PËRFSHIRJES SOCIALE, MBROJTJES SOCIALE DHE
ZVOGËLIMIT TË VARFËRISË NË KOM
UNËN E ÇASHKËS
3.1.3 Infrastruktura3.1.3.1 Nevojat themelore dhe gjendjet
Gjendja me furnizimin me ujë në komunë është e mirë. Qytetarët e komunës së Çashkës furnizohen me unë për pije nëpërmjet sistemit për furnizim me ujë, nga puset vetjake dhe nga çezmat e fshatrave.
Në vendbanimin Çashkë është formuar Ndërmarrje Publike Komunale “Topolka” me 16 të punësuar prej të cilëve 4 janë të punësuar të përhershëm, ndërsa 12 me marrëveshje për kryerje të veprimeve komunale me interes publik. NPK financohet nga të ardhurat nga kryerja e shërbimeve të cilat ua jep shfrytëzuesve.
Nxjerrja e ujërave të zeza komunale nga amvisëritë dhe shfrytëzuesit e tjerë të komunës bëhet nëpërmjet rrjetit të kanalizimit i cili ekziston në vetëm 7 vendbanime (vendbanimet Çashkë, Izvor, Teovë, Bogomillë, vikend-lagja në Vranovc të Epërm, Mellnicë, Martolc), ndërsa në vendbanimet tjera nuk ka kanalizim dhe ekzistojnë gropa individuale septike. Në territorin e komunës është ndërtuar një stacion pastrimi, edhe atë në fshatin Teovë.
Sa i përket furnizimit me rrymë elektrike gjendja është e mirë. Në të gjitha vendbanimet, pa e marrë parasysh numrin e banorëve ka rrjet elektrik. Komuna i kënaq nevojat me shfrytëzim të sistemit energjetik të EEM-së. Vetëm ujërat e lumit Babuna janë shfrytëzuar për fitimin e energjisë elektrike, me ndërtimin e hidrocentralit të vogël HE Bogomila, me fuqi prej 900 kilovatëve.
3.1.3.2 Lidhjet e komunikacionit në komunë
Lidhja e komunikacionit në komunë është e mirë. Në territorin e komunës kalon linja hekurudhore Shkua – Manastir. Me qytetin e Velesit komuna është e lidhur me rrugën regjionale P-526, P-515 dhe p-514.
Gjatësia e përgjithshme e rrjetit rrugor në komunën e Çashkës është 62 km rrugë regjionale dhe rrjet lokal të rrugëve në gjatësi prej 126,7 km prej të cilave 38,9 km rrugë e asfaltuar, 16 km rrugë e tamponuar dhe 14,3 km rrugë tokësore.
3.1.4 Strehimi
Ç’kyçja sociale në strehim paraqet fenomen kompleks social në korrelacion të fuqishëm me format e tjera të margjinalizimit social. Tre barrierat themelore drejt strehimit dinjitoz – ekonomike, kulturore dhe juridike njëkohësisht janë në relacion me personat të cilët në këtë bazë ballafaqohen me ç’kyçje sociale, por edhe me lokalitetet për jetë të cilat janë të margjinalizuara për shkak të ndërlidhjes së caktuar të rrethanave. Më së shpeshti shfaqet si strehim substandard ose strehim i varfër, duke përfshirë edhe mospasjen e qasjes deri te burimet e financimit për avancim të kushteve të strehimit ose si pasiguri juridike, kryesisht e lidhur me numrin e madh të ndërtimeve jolegale në vend.
Komuna e Çashkës nuk ka të përgatitur dokument strategjike nga fusha e strehimit, prandaj për këtë fushë thirremi në Strategjinë Nacionale për Strehim.
Në pajtim me Strategjinë Nacionale për Strehim është identifikuar nevoja për arritje të kushteve të standardizuara dhe harmonike për strehim të kategorive të qytetarëve të cilët llogariten si të ç’kyçur në aspektin social në strehim: fëmijë pa prindër ose kujdes prindëror, shfrytëzues të ndihmës sociale ose ndihmës së përhershme financiare, persona invalidë dhe persona të cilëve u nevojitet ndihmë dhe kujdes nga personat e tjerë, prindër të rrezikuar socialë dhe prindër që kujdesen të vetëm për fëmijët e mitur. Meqenëse shumica e kategorive të lëndueshme nga fusha e strehimit, të identifikuar në Strategjinë Nacionale për strehim, shfaqen si kategori të lëndueshme në kuptim të këtij dokumenti strategjik në Komunën e Çashkës. Drejtimet e dhëna në Strategjinë nacionale për strehim janë të vlefshme edhe për Komunën e Çashkës. Në këtë drejtim, rezultatet e parapara me Strategjinë nacionale për strehim janë relevante edhe për komunën e Çashkës, edhe atë për: zvogëlim të shkallës së kushteve substandarde të strehimit të shprehur nëpërmjet mungesës së kyçjeve komunale të shkallës së mbipopullimit të shtëpisë të shprehur në sipërfaqen e shfrytëzueshme të banimit nën mesataren për anëtar të amvisërisë, zvogëlim të rrezikut nga humbja e statusit të banorit për shkak të pasigurisë juridike, si rezultat i ndryshimit ose zbatimit të përpiktë të rregullave nga fusha e ndërtimit dhe nga fusha e planifikimit hapësinor urbanistik, si edhe zbatim integral i komponentëve të Planit të Aksionit për zbatim të Strategjisë për strehim të Republikës së Maqedonisë (2007-2012) të cilat i prekin grupet e lëndueshme.
E drejta për strehim është e dallueshme si e drejtë e rëndësishme të cilën nuk e realizon një kategori e personave të lëndueshëm, e identifikuar në komunë. Në procesin e përpilimit të këtij dokumenti është zbatuar fokus-grupi, me persona me çështje të pazgjidhur banimi në komunën e Çashkës, me qëllim që të shqyrtohen më thellë problemet e tyre konkrete dhe të mundohemi të gjejmë zgjidhje përkatëse. Me këtë dokument strategjik adresohet edhe kjo çështje dhe parashihen masat dhe aktivitetet për zgjidhjen e tyre.
17
STRA
TEGJ
IA E
PËRF
SHIR
JES S
OCIA
LE, M
BROJ
TJES
SOCIA
LE D
HE
ZVOG
ËLIM
IT TË
VARF
ËRISË
NË K
OMUN
ËN E
ÇASH
KËS
3.1.5 Arsimi
Procesi edukativi – arsimor i fëmijëve në arsimimin fillor zhvillohet në 3 shkolla qendrore dhe në 4 shkolla rajonale.Nxënësve të shkollave përreth të cilat gravitojnë rreth Çashkës u është siguruar strehim internati. Të gjithë nxënësve të tjerë u është siguruar transport falas nga vendi ku jetojnë deri te shkolla më e afërt.
Në komunën e Çashkës ekzistojnë tre shkolla fillore:SH.F. “Todor Janev” – Çashkë me 1 shkollë rajonale në Mellnicë,Sh.F. “Petre Pop Arsov” – Bogomillë me 3 njësi rajonale në Oreshe, Izvor dhe Sogle.Sh.F. “Liria” – Jabollçisht i Epërm me 2 njësi rajonale: Jabollçisht i Poshtëm dhe Vranovc i Epërm.
Në komunë nuk ekziston institucion arsimor nga fusha e arsimimit të mesëm.
3.1.6 Shëndetësia
Në territorin e komunës së Çashkës funksionojnë pesë ambulanca private dhe një punkt-ambulantë në fshatin Mellnicë i cili është në kuadër të ambulancës në vendbanimin e Çashkës. Ambulancat gjenden në vendbanimet më të mëdha siç janë vendbanimet Çashkë, Jabollçisht i Epërm, Izvor, Bogomillë, Jabollçisht i Poshtëm dhe punkti në Mellnicë. Secili prej këtyre i mbulon vendbanimet më të afërta përreth. Ambulancat në Bogomillë, Jabolçisht i Poshtëm dhe Jabollçisht i Epërm janë ambulanca rurale.
Në hapësirat e ambulancës në lagjen e Çashkës dhe ambulancës në Jabollçisht të Epërm punojnë dy dentistë privatë.
Në komunën e Çashkës ka vetëm një barnatore e cila gjendet në vendbanimin e Çashkës.
Ambulancat i përmbushin kushtet hapësinore për punë, por, për fat të keq, ata janë minimalisht të pajisura. Shërbimet të cilat i ofrojnë janë të llojit të kontrollimeve të përgjithshme.
Nuk ekziston ambulantë e specializuar, e as janë të organizuara kontrollime njëditëshe nga ana e specialistëve nëpër vendbanimet. Banorëve nuk u janë mundësuar kontrollime specialistike nëpër vendbanimet, si edhe ngjarje edukative për masa preventive në mbrojtjen shëndetësore.
Ambulanca në Izvor punon në ditë të caktuara, edhe atë: të hënën, të mërkurën dhe të premten. Mënyra e caktuar e punës në ditë të caktuara nuk i kënaq nevojat e popullsisë për mundësim të mbrojtjes së vazhdueshme shëndetësore.
Problemi kryesor me të cilin ballafaqohet komuna e Çashkës është mosinteresimi i personave profesionistë-mjekëve të punojnë dhe të ofrojnë mbrojtje shëndetësore në vendbanimet e rurale. Vendbanimet janë me një largesë të madhe nga Velesi dhe parakusht i vetëm për punë i ambulancave është të jenë të vendosura në vendbanimet e përhershme.
Problem serioz me të cilin ballafaqohen banorët është mosekzistimi i ndihmës së shpejtë efikase mjekësore në komunë. Për ndihmë të shpejtë mjekësore nevojitet të intervenohet nga ana e Qendrës për Urgjencë – Veles. Duke e pasur parasysh madhësinë e shpërndarjes territoriale të popullsisë dhe vendbanimeve në komunë, nevojitet urgjentisht të intervenohet në drejtim të përmirësimit të kushteve dhe mundësive për mundësim të ndihmës së shpejtë mjekësore.
Në territorin e komunës ekziston vetëm një institucion i cili siguron mbrojtje sekondare shëndetësore. Ai është spitali i specializuar për sëmundjet e mushkërive “Jasenova”.
3.1.7 Subjektet të tjera në komunë
Institucione sociale: Edhe më pak është i degëzuar rrjeti i institucioneve sociale. Nuk ka asnjë kopsht fëmijëror e as shtëpi për persona të moshuar. Në funksion janë vetëm dy qendra ditore për persona të moshuar në Çashkë dhe Bogomillë.
Institucione kulturore: Në komunën e Çashkës ka 2 muze edhe atë në Bogomillë dhe në Vranovc të Epërm. Në kuadër të muzeut në Bogomillë funksionon 1 bibliotekë si njësi rajonale e bibliotekës “Goce Dellçev” nga Velesi. Nuk ka kinema, teatro, e as shtëpi kulture funksionale. Ka 6 objekte në të cilat janë vendosur shtëpitë e dikurshme të kulturës, të vendosura në vendbanimet më të mëdha të cilat janë të ndryshme dhe të rrënuara.
Në komunë janë të vendosura disa lokalitete arkeologjike (në afërsi të Çashkës, Golozincit, Izvorit, Otishinës), si edhe më tepër përmendore të kulturës të mbrojtura nga Ministria e Kulturës: 2 kisha, 1 xhami – spital partizanësh, urë guri të periudhës romake në lumin Babuna, 1 fshat – Vranovci i Epërm si tërësi, 3 shtëpi – seli të Presidiumit të ASNOM-it, Shtabi Kryesor dhe shtypshkronja dhe Komitetit Qendror në Vranovc të Epërm dhe 1 shtëpi e Petar Por Arsovit në Bogomillë.
18
STRATEGJIA E PËRFSHIRJES SOCIALE, MBROJTJES SOCIALE DHE
ZVOGËLIMIT TË VARFËRISË NË KOM
UNËN E ÇASHKËS
Objekte sportive: Në komunë ka 9 fusha sporti në vendbanimet më të mëdha të cilat janë kryesisht fusha të futbollit. Fusha sportive në Çashkë është stadium i madh i ri. Ekzistojnë edhe 5 klube futbolli. Objekte të reja sportive dhe klube nuk ka.
Mediume: Në komunë nuk ka asnjë medie, të shtypur ose elektronike.Organizata qytetare: Është i vogël numri i organizatave qytetare në hapësirën e komunës. Më aktive janë: Shoqata për bashkëjetesë multietinike dhe të drejta të njeriut “Mozaik”, SHE “Ambientalisti”, “Çellarnica”, “Plavnik” dhe të tjera. Ekzistojnë edhe një numër i caktuar i shoqatave të tjera të qytetarëve dhe fondacione të cilat krahas asaj që janë të regjistruara në nivel nacional, një pjesë të madhe të aktiviteteve të tyre i realizojnë në territorin e komunës së Çashkës ose në komunën fqinje Veles, siç është fondacioni “Evro Centar” nga Shën Nikolla. Këtu janë Fondacioni FOKUS, SHV “Dimitar Vllahov”, SHE “Villa Zora”, SHE “Grin Pauer”.
Subjekte ekonomike: Në vitin 2005 janë regjistruar gjithsejtë 170 subjekte juridike në komunën e Çashkës që është rritje e konsiderueshme krahasuar me vitin 2003 kur janë regjistruar 73. Prej 170 subjekteve juridike, 19 janë ndërmarrje, 35 shoqëri tregtare, 53 tregtar-individ dhe 63 të tjerë. Subjekte më të mëdha aktive ekonomike janë “Kanet Agro” (oranzheri) dhe “Kame Komerc” (prodhimi i kuarcit) të cilat momentalisht absorbojnë një pjesë të mirë të fuqisë punëtore. Krahas tyre, në komunë janë hapur dhe funksionojnë një numër i madh i fermave (të derrave, të shpendëve, fabrika për kërpudha, prodhim të kërmijve). Jashtë funksionit janë disa subjekte afariste në të cilat një pjesë e konsiderueshme e popullsisë nga kjo komunë kanë qenë të punësuar dikur: qumështorja “Napredok”, Lozar oranzheritë, fabrika për prodhimin e tullave dhe materialit ndërtimor “Kiro Çuçuk”, “Porcellanka” dhe “Svillara” nga Velesi.
Xehetaria: Mes burimeve minerale të përfaqësuara në territorin e komunës së Çashkës dominon talku me rezerva të vërtetuara në lokalitetin Izvor-Nikodin, më të mëdha se 3 milionë tonelata. Tani për tani në eksploatim është shtresa te fshati Izvor me kapacitet vjetor prej rreth 12.000 tonelatave. Përafërsisht rezerva të njëjta si edhe të talkut kanë edhe shtresat e glinës për tulla në Çashkë, si edhe të pllakave mbuluese të cilat shfaqen në lokalitetin Krnino. Kuarci është hulumtuar në lokalitetin Oreshe dhe përgjatë luginës së lumenjve Babuna, Topolka dhe Melniçka Reka. Rezervat e përgjithshme janë vlerësuar në rreth 60 milionë tonelata.
3.1.8. Mbrojtja sociale në komunë
Komuna e Çashkës është njëra nga komunat në të cilat u jepen rëndësi funksioneve të cilat komuna duhet t’i ketë në raport me mbrojtjen sociale të popullsisë. Në komunë, Sektori i mëparshëm për arsim, kulturë, shëndetësi, mbrojtjes sociale, sport dhe bashkëpunim me shoqatat e qytetarëve dhe fondacioneve në vitin 2010 udhëhiqet si Sektori për veprimtari publike dhe zhvillim ekonomik lokal. Në kuadër të këtij sektori, respektivisht në pjesën e mbrojtjes sociale nuk ka të punësuar punëtor social, por momentalisht këta obligime i kryejnë personat e angazhuar në pozitat e punës bashkëpunëtor i lartë për arsim, kulturë, sport dhe rekreim (profesioni-jurist), bashkëpunëtor për mbrojtje shëndetësore, sociale dhe civile (profesioni-pedagog). Në kuadër të këtij sektori janë përpiluar disa programe, edhe atë: Program për zhvillim të arsimit, sportit, kulturës, shëndetësisë dhe mbrojtjes sociale në Komunën e Çashkës për periudhën e viteve 2009-2013; Propozim programi për aktivitetet e komunës së Çashkës në fushën e mbrojtjes sociale në vitin 2011; si edhe Programi për aktivitetet e shkollave fillore në fushën e mbrojtjes sociale për vitin 2011. Programet të cilat kanë të bëjnë me mbrojtjen sociale duhet të pasurohen në pjesën e mbrojtjes së grupeve të lëndueshme. Popullsia nëpërmjet shërbimeve sociale, me plotësimin e ndihmës sociale dhe ndihmën në naturë, është nismë e kësaj Komune në pjesën për zhvillim të mbrojtjes sociale në nivel lokal që është për shembull dhe për t’u përshëndetur.
Edhe në realizimin praktik të formave të mbrojtjes sociale, komuna shënon rezultate të mira. Në praktikën e gjertanishme, komuna ka intervenuar në strehimin e familjeve të rrezikuara sociale në objekte komunale (janë vendosur 30 familje të rrezikuara sociale në ndërtesën e komunës); ndihmë të njëhershme financiare për qytetarët të cilët kanë dorëzuar kërkesë deri te Komuna (në vitin 2009 janë dhënë 140.000 denarë ndihmë financiare); ndarja e dhuratave të vitit të ri për fëmijë me nevoja të veçanta dhe fëmijë nga familjet me një prindër; mbulim të harxhimeve për transport të nxënësve nga komuna deri te shkollat e mesme nga Velesi dhe të ngjashme.
Përfaqësuesit komunalë të decentralizimit në mbrojtjen sociale shohin me skepticizëm p;r shkak të numrit të pamjaftueshëm të të punësuarve në komunë dhe bazën e dobët financiare për bartje të kompetencave. Nga buxheti i përgjithshëm i Komunës i cili në vitin 2010 arrin 33.895.963 denarë, për mbrojtje sociale janë ndarë 300.000 denarë ose rreth 1%.
Realizimi i të drejtave të mbrojtjes sociale të popullsisë të Komunës së Çashkës është në kompetencë të Qendrës ndërkomunale për punë sociale në Veles, e cila njëkohësisht i mbulon edhe komunat Veles dhe Gradsko.
Sipas të dhënave, për shfrytëzuesit e ndihmës sociale në komunën e Çashkës më i madh është numri i shfrytëzuesve të ndihmës sociale financiare 267 (ose 12,2% të numrit të përgjithshëm të amvisërive – 2185). Numri më i madh i amvisërive janë shfrytëzues nga fshati Jabollçisht i epërm me popullsi dominuese shqiptare – 89 (ose 33,3% të numrit të përgjithshëm të shfrytëzuesve), dhe nga fshati Amelnica ku janë të përfaqësuar maqedonas – myslimanë – 32 (ose 12% të numrit të përgjithshëm). Shfrytëzuesit tjerë (146) janë të shpërndarë nëpër vendbanimet tjera. Ka 33 shfrytëzues të ndihmës së vazhdueshme financiare dhe 51 shfrytëzues të kompensimit financiar për ndihmë dhe
19
STRA
TEGJ
IA E
PËRF
SHIR
JES S
OCIA
LE, M
BROJ
TJES
SOCIA
LE D
HE
ZVOG
ËLIM
IT TË
VARF
ËRISË
NË K
OMUN
ËN E
ÇASH
KËS
kujdes nga personi tjetër. Pagesa e ndihmës së njëhershme financiare është ndalur nga muaji prill 2010 për shkak të politikës restriktive të MPPS-së në raport me këtë lloj të ndihmës sociale. Marrë në përgjithësi, ekziston pakënaqësi e shfrytëzuesve në raport me shumën e kompensimeve financiare e cila është e pamjaftueshme për mbulim të harxhimeve elementare për jetë. Vështirësia e madhe për shfrytëzuesit e ndihmës sociale nga komuna e Çashkës është largësia e QPS-së. Për shkak të nevojës për paraqitje mujore, ata duhet të udhëtojnë deri në Veles së paku një herë në muaj. Nevojitet shfrytëzimi i transportit publik i cili nuk ekziston në të gjitha vendbanimet. Transporti i linjave publike përveç në vendbanimin e Çashkës, ekziston edhe në vendbanimet vijuese: Melnicë, Lisiçe, Golozinci, Izvor, Vladilovci, Stari Grad. Kjo paraqet problem më të madhe për shfrytëzuesit e fshatrave më të largët.
Prej formave të mbrojtjes jashtëinstitucionale, vetëm 1 i mitur i nacionalitetit shqiptar është i vendosur në familje për përkujdesje. Ekzistojnë edhe 2 klube për persona të moshuar në vendbanimet Çashkë dhe Bogomillë në të cilët, sipas QPS-së, si shfrytëzues janë regjistruar 160 persona të moshuar nga Çashka dhe 105 persona të moshuar nga Bogomilla. Në kuadër të shkollës fillore funksionon edhe kuzhina popullore. Sipas të dhënave nga terreni, kuzhinën popullore e shfrytëzojnë jo vetëm shfrytëzuesit e ndihmës së përhershme sociale, por edhe shfrytëzuesit e ndihmës financiare sociale.
Forma të mbrojtjes sociale shfrytëzojnë gjithsejtë 9 qytetarë të komunës: 2 shfrytëzues të formës jetesë e pavarur me përkrahje në Negotinë, 1 i vendosur në SOS fshatin fëmijëror, 2 në Entin për rehabilitim të fëmijëve dhe të rinjve në Shkup dhe 4 në Institucionin për përkujdesje të personave me invaliditet mesatar dhe të rëndë në Demir Kapi.
Rrjeti i shërbimeve sociale në komunë nuk është i kënaqshëm edhe për mbrojtjen jashtëinstitucionale dhe institucionale. Komuna disponon me objekte të cilat do të mund të shfrytëzohen për hapje të shtëpive të vogla për personat e moshuar, shelter-qendër për mbrojtje të viktimave të dhunës familjare dhe qendra ditore për personat invalidë.
Përndryshe, QPS-ja punon sipas parimit të kategorive, por kushtet për punë janë vështirësuar. Kuadrin profesionist e përbëjnë: 3 juristë, 2 sociologë, 12 punëtorë socialë, 2 psikologë, 1 pedagog dhe 1 defektolog. Nga dy punëtorë profesionistë janë vendosur në një zyrë që është e pamjaftueshme nga aspekti i kontakteve me shfrytëzuesit, ndërsa QPS-ja disponon vetëm me një automjet të amortizuar i cili shfrytëzohet për inspektim në familjet në të tre komunat dhe së këndejmi nuk i kënaq nevojat në kushte të vëllimit të rritur të punës.
QPS-ja nga Velesi realizon bashkëpunim kryesisht me Kryqin e Kuq i cili ka njësi të shpërndarë në Çashkë, por nga puna e tyre qytetarët nuk janë të kënaqur. Bashkëpunim i mirë realizohet me SHQF nga Çashka. Gjithashtu, bashkëpunimi është i mirë edhe me ambulancën. Mjeku i cili punon në ambulancën në Çashkë kohë pas kohe, me ndërmjetësim të QPS-së, angazhohet për kujdes ndaj personave të moshuar në klubet (matja e shtypjes, edukimi shëndetësor dhe të ngjashme). Bashkëpunimi me Qendrat për punësim është shumë i dobët. Para 2 viteve, nëpërmjet të formave të punëve publike është ndërtuar klubi për persona të moshuar nga Çashka, por gjatë viteve të fundit ngec implementimi i punëve publike. Me sektorin privat dhe me organizatat fetare QPS-ja nuk realizon asnjë bashkëpunim.
3.1.9 Ekologjia
Komuna e Çashkës bën pjesë në mesin e komunave më të pastra në Republikën e Maqedonisë. Si tregues për këtë është se prej gjithsejtë 92 aplikimeve të dorëzuara deri te agjencia për nxitje të bujqësisë në RM, Njësia punuese – Veles, 42 aplikime janë prodhues bujqësorë nga komuna e Çashkës. Kjo vetëm e vërteton se mjedisi i pastër dhe i shëndetshëm është njëri nga parakushtet themelore për prodhim organik në kalim në komunën e Çashkës. Numri më i madh i aplikacioneve të dorëzuara janë kultivuesit e deleve dhe dhive, si edhe prodhues të kulturave drithore. Si kusht për fitimin e certifikatës për prodhim organik, shtëpia e certifikimit i ndjek prodhuesit 5 vite dhe nëse i plotësojnë rekomandimet e tyre në raport me prodhimin e ushqimit dhe vendosjes së bagëtisë, sipas Ligjit për mirëqenie të kafshëve, prodhuesit pajisen e certifikatë për prodhim organik.
Si prodhues organikë në kalim, prodhuesit bujqësorë kanë fitim gjatë shfrytëzimit të mjeteve financiare. Në fakt, si shtesë për kultivimin e dhenve kepen 800 den. për krerë të regjistruar, për kultivimin e dhive jepen 700 den. për krerë të regjistruar, ndërsa për kulturat drithore jepen2400 den. për hektar.
Sot, në përditshmëri zëvendësohet bujqësia konvencionale me bujqësi organike, me çka i jepet rëndësi cilësisë së prodhimeve.
Komuna e Çashkës llogaritet si komunë e pastër ekologjike me ajër të pastër dhe cilësor. Meqenëse NPK “Topolka” nuk menaxhon me pjesën më të madhe të ujësjellësve dhe mbledhjes së organizuar të mbeturinave, shfaqen deponime të egra dhe ndotje e lumenjve për shkak të hedhjes së mbeturinave të forta dhe ujërave të kanalizimit. Deponimi i mbeturinave të forta për vendbanimin e Çashkës gjendet në vendin e quajtur Glinishte, në sinorin e fshatit Rakovec. Mjediset e tjera rurale ballafaqohen me një sërë problemesh me mbledhjen e mbeturinave, veçanërisht në ato mjedise ku nuk praktikohet mbledhja e organizuar e tyre.
20
STRATEGJIA E PËRFSHIRJES SOCIALE, MBROJTJES SOCIALE DHE
ZVOGËLIMIT TË VARFËRISË NË KOM
UNËN E ÇASHKËS
3.1.10 Vështrim gjinor
Në pajtim me Planin nacional për barazi gjinore 2007 – 2012 dhe me Ligjin për mundësi të barabarta mes femrave dhe meshkujve theksohet nevoja e qasjes sistematike nëpërmjet mekanizmave institucionalë gjinorë, në bashkëpunim të ngushtë me sistemin joformal të parandalimit dhe mbrojtjes (sektori joqeveritar) në nivel qendror dhe lokal me qëllim:1. Parandalimin e diskriminimit, dhunës dhe ç’kyçjes sociale me bazë gjinore të popullsisë femërore, veçanërisht e
theksuar në bashkësitë rurale dhe në bashkësitë tjera më të vogla, si edhe grupet ndëretnike.2. Mbrojtja formale e të drejtave të femrave nëpërmjet forcimit të kapaciteteve dhe koordinimit të institucioneve
dhe shërbimeve, para së gjithash në nivel lokal. 3. Fokus më të madh ndaj aktiviteteve të drejtuara drejt inkorporimit të konceptit gjinor në politikat në nivel qendror
dhe lokal nga aspekti i inkuadrimit social nëpërmjet mekanizmave institucionalë gjinorë në bashkëpunim me sektorin joqeveritar.
4. Qasje në gjendje: përmbushja e normave ligjore për mbledhje të të dhënave të ndara gjinore, por edhe bërja e analizave dhe qasje në gjendje me ç’kyçjen sociale të femrave.
5. Sjellja e Strategjisë për barazi gjinore me të cilën Qeveria do të tregojë vullnet dhe përgatitje më të fortë politike, në mënyrë më të koordinuar dhe gjithëpërfshirëse të punohet për avancimin e gjendjes së femrave në të gjitha sferat e veprimit shoqëror, veçanërisht duke i marrë parasysh sfidat e posaçme me të cilat ballafaqohen femrat e përkatësive të ndryshme.
6. Njëri nga aktivitetet për dukshmëri më të madhe të aktiviteteve të drejtuara drejt promovimit të barazisë gjinore është riemërimi i Ministrisë për Punë dhe Politikë Sociale në Ministria e Punës, Politikës Sociale dhe Mundësive të Barabarta. Sipas shembullit të shumë vendeve evropiane.
7. Njëra nga pyetjet të cilave duhet t’u kushtohet vëmendje e veçantë në periudhën e ardhshme është edhe çështja e buxhetimit me ndjeshmëri gjinore, respektivisht gatishmëri për inkuadrim të barazisë gjinore në procesin e krijimit të politikave buxhetore dhe buxheteve.
Në këtë kuptim, Strategjia Nacionale për zvogëlim të varfërisë dhe ç’kyçjes sociale 2010-2010, si qëllim specifik strategjik i parasheh avancimin e pozitës së femrës dhe zvogëlimin e shkallës së varfërisë dhe rrezikun e ç’kyçjes sociale.
Në raport me gjendjen konkrete, në Komunën e Çashkës me rëndësi të madhe është ekzistimi i Komisionit për mundësi të barabarta të meshkujve dhe femrave që në rrethin e vet të punës përfshinë çështje të fushës së mbrojtjes sociale, shëndetësisë dhe arsimimit të femrës.Komisioni është i përbërë prej pesë anëtarëve të Këshillit të Komunës së Çashkës. Edhe pse sipas Statutit të Komunë së Çashkës ky komision nuk figuron si komision i përhershëm, megjithatë, në nenin e njëjtë është theksuar se Këshilli mund të formojë edhe komisione të tjera të vazhdueshme dhe të përkohshme, përbërja dhe rrethi i veprimit të të cilëve do të përcaktohen me aktin e themelimit të tyre.
Në raport me mbajtjen e mbledhjeve, Komisioni takohet “ad hok”, varësisht nga rasti ose nevoja e zgjedhjes së çështjeve të caktuara nga sfera sociale. Të punësuarit në administratën komunale dhe përfaqësuesit e Këshillit diskutojnë për çështje dhe probleme nga fusha e mbrojtjes sociale sepse në Komunë nuk ka komision për mbrojtje sociale.
Në raport me grupet e lëndueshme të identifikuara në komunë, femrat nuk shfaqen si grup “per se”, por si pjesë e grupit të caktuar social të pavarur nga përkatësia gjinore.
3.2. Grupet e lëndueshme të identifikuara (nevojat dhe prioritetet)3.2.1. Personat me pengesa në zhvillim
PGL-ja si arsye për pengesat në zhvillim i dalloi faktorët vijues: gjenetikë, akt i vështirë i lindjes, lëndim fizik, si edhe mosintervenimi mjekësor në kohë të duhur. Ky grup i lëndueshëm prioritar nuk është i pranuar nga mjedisi dhe nuk i janë siguruar kushtet për socializim dhe inkuadrim social.
Personat me pengesa në zhvillim ballafaqohen për çdo ditë me probleme gjatë përmbushjes së aktiviteteve të përditshme themelore fizike.
3.2.1.1. Mënyrat e përfshirjes
Pengesat në zhvillim, pa dyshim, mund të shkaktojnë kufizim të aftësisë për veprim dhe aftësim. Por, edhe në rast të paaftësimit të rëndë, mbeten një sërë potencialesh që mund të shfrytëzohen në masë të madhe për shkak të inkuadrimit në aktivitete të ndryshme të veprimit shoqëror. Për këtë arsye, këtyre personave u nevojitet ndihmë e shpejtë mjekësore, shërim shtëpiak, qendër ditore, pajisje ndihmëse ortopedike. Personat me pengesa në zhvillim kanë nevojë për hapje të qendrave ditore sepse janë të kufizuar në mundësitë e tyre për zhvillim të pavarur të jetës dhe kujdesit për veten. Fëmijët me pengesa në zhvillim kanë aftësi të zvogëluara në masë të konsiderueshme për tejkalim të kërkesave të jetës. Këta fëmijë më së shpeshti mësojnë shumë ngadalë, andaj nevojitet t’u kushtohet vëmendje më e madhe se zakonisht, të punohet me to me më shumë mund dhe me dashuri të mjaftueshme, andaj me rëndësi të madhe është ata të inkuadrohen në arsimimin e rregullt. Me këtë do të ishte arritur përparim më i madh
21
STRA
TEGJ
IA E
PËRF
SHIR
JES S
OCIA
LE, M
BROJ
TJES
SOCIA
LE D
HE
ZVOG
ËLIM
IT TË
VARF
ËRISË
NË K
OMUN
ËN E
ÇASH
KËS
dhe më i shpejtë në mësimin e gjërave të përditshme, por edhe përfshirje më e madhe sociale.
3.2.2. Persona të moshuar (pa kujdes familjar dhe materialisht të pasiguruar)
Plakja nga natyra e saj imponon një numër të madh të problemeve të reja kualitative dhe kuantitative shëndetësore, ekonomike dhe sociale. Personat e moshuar ballafaqohen me problemin e paaftësisë për kryerje të problemeve të përditshme. Ata nuk kanë mjaft mjete financiare, ballafaqohen me probleme shëndetësore, pleqëri dhe pafuqi, si edhe moskujdes (mospasja e shtëpisë vetjake).
3.2.2.1 Mënyra e inkuadrimit
Nevojitet të mundësohet jetë dinjitoze dhe e sigurt për personat e moshuar, nëpërmjet mbrojtjes dhe hapjes së shërbimit për ndihmë të shpejtë mjekësore i cili nuk ekziston në komunë, hapja e qendrës geriatrike, formimi i shërbimit për kujdes dhe ndihmë në kushte shtëpiake. Gjithashtu, duhet të informohen për atë cilat të drejta mund t’i realizojnë nëpërmjet institucioneve shtetërore. Për shembull, ndihma e përhershme financiare, kompensim financiar për ndihmë dhe përkujdesje të personit tjetër, ndihmë të njëhershme dhe ndihmë në naturë, kompensim financiar për strehim social, mbrojtje shëndetësore, përkujdesje shtëpiake dhe ndihmë individit në familje, kujdes ditor, pranim të përkohshëm dhe kujdes, vendosje në familje për përkujdesje. Personat të cilët realizojnë të drejtë të pensionit, ajo të rritet në pajtim me rritjen e shpenzimeve për jetë, si edhe shteti të sigurojë barëra në llogari të fondit shëndetësor.
3.2.3 Persona materialisht të pasiguruar
Personat materialisht të pasiguruar ballafaqohen me nivel të ulët të arsimimit të anëtarëve të amvisërive, dhe me vetë këtë edhe me potencial të ulët ekonomik, si edhe kushte të këqija për jetë dhe gjendje të keqe shëndetësore. Ekzistojnë familje pa asnjë të punësuar, familje ku ka të punësuar, por nuk i pranojnë rrogat e tyre në kohë.
3.2.3.1. Mënyra e inkuadrimit
Nevojitet krijimi i politikës përkatëse socio-ekonomike e cila duhet të sigurojë përmirësim të standardit të përgjithshëm dhe mbrojtjes sociale të grupeve të lëndueshme. Kjo do të ishte arritur nëpërmjet punësimit, finalizimit të arsimimit, stimulimit të ekonomisë së vogël për punësim, punësimeve të përkohshme nëpërmjet projekteve dhe për vetëpunësim. Te amvisëritë bujqësore meqenëse ekziston mundësi më e madhe për vetëpunësim, u nevojitet ta risin dijen e tyre për prodhimtarinë organike, t’i brendojnë prodhimet e tyre dhe nevojitet krijimi i kushteve për hapje të punkteve të grumbullimit.
3.2.4 Viktima të dhunës familjare
Në Ligjin për familje, me dhunë familjare nënkuptohet sjellja e anëtarit të familjes i cili me përdorimin e forcës, kërcënimit dhe frikësimit kryen lëndime trupore, keqpërdorim emocional ose seksual ose shfrytëzim material, seksual ose me punë të anëtarit tjetër të familjes. Dhuna familjare shfaqet në të gjitha kulturat, njerëzit e të gjitha racave, grupeve etnike, religjioneve, gjinive dhe klasave të cilët mund të jenë kryerës të dhunës familjare. Viktima më të shpeshta të dhunës familjare janë femrat. Problemet të cilat janë të lidhura me dhunën familjare janë gjendja e keqe materiale, papunësia, raportet e rrënuara familjare, kriminaliteti, sjellja e keqe sociale dhe përfshirja e dobët sociale.
3.2.4.1. Mënyra e përfshirjes
Nevojitet zbatimi i: ligjeve, Programit nacional për parandalim të dhunës familjare 2008-2011, hapja e qendrave për përkujdesje të viktimave të dhunës familjare dhe fëmijëve të tyre, përkrahje psikologjike dhe këshillim, trajnim të kuadrit profesionist të institucioneve kompetente për punë me viktimat, organizimi i tubimeve dhe punëtorive të ndryshme me inkuadrimin e OJQ-ve të cilat punojnë në sferën e dhunës familjare duke i përfshirë edhe ata të cilët ofrojnë shërbime të drejtpërdrejta për viktimat (ndihmë juridike, përkrahje psikologjike, këshillim psikologjik etj.); trajnim, rikualifikim dhe kualifikim, respektivisht forcim ekonomik i viktimave, si edhe këshillime të personave të papunë për përvetësim të diturive dhe shkathtësive, me çka do të ritet konkurrenca e tyre në tregun e punës, por edhe mundësitë për punësimin e tyre, inkuadrimit në sektorin afarist gjatë punësimit dhe informim të punëdhënësve potenciale për masën e punësimit të subvencionuar në të cilin janë inkuadruar femrat-viktima të dhunës familjare; punësimi, sigurimi i hapësirës së banimit. Viktimave të dhunës familjare mund t’u ndihmohet me ushtrim (trajnim) për sipërmarrësi dhe menaxhim të biznesit familjar, regjistrim të biznesit/vetëfinancimit. Aktivitetet e drejtuara drejt forcimit ekonomik të viktimave të dhunës familjare janë me rëndësi të posaçme, nëse merret parasysh se varshmëria financiare është njëri nga arsyet themelore pse ata mbeten në bashkësitë e dhunshme.
3.2.5. Persona me çështje të pazgjidhur banimi
Si pasojë e statusit të pazgjidhur material – social, e posaçërisht papunësisë, numri gjithnjë e më i madh i qytetarëve ballafaqohen me problemin e çështjes së pazgjidhur të banimit. Problemet me të cilat përballen janë gjithashtu ballafaqimi i gjeneratave, problemi me edukimin e fëmijëve, gjendja e keqe materiale. Për shkak të kësaj, si pasojë shfaqen raporte të rrënuara familjare dhe fëmijë të lënë pas dore në aspektin e edukimit.
22
STRATEGJIA E PËRFSHIRJES SOCIALE, MBROJTJES SOCIALE DHE
ZVOGËLIMIT TË VARFËRISË NË KOM
UNËN E ÇASHKËS
3.2.5.1. Mënyra e përfshirjes
Zgjidhja e çështjes ës banimit është njëri ndër problemet më të vështira, posaçërisht për çiftet e rinj të martuar. Ata kanë nevojë për jetesë të pavarur, andaj njëra nga mënyrat për zgjidhjen e kësaj çështjeje sipas PGL-së është rinovimi dhe aftësimi i ndërtesave ekzistuese komunale të cilat nuk shfrytëzohen për destinime të tjera, si për shembull shkollat të cilat nuk punojnë dhe të ngjashme, dhe të cilat mund të riadaptohen në vendbanime sociale.
Në analizat e bëra paraprakisht të gjendjes me grupet e lëndueshme, në komunë janë veçuar edhe femrat si kategori e posaçme e lëndueshme dhe fëmijët pa kujdes prindëror. Gjatë përpilimit të kësaj strategjie, PGL-ja nuk i ka veçuar si kategori të posaçme, por ata paraqesin pjesë të kategorive të lëndueshme të identifikuara, lëndueshmëria e të cilave është përmbajtur në problemet e kategorive të lëndueshme të identifikuara.
3.2.2. Fëmijë të gjinisë femërore të përkatësisë nacionale shqiptare në moshë prej 12 deri në 14 vjeç
Në komunën e Çashkës te femrat – shqiptare theksohet problemi me arsimimin e ulët. Ata nuk e mbarojnë as arsimimin fillor, ndërsa përqindje shumë e vogël vazhdojnë me arsimimin e mesëm. Varfëria është njëra nga arsyet për shkak të së cilës fëmijët e gjinisë femërore të nacionalitetit shqiptar nuk shkollohen. Vërehet se vlerat tradicionale janë shumë të përfaqësuara te popullsia shqiptare që në mënyrë plotësuese e ngarkon gjendjen e gruas shqiptare. Me ndryshimet në Ligjin për arsimim të detyrueshëm nuk ka përparim të madh sepse dënimet paguhen, ndërsa fëmijët e gjinisë femërore të nacionalitetit shqiptar edhe më tej mbeten pa arsimim.
Prindërit e nacionalitetit shqiptar i iniciojnë martesat e marra vesh për fëmijët e gjinisë femërore, me ç’rast vajzat nuk kanë të drejtë për të zgjedhur .
3.2.6.1 Mënyra e përfshirjes
Që të krijohen kushte për zgjidhje afatgjate të problemit me mungesën e arsimimit te fëmijët e gjinisë femërore të nacionalitetit shqiptar dhe inkorporimit të tyre të plotë në jetën sociale të komunës, së pari nevojitet ndryshimi i vetëdijes te bashkësia për raportin ndaj arsimimit të kësaj kategorie të qytetarëve. Ndryshimi i vetëdijes publike të bashkësisë shqiptare ndaj edukimit të fëmijëve të gjinisë femërore do të mundësohet nëpërmjet fushatës publike për ndryshim të raportit të tyre ndaj arsimimit, punëtorive edukativo-informuese me prindërit, fëmijët dhe arsimtarët për prezantimin e përfitimeve nga edukimi dhe mbajtja e ngjarjeve dhe tribunave publike. 3.3. Analiza PESTEL
3.3.1 Sqarimi i veglës për analizë PESTEL
PESTEL është vegël për analizë e cila fokusohet në 5 aspekte, respektivisht faktorë të ndikimit.
Emri i kësaj vegle për analizë vjen nga akronimi anglez PESTEL që do të thotë:(Political Factors ( faktorë politikë), Economic Factors, (ekonomikë), Social Factors (shoqërorë), Technological Factors (teknologjikë), Environmental Factors (të cilët kanë të bëjnë me mjedisin jetësorë), Legal Factors (faktorët juridikë) Faktorët politikë, kanë të bëjnë me atë si dhe deri në cilën shkallë Qeveria kryen intervenime në ekonomi. Faktorët ekonomikë përfshijnë rritje ekonomike, shkallë interesi, dhe shkallë inflacioni. Këta faktorë kanë ndikim të madh në atë si punon ekonomia dhe si sillen vendime afariste. Faktorët socialë (shoqërorë) përfshijnë aspekte kulturore, si edhe vetëdije për shëndetin, shkallën e natalitetit, shkallën e plakjes, përfaqësimin e moshës së popullsisë, mundësitë për zhvillim të karrierës, si edhe faktorët të cilët kanë të bëjnë me mbrojtjen dhe sigurinë gjatë punës. Trendet shoqërore ndikojnë në kërkesën për prodhime dhe shërbime të kompanive, si edhe të mënyrës së punës së tyre. Faktorët teknologjikë, përfshijnë aspekte teknologjike si për shembull aktivitete të hulumtimit dhe zhvillimit, automatizim të prodhimit dhe përparim teknologjik. Ata e prekin minimumin e nivelit efektiv të produktivitetit, ndërsa kanë të bëjnë me vendimet për pasmarrëveshje. Ata gjithashtu mund t’i prekin shpenzimet e cilësisë, si edhe të çojnë (ose jo) drejt novacioneve teknologjike. Faktorët ekologjikë kanë të bëjnë me mjedisin jetësor, siç janë kushtet e motit, kushtet klimatike, ndryshimet klimatike të cilat posaçërisht mund të ndikojnë ndaj industrive të turizmit, punës së fermerëve dhe sigurimit. Rritja e vetëdijes për ndryshimet klimatike dhe ndikimi i tyre ndaj mënyrës së punës së kompanive, ndikon edhe ndaj krijimit të tregjeve të reja, por njëkohësisht edhe shuarjen e disa tregjeve ekzistuese. Faktorët legalë (juridikë) përfshijnë rregulla ligjore nga fusha e mosdiskriminimit, sjelljes antimonopoliste, mbrojtjes së konsumatorëve, marrëdhënieve të punës, shëndetësisë dhe mbrojtjes në punë. Këta faktorë mund të ndikojnë ndaj asaj si punojnë kompanitë, të ndikojnë ndaj shpenzimeve dhe kërkesës së tregut.
3.3.2 Rezultate nga PESTEL analiza e bërë ndaj personave të kategorive të lëndueshme në Komunën e Çashkës
Pasi që u identifikuan grupet e lëndueshme, filloi procesi i identifikimit të faktorëve të jashtëm të cilët kanë ndikim ndaj gjendjes së të njëjtave. Me shfrytëzimin e veglës për analizë PESTEL, u analizuan faktorët politikë, ekonomikë, shoqërorë, teknologjikë, ekologjikë dhe juridikë, të cilët kanë ndikim ndaj grupeve të lëndueshme të identifikuara.Sipas PGL-së faktorët politikë kanë të bëjnë me ekzistimin ose mosekzistimin e vullnetit politik, si edhe mundësi reale për zbatimin e të njëjtit në fushën e sigurimit material të personave të cilët nuk janë të kualifikuar për të
23
STRA
TEGJ
IA E
PËRF
SHIR
JES S
OCIA
LE, M
BROJ
TJES
SOCIA
LE D
HE
ZVOG
ËLIM
IT TË
VARF
ËRISË
NË K
OMUN
ËN E
ÇASH
KËS
drejtën e pensionit mbi asnjë bazë, në pajtim me normat pozitive ligjore. Duhet të kontrollohet vullneti politik dhe kapacitetet për lobim të vetëqeverisjes lokale në drejtim të zgjidhjes së kësaj çështjeje që drejtpërdrejtë ndikon ndaj lëndueshmërisë së personave, të cilët janë identifikuar si kategori të lëndueshme në komunë.
Si faktor ekonomik i cili duhet të analizohet është mundësia reale të zbatohen masa për sigurim të grupeve më të lëndueshme dhe kategorive të varfra në komunë.
Në grupin e faktorëve shoqërore të cilët ndikojnë ndaj pozitës së grupeve të lëndueshme janë edhe niveli i hapjes për pranimin e të gjitha kategorive të grupeve të lëndueshme, vetëdija për nevojat e veçanta, vetëdija dhe pranimi i të drejtave të barabarta dhe mundësitë për të gjithë qytetarët në komunë. Këtu hyjnë edhe qëndrimet ndaj ndryshimeve të cilat do të çojnë drejt integrimit të grupeve të margjinalizuara, veçanërisht mendohet në sensibilizimin e familjes dhe mjedisit për të drejtat e personave me nevoja të veçanta, si edhe pranimi i realitetit për ekzistimin e dhunës familjare dhe përpjekjet shoqërore ajo të çrrënjoset.
Në raport me faktorët teknologjikë, është e njohur se me zhvillimin e teknologjisë puna e njeriut gjithnjë e më tepër zëvendësohet me prodhimin e automatizuar. Gjithsesi, këtu duhet të bëhet analizë për cilat degë të ekonomisë saktësisht bëhet fjalë dhe a ka të bëjë me këtë faktor zvogëlimi i punësimeve ose jo. Për shembull, në kapacitetet prodhuese të mëdha janë shanset për këtë ndikim negativ nga zhvillimi i teknologjisë, por për shembull, në fushën e shërbimeve kjo nuk e ka ndikimin e njëjtë ndaj punësimeve të reja, edhe pse edhe këtu mund të ndikojë negativisht si për shembull, gjatë shitjeve online.
Në përgjithësi, në raport me ndikimet ndaj mjedisit jetësor nuk ishin të dallueshëm ndikimet specifike në aktivitetet për integrim të kategorive të lëndueshme në jetën dhe në punën e bashkësisë.
Sa u përket faktorëve juridikë, relevantë për kategoritë e lëndueshme, përfundim është se ekziston kornizë juridike për sigurim të barazisë dhe mosdiskriminimit të asnjërës prej kategorive, si edhe kornizë juridike për të drejtat e marrëdhënieve të punës dhe norma ligjore për arsimim të obligueshëm fillor dhe të mesëm.
3.4. Fushat e veprimit me prioritet
Partner grupi lokal nëpër procesin e përgatitjes pjesëmarrëse të dokumentit strategjik me prioritet i përcaktoi fushat vijuese për zhvillim të Komunës së Çashkës, në drejtim të zvogëlimit të varfërisë, përfshirjes sociale dhe mbrojtjes sociale.
3.4.1 . Fushë me prioritet – zvogëlimi i varfërisë
„Varfëria e vërtetë nuk është e paracaktuar nga Zoti “-thënie popullore„Varfëria është prind i revolucionit dhe kriminalitetit”-Aristoteli
3.4.1.1. Qëllimi strategjik me prioritet – Mundësi të rritura për punësim të grupeve të lëndueshme të rrezikuara sociale të qytetarëve në komunën e Çashkës.
Papunësia është identifikuar si problem i madh në komunë dhe pikërisht për këtë, zgjidhja e saj është vendosur si qëllim strategjik nr. 1 në fushën me prioritet – zvogëlimin e varfërisë.
Sipas të dhënave më të reja të fituara nga Qendra për punësim, me gjendjen më 31.10.2010, janë evidentuar 1965 persona të papunë, prej të cilëve 851 (43,3%) janë femra dhe 1114 (56,7%) janë meshkuj.
Me qëllim të zgjidhjes së problemit me papunësinë në komunë, PGL-ja i vendosi veprimet vijuese strategjike:
• Përmirësimin e diseminimit të informatave për mundësinë për (vetë) punësim nëpërmjet projekteve të Agjencisë për punësim të R.M.-së, si edhe nëpërmjet fondeve të tjera vendore dhe ndërkombëtare.
Ky aktivitet strategjik do të zbatohej me vendosjen (atje ku mungojnë) e tabelave informuese para ndërtesës komunale dhe para ndërtesave të zyrave vendore ku në bazë javore do të vendoseshin dhe do të azhurnoheshin të dhënat për projektet e ndryshme për vetëpunësim, të organizuara nga ana e Agjencisë për punësim të R.M.-së. Gjithashtu, do të organizohen vizita në vendbanimet më të mëdha në komunë, me qëllim të mbajtjes së takimeve informative-edukative me shpërndarje të afisheve të cilat do t’i përmbajnë informatat e nevojshme.
Banka botërore tanimë ka realizuar projekte të këtilla në komunë, dhe me këtë aktivitet parashikohet lobim si te ajo, ashtu edhe te donatorët e tjerë, me qëllim të realizimit të punësimeve të përkohshme.
• Zbatimi i Analizës për nevojat e arsimimit plotësues dhe realizimit të programeve (trajnimeve) për rikualifikim të popullsisë vendase, në pajtim me nevojat dhe mundësitë për absorbim të fuqisë punëtore të investuesve potencialë dhe kapaciteteve ekzistuese ekonomike.
24
STRATEGJIA E PËRFSHIRJES SOCIALE, MBROJTJES SOCIALE DHE
ZVOGËLIMIT TË VARFËRISË NË KOM
UNËN E ÇASHKËS
Këtë aktivitet do ta zbatonte Komuna, nëpërmjet angazhimit të OJQ-ve të jashtme ose kompanisë konsulente e cila merret me arsimim të të rriturve. Trajnimet do të realizoheshin pas zbatimit të analizës për fushat e veprimit të investitorëve dhe kapacitetet ekzistuese ekonomike. Analiza do të tregonte dhe numër të personave, si edhe gjininë dhe moshën e të njëjtëve të cilët do të kalonin nëpër armimin plotësues i cili do të ishte në raport me fuqinë për absorbim të forcës së re punuese të krijuar.
• Angazhimi punues i përfaqësuesve të grupeve sociale të kërcënuara dhe të lëndueshme të qytetarëve në aksionet publike për pastrim, pyllëzim dhe aktivitete tjera në komunë. Ky aktivitet nënkupton angazhim të grupeve të qytetarëve të rrezikuar socialë dhe të lëndueshëm, për zbatimin e punëve të lidhura me pastërtinë publike dhe mirëmbajtjen e komunës.
Supozime për realizimin e këtij qëllimi strategjik janë: ekzistimi i bashkëpunimit me institucionet kompetente, veçanërisht me Agjencinë për investime të jashtme, koordinim të mirë me bashkësitë lokale, bashkëpunim me sektorin privat, informim të rregullt dhe të mirë të qytetarëve për mundësitë dhe përfitimet nga riedukimi. Si rrezik gjatë realizimit të aktiviteteve për arritjen e këtij qëllimi shfaqen mosinteresimi i popullsisë lokale për inkuadrim në projektet për vetëpunësim dhe punësim, si edhe mungesa e mjeteve financiare të Komunës për zbatimin e aktiviteteve.
Janë parashtruar treguesit vijues për arritjen e këtij qëllimi strategjik: numri i personave të rinj të punësuar, zvogëlimi i numrit të shfrytëzuesve të ndihmës sociale, numri i personave të cilët kanë aplikuar për projekte për vetëpunësim, numri i personave të punësuar në projekte për vetëpunësim, numri i trajnimeve të zbatuara, lista e pjesëmarrësve në trajnime, shuma e investimeve.
Mjetet për verifikim janë të dhënat dhe raportet e Komunës, QPS-ja dhe Agjencia për Punësim, si edhe marrëveshjet për punësim, raportet e trajnimeve të zbatuara nga ana e trajnuesve, listat e pjesëmarrësve në trajnime, OJQ-të ose ndërmarrjet konsulente për zbatimin e analizës dhe trajnimeve.
3.4.1.2 Qëllimi strategjik me prioritet – Zhvillimi i ekonomisë së vogël me përshtatjen e ofertës dhe kërkesë së forcës së punës në tregun e punës për absorbim të grupeve të kërcënuara sociale dhe grupeve të margjinalizuara të qytetarëve.
Zhvillimi i ekonomisë së vogël në drejtim të absorbimit të grupeve të qytetarëve të kërcënuar dhe të margjinalizuar është caktuar si qëllim strategjik nr. 2 në fushën me prioritet – zvogëlimin e varfërisë.Sipas të dhënave nga ESHS-së të vitit 2008, në territorin e komunës janë evidentuar 47 shitore, asnjë stacion pompe dhe një oranzheri private.
Me qëllim të zhvillimit të ekonomisë së vogël në komunë, PGL-ja e parashtroi veprimet vijuese strategjike:
• Përpilimi i strategjisë për zhvillim të ekonomisë së vogël për përcaktim të fushave të veprimeve ekonomike dhe analizës së tregut të punës.
Me qëllim të inkurajimit të zhvillimit të ekonomisë së vogël, hapin e parë të cilin Komunës duhet ta merr është përpilimi i Strategjisë për zhvillim të ekonomisë së vogël.
• Informimi i grupeve të qytetarëve të rrezikuar social dhe të margjinalizuar për mundësinë për punësim nëpërmjet shfrytëzimit të projekteve dhe fondeve për zhvillim të ekonomisë së vogël.
Ky aktivitet strategjik do të zbatohej me realizimin e fushatës publike për promovim të rezultateve nga Strategjia dhe analiza e realizuar, shtypja e afisheve dhe mbajtja e punëtorive informative-edukative. Gjithashtu, edhe nëpërmjet vendosjes (atje ku nuk ka) të tabelave informuese në vendbanimet ku rregullisht do të azhurnoheshin të dhënat për mundësitë për punësim në ekonominë e vogël.
• Promovimi i bashkëpunimit të të gjithë pjesëmarrësve në ekonominë e vogël – komuna, NVM-të dhe OJQ-të e reja të hapura.
Ky aktivitet do të përfshinte kontakte të vazhdueshme mes pjesëmarrësve, nëpërmjet formimit të shoqatës për NVM-të në koordinim me Komunën, që do të ishte fazë e përparuar në zhvillimin dhe inkluzionin e grupeve të margjinalizuara të qytetarëve, shkëmbim të përvojave, qarkullim të rregullt të informatave, bashkim, pjesëmarrje e përbashkët në treg dhe në panaire me tendencë për promovim të prodhimeve të cilat janë të mbrojtura me prejardhjen gjeografike.
Si supozim për zbatimin e aktiviteteve për ngritje të këtij qëllimi strategjik është hapja e grupeve të margjinalizuara të qytetarëve ndaj ndryshimeve dhe zhvillimit të shkathtësive sipërmarrëse, si edhe dëshira e të gjithë pjesëmarrësve për bashkëpunim dhe pjesëmarrje të përbashkët. Si rreziqe shfaqen mosinteresimi i qytetarëve për vetëpunësim nëpërmjet NVM-ve, për shkak të rregullave të komplikuara ligjore, frikës nga ndryshimet dhe obligimet të cilat i sjell ekonomia e vogël në drejtim të tatimeve, sigurimeve dhe të ngjashme.
25
STRA
TEGJ
IA E
PËRF
SHIR
JES S
OCIA
LE, M
BROJ
TJES
SOCIA
LE D
HE
ZVOG
ËLIM
IT TË
VARF
ËRISË
NË K
OMUN
ËN E
ÇASH
KËS
Janë vendosur treguesit vijues për arritjen e këtij qëllimi strategjik: numri i personave të punësuar të rinj, zvogëlimi i numrit të shfrytëzuesve të ndihmës sociale, numri i rritur i afaristëve të vegjël, numri i bujqve të regjistruar, është përpiluar dhe është miratuar Strategjia për zhvillim të ekonomisë së vogël me analizën e tregut të punës, formimi i Shoqatës së NVM-ve, numri i pjesëmarrjeve të përbashkëta. Mjetet për verifikim janë të dhënat dhe raportet e Komunës, Regjistri Qendror, QPS-ja, Agjencia për Punësim, shpalljet nëpër medie. 3.4.1.3. Qëllimi strategjik me prioritet – Zhvillimi i turizmit rural dhe promovimi i mënyrave alternative të punësimit të grupeve të qytetarëve të rrezikuar socialë dhe të margjinalizuar
Zhvillimi i turizmit rural dhe promovimi i mënyrave alternative të punësimit të qytetarëve të rrezikuar socialë dhe të margjinalizuar është prioritetizuar si qëllimi strategjik 3 në fushën me prioritet – Zvogëlimi i varfërisë.
Edhe pse janë vërejtur potenciale për zhvillim në këtë fushë, veçanërisht duke e marrë parasysh mjedisin e pastër ekologjik të komunës, në këtë moment gjendja me turizmin është si vijon: në komunë janë evidentuar 7 objekte hotelerie dhe 6 objekte për akomodim:
• Përgatitja e studimit – fizibiliti për zhvillim të turizmit rural dhe promovim të mënyrave alternative të punësimit të grupeve të rrezikuara sociale dhe të margjinalizuara të qytetarëve në komunën e Çashkës.
Ky studim do t’i hulumtojë potencialet e komunës për zhvillim të turizmit rural, do t’i hulumtojë atraksionet potenciale turistike dhe do t’i përcaktojë fushat tjera për punësim alternativ të grupeve të qytetarëve të rrezikuar socialë dhe të margjinalizuar të lidhur me zhvillimin e turizmit rural: përpunimi i prodhimeve të dorës, ushqim tradicional, oferta për etno-ambient autentik. Gjithashtu, do t’i përcaktojë përmirësimet e nevojshme turistike infrastrukturore të cilat janë të domosdoshme për zhvillim të turizmit rural.
• Zbatimi i aktiviteteve për promovim të mundësisë për punësim në fushën e turizmit rural te grupet e qytetarëve të kërcënuar socialë dhe të margjinalizuar në komunë.
Ky aktivitet do të përfshijë informim të grupeve të rrezikuara sociale dhe të margjinalizuara të qytetarëve për mundësitë të cilat i ofron turizmi rural dhe punësimi alternativ, drejtimet për financim të të njëjtëve, nëpërmjet fondeve vendase dhe ndërkombëtare dhe trajnimeve për respektim të standardeve të autenticitetit dhe ofertës turistike. Në këtë mënyrë, qytetarët do të pajisen me shkathtësi për prodhim dhe shitje të suvenireve, të prodhimeve të brenduara, të ushqimit lokal etj.
• Përmirësimi i promovimit të brendshëm dhe të jashtëm të mundësive turistike.Këtu parashihet promovimi i këtyre mundësive, si në komunë, ashtu edhe jashtë saj, nëpërmjet shfrytëzimit të ueb-faqes, medieve dhe agjencive turistike.
• Angazhimi me punë i kategorive të lëndueshme në fushën e etno-turizmit.Me këtë aktivitet do të hapen mundësi për punësim të kategorive të lëndueshme dhe të varfra në kapacitete të ndryshme të fushës së etno-turizmit, si punësime sezonali, ashtu edhe punësime të vazhdueshme.
Si supozime për realizimin e aktiviteteve për arritje të këtij qëllimi strategjik shfaqen interesimet e popullsisë lokale, bashkëpunimi mes sektorit publik, qytetar dhe privat, ndërsa si rrezik shfaqet mospasja potenciale e interesit te sektori afarist për investim dhe zhvillim të turizmit rural në komunë.
Janë vendosur treguesit vijues për arritje të këtij qëllimi strategjik: numri i lokaliteteve të rregulluara turistike, numri i bujtjeve, numri i vizitave, numri i personave të punësuar të rinj, numri i investimeve në turizëm, vizita e ueb-faqes së komunës.
Mjetet për verifikim janë të dhëna dhe raporte të Komunës dhe Agjencisë për punësim, ueb-faqja e Komunës, raportet e DHP-së dhe bashkësitë lokale.
26
STRATEGJIA E PËRFSHIRJES SOCIALE, MBROJTJES SOCIALE DHE
ZVOGËLIMIT TË VARFËRISË NË KOM
UNËN E ÇASHKËS
3.4.2. Fushë me prioritet – Përfshirja sociale e grupeve të identifikuara të lëndueshme3.4.2.1. Përmirësimi i infrastrukturës në komunë dhe qasjes për personat me invaliditet
PGL-ja e vendosi këtë qëllim strategjik si nr. 1 në fushën e përfshirjes sociale të grupeve të identifikuara të lëndueshme të qytetarëve në komunë.
Me qëllim të realizimit të qëllimit, PGL-ja e vendosi veprimin vijues strategjik:• Përmirësimin e qasjes deri te objektet në Komunë të destinuar për personat me invaliditet.
Ky aktivitet do të parasheh vendosjen e rampave dhe kalimeve deri te të gjitha institucionet publike në komunë, me qëllim që të gjithë qytetarët të kenë qasje fizike deri te institucionet.
Si supozim i rëndësishëm, e njëkohësisht edhe rrezik për zbatimin e këtij qëllimi, është sigurimi i mjeteve të mjaftueshme financiare për realizimin e aktiviteteve të parapara.
Janë vendosur edhe treguesit vijues për arritjen e këtij qëllimi strategjik:numri i kalimeve ndihmëse të vendosura pranë institucioneve publike në komunë, numri i rritur i personave me invaliditet të cilët janë drejtuar pranë institucioneve.
Mjetet për verifikim janë të dhënat dhe rraporet e Komunës.
3.4.2.2. Ngritja e vetëdijes për nevojat e veçanta të kategorive të lëndueshme
PGL-ja e vendosi këtë qëllim si qëllim strategjik nr. 2 në fushën e inkuadrimit social të grupeve të lëndueshme të identifikuara të qytetarëve në komunë.
Me qëllim të realizimit të qëllimit, PGL-ja i vendosi veprimet vijuese strategjike:• Ndërmarrjen e aktiviteteve për informim të qytetarëve për nevojat e kategorive të lëndueshme të personave
dhe aktivitetet për ngritjen e vetëdijes publike te bashkësia për gupet e rrezikuara sociale dhe të margjinalizuara të qytetarëve.
Ky aktivitet do të zbatohet nëpërmjet tribunave informative, internetit, materialeve të shtypura promovuese dhe aktivitete të ngjashme për ngritje të vetëdijes për pozitën specifike dhe nevojat e grupeve të lëndueshme të qytetarëve.
• Hapja e info-linjës për nevojat e kategorive të lëndueshme.Ky aktivitet është paraparë të zbatohet me hapjen e info-linjës për nevojat e kategorive të lëndueshme.
• Informimi i rregullt i qytetarëve për të drejtat e mbrojtjes sociale, si edhe kontakt-detajet e personit në Komunë, përgjegjës për çështjet e mbrojtjes sociale.
Ky aktivitet parasheh shtypjen e afisheve të cilat do të ishin shpërndarë deri te qytetarët dhe të cilat do t’i kishin përmbajtur informatat themelore për të drejtat e mbrojtjes sociale, si edhe të gjitha kontakt-detajet e personit në Komunë i cili është përgjegjës për mbulim të çështjeve të mbrojtjes sociale.
• Sensibilizimi i sektorit të biznesit për përgjegjësi shoqëroreKy aktivitet ka të bëjë me përpjekjet e Komunës për kontribut ndaj sensibilizimit të sektorit të biznesit për nevojat dhe të drejtat e ndryshme të kategorive të lëndueshme, si edhe sensibilizim të përgjithshëm te përfaqësuesit e sektorit të biznesit për përgjegjësinë shoqërore.
Në thelb, bëhet fjalë për promovim të përkrahjes nga ana e sektorit të biznesit për grupet e rrezikuara sociale dhe të margjinalizuara të qytetarëve, nëpërmjet informimit për mundësitë për përkrahje dhe bashkëpunim, si edhe përfitimet nga përgjegjësia shoqërore e të gjithë të përfshirëve.
Si supozim për realizimin e këtyre aktiviteteve është ekzistimi i vullnetit te sektori i biznesit për përkrahjen e të varfërve dhe kategorive të rrezikuara sociale të qytetarëve, ndërsa si rrezik për realizimin e këtyre aktiviteteve shfaqet pamundësi që të interesohet popullsia lokale për problemet e kategorive të lëndueshme.
Janë vendosur treguesit vijues për arritjen e këtij qëllimi strategjik: numri i ngjarjeve të mbajtura publike për promovim të të drejtave dhe nevojave të posaçme të kategorive të lëndueshme, numri i personave të cilët kanë marrë pjesë në ngjarje të këtilla, numri i grupeve të qytetarëve të punësuar nga grupet e rrezikuara dhe të margjinalizuara në sektorin privat.
Mjetet për verifikim janë të dhënat dhe raportet nga Komuna, lista të pjesëmarrësve dhe raporte të konsulentëve të cilët janë angazhuar për mbajtjen e ngjarjeve të këtilla.
27
STRA
TEGJ
IA E
PËRF
SHIR
JES S
OCIA
LE, M
BROJ
TJES
SOCIA
LE D
HE
ZVOG
ËLIM
IT TË
VARF
ËRISË
NË K
OMUN
ËN E
ÇASH
KËS
3.4.2.3. Përpilimi i projekteve për përfshirje sociale me shfrytëzimin e resurseve ekzistuese (ridestinimi i objekteve ekzistuese)
PGL-ja e vendosi këtë qëllim si qëllim strategjik nr. 3 në fushën e inkuadrimit social të kategorive të grupeve të lëndueshme të qytetarëve në Komunë.
Me qëllim të realizimit të qëllimit, PGL-ja i vendosi veprimet vijuese strategjike: • Aftësimin dhe ridestinimin e objekteve ekzistuese në qendra geriatrike;• Riadaptimi i objekteve ekzistuese në banesa për çifte të rinj të martuar;• Promovimi i parabiznesit dhe i sektorit privat për mundësinë për dhënie afatgjate me qira të ndërtesave
komunale me qëllim shfrytëzimin e tyre për qëllimet të përfshirjes sociale.Ky aktivitet do të përfshinte hapjen e shtëpive private për persona të moshuar, shtëpi geriatrike, shtëpi për persona me nevojat të veçanta dhe të ngjashme, si edhe lloj tjetër të institucioneve të cilat do t’u ofronin punësim kategorive të personave të lëndueshëm dhe të varfër.
Si supozime për realizimin e këtyre aktiviteteve janë sigurimi i mjeteve financiare për zgjedhje të problemit me mospërshtatjen institucionale, ndërsa si rrezik i mundshëm shfaqet mosinteresimi për investuesit potencialë.
Janë vendosur treguesit vijues për arritjen e këtij qëllimi strategjik: numri i shtëpive të hapura për persona të moshuar, numri i personave të punësuar të rinj në institucione për mbrojtje sociale në komunë dhe numri i objekteve të riadaptuara.
Mjetet për verifikim janë të dhëna nga raportet e Komunës, QPS-ja, MPPS-ja, Ministria e Shëndetësisë dhe Agjencia për Punësim.
3.4.2.4. Ngritja e vetëdijes publike të bashkësisë për nevojën për edukim
Qëllimi i katërt strategjik ka të bëjë me zbatimin e vetëdijes publike të bashkësisë shqiptare për nevojën e edukimit të fëmijëve të gjinisë femërore.
Ky qëllim strategjik do të arrihej me:• Zbatimin e aktiviteteve intensive të llojit të tribunave publike, punëtori informative me prindërit e fëmijëve të
gjinisë femërore të nacionalitetit shqiptar, shtypjen e afisheve me informata për përparësitë e edukimit dhe obligimeve ligjore për arsimim të obligueshëm të mesëm, si edhe vizita të drejtpërdrejta në shtëpitë e fëmijëve të gjinisë femërore të cilëve u është shkurtuar shkollimi.
• Realizimi i takimeve informative në mjediset me popullsi shqiptare dhe vizita në teren për diseminim të informatave për mundësi për punësim të grave të nacionalitetit shqiptar.
Supozime për arritje të suksesshme të qëllimit të vendosur është hapja e bashkësisë për pranim dhe zbatim të informatave të reja, ndërsa rrezik potencial është mbyllja e tyre ndaj ndryshimeve dhe mosbesimit ndaj risive.
Tregues do të ishin: numri i fëmijëve të gjinisë femërore të cilët mbarojnë arsimin fillor, numri i fëmijëve të gjinisë femërore që regjistrohen në arsimin e mesëm, numri i ngjarjeve dhe trajnimeve publike të organizuara, numri i trajnimeve informative të mbajtura, numri i vizitave në teren, numri i fëmijëve të gjinisë femërore të pakicës shqiptare që janë punësuar.
Burime për verifikimin e suksesit të qëllimit të arritur strategjik do të ishin Arkivi i raporteve të shkollave fillore, raporte të shkollave të mesme, raporte të subjekteve juridike të cilët i zbatojnë trajnimet, Arkivi i Komunës, Agjencia për Punësim.
3.4.3. Mbrojtja sociale / ndërmarrja e masave plotësuese për mbrojtje sociale3.4.3.1. Përpilimi i programeve nga fusha e mbrojtjes sociale në Komunë
PGL-ja e vendosi këtë qëllim si qëllim strategjik nr. 1 në fushën e mbrojtjes sociale në Komunës.
Me qëllim të realizimit të qëllimit, PGL-ja i vendosi veprimet vijuese strategjike:• mbajtja e debatit publik për përgatitje të Programit për mbrojtje sociale;• përgatitja e skicë – versionit për Programin për mbrojtje sociale të mbështetur në Programin nacional për
mbrojtje socialeProgrami nacional për mbrojtje sociale parasheh përpilimin e programeve komunale për mbrojtje sociale.Rrezik potenciale për zbatimin e debatit publik është mosinteresimi i qytetarëve të marrin pjesë te i njëjti.Mjetet për verifikim janë të dhënat dhe raportet e Komunës dhe MPPS-së.
28
STRATEGJIA E PËRFSHIRJES SOCIALE, MBROJTJES SOCIALE DHE
ZVOGËLIMIT TË VARFËRISË NË KOM
UNËN E ÇASHKËS
3.4.3.2 Qëllimi strategjik me prioritet – Mundësimi i ndihmës dhe përkrahje përkatëse për grupet e lëndueshme dhe sociale të popullsisë nga ana e administratës komunale
PGL-ja e vendosi këtë qëllim si qëllim strategjik nr. 2 në fushën e mbrojtjes sociale në Komunë.
Me qëllim të realizimit të qëllimit, PGL-ja i vendosi veprimet vijuese strategjike:• forcimi i kapaciteteve të administratës komunale nëpërmjet edukimit të të punësuarve për mundësitë dhe
format për zhvillim të funksioneve sociale-mbrojtëse të Komunës;• edukimi për planifikimin strategjik dhe përpilimin e programeve nga fusha e mbrojtjes sociale;• zgjerimi i formave të mbrojtjes sociale që i realizon Komuna (kryesisht ndihmë financiare) me forma të reja të
shërbimeve sociale;• rritja e përqindjes që veçohet nga buxheti për mbrojtje sociale dhe për efikasitetin e atyre mjeteve buxhetore.Si tregues për arritjen e këtij qëllimi strategjik është numri gjithnjë e më i madh i trajnimeve dhe seminareve të mbajtura për ngritjen e kapaciteteve të administratës komunale, si edhe numri i shërbimeve të reja të ofruara në fushën e mbrojtjes sociale.
Mjetet për verifikim janë të dhënat dhe raportet nga Komuna dhe raporte nga shtëpitë konsulente të cilat e zbatojnë trajnimin.
29
STRA
TEGJ
IA E
PËRF
SHIR
JES S
OCIA
LE, M
BROJ
TJES
SOCIA
LE D
HE
ZVOG
ËLIM
IT TË
VARF
ËRISË
NË K
OMUN
ËN E
ÇASH
KËS
30
STRATEGJIA E PËRFSHIRJES SOCIALE, MBROJTJES SOCIALE DHE
ZVOGËLIMIT TË VARFËRISË NË KOM
UNËN E ÇASHKËS
Vepr
ime
stra
tegj
ike
Kohë
zgja
tja
Pers
oni p
ërgj
egjë
sTr
egue
sM
jete
për
ver
ifiki
mBu
xhet
i
Përm
irësi
mi i
dis
emin
imit
të in
for-
mat
ave
për m
undë
sinë
për
pun
ësim
në
përm
jet p
roje
ktev
e pë
r (ve
t)
punë
sim
të A
gjen
cisë
për
Pun
ësim
të
R.M
.-së
dhe
polit
ikat
për
pun
ësim
të
MPP
S-së
dhe
nëp
ërm
jet f
onde
ve të
tje
ra v
endo
re d
he n
dërk
ombë
tare
2011
- 20
12Pe
rson
për
mar
rëd-
hëni
e m
e pu
blik
un n
ë Ko
mun
ë
Pers
ona
nga
Qen
dra
për
Punë
sim
- Ve
les
Num
ri i p
erso
nave
që
kanë
ap
likua
r për
pro
jekt
et p
ër
vetë
punë
sim
Num
ri e
pers
onav
e të
pu-
nësu
ar n
ëpër
mje
t pro
jekt
eve
për v
etëp
unës
im
Rapo
rte
të A
gjen
cisë
për
Pu
nësi
m
Rapo
rte
të K
omun
ës
Fond
et n
acio
nale
dh
e nd
ërko
mbë
tare
m
e ba
shkë
finan
cim
ng
a Ko
mun
a
Zbat
imi i
Ana
lizav
e pë
r nev
ojat
e
arsi
mim
it pl
otës
ues
dhe
real
izim
it të
Pr
ogra
mev
e (t
rajn
imev
e) p
ër ri
kual
i-fik
im të
pop
ulls
isë
vend
ase,
në
pajti
m
me
nevo
jat e
inve
stito
rëve
pot
en-
cial
ë dh
e ka
paci
tete
ve e
kzis
tues
e ek
onom
ike
2011
-201
3Pu
nëto
r soc
ial p
ër
mbr
ojtje
soc
iale
Mje
te të
fitu
ara
për p
ërkr
ahje
të
pun
ësim
it se
zona
l nga
ana
e
dona
torë
ve
Num
ri i p
erso
nave
të c
ilët k
anë
kalu
ar tr
ajni
me
Rapo
rte
të K
omun
ës
Med
iet
Rapo
rte
të Q
endr
ës p
ër
Punë
sim
- Ve
les
Ark
ivi i
Kom
unës
Fond
e na
cion
ale
dhe
ndër
kom
bëta
re m
e ba
shkë
finan
cim
nga
Ko
mun
a13
.176
.000
,00
dena
rë
Ang
azhi
mi m
e pu
në i
përf
aqës
uesv
e të
gru
peve
të k
ërcë
nuar
a so
cial
e dh
e të
lënd
uesh
me
të q
ytet
arëv
e në
ak
sion
e pu
blik
e pë
r pas
trim
, pyl
lëzi
m
dhe
aktiv
itete
tjer
a në
kom
unë
2011
-201
4Ba
shkë
punë
tor p
ër
mbr
ojte
soc
iale
në
Kom
unë,
Qen
dër p
ër
punë
sim
Num
ri i k
ohës
të p
erso
nave
të
anga
zhua
r, pë
rqin
dja
e ul
ur
e sh
fryt
ëzue
sve
të n
dihm
ës
soci
ale
Ark
ivi i
Kom
unës
Fond
e dh
e do
nato
rë
Kreu
4 –
Pla
ni i
aksi
onit
për
zba
tim
in e
dok
umen
tit s
trat
egjik
e
Fush
a m
e pr
iori
tet
•Zv
ogël
imi i
var
fëris
ë•
Inku
adrim
i soc
ial d
he g
rupe
t e lë
ndue
shm
e të
iden
tifiku
ara
•M
broj
tja s
ocia
le/n
dërm
arrja
e m
asav
e pl
otës
ues
për m
broj
tje s
ocia
le
1. Z
vogë
limi i
var
fëri
së1.
1 Q
ëllim
i str
ateg
jik m
e pr
iori
tet –
Mun
dësi
të s
htua
ra p
ër p
unës
im
31
STRA
TEGJ
IA E
PËRF
SHIR
JES S
OCIA
LE, M
BROJ
TJES
SOCIA
LE D
HE
ZVOG
ËLIM
IT TË
VARF
ËRISË
NË K
OMUN
ËN E
ÇASH
KËS
Vepr
ime
stra
tegj
ike
Kohë
zgja
tjaPe
rson
i për
gjeg
jës
Treg
ues
Mje
te p
ër v
erifi
kim
Bu
xhet
i
-Për
pilim
i i S
trat
egjis
ë pë
r zhv
illim
të
ekon
omis
ë së
vog
ël p
ër p
ërca
ktim
in
e fu
shav
e të
vep
rimev
e ek
onom
ike
dhe
anal
izës
së
treg
ut të
pun
ës
2012
Bash
këpu
nëto
r i Z
HEL
-it
në K
omun
ëËs
htë
përp
iluar
Str
ateg
jia p
ër
zhvi
llim
të e
kono
mis
ë së
vog
ëlRa
port
e të
Kom
unës
Fond
e na
cion
ale
dhe
ndër
kom
bëta
re m
e ba
shkë
finan
cim
nga
Ko
mun
a
-Info
rmim
i i g
rupe
ve të
rrez
ikua
ra
soci
ale
dhe
të m
argj
inal
izua
ra të
qy
teta
rëve
për
mun
dësi
në p
ër
punë
sim
nëp
ërm
jet s
hfry
tëzi
mit
të
proj
ekte
ve d
he fo
ndev
e pë
r zhv
illim
të
eko
nom
isë
së v
ogël
2011
-201
3Pe
rson
a pë
r mar
rëd-
hëni
e m
e pu
blik
un,
ZHEL
Num
ri i p
erso
nave
të c
ilët k
anë
aplik
uar p
ër p
unës
im n
ëpër
m-
jet p
roje
ktev
e dh
e fo
ndev
e pë
r ek
onom
i të
vogë
l
Num
ri i n
gjar
jeve
pub
like
të
real
izua
ra
Rapo
rte
të A
gjen
cisë
për
Pu
nësi
m
Subj
ekte
jurid
ike
të c
ilët i
ka
në re
aliz
uar p
unët
oritë
dh
e ng
jarje
t pub
like
Fond
e na
cion
ale
dhe
ndër
kom
bëta
re m
e ba
shkë
finan
cim
nga
Ko
mun
a
Prom
ovim
i për
bas
hkëp
unim
in e
të
gjith
ë pj
esëm
arrë
sve
në e
kono
min
ë e
vogë
l – k
omun
a, N
MV-
të d
he O
JQ-t
ë e
pors
ahap
ura
2012
-201
3Se
ktor
i për
pun
ë të
pë
rgjit
hshm
e dh
e ju
ridik
e
Ësht
ë fo
rmua
r sho
qata
për
N
MV,
num
ri i n
gjar
jeve
të
përb
ashk
ëta
Ark
ivi i
Kom
unës
së
Çash
kës,
shpa
lljet
në
med
ieFo
nde
naci
onal
e dh
e nd
ërko
mbë
tare
me
bash
këfin
anci
m n
ga
Kom
una
1.2
Qël
limi s
trat
egjik
me
prio
rite
t – Z
hvill
imi i
eko
nom
isë
së v
ogël
32
STRATEGJIA E PËRFSHIRJES SOCIALE, MBROJTJES SOCIALE DHE
ZVOGËLIMIT TË VARFËRISË NË KOM
UNËN E ÇASHKËS
1.3
Qël
limi s
trat
egjik
me
prio
rite
t – Z
hvill
imi i
turi
zmit
rura
l
Vepr
ime
stra
tegj
ike
Kohë
zgja
tjaPe
rson
i për
gjeg
jës
Treg
ues
Mje
te p
ër v
erifi
kim
Buxh
eti
Përp
ilim
i i fi
zibi
liti –
stu
dim
it pë
r zh-
villi
m të
turiz
mit
rura
l dhe
pro
mov
im
të m
ënyr
ave
alte
rnat
ive
të p
unës
imit
të g
rupe
ve të
qyt
etar
ëve
të rr
ezik
uar
soci
alë
dhe
të m
argj
inal
izua
r të
qyte
tarë
ve n
ë Ko
mun
ë e
Çash
kës
2012
Bash
këpu
nëto
ri pë
r ZH
ELSt
udim
i i p
ërga
titur
Rapo
rte
të K
omun
ësFo
nde
naci
onal
e dh
e nd
ërko
mbë
tare
me
bash
këfin
anci
m n
ga
Kom
una
Zbat
imi i
akt
ivite
teve
për
pro
-m
ovim
të m
undë
sive
për
pun
ësim
të
gru
peve
të rr
ezik
uara
soc
iale
dhe
të
mar
gjin
aliz
uara
të q
ytet
arëv
e në
fu
shën
e tu
rizm
it ru
ral
2012
-201
4Ba
shkë
punë
tori
për
ZHEL
Num
ri i n
gjar
jeve
për
info
rmim
të
qyt
etar
ëve
Num
ri i t
rajn
imev
e të
zba
tuar
a
Num
ri i p
erso
nave
të p
unës
uar
të ri
nj n
ë fu
shën
për
katë
se
Rapo
rte
të K
omun
ës
Agje
ncia
për
Pun
ësim
Regj
istr
i Qen
dror
Fond
e na
cion
ale
dhe
ndër
kom
bëta
re m
e ba
shkë
finan
cim
nga
Ko
mun
a
Përm
irësi
mi i
pro
mov
imit
të b
rend
-sh
ëm d
he të
jash
tëm
të m
undë
sive
tu
ristik
e
2012
Bash
këpu
nëto
r për
ku
lturë
N
umri
i rek
lam
ave
Num
ri i t
uris
tëve
Rap
orte
të K
omun
ësFo
nde
naci
onal
e dh
e nd
ërko
mbë
tare
me
bash
këfin
anci
m n
ga
Kom
una
Ang
azhi
mi m
e pu
në i
kate
goriv
e të
lënd
uesh
me
në fu
shën
e e
tno-
turiz
mit
2013
-201
4Ba
shkë
punë
tor p
ër
mbr
ojte
soc
iale
Bash
këpu
nëto
r për
ZH
EL
Num
ri i p
erso
nave
të p
unës
uar
të k
ateg
oriv
e të
lënd
uesh
me
Agje
ncia
për
Pun
ësim
Qen
dra
për ç
ësht
je s
ocia
le
Fond
e na
cion
ale
dhe
ndër
kom
bëta
re m
e ba
shkë
finan
cim
nga
Ko
mun
a
33
STRA
TEGJ
IA E
PËRF
SHIR
JES S
OCIA
LE, M
BROJ
TJES
SOCIA
LE D
HE
ZVOG
ËLIM
IT TË
VARF
ËRISË
NË K
OMUN
ËN E
ÇASH
KËS
2. P
ërfs
hirj
a so
cial
e dh
e gr
upet
e lë
ndue
shm
e të
iden
tifik
uara
2.1
Qël
limi s
trat
egjik
me
prio
rite
t – P
ërm
irës
imi i
infr
astr
uktu
rës
në k
omun
ë pë
r për
mir
ësim
in e
qas
jes
për p
erso
nat m
e in
valid
itet
2.2
Qël
limi s
trat
egjik
me
prio
rite
t –
Ngr
itja
e v
etëd
ijes
për
nevo
jat
e ve
çant
a të
kat
egor
ive
të lë
ndue
shm
e dh
e m
ekan
izm
at e
kzis
tues
dhe
mas
at p
ër
mbr
ojtj
en e
tyre
Vepr
ime
stra
tegj
ike
Kohë
zgja
tjaPe
rson
i për
gjeg
jës
Treg
ues
Mje
te p
ër v
erifi
kim
Buxh
eti
Përm
irësi
mi i
qas
jes
deri
te o
bjek
tet
në K
omun
ë të
des
tinua
ra p
ër p
er-
sona
t me
inva
lidite
t
2011
-201
4Ba
shkë
punë
tori
për
ndër
tim d
he u
rban
izëm
Num
ri i k
alim
eve
ndih
mës
e të
ve
ndos
ura
pran
ë in
stitu
cion
-ev
e pu
blik
e në
Kom
unë;
num
ri i p
erso
nave
me
nevo
ja d
he
aftë
si të
veç
anta
të c
ilët j
anë
drej
tuar
pra
në in
stitu
cion
eve
Rapo
rte
të K
omun
ësFo
nde
naci
onal
e dh
e nd
ërko
mbë
tare
m
e ba
shkë
finan
-ci
m n
ga K
omun
a -1
.830
.000
,00
dena
rë
Vepr
ime
stra
tegj
ike
Kohë
zgja
tjaPe
rson
i për
gjeg
jës
Treg
ues
Mje
te p
ër v
erifi
kim
Buxh
eti
-Ndë
rmar
rja e
akt
ivite
teve
për
in
form
im të
qyt
etar
ëve
për n
evoj
at e
pe
rson
ave
të k
ateg
oriv
e të
lën-
dues
hme
2011
-201
4Ba
shkë
punë
tori
për s
ig-
uri s
hënd
etës
ore-
soci
ale
dhe
civi
le
Num
ri i t
ribun
ave
të m
bajtu
ra
Num
ri i m
ater
iale
ve të
sh
typu
ra
List
a e
pjes
ëmar
rësv
e në
tr
ibun
at p
ublik
e
Rapo
rte
të K
omun
ësFo
nde
naci
onal
e dh
e nd
ërko
mbë
tare
me
bash
këfin
anci
m n
ga
Kom
una
– 30
5.00
0,00
de
narë
Hap
ja e
info
-linj
ës p
ër n
evoj
at e
gr
upev
e të
lënd
uesh
me
2012
-201
4Ba
shkë
punë
tori
për s
ig-
uri s
hënd
etës
ore-
soci
ale
dhe
civi
le
Hap
ja d
he fu
nksi
onim
i i in
fo-
linjë
s
Num
ri i t
hirr
jeve
Rap
orte
të K
omun
ësFo
nde,
Kom
una
e Ça
shkë
s –3
05.0
00,0
0 de
narë
Info
rmim
i i rr
egul
lte i
qyte
tarë
ve
për t
ë dr
ejta
t e m
broj
tjes
soci
ale,
si
edhe
kon
takt
det
aje
të p
erso
nit n
ë Ko
mun
ë të
ang
azhu
ar p
ër ç
ësht
jet e
m
broj
tjes
soci
ale
2011
- 20
14Ba
shkë
punë
tori
për s
ig-
uri s
hënd
etës
ore-
soci
ale
dhe
civi
le
Mat
eria
let e
për
gatit
ura
dhe
të
shty
pura
Ko
mun
aFo
nde
naci
onal
e dh
e nd
ërko
mbë
tare
me
bash
këfin
anci
m n
ga
Kom
una
Prom
ovim
i i b
ashk
ëpun
imit
të b
izne
s-se
ktor
it m
e gr
upet
e
qyte
tarë
ve të
rrez
ikua
r soc
ialë
dhe
të
mar
gjin
aliz
uara
të q
ytet
arëv
e
2011
- 20
14Ba
shkë
punë
tori
për
sigu
ri sh
ënde
tëso
re-
soci
ale
dhe
civi
le
Num
ri i p
roje
ktev
e pë
r kat
ego-
ritë
e lë
ndue
shm
e të
cila
t jan
ë pë
rkra
hur n
ga b
izne
s - s
ekto
ri
Num
ri i t
ë pu
nësu
arve
në
bizn
es -
sekt
orin
Rapo
rte
të K
omun
ës
Rapo
rtet
e A
gjen
cisë
për
Pu
nësi
m
Fond
e na
cion
ale
dhe
ndër
kom
bëta
re m
e ba
shkë
finan
cim
nga
Ko
mun
a
34
STRATEGJIA E PËRFSHIRJES SOCIALE, MBROJTJES SOCIALE DHE
ZVOGËLIMIT TË VARFËRISË NË KOM
UNËN E ÇASHKËS
2.3
Qël
limi s
trat
egjik
me
prio
rite
t –Pë
rpili
mi i
pro
jekt
eve
për p
ërfs
hirj
e so
cial
e m
e sh
fryt
ëzim
in e
resu
rsev
e ek
zist
uese
(rid
esti
nim
i i o
bjek
teve
)
Vepr
ime
stra
tegj
ike
Kohë
zgja
tjaPe
rson
i për
gjeg
jës
Treg
ues
Mje
te p
ër v
erifi
kim
Buxh
eti
Aft
ësim
i dhe
ride
stin
imi i
obj
ekte
ve
ekzi
stue
se n
ë qe
ndra
ger
iatr
ike
2011
-201
4Se
ktor
i për
urb
aniz
ëm
dhe
ndër
tim, S
ekto
ri pë
r rap
orte
pro
nëso
re-
jurid
ike
Shtë
pitë
e a
dapt
uara
dhe
fu
nksi
onal
e pë
r per
sona
të
mos
huar
Num
ri i p
erso
nave
të m
oshu
ar
të v
endo
sur n
ë sh
tëpi
të e
reja
të
hap
ura
Num
ri i p
erso
nave
të p
unës
uar
në q
endr
at e
reja
të h
apur
a
Rapo
rte
të K
omun
ës
Rapo
rte
të M
PPS-
së
Rapo
rte
të Q
PS-s
ë
Rapo
rte
të M
inis
tris
ë së
Sh
ënde
tësi
së
Rapo
rte
të A
PRM
-së
Fidb
ek n
ga m
edie
t
Fond
e na
cion
ale
dhe
ndër
kom
bëta
re m
e ba
shkë
finan
cim
nga
Ko
mun
a
Riad
aptim
i obj
ekte
ve e
kzis
tues
e në
ba
nesa
për
çift
e të
reja
të m
artu
ara
2012
-201
4Se
ktor
i për
urb
aniz
ëm
dhe
ndër
tim, S
ekto
ri pë
r rap
orte
pro
nëso
re-
jurid
ike
në k
uadë
r të
Kom
unës
Num
ri i b
anes
ave
të
riada
ptua
ra
Num
ri i p
erso
nave
të s
treh
uar
në o
bjek
tet e
riad
aptu
ara
Rapo
rte
të K
omun
ësFo
nde
naci
onal
e dh
e nd
ërko
mbë
tare
me
bash
këfin
anci
m n
ga
Kom
una
6.10
0.00
0,00
de
narë
Prom
ovim
i i s
ekto
rit p
rivat
për
dh
ënie
n e
volit
shm
e m
e qi
ra të
ob
jekt
eve
të c
ilat j
anë
në p
ronë
si
të K
omun
ës, m
e që
llim
të h
apje
s së
in
stitu
cion
eve
nga
fush
a e
mbr
o-jtj
es s
ocia
le o
se in
stitu
cion
e tje
ra të
ci
lat d
o të
kis
hin
ofru
ar p
unës
im të
gr
upev
e të
lënd
uesh
me
dhe
të v
arra
të
qyt
etar
ëve
2011
- 20
14Se
ktor
i për
rapo
rte
pron
ësor
e-ju
ridik
eN
umri
i obj
ekte
ve n
ë pr
onë
të K
omun
ës të
dhë
na m
e qi
ra
afat
gjat
e, m
e që
llim
të h
apje
s së
inst
ituci
onev
e ng
a fu
sha
e m
broj
tjes
soci
ale
Rapo
rte
të K
omun
ës
Mar
rëve
shje
për
mer
rje
me
qira
Rapo
rte
të Q
PS-s
ë
Rapo
rte
të M
PPS-
së
Don
ator
ë, b
izne
s-se
ktor
i
35
STRA
TEGJ
IA E
PËRF
SHIR
JES S
OCIA
LE, M
BROJ
TJES
SOCIA
LE D
HE
ZVOG
ËLIM
IT TË
VARF
ËRISË
NË K
OMUN
ËN E
ÇASH
KËS
2.4.
Ngr
itja
e v
etëd
ijes
publ
ike
të b
ashk
ësis
ë sh
qipt
are
për n
evoj
ën p
ër e
duki
m
3 M
broj
tja
soci
ale
/ ndë
rmar
rja
e m
asav
e pl
otës
uese
për
mbr
ojtj
e so
cial
e3.
1 Q
ëllim
i str
ateg
jik m
e pr
iori
tet –
Për
pilim
i i p
rogr
amit
nga
fush
a e
mbr
ojtj
es s
ocia
le n
ë Ko
mun
ë
Vepr
ime
stra
tegj
ike
Kohë
zgja
tjaPe
rson
i për
gjeg
jës
Treg
ues
Mje
te p
ër v
erifi
kim
Buxh
eti
Zbat
imi i
fush
atës
pub
like
për
rënd
ësin
ë e
eduk
imit
të fë
mijë
ve të
gj
inis
ë fe
mër
ore
të p
akic
ës s
hqip
tare
2012
-201
4Ba
shkë
punë
tori
për
mbr
ojte
soc
iale
Num
ri i f
ëmijë
ve të
gjin
isë
fem
ëror
e që
mba
rojn
ë sh
kollë
fil
lore
Num
ri i f
ëmijë
ve të
gjin
isë
fem
ëror
e që
regj
istr
ohen
në
shko
llë të
mes
me
Num
ri i n
gjar
jeve
dhe
traj
ni-
mev
e pu
blik
e të
org
aniz
uara
Rapo
rte
të s
hkol
lave
fillo
re
Rapo
rte
të s
hkol
lave
të
mes
me
Rapo
rte
të s
ubje
ktev
e ju
ridik
e të
cilë
t i z
bato
jnë
traj
nim
et
Fond
e
Vepr
ime
stra
tegj
ike
Kohë
zgja
tjaPe
rson
i për
gjeg
jës
Treg
ues
Mje
te p
ër v
erifi
kim
Buxh
eti
Mba
jta e
deb
atit
publ
ik p
ër p
ërpi
lim
të p
rogr
amit
për m
broj
tje s
ocia
leН
оем
ври
2011
Bash
këpu
nëto
ri pë
r si
guri
shën
detë
sore
-so
cial
e dh
e ci
vile
Mba
jtja
e de
batit
pub
likRa
port
e të
Kom
unës
Fidb
ek n
ga m
edie
tN
uk ë
shtë
i ne
vojs
hëm
Përp
ilim
i i s
kicë
-ver
sion
it (n
ë ba
zë të
Pr
ogra
mit
Nac
iona
l)20
11-2
012
Bash
këpu
nëto
ri pë
r si
guri
shën
detë
sore
-so
cial
e dh
e ci
vile
Mira
timi i
pro
gram
it na
cion
al
Rapo
rte
të K
omun
ësFo
nde
naci
onal
e dh
e nd
ërko
mbë
tare
me
bash
këfin
anci
m n
ga
Kom
una
36
STRATEGJIA E PËRFSHIRJES SOCIALE, MBROJTJES SOCIALE DHE
ZVOGËLIMIT TË VARFËRISË NË KOM
UNËN E ÇASHKËS
3.2
Qël
limi s
trat
egjik
me
prio
rite
t – M
undë
sim
i i n
dihm
ës p
ërka
tëse
dhe
për
krah
jes
së g
rupe
ve të
lënd
uesh
me
dhe
të v
arfr
a të
pop
ulls
isë
nga
ana
e ad
min
istr
atës
kom
unal
e
Vepr
ime
stra
tegj
ike
Kohë
zgja
tjaPe
rson
i për
gjeg
jës
Treg
ues
Mje
te p
ër v
erifi
kim
Buxh
eti
Forc
imi i
kap
acite
teve
të
adm
inis
trat
ës k
omun
ale
nëpë
rmje
t ed
ukim
it të
të p
unës
uarv
e pë
r m
undë
sitë
dhe
form
at p
ër z
hvill
im
të fu
nksi
onev
e m
broj
tëse
-soc
iale
të
Kom
unës
2011
-201
4Ba
shkë
punë
tori
për
sigu
ri sh
ënde
tëso
re-
soci
ale
dhe
civi
le
Sem
inar
e dh
e tr
ajni
me
të
mba
jtura
Num
ri i v
izito
rëve
në
traj
nim
e
Rapo
rte
të K
omun
ësFo
nde
naci
onal
e dh
e nd
ërko
mbë
tare
me
bash
këfin
anci
m n
ga
Kom
una
Eduk
imi p
ër p
lani
fikim
str
ateg
jik d
he
përp
ilim
të p
rogr
amev
e ng
a fu
sha
e m
broj
tjes
soci
ale
2011
-201
4Ba
shkë
punë
tori
për
sigu
ri sh
ënde
tëso
re-
soci
ale
dhe
civi
le
Sem
inar
et d
he tr
ajni
met
e
mba
jtura
Num
ri i v
izito
rëve
në
traj
nim
e
Ark
ivi i
Kom
unës
Fond
e na
cion
ale
dhe
ndër
kom
bëta
re m
e ba
shkë
finan
cim
nga
Ko
mun
a
Zgje
rimi i
form
ave
të m
broj
tjes
soci
ale
me
impl
emen
timin
e fo
rmav
e
të re
ja (j
ofina
ncia
re) t
ë sh
ërbi
mev
e so
cial
e
2012
-201
4Ba
shkë
punë
tori
për
sigu
ri sh
ënde
tëso
re-
soci
ale
dhe
civi
le
Num
ri i s
hërb
imev
e të
reja
so
cial
e të
impl
emen
tuar
a
Num
ri i p
erso
nave
të c
ilët k
anë
kërk
uar n
dihm
ë
Ark
ivi i
Kom
unës
Fond
e na
cion
ale
dhe
ndër
kom
bëta
re m
e ba
shkë
finan
cim
nga
Ko
mun
a
Rritj
a e
përq
indj
es q
ë ve
çohe
t nga
bu
xhet
i i K
omun
ës p
ër m
broj
tje
soci
ale
dhe
shfr
ytëz
imi i
tij m
ë efi
kas
2011
-201
4Ba
shkë
punë
tori
për
sigu
ri sh
ënde
tëso
re-
soci
ale
dhe
civi
le
Shum
a e
buxh
etit
të d
estin
uar
për m
broj
tje s
ocia
leA
rkiv
i i K
omun
ësKo
mun
a
37
STRA
TEGJ
IA E
PËRF
SHIR
JES S
OCIA
LE, M
BROJ
TJES
SOCIA
LE D
HE
ZVOG
ËLIM
IT TË
VARF
ËRISË
NË K
OMUN
ËN E
ÇASH
KËS
AnekseAneksi 1: Anëtarët e Partner Grupit Lokal të Komunës së Çashkës
Aneksi 2:Rezultate nga diskutimet e realizuara me fokus-grupet në Komunën e Çashkës
Fokus-grupet paraqesin pjesë vitale në procesin e përpilimit të dokumentit për varfërinë dhe ç’kyçjen sociale. Ata e plotësojnë procesin e elaborimit të dokumenteve për ç’kyçjen sociale dhe varfërinë, prioritetizimin, planifikimin strategjik dhe të aksionit, me atë që shtojnë vlerë plotësuese dhe emocione për atë çka u paraqesin varfëria dhe ç’kyçje sociale e kategorive të lëndueshme. Nëpërmjet citimeve të drejtpërdrejta dhe rezymimit të pikave kryesore të diskutimit, përfundimet e fokus-grupeve do të tregojnë pak “jetë reale” në dokumentin strategjik. Metodologjia e fokus-grupeve parasheh motivim dhe inkurajim të pjesëmarrësve të flasin hapur dhe pa frikë për të gjitha çështjet e rëndësishme, për përvojat, shpresat dhe frikët e tyre.
Persona materialisht të pasiguruar dhe persona me çështje të pazgjidhur banimi
Ky fokus-grup numëronte 14 persona. Këtu u bashkuan dy kategori të lëndueshme: personat materialisht të pasiguruar dhe personat me çështje të pazgjidhur banimi. Jetën e kanë të vështirë dhe nuk janë të kënaqur nga ndihma të cilën e fitojnë, por ata nuk janë për atë se duhet të pranojnë ndihmë sociale por kërkojnë punësim. Ndihma sociale është e vogël, ndërsa shumica e tyre janë me probleme serioze shëndetësore, prandaj ajo nuk u mjafton vetëm për ilaçe. Kur thirren të punojnë diçka si punëtorë socialë, u ndërpritet ndihma sociale që e pranojnë. Në këtë grup gjinden persona të cilët kanë punuar në kantinën “Llozar” ose në fabrikën “Kiro Quçuk” dhe tani janë tepricë teknologjike. Jetojnë në kushte të këqija. Në një banesë të vogël jetojnë nga 5-6 anëtarë, nuk kanë kanalizim, kushtet për mbajtjen e higjienës personale janë nën çdo standard të mundshëm për shkak se nuk kanë kanalizim, ndërsa ndihen të frustruar për shkak të asaj që diga me ujë është afër dhe të gjithë ata, nëpërmjet vetëkontributit, kanë kontribuuar në ndërtimin e saj. Banesat ku jetojnë janë ndërtuar nga ana e fabrikës “Kiro Quçuk”, e cila tani nuk punon dhe ata nuk mund t’i rregullojnë dokumentet pronësore. Ato banesa tani nuk i takojnë as komunës e as shtetit. Janë të dëshpëruar për shkak se shkojnë nga dera në derë, ndërsa askush nuk ua zgjidh problemin me çështjen e banimit. “I varfëri është gjithmonë i varfër”. (për shembull, person materialisht i pasiguruar me çështje të pazgjidhur të banimit –maqedonase, rreth 50 vjeçe). Në pajtim me nenin 22 të Ligjit për vetëqeverisje lokale, Komuna nuk ka kompetenca të sigurojë objekte për strehim, jetesë, banim për të gjithë banorët në territorin e komunës. Pjesëmarrësit e drejtonin pakënaqësinë e tyre drejt Komunës, duke mos i ditur normat ligjore, respektivisht Servisin Qytetar i cili është atje të japë shërbime për qytetarët dhe përmirësim të kushteve për jetesë të banorëve.
Pasi që ka falimentuar fabrika “Kiro Quçuk”, njerëzit të cilët kanë punuar atje janë lënë në mëshirën dhe pamëshirën e jetës. Të gjitha dokumentet janë në fabrikë dhe statusi i tyre është i paqartë, nuk janë as të papunësuar as të punësuar. Nuk kanë të drejtë për kartonë shëndetësorë nga Enti për punësim për shkak se llogariten si të punësuar, e as realizojnë të drejtë për ndihmë sociale, nuk kanë mjete për jetesë. “Çfarë jete është kjo? Si i vdekur i gjallë jam, askund nuk bëj pjesë” – person materialisht i pasiguruar, maqedonas i moshës rreth 50 vjet.
Emri dhe mbiemri Institucioni
Lidija Plakova Vetëqeverisja lokale
Sali Latifov Vetëqeverisja lokale
Biljana Doneva Vetëqeverisja lokale
Katica Jovanovska Vetëqeverisja lokale
Milena Andova Vetëqeverisja lokale
Toni Gjorgjiev Vetëqeverisja lokale
Dragan Gjorgjiev Banor i vendbanimit të Çashkës
Ramadan Amzov Kryetar i Këshillit
Marina Jovanova Anëtar i Këshillit
Nada Trajkova QPS Veles
Veselinka Toshevska QPS Veles
Millan Mirov QPS Veles, Qendra ditore për persona të moshuar - Çashkë
Tatjana Samarakova Shtëpia e Shëndetit Veles
Toni Taskov Bujqësia NJR Veles
38
STRATEGJIA E PËRFSHIRJES SOCIALE, MBROJTJES SOCIALE DHE
ZVOGËLIMIT TË VARFËRISË NË KOM
UNËN E ÇASHKËS
Fëmijët shkojnë në shkollë, ndërsa transporti është siguruar nga ana e Komunës. Ajo ka siguruar edhe libra për fëmijët të cilët e ndjekin shkollën fillore. Por, për nevojat tjera të fëmijëve janë lënë të gjinden vet. Jeta kulturore dhe sociale është në nivel të ulët për shkak të gjendjes së keqe financiare, por edhe për shkak të problemeve personale nuk janë në gjendje të mendojnë për argëtim. “Jetojmë me leksilium çdo ditë, që sado pak t’i lehtësojmë mendimet” – person materialisht i pasiguruar, maqedonas në moshën 47 vjeçare. Ndihma sociale të cilën e pranojnë është minimale, në aspektin shëndetësoj nuk janë të siguruar dhe çdo kontrollim duhet ta paguajnë privatisht, ndërsa me vite kanë punuar dhe kanë paguar kontribut për sigurim shëndetësor. Mjek ka në komunë, por ai punon vetëm në një ndërrim, ndërsa gjatë kohës së fundjavave dhe festave për ndihmë mjekësore duhet të drejtohen deri në Veles.
Për shkak të asaj që nuk dinë kujt t’i drejtohen, ata e kërkojnë fajin në Komunë dhe përvojat e tyre për shfrytëzimin e shërbimeve të bashkësisë lokale i vlerësojnë si negative sepse Komuna nuk mund t’ua zgjidhë problemet as me vendosje e as me status të pazgjidhur për punësim.
Ata nuk janë të njoftuar me projektin i cili dikur ka ekzistuar në komunën e tyre i cili do t’i kishte bashkuar personat e varfër, por, nëse i tillë do të implementohet edhe krahas përvojës negative, me kënaqësi do ta kishin pranuar projektin që të realizohet me shpresë se ai do t’u ndihmonte gjeneratave të reja të realizojnë kushte më të mira për jetë.
Jenë të njoftuar me ligjet dhe me të drejtat e tyre qytetare, por nuk kanë informata se ata ligje u kanë ndihmuar personave të lëndueshëm dhe të varfër.
Në fund, u rezymua se në këtë shtet duhet që ligjet të cilat janë vënë në letër, të zbatohen edhe në praktikë. Për ata, ndryshim më i rëndësishëm është të rritet ndihma sociale, me çka do të realizonin jetë më dinjitoze dhe dëshirojnë të hapen punësime të reja, me qëllim që të rritet statusi social i qytetarëve të Komunës së Çashkës.Bujq dhe pensionistë
Fokus-grupi vijues janë bujq dhe pensionistë. Në këtë fokus-grup u parapa që të bisedohet me personat të cilët janë të ballafaquar me dhunë familjare dhe me persona të moshuar pa kujdes familjar. Viktima të dhunës familjare nuk ka të regjistruar në Qendrën për Kujdes Social, ndërsa gjatë bisedës me pensionistët, theksuan se në komunën e tyre të gjithë personat e moshuar jetojnë me familjen.
Bujqit theksuan se kanë problem të realizojnë të drejtë për pension sepse në organizatën ku kanë punuar nuk u është paguar stazhi. “Ndihem sikur nuk bëj pjesë askund. Sikur nuk jam qytetar i këtij shteti” (bujk, maqedonas i moshës rreth 60 vjeçare).
Si problem themelor e theksuan mungesën e ujit “Pa ujë nuk ka bujqësi” (bujk, maqedonas i moshës rreth 70 vjeçare) dhe faktin që shumica e tyre nuk kanë tokë vetjake por e huazojnë nga shteti. Por, tokën më të mirë e fitojnë vetëm prijësit ose personat të cilët nuk janë nga komuna. Nuk mund të regjistrohen si bujq sepse për këtë nevojitet të posedojnë tokë e cila do të ishte minimum 10 ari. Për shkak të prodhimit të vogël për shkak të mungesës së ujit, nuk kanë as pikë grumbullimi.
Nga shërbimet të cilat i ofron Komuna janë të kënaqur dhe thonë se nuk kanë ndjerë se dikush bën dallim dhe çdoherë kur kanë kërkuar mënyrë për zgjidhjen e ndonjë problemi janë shërbyer, por do të kishin dashur që numrin më të madh të dokumenteve të munden ta marrin nga Komuna, e jo për të njëjtit të duhet të shkojnë në Veles.Për ekzistimin e ndonjë projekti nuk janë të njoftuar, por nëse do të realizohej ndonjë në komunën e tyre në projekt do të merrnin pjesë aktive.
Ligjet i njohin dhe janë të njoftuar për të drejtat e tyre qytetare, por mendojnë se të njëjtat nuk respektohen. Zyra e Agjencisë për nxitje të zhvillimit të bujqësisë që ekziston në Komunën e Çashkës, respektivisht në vendbanimin e Çashkës dhe Teovës, thonë se nuk u sjell asnjë dobi për shkak se të gjitha dokumentet (fletë pronësie, vërtetim për kontributet e pranuara nga DHP-ja, vërtetime nga Qendra për punë sociale) duhet të drejtohen në Veles, ndërsa e tërë kjo u kushton kohë dhe para.
Komuna e Çashkës në bashkëpunim me Agjencinë për nxitje të zhvillimit të bujqësisë – NJR Veles hapi zyra në vendbanimin e Çashkës dhe Teovës dhe të njëjtat punojnë tre ditë pune në javë. Por, ende Kadastra, si institucion kompetent, lëshon vetëm fletë pronësie dhe skicë kadastrale të cilat janë të domosdoshme për shfrytëzim të mjeteve. Problem tjetër me të cilin ballafaqohen është mosekzistimi i BANKËS, degë në territorin e komunës së Çashkës, ndërsa është njëri nga dokumentet e nevojshme për dorëzimin e të gjitha dokumenteve të nevojshme gjatë shfrytëzimit të mjeteve dhe subvencioneve.
Megjithatë, mendojmë se bëhet fjalë për informim të pamjaftueshëm për pjesën e kompetencave. Në fund u rezimua se tre gjërat më të nevojshme të cilat nevojiten janë: sistemi për ujitje, tokë punuese e cila do t’u jepej me kushte të volitshme dhe shërbim kujdestar shëndetësor.
Bisedën me pensionistët e realizuam në Qendrën për qëndrim ditor të personave të moshuar. Ata theksuan se problem më i madh është papunësia e fëmijëve të tyre. Familje të mëdha jetojnë vetëm nga pensioni i tyre. Theksuan se të rinjtë të cilët punojnë janë të eksploatuar dhe punojnë për mëditje të vogël, ndërsa nuk kanë sigurim shëndetësor
39
STRA
TEGJ
IA E
PËRF
SHIR
JES S
OCIA
LE, M
BROJ
TJES
SOCIA
LE D
HE
ZVOG
ËLIM
IT TË
VARF
ËRISË
NË K
OMUN
ËN E
ÇASH
KËS
dhe pensional. “Njerëzit punojnë fshehurazi, nuk janë të siguruar dhe për shkak të kushteve të këqija sëmuren në moshë të re” (pensionist, maqedonas në moshën rreth 70 vjeçare).
Janë tërësisht të dëshpëruar dhe të hidhëruar nga shteti, duke deklaruar se në Jugosllavinë e dikurshme më mirë kanë jetuar. “As në Zot më nuk besoj. Nëse do të ekzistonte nuk do të lejonte të na ndodh kjo” (pensioniste, maqedonase e moshës rreth 70 vjeçare).
Aktivitet i vetëm ku mund t’i harrojnë problemet është Qendra për persona të moshuar. Andaj, në fund u rezymua se u nevojitet rinovimi i tij dhe mundësia që ajo Qendër të shndërrohet në Shtëpi ku personat e moshuar do të mund të jetojnë. Gjithashtu, do të donin që Komuna të mund të organizojnë shëtitje të shkurtra ku pensionistët do të mund të shoqërohen.
40
STRATEGJIA E PËRFSHIRJES SOCIALE, MBROJTJES SOCIALE DHE
ZVOGËLIMIT TË VARFËRISË NË KOM
UNËN E ÇASHKËS
Aneksi 3: Rendi i ditës i punëtorive të organizuara me PGL-të
PUNËTORI PËR PLANIFIKIM STRATEGJIKPërgatitja e strategjisë për përfshirje sociale, mbrojtje sociale dhe zvogëlim të varfërisë në nivel lokal
AGJENDA21-23 Mars 2011
Hotel “Drim” Strugë
21.03.2011, e hënë
19:00 Arritja e pjesëmarrësve në Hotel “Drim”, më së voni deri në orën 19:00 Vendosje në dhoma me dy shtretër, në pajtim me orarin e caktuar paraprakisht
20:00 – 20:30 Hapja zyrtare e punëtorisë “Salla e Kongreseve” Hotel “Drim”• Fjalim përshëndetës – Petranka D. Miladinova, menaxhere projekti e BIM – FV Shkup• Fjalim përshëndetës – përfaqësues i MPPS• Fjalim përshëndetës – kryetarët e komunave partnere
20:30 – 21:30 Koktej/darkë
22.03.201, e martë
09:00 – 10:30 Hyrje në seminar Prezantimi, pritjet, vështrim i agjendës Analizë e shkurtër e dokumenteve ekzistuese të cilat kanë të bëjnë me sferën sociale të komunave Definicione të shprehjeve
10:30 – 11:00 Pauzë për kafe
11:00 – 12:30 Projektimi i filmit dokumentar edukativ për grupet e margjinalizuara Vështrim ndaj barazisë gjinore
12:30 – 14:00 Drekë
14:00 – 15:30 Identifikimi i grupeve të lëndueshme Përcaktimi i problemeve dhe nevojave
41
STRA
TEGJ
IA E
PËRF
SHIR
JES S
OCIA
LE, M
BROJ
TJES
SOCIA
LE D
HE
ZVOG
ËLIM
IT TË
VARF
ËRISË
NË K
OMUN
ËN E
ÇASH
KËS
PUNËTORI PËR PLANIFIKIM TË AKSIONITPërgatitja e strategjisë për përfshirje sociale, mbrojtje sociale dhe zvogëlim
të varfërisë në nivel lokalAGJENDA
4-6 maj 2011, Hoteli Molika, Pelister
04.05.2011, e mërkurë
17:00 Arritja dhe vendosja e pjesëmarrësve
05.05.2011, e enjte
09:00 – 10:30 Hyrje, pritjet, vështrim i skicë strategjisë dhe rezultateve të fokus grupeve
10:30 – 11:00 Pauzë për kafe
11:00 – 12:30 Përpunimi i qëllimeve strategjike
12:30 – 14:00 Drekë
14:00 – 15:30 Përcaktimi i aktiviteteve strategjike
15:30 – 16:00 Pauzë për kafe
16:00 – 17:30 Përcaktimi i bartësve kryesorë të aktiviteteve dhe obligimeve
20:30-21:30 Darkë
06.05.2011, e premte
09:00 – 10:30 Përcaktimi i indikatorëve
10:30 – 11:00 Pauzë për kafe
11:00 – 12:30 Mjete për verifikim dhe buxhet
12:30 – 13:00 Pauzë për kafe
13:00 – 14:30 Plan për monitorim të strategjisë Vlerësim dhe mbyllje e punëtorisë
14:30 – 16:00 Drekë
16:00 Shkuarje e pjesëmarrësve