Floating Wetlands / Te Kūkūwai Rewa - education resource 13
Te Kitenga Kūkūwai Ko au te roto, ko te roto ko au
Floating Wetlands / Te Kūkūwai Rewa - education resource14
He pūnaha akoakoHe tīmatanga te pūnaha akoako nei ki te kohikohi i ngā whakaaro, ngā wheako whaiaro, me ngā mātauranga o ngā ākonga e pā ana ki te kūkūwai. Mā ēnei pātai e tātarihia ai ngā mōhiotanga o tēnā ākonga, o tēnā ākonga, arā: Nō hea? Kei hea? Kātahi ka puta mai he huarahi ako e mōhio ai rātou: Me ahu pēhea? He aha ngā mahi e pā ana ki te kūkūwai hei whakatinanatanga mai? Mutu kau ana aua mahi rā me hoki ngā mahara ki ngā mahi i oti, arā, ka pūmahara. Koia nei te ara matua hei ārahi i te ākonga ki te ruku atu ki te kaupapa. Mā ngā pātai e āta tohutohu te ākonga i tēnei ara.
Floating Wetlands / Te Kūkūwai Rewa - education resource 15
He pūnaha akoako mā te ākonga
Floating Wetlands / Te Kūkūwai Rewa - education resource16
Hei t
auira
▪Te
ōro
koha
ngan
ga o
te a
o
▪R
angi
nui r
āua
ko P
apat
ūānu
ku
▪W
haka
papa
, wha
naun
gata
nga,
iwi,
hapū
, whā
nau
▪N
gā p
ūrāk
au, p
akiw
aita
ra, w
haka
tauā
kī, p
epeh
a,
tohu
whe
nua,
tani
wha
, tip
ua, t
īpun
a, m
arae
▪Te
mar
amat
aka
a te
iwi/h
apū
▪Ta
ku ro
to, t
e w
ai, n
gā k
ai,
▪Ka
ora
te ro
to, k
a or
a ah
au –
kei
te o
ra rā
nei?
▪ Ka
itiak
itang
a –
Ko a
u tē
tahi
kai
tiaki
. Me
pēhe
a te
tiak
i? ▪
Mat
apak
ihia
ngā
ota
ota,
ngā
man
u, n
gā k
ai o
roto
? ▪
Ran
gaha
utia
ngā
kōr
ero
a ng
ā pā
keke
me
ngā
tikan
ga
kohi
kai
▪ N
gā ra
utak
i koh
ikoh
i kai
▪ Ko
wai
ngā
ota
ota
a Tā
ne?
He
aha
ngā
kōre
ro m
ō rā
tou?
Ko
wai
ō rā
tou
ingo
a?
▪H
e ah
a ng
ā ka
i o ro
to i
te w
ai?
Ko w
ai n
gā in
goa?
Kei
hea
ngā
kāi
nga
noho
? H
e ah
a
āna
kai?
Kei
te p
ai rā
nei t
e or
a? N
gā m
omo
wai
– k
a ra
ngah
au k
ōrer
o m
o te
wai
ora,
wai
mat
e, w
aita
pu, w
aim
āori
▪Ko
hea
te m
ātāp
una
o ng
ā w
ai?
▪H
e ah
a te
rere
kē o
te ro
to i
ināi
anei
i tō
mua
atu
?
▪E
pēw
hea
ana
te re
re o
ngā
wai
o te
kur
a, o
te k
āing
a rā
nei k
i te
roto
?
▪M
ahia
ngā
mah
i kei
tō m
aher
e
▪M
ā ng
ā pā
tai k
a m
āram
a
▪H
anga
i tō
tiroh
anga
ki t
ō m
aher
e
Ruku
ki t
e ho
honu
tang
aR
anga
haua
tonu
tia te
māt
aura
nga
Māo
ri a
kui
mā,
a k
oro
mā
▪I o
ti pa
i te
kaup
apa
nei?
▪H
e ah
a ēt
ahi a
tu m
ahi h
ei m
ahi m
ā te
āko
nga?
▪M
e pē
hea
te w
haka
rere
kē k
ia o
ti ai
te k
aupa
pa?
▪H
e ah
a ēt
ahi a
tu m
ahi m
e w
hai t
onuh
ia e
te
ākon
ga?
Floating Wetlands / Te Kūkūwai Rewa - education resource 17
He mahere ako mō te tau: He tauira
Te Wāhanga o te Tau
Te Kaupapa Ngā Mahi
Wāhanga 1
Ngā kōrero tuku iho ki te tamaiti. Whakapapa, whanaungatanga, Ka kōrerohia te whakapapa, te whanaungatanga, ngā pepeha, ngā tohu whenua, ngā tāhūhū kōrero o te iwi me ngā pūrākau.
Te hanga me te mahi a te kūkūwai rewa. Te whakanui i te hanganga o te kūkūwai rewa.
Ka whakamātauria te hanga o te kūkūwai rewa me ngā take i waihangatia ai. Ka rangahaua te whakapapa o aua mea, arā, o te kirihou, te huruhuru kokonati me te pāhuka piringa. Ka whakaahuangia ia wāhanga, kātahi ka whakaraupapa, ka tuhi whakamārama. Ka whakaaturia ai ngā mātauranga hou ki te whānau, otirā ki te hapori nui tonu.
Wāhanga 2
Ngā kūkūwai māori o tō ake rohe me tana rerekē i te kūkūwai rewa
Ka whakaritea he rā mō te kura ki te haere ake ki nga kūkūwai māori o te rohe. Ka tāngia ki te mapi ngā ingoa o ngā wāhi i kitea ai, me ngā kōrero o nehe o aua wāhi. Ka tāngia hoki te kūkūwai rewa ki te mapi , ka whakairi ai ki te pakitara kia kitea ai e te katoa. Ka tirohia ngā āhuatanga o te kūkūwai māori e rerekē ana i te kūkūwai rewa.
Wāhanga 3
Ngā momo wai me te wai o te roto. Ngā paruparu o te wai.
Ka matapakihia ngā momo wai māori, arā, te wai ora, te wai piro, te wai tapu, te wai horoi me te rerekē o tēnā, o tēnā. Ka matapakihia hoki ngā mahi e paruparu ai te wai o te roto.
Ngā manu, rākau, tipu, ika hoki e tata ana ki te kūkūwai rewa.
Ka tirohia, ka tautohungia hoki ngā manu, ngā rākau, ngā tipu me ngā ika kei te takiwā o te kūkūwai. Ka rite tonu te hoki atu ki te tautohu i ētahi rā kura katoa.
Wāhanga 4
He rā whakanui i ngā mahi katoa o te tau.
Ka whakaaturia atu e te ākonga ngā mahi katoa o te tau ki ngā mātua, otirā ki te whānau, te hapū, me te hapori nui tonu.
Floating Wetlands / Te Kūkūwai Rewa - education resource18
He Mahere Ako mō te Wāhanga: He Tauira
Ngā Mahi Rauemi
Wiki 1 He Kete Taiao
▪ Te ōrokohanganga o te ao;
▪ Ranginui rāua ko Papatūānuku;
▪ Te wai aroha e heke mai nei i te rangi;
▪ Te tūhonotanga o te roto ki te ākonga
He Kete Taiao – Ko Au Ko Koe, Ko Koe Ko Au – whārangi 36-38, Ranginui rāua ko Papatūānuku – whārangi 39-53
Wiki 2-3 Ka whakanuia Te Rā o Ngā Kūkūwai o te Ao i te 2 o Huitanguru. Ka haere te kura ki tētahi kūkūwai o te rohe, ka ako ai i ngā āhuatanga o reira. Tirohia te pae ipurangi nei e kitea ai ngā kūkūwai o te rohe o Te Moana-a-Toi:
www.doc.govt.nz/parks-and-recreation/tracks-and-walks/bay-of-plenty/
Mātua rangahaua ētahi kōrero mō te kūkūwai i mua i te haerenga atu: He aha te kūkūwai? He aha ana mahi? He aha ngā koiora e noho ana i reira?
Rauemi 1 – Te Hōpara Kūkūwai
Wiki 4-5 Ka tautohungia ētahi o ngā momo koiora o te kūkūwai
Rauemi 1 – Te Hōpara Kūkūwai
Wiki 6-7 Ka whakaahua i te hanganga o te kūkūwai, arā, ka whakaraupapa i ngā mahi hangahanga, ka tuhi whakamārama ai hoki
Ka rangahau i ngā whakapapa o ngā hanga, pērā i te kirihou me te huruhuru kokonati
Rauemi 2 – He Kūkūwai Rewa
Wiki 8-9 Ka hangaia mai tētahi punua kūkūwai i tō kura ake. Ka kohia ētahi rauemi hei hanga pārekereke mai mō aua tupu rā. Ka hangaia mai tētahi pārekereke. Ka kohia ētahi kākano, ētahi tōpuku rānei e tau ana te tupu ki te kūkūwai. Heoi, kaua hei poka noa te hutihuti i ngā mea e tupu kē ana ki te kūkūwai! Kia pakari rā anō, ka haria atu ngā tupu ki te kūkūwai, ka whakatō ai ki reira
Rauemi 3 – He Tauira ā-Kura
Wiki 10 Ka whakaaturia ngā mātauranga hou mō te kūkūwai ki te hapori nui tonu
Floating Wetlands / Te Kūkūwai Rewa - education resource 19
Te aroha o Ranginui rāua ko Papatūānuku
Te huihuinga o te wai i ngā kapua Evaporation
Te hokinga aroha ki a Rangi Condensation
Whakatau mai ki te uma o Papa Pure water fills all waterways
Te hekenga o te wai ki a Papa Precipitation
Image © The Enviroschools Foundation
Floating Wetlands / Te Kūkūwai Rewa - education resource20
Rauemi 1: Te Hōpara Kūkūwai
Kei te haere koe ki tētahi kūkūwai i tō rohe.
Tāngia mai he mapi o te ara atu i tō kura ki taua kūkūwai rā.
Floating Wetlands / Te Kūkūwai Rewa - education resource 21
Te Hōpara KūkūwaiKua tae kē rānei koe ki tētahi kūkūwai i tō rohe? Ko wai te ingoa o taua kūkūwai rā? Ko wai ngā hapū, ngā iwi rānei e tiaki nei i te mauri o taua kūkūwai? Whakarongo ki ngā kōrero a te hunga kaumātua mō taua kūkūwai, ka tuhi ai i ētahi pitopito kōrero.
I ahu mai tana ingoa i hea? Ko wai ngā hapū, ngā iwi rānei o reira?
He aha ētahi hītori o taua wāhi? Ko wai ngā kaitiaki o reira?
Floating Wetlands / Te Kūkūwai Rewa - education resource22
Te Hōpara KūkūwaiHe mahi tēnei mā ngā tairongo. Tāngia tō ata ki te tapawhā kei raro iho nei. Kapia ō karu. He aha tāu e rongo ai? He aha tā tō kiri e rongo ai? He aha tā tō ihu e waitohu ai? He aha tā tō wairua e roingo ai? Kei te rongo rānei koe ki ngā mauri o te taiao e whakaawe nei i a koe? Ko wai ngā mauri, ngā atua rānei e rongo nā koe? E ora ana rānei te mauri? Kei te rongo koe i a Tamanuiterā e whiti mai ana? Whakapuarehia mai ō karu. Kei te ora te mauri o Tāne, o Tāwhiri, o Haumie?
Kei te pā te hauāuru ki aku pāpāringa.
Tāwhirimātea
Tangaroa
Rongomātāne
Tūmatauenga
Papatūānuku
Urutengangana
Tamanuiterā
Ranginui
Imag
es ©
The
Env
irosc
hool
s Fo
unda
tion
Haumietiketike
Tānemahuta
Floating Wetlands / Te Kūkūwai Rewa - education resource 23
Te Hōpara Kūkūwaiāta noho, āta tāpapa rānei ki raro, ka tā ai i ētahi āhuatanga o te kūkūwai.
He tipu, he rākau
Tuhia mai ētahi o ngā mea o te kūkūwai e kite nā koe.
He ngārara, he ngāngara, he manu
He mauri, he atua
Floating Wetlands / Te Kūkūwai Rewa - education resource24
Te Hōpara Kūkūwai
Whakarongo haere ō taringa ki ngā oro o te taiao. He aha tāu e rongo nā?
He tangata, he manu He mauri, he atua, he hau
Raki
Floating Wetlands / Te Kūkūwai Rewa - education resource 25
Te Hōpara Kūkūwai
Kimihia ētahi o ngā manu nei:
Floating Wetlands / Te Kūkūwai Rewa - education resource26
Te Hōpara Kūkūwai
Kimihia ētahi o ēnei tipu, ka tā ai: raupō, tī kōuka, harakeke, kahikatea, kōwhai, kuta (wīwī), papao (tākahikahi), mānuka, toetoe.
He Mahi Hangarau: Te Hanga Whare
Me hanga ā-rōpū koutou i tētahi whare ki ngā tipu o te kūkūwai. Kia kaua te whare e teitei ake i a koutou. Hoahoatia mai tō koutou whare. He aha hei tāhū? He aha hei poupou? He aha hei pātū? He aha hei ruruku? Tautohungia ngā momo tipu o te kūkūwai hei whakamahinga mā koutou. Tohungia aua tipu ki tō mapi. Kohia ngā mea e hiahiatia ana, engari kia kaua e hao. Hangaia mai tō koutou whare ki te kura.
Floating Wetlands / Te Kūkūwai Rewa - education resource 27
Te Hōpara Kūkūwai
Whakarongo ki tētahi o ngā pūrākau a tō iwi mō te kaitiaki o te kūkūwai, ka whakautu ai i ēnei pātai:
Ko wai te kaitiaki? He pēhea tōna āhua? Kei hea ia e noho ana? He aha ngā kōrero mōna?
Tāngia te kaitiaki i raro iho nei.
Kaitiakitanga
He Kaitiaki tēnei
Floating Wetlands / Te Kūkūwai Rewa - education resource28
Rauemi 2 He Kūkūwai Rewa
He mea hanga mai te kūkūwai ki ngā hanga o raro iho nei. Kutia ngā whakaahua me ngā pitopito kōrero, ka whakapiri ai i ngā kōrero ki te whakaahua e tika ana.
He huruhuru kokonati.
Kua hurihia te maha o ngā pātara kirihou hei whāriki mō ngā tipu.
Mā te kāpia mā e piri ai ngā paparanga e whā o te whāriki.
Kua pokapokaina a runga mō ngā tipu
Floating Wetlands / Te Kūkūwai Rewa - education resource 29
He Kūkūwai Rewa
Kimihia ngā kupu hou e pā ana ki te hanganga o te kūkūwai rewa.
kū a we pi i ti e o u whā
ra kū e ri na pu e u u ri
pi tu wa ti e ra ha e u ki
re ka wu i wha nga ri nga ro e
ha re a we ra mu mi whi na who
kā pi a hu ra hi ro o e mo
me ru i ta u ti ho ta to ki
o ka he ki re pā ni o no ri
whu re wa re a hi ta ta e ho
na o ku whe pū u ne ra ri u
ma tu ko ra te ri e ro mo i
a ru re e a ma i u o nu
hu ru hu ru wha ha ko ko na ti
kūkūwai otaota tipu
huruhuru kāpia whāriki
kokonati puare hanganga
pātara rewa rahi
kirihou piri maha
Tāngia ētahi o ngā hanga o te kūkūwai rewa
Floating Wetlands / Te Kūkūwai Rewa - education resource30
Rauemi 3 He Tauira ā-Kura
Mēnā e kaha whai ana tō kura, tō hapori rānei ki te hanga i tētahi kūkūwai rewa koia tēnei ko te tauira a tētahi kura, arā, Te Kura Kaupapa Māori o Te Rotoiti.
Tēnā, whakaraupapahia ngā pikitia e rima.
He mea hanga mai te mahere mō te kūkūwai rewa i Te Rotoiti e tētahi tohunga.
Ka hangaia mai te kūkūrewa, ā, ka haria atu ki Te Rotoiti
Heoi, nā ngā tamariki anō ngā tipu i whakatō.
Kātahi ka rite te rā hei whātorotoro mā te hapori i te kūkūwai rewa.
Kei Te Rotoiti taua kūkūwai rewa, taka rawa ki tēnei wā.
Floating Wetlands / Te Kūkūwai Rewa - education resource 31
Floating Wetlands / Te Kūkūwai Rewa - education resource32
Floating Wetlands / Te Kūkūwai Rewa - education resource 33
Hei Mahi anō (mā te Kura)A 1. Kohia he kākano i t/ētahi kūkūwai o tō rohe
2. Whakatipuria ngā tipu i roto i tētahi whare āhuru
3. Whakahokia ngā tipu ki tētahi kūkūwai, ka whakatō ai ki reira
E. Torotoro haere i te taha o tētahi tohunga taiao
I. Hangaia mai, kohia rānei ētahi whakaahua o te tipu haere o tētahi momo ika o te kūkūwai
O. Whakaarihia mai te hanganga mai o te kūkūwai rewa
U. Tāngia ētahi kōrero whakamārama mō ngā momo tipu, manu hoki tērā e kitea i tētahi ara i roto o te kūkūwai
HA. Waituhia mai te wai, tētahi tipu, tētahi manu, tētahi āhuatanga kē rānei o te kūkūwai