Het Europees kader voor capaciteitsmechanismen
Studiedag
Capita Selecta Energierecht 2014
Niels Baeten & Lothar Van Driessche
Leuven, Provinciehuis, 13 mei 2015
Capita Selecta Energierecht 2014│ 13 mei 2015 │ 1
Inhoud
DEEL I: CAPACITEITSMECHANISMEN
> Bevoorradingszekerheid – concept
> Waarom capaciteitsmechanismen?
> Typologie: drivers, keuzes, uitkomst
> Recente ontwikkelingen en impact
DEEL II: HET EUROPEES TOETSINGSKADER
> Toegenomen Europese aandacht
> Hoe komt staatssteunrecht in het spel?
> Richtsnoeren Milieubescherming & Energie 2014
> Casus: capaciteitsmarkt in het Verenigd Koninkrijk
> Vooruitblik
DEEL I – CAPACITEITSMECHANISMEN
Capita Selecta Energierecht 2014│ 13 mei 2015 │ 3
Bevoorradingszekerheid – concept
> “Bevoorradingszekerheid” of “voorzieningszekerheid” dekt meerdere
ladingen
> Toereikendheid
> Flexibiliteit
> Beschikbaarheid van brandstof
> Netwerkcapaciteit
Capita Selecta Energierecht 2014│ 13 mei 2015 │ 4
Waarom capaciteitsmechanismen?
> Het “Europees Target Model”
Bron: ENTSO-E (2012)
Capita Selecta Energierecht 2014│ 13 mei 2015 │ 5
Waarom capaciteitsmechanismen?
> Functioneren van de “zuivere energiemarkt”
> Piekuurprijstheorie
> Voorwaarden
> Ongehinderde prijsvorming
> Voldoende elastische vraag
> Voldoende frequente piekuurprijzen (tot VOLL)
> Regelgevende en politieke stabiliteit
Capita Selecta Energierecht 2014│ 13 mei 2015 │ 6
Waarom capaciteitsmechanismen?
> Ontoereikendheid van de zuivere energiemarkt wegens
> Onelastische vraag
> Steile bevoorradingscurve
> Beperkte opslagcapaciteit
> Politieke en maatschappelijke onaanvaardbaarheid van te lange en te frequente periodes van piekuurprijzen ingrijpen op de prijs
> “Ontbrekend geld”
> Gevolg
> Tussenkomst in zuivere energiemarkt door introductie capaciteitsmechanismen
> Vergoeding van beschikbaarheid als afzonderlijk product
Capita Selecta Energierecht 2014│ 13 mei 2015 │ 7
> Drivers
> Keuzes
> Uitkomst
Typologie
Capita Selecta Energierecht 2014│ 13 mei 2015 │ 8
Drivers
> Voornaamste doelstellingen van capaciteitsmechanismen
> Toereikendheid
> Flexibiliteit
> Vermindering van prijsrisico en -volatiliteit
Bron: ACER (2013), op basis van input van verschillende nationale regulators (NRA’s)
Capita Selecta Energierecht 2014│ 13 mei 2015 │ 9
Drivers
> Lidstaten zijn geconfronteerd met verschillende bevoorradingsrisico’s
Bron: FTI-CL Energy (2014)
Capita Selecta Energierecht 2014│ 13 mei 2015 │ 10
Keuzes
> Afhankelijk van de drivers maken lidstaten verschillende keuzes
Bron: FTI-CL Energy (2014)
Capita Selecta Energierecht 2014│ 13 mei 2015 │ 11
België en Duitsland
Strategische reserve en
discussie over breder
capaciteitsmechanisme
Frankrijk
Decentrale
capaciteitsverplichting
Italië
Betrouwbaarheidsopties
overwogen
Capaciteitsbetalingen
Ierland, Spanje, Portugal
en Griekenland
Polen
Discussie omtrent
capaciteitsgaranties
Gecentraliseerde
capaciteitsveiling
Verenigd Koninkrijk
Strategische reserves
(phase-out)
Scandinavië en Finland
Uitkomst
Bron: FTI-CL Energy
> Verschillende keuzes leiden tot een lappendeken
aan diverse mechanismen
Capita Selecta Energierecht 2014│ 13 mei 2015 │ 12
Recente ontwikkelingen
> België
> Strategische reserve operationeel
> Aanbesteding voor gascentrales geannuleerd
> Marktbevraging gelanceerd door de CREG
> Duitsland
> Groenboek en witboek omtrent toekomstig marktontwerp
> VK
> Eerste capaciteitsveiling afgerond
> Frankrijk
> Implementatie capaciteitsverplichtingen vanaf 2017/2018
> Nederland
> Geen capaciteitsmechanisme
Capita Selecta Energierecht 2014│ 13 mei 2015 │ 13
Impact
> Korte vs lange termijn
> Cap op de marktprijs
> Verminderde investeringsprikkels
> Impact op grensoverschrijdende handel
> Overcapaciteit
> Overloopeffecten
> Betrouwbaarheidsmarges
> Impact per type
Capita Selecta Energierecht 2014│ 13 mei 2015 │ 14
DEEL II – HET EUROPEES TOETSINGSKADER
Capita Selecta Energierecht 2014│ 13 mei 2015 │ 15
Toegenomen Europese aandacht
Grote bezorgdheid over de impact van het huidige lappendeken
> Verstoring interne energiemarkt zoals hoger uiteengezet
> Verminderde stimulans voor investering in interconnectorcapaciteit
> Verminderde stimulans voor investering in vraagbeheersing
Versnelling hoger sinds 2012
> Consultatie in 2012
> Mededeling + Staff Working Document in 2013
> Staatssteunrichtsnoeren in 2014
Basisidee is dat capaciteitsmechanismen “last resort” oplossingen zijn (bij falen van markt, marktregulering, interconnectors en vraagbeheersing)
Capita Selecta Energierecht 2014│ 13 mei 2015 │ 16
Hoe komt staatssteunrecht in het spel?
Capita Selecta Energierecht 2014│ 13 mei 2015 │ 17
Wat is staatssteun?
Wanneer is een maatregel
steun? (Art. 107(1) VWEU)
> Economisch voordeel?
> Staatsmiddelen?
> Selectief?
> Concurrentieverstoring?
> Impact op de handel
tussen lidstaten?
Wanneer dient steun te
worden aangemeld?
> Groepsvrijstelling? De
minimis?
> Zo niet: aanmelding en
standstill verplichting
Wanneer is een aangemelde
steunmaatregel verenigbaar
met de interne markt?
> Verenigbaar op grond van
Art.107(3)(c): ontwikkeling
van bepaalde vormen van
economische bedrijvigheid
vergemakkelijken
> Criteria ontwikkeld in
Commissierichtsnoeren
Stap 2 Stap 1 Stap 3
Capita Selecta Energierecht 2014│ 13 mei 2015 │ 18
Staatssteunrecht en capaciteitsmechanismen
Steun in het kader van capaciteitsmechanismen = staatssteun?
> Elk geval afzonderlijk te beoordelen
> Steun als compensatie voor dienst van algemeen economisch belang?
> Noodzakelijke eerste stap maar niet behandeld in de Richtsnoeren
Indien staatssteun, kan deze verenigbaar worden verklaard?
> Voor 1 juli 2014: algemene compatibiliteitscriteria
> Vanaf 1 juli 2014: Richtsnoeren Milieubescherming & Energie:
specifieke criteria voor staatssteun binnen de energiesector,
afzonderlijk hoofdstuk over steun in kader van capaciteitsmechanismen
Capita Selecta Energierecht 2014│ 13 mei 2015 │ 19
Richtsnoeren Milieubescherming & Energie 2014
Capita Selecta Energierecht 2014│ 13 mei 2015 │ 20
Gemeenschappelijke beoordelingsbeginselen
De Richtsnoeren bevatten 7 centrale criteria:
1. Draagt de maatregel bij aan een duidelijk omschreven doelstelling van gemeenschappelijk belang?
2. Is de maatregel noodzakelijk (marktfalen)?
3. Is de maatregel geschikt om dit marktfalen te verhelpen?
4. Heeft de maatregel het gewenste stimulerend effect?
5. Is de maatregel evenredig?
6. Vermijdt de maatregel ongewenste negatieve effecten op de mededinging en het handelsverkeer tussen de lidstaten?
7. Is de maatregel transparant?
Capita Selecta Energierecht 2014│ 13 mei 2015 │ 21
Toegepast op capaciteitsmechanismen (I)
1. Bijdrage aan een doelstelling van gemeenschappelijk belang
> Energiesector (energie-unie): “iedere Europeaan verzekerd van betrouwbare,
duurzame, concurrerende en betaalbare energie”
> Capaciteitsmechanismen: investeringssteun of operationele steun om
bevoorradingszekerheid te waarborgen
> Lidstaat moet probleem duidelijk omschrijven: waar en wanneer?
> Conform andere doelstellingen (e.g. afbouwen milieuschadelijke subsidies)
2. Noodzaak van overheidsmaatregelen
> Marktfalen: steun grijpt in waar de markt faalt (kwantitatief onderbouwd)
> Lidstaat moet aard en oorzaken van probleem nauwlettend uiteenzetten en
uitleggen waarom de markt geen oplossing kan bieden
> Rekening te houden met impact van vraagbeheersing, interconnectors en
andere mogelijke regulatoire ingrepen als alternatieve maatregelen
Capita Selecta Energierecht 2014│ 13 mei 2015 │ 22
Toegepast op capaciteitsmechanismen (II)
3. Geschikt instrument
> Enkel vergoeding voor de beschikbaarheid van capaciteit, niet voor levering
> Maatregel moet openstaan voor zowel bestaande als nieuwe producenten,
alsook voor substitueerbare technologieën (vraagbeheersing, opslag)
4. Stimulerend effect
> Steun mag geen kosten vergoeden die een onderneming zowieso zou maken
noch normale zakelijke risico’s vergoeden
> Aanzetten tot de beoogde gedragswijziging
> Niet verenigbaar indien kosten reeds zijn gemaakt alvorens toekenning
> Evaluatie van de counterfactual: wat zou gebeurd zijn zonder de steun?
Capita Selecta Energierecht 2014│ 13 mei 2015 │ 23
Toegepast op capaciteitsmechanismen (III)
5. Evenredigheid van de steun
> Steun te beperken tot het minimum vereist om het doel te bereiken
> Redelijk rendementspercentage voor begunstigden, geen windfall profits
> Verondersteld in geval van een concurrentiële inschrijvingsprocedure op
grond van duidelijke, transparante en niet-discriminerende criteria
6. Vermijden van ongewenste negatieve effecten op de mededinging en het
handelsverkeer
> Maximale openheid (technologieneutraal, ook buitenlandse aanbieders)
> Minimale impact op ruimere marktdynamiek (geen negatieve impact op
investeringsprikkels in interconnectors, geen aantasting van marktkoppeling,
geen buitensporige versterking van marktdominantie, etc.)
7. Transparantie: publicatie van bepaalde informatie
Capita Selecta Energierecht 2014│ 13 mei 2015 │ 24
Casus: capaciteitsmarkt Verenigd Koninkrijk
Capita Selecta Energierecht 2014│ 13 mei 2015 │ 25
Capaciteitsmarkt Verenigd Koninkrijk (I) – overzicht
Eerste EC beslissing inzake capaciteitsmechanismen onder nieuwe Richtsnoeren
> Beslissing van 23 juli 2014 (goedkeuring zonder formele onderzoeksprocedure)
> Tal van negatieve marktfeedback tijdens prenotificatie + annulatieberoepen
Beschrijving van de maatregel
> Capaciteitsmarkt met centraalgestuurde capaciteitsveilingen
> Vaste betalingen in ruil voor de toezegging om elektriciteit te leveren
> Financiële sancties indien toezegging niet wordt nageleefd
> Kosten gedragen door de leveranciers (en doorgerekend aan de eindverbruiker)
> Duurtijd: 15 jaar
> Onderdeel van ruimere hervorming van de Britse elektriciteitsmarkt
Capita Selecta Energierecht 2014│ 13 mei 2015 │ 26
Capaciteitsmarkt Verenigd Koninkrijk (II) – analyse
Staatssteun?
> Niet ingegaan op de vraag of er sprake was van compensatie voor een dienst
van algemeen openbaar belang: VK bestreed de staatssteunkwalificatie niet
Criteria uit de Richtsnoeren
> Duidelijk omschreven doelstelling van algemeen belang en noodzaak
> Probleem kwantitatief afdoende aangetoond (cf. ENTSO-E)
> Doel is bekomen van de vereiste hoeveelheid capaciteit om aan de
betrouwbaarheidsstandaard te voldoen (publiek goed/ontbrekend geld)
> Steun aan elektriciteitsopwekking door fossiele brandstoffen opgevangen
door voldoende alternatieve maatregelen
Capita Selecta Energierecht 2014│ 13 mei 2015 │ 27
> Geschiktheid
> Capaciteitsmarkt coherent met de andere maatregelen voor
bevoorradingszekerheid (vraagbeheersing, interconnectors)
> Enkel vergoeding van ter beschikking houden van capaciteit (niet levering)
> Capaciteitsmarkt open voor bestaande en nieuwe producenten, vraagbeheersing,
opslag, en vanaf 2015 ook voor interconnectorcapaciteit
> Stimulerend effect: verondersteld door de concurrentiële inschrijvingsprocedure
> Evenredigheid: marktwijd en technologieneutraal mechanisme leidt tot de beste
prijs voor capaciteit, maatregelen voorzien om windfall profits te vermijden
> Vermijden van ongewenste effecten: technologie-neutraal, impuls om te
investeren in interconnectors behouden, geen impact op marktkoppeling, geen
ondermijning van eerdere investeringsbeslissingen, geen versterking van
marktdominantie, voorkeur aan koolstofarme producenten waar mogelijk
Capaciteitsmarkt Verenigd Koninkrijk (II) – analyse
Capita Selecta Energierecht 2014│ 13 mei 2015 │ 28
Wat weten we?
> Goedkeuringsbeslissing capaciteitsmechanisme Verenigd Koninkrijk
> Wijst op discretie Commissie: strikte maar vage compatibiliteitscriteria
> Geen andere beslissingen tot opening formeel onderzoek of ten gronde
Wat weten we niet?
> Aanmeldingen door andere lidstaten?
> Informele contacten tussen lidstaten en Commissie?
Voorbeeld: Belgische (geannuleerde) offerteaanvraag voor nieuwe gascentrales
> Geen duidelijkheid over aanmelding of informele contacten
> Verenigbaarheid niet voor de hand liggend: uitsluiting bestaande producenten
en andere technologieën
Schaarse informatie over eventuele andere dossiers
Capita Selecta Energierecht 2014│ 13 mei 2015 │ 29
Vooruitblik
Capita Selecta Energierecht 2014│ 13 mei 2015 │ 30
Kaderstrategie voor een energie-unie (februari 2015)
Staatssteunregels ten volle uitspelen in kader van energie-unie
> Strikte toepassing van bestaande Richtsnoeren
> Herziening van de Richtsnoeren reeds in 2017-19
> Voorzieningszekerheid te evalueren binnen regionaal kader
Maar slechts een eerste stap: beperkingen aan wat je kan
bereiken middels individuele staatssteundossiers
> Globale hervorming interne elektriciteitsmarkt in 2015-16
> Capaciteitsmechanismen uiteindelijk niet meer nodig
> “zeer ambitieus wetgevingsvoorstel”
Capita Selecta Energierecht 2014│ 13 mei 2015 │ 31
Sectoronderzoek capaciteitsmechanismen (april 2015)
> Nieuwe bevoegdheid: eerste staatssteun-sectoronderzoek ooit
> Aanleiding: “redelijk vermoeden” van inbreuken op de staatsteunregels
> Onderzoek van 11 lidstaten (België, Kroatië, Denemarken, Frankrijk, Duitsland, Ierland, Italië, Polen, Portugal, Spanje en Zweden)
> Concreet: verzoeken om inlichtingen aan lidstaten alsook aan tal van andere belanghebbenden (onderscheid met specifiek staatssteunonderzoek)
− Mogelijke uitzondering: begunstigden van bestaande of geplande mechanismen: praktijk zal uitwijzen of toestemming van lidstaat in deze gevallen nodig is
> Verplichting om accuraat en volledig te antwoorden om straffe van boetes
> Ontwerpverslag eind 2015, finaal verslag zomer 2016
> Mogelijke implicaties
> Specifieke onderzoeken tegen bepaalde lidstaten
> Input voor debat over ruimere hervorming
Capita Selecta Energierecht 2014│ 13 mei 2015 │ 32
Vragen?
Dank voor uw aandacht!
Niels Baeten
Advocaat/associate Competition/Antitrust
Brussel/Parijs
Tel: + 32 2 501 91 71
Lothar Van Driessche
Advocaat/associate Energy/Projects
Brussel
Tel: + 32 2 501 92 31
Brussel
Brederodestraat 13
1000 Brussel
België
Tel: +32 (0)2 501 94 11
Fax: +32 (0)2 501 94 94