หนวยงานทเผยแพร หนวยงานทะเบยนมะเรงกลมงานเทคโนโลยและสารสนเทศสถาบนมะเรงแหงชาต 268/1ถนนพระราม6เขตราชเทวกรงเทพฯ10400 โทร.023547028-35ตอ2700,2416
Distributedby InformationTechnologyDivision NationalCancerIntitute, RamaIVRoad,RatchathewiDistrict, Bangkok10400,Thailand. Tel.+66(0)22026800ext.2700,2416 Fax+66(0)26445373 http://www.nci.go.th
ปทพมพ 2558
Published 2015
ISBN 978-616-11-2729-9
จดพมพโดย บรษทนวธรรมดาการพมพ(ประเทศไทย)จ�ากด
ผลงานนใช สญญาอนญาตของครเอทฟคอมมอนสแบบแสดงทมา-ไมใชเพอการคา-อนญาตแบบเดยวกน 3.0ตนฉบบ
รองปก
ค�าน�า โรคมะเรงเปนปญหาสาธารณสขทสาคญ ของประเทศเปนสาเหตการเสยชวตอนดบหนงในคนไทย การทาทะเบยนมะเรงเปนสงจาเปนพนฐานททาใหทราบถง อตราการเกดโรค อตราการเสยชวต และแนวโนมของการเกดโรค ใชเปนขอมลในการวางแผนการปองกนและควบคมโรค อกทงเปนขอมลในการตดตามและประเมนผลการดาเนนงาน นบวาเปนความโชคดของประเทศไทย ทใหความสาคญในเรองน โดยไดมการจดทาทะเบยนมะเรง ครงแรกท คณะแพทยศาสตร มหาวทยาลยเชยงใหม ในป พ.ศ. 2504 จากนนกมทะเบยนมะเรงอกหลายแหงจดตงขนเปนลาดบทวประเทศ จนในปจจบนเมอกระทรวงสาธารสขกาหนดแผนการจดระบบสขภาพ โดยแบงเปนเขตสขภาพ 13 เขต มการพฒนาระบบบรการ ทตอบสนองตอปญหาสาธารณสขสขภาพทงหมด ทเปนปญหา 10 สาขา รวมถงสาขาโรคมะเรง ทาใหในปจจบน การขยายตวการทาทะเบยนมะเรง เพมขนอยางรวดเรว ในการทาทะเบยนมะเรงนน จะตองมการจดเกบขอมลโดยใชหลกเกณฑเดยวกน ซงเปนหลกมาตรฐานสากล เพอจะใหไดขอมลทถกตอง มคณภาพ และนาไปใชประโยชนไดอยางแทจรง สถาบนมะเรงแหงชาต จงไดรวมมอกบ หนวยทะเบยนมะเรงของโรงพยาบาลมะเรงภมภาค และของมหาวทยาลย จดทาคมอการทาทะเบยนฉบบภาษาไทย เพอใหเจาหนาท บคลากรทางการแพทย โดยเฉพาะในหนวยทะเบยนมะเรงทเรมใหม ใชเปนแนวทางในการดาเนนงาน กระผมขอขอบคณ ทานผเชยวชาญดานการทาทะเบยนมะเรง ทกทานทไดทมเทและเสยสละเวลา ในการจดทาคมอในครงน และหวงเปนอยางยงวา คมอการทาทะเบยนมะเรงฉบบน จะเปนประโยชน ตอทานทงหลาย
(นพ.วรวฒ อมสาราญ) ผอานวยการสถาบนมะเรงแหงชาต
สารบญเรอง หนา
บทท1. ประวตการกอตงทะเบยนมะเรง 1 - 3 รศ.นพ.สรพล เวยงนนท
บทท2. การจดตงหนวยทะเบยนมะเรง 4 - 8 อ.รงสยา บวสม, อ.อญชล ศภอรรถกร ● จดมงหมายของการจดตงทะเบยนมะเรง 4 ● ชนดของการทาทะเบยนมะเรง 4 ● ขนตอนการจดตงทะเบยนมะเรง 5
บทท3. แหลงขอมลทะเบยนมะเรง 9 - 23 อ.กาญจนา ดาวประเสรฐ,อ.วสนต จนทรสอาด,อ.อาทตย เลขลบ ● วธการรวบรวมขอมลทะเบยนมะเรง 10 ● ตวแปรสภาพหลงการรวบรวม 11 ● คมอการกรอกแบบรายงานโรคมะเรง 15
บทท4. การใหรหสICD-O 24 - 45 พญ.จตราพร ธนบด, พญ.ทวาพร เทศสวสดวงศ ● การลงรหสโรค 24 ● การลงตาแหนง Topography 25 ● ขอยกเวนในการใหรหสโรค ICD - O 40
บทท5. การควบคมคณภาพ 48 - 54 ผศ.นายแพทยภทรวฒ วฒนศพท, อ.วราภรณ ภธวฒ ● ความเปรยบเทยบกนไดของขอมล (Comparability) 48 ● ความสมบรณ (Completeness) 49 ● ความนาเชอถอ (Validity) 52 ● ระยะเวลา (Timeliness) 54
บทท6. การวเคราะหขอมลทะเบยนมะเรง 55 - 61 นพ.ดลสข พงษนกร,ดร.กฤตกา สวรรณรงเรอง ● อบตการณเฉพาะกลมอาย 56 ● การควบคมอาย 57
บทท7. การจดท�ารายงาน 62-63 ดร.กฤตกา สวรรณรงเรอง, อ.รงสยา บวสม
บทท8. จรยธรรมและความปลอดภยของขอมล 64-66 ดร.ศลพร แสงกระจาง ● โครงสรางการบรหารงาน 65
บทท 1ประวตการกอตงทะเบยนมะเรง
การกอตงทะเบยนมะเรง
ทะเบยนมะเรงในประเทศไทย เรมตนทคณะแพทยศาสตร มหาวทยาลยเชยงใหมตงแต พ.ศ. 2504 ซงเรมดาเนนงานหนวยทะเบยนผปวยโรคมะเรง โครงการโรคมะเรง โดยความรเรมของ ศาสตราจารยนายแพทย โอกาส พลางกร ศาสตราจารยนายแพทยธนยโสภาคย เกษมสนต และ Dr. Robert A. Wise เปนผดาเนนงานการเกบสถต ใหหนวยงานนแฝงอยในภาควชาศลยศาสตร โดยมศาสตราจารยนายแพทยโอกาส พลางกร เปนประธานคณะกรรมการทะเบยนมะเรง และแพทยหญงนมต มารตน เปนเลขานการ ตงแตป พ.ศ. 2506 เปนตนมา ซงคณะกรรมการดาเนนงานผปวยโรคมะเรง มการแตงตงทก 2 ป และเปลยนแปลงไปทก 2 ป ป พ.ศ. 2514 สถาบนมะเรงแหงชาต รวบรวมขอมลผปวยมะเรงและรายงานอบตการณมะเรง อยางไรกตามขอมลทไดยงจากด ในเวลาตอมาประเทศไทย ไดรบความรวมมอจาก International Agency for Research on Cancer (IARC) โดยนายแพทย Max Parkin สนบสนนการกอตงทะเบยนมะเรงระดบประชากรโดยมการกอตงในจงหวดเชยงใหม ขอนแกน สงขลา ในป พ.ศ. 2528, 2530 และ 2533 ตามลาดบ
ทะเบยนมะเรงภาคเหนอ
ทะเบยนมะเรงในภาคเหนอ เรมแรกทจงหวดเชยงใหมในป พ.ศ. 2528 ดาเนนการโดยหนวยทะเบยนมะเรง สงกดคณะแพทยศาสตร มหาวทยาลยเชยงใหม ซงถอเปนการจดตงทะเบยนมะเรง แหงแรกของประเทศไทย ทะเบยนมะเรงเชยงใหม ไดเขารวมเปนสมาชกของสมาคมทะเบยนมะเรงนานาชาต (International Association for Cancer Registry; IACR) ตงแต 30 พฤศจกายน 2537 ตอมาไดมการจดทาทะเบยนมะเรงระดบประชากร ในจงหวดลาปาง โดยเปนโครงการวจยของคณะวจยจากสถาบนมะเรงแหงชาต รวมกบโรงพยาบาลมะเรงลาปาง การศกษาวจยแบบยอนหลงในจงหวดลาปางไดเรมเกบขอมลตงแตป พ.ศ. 2531 - 2535 ตอมามการจดตงโรงพยาบาลมะเรงลาปาง จงมการจดทาทะเบยนมะเรงระดบโรงพยาบาล และระดบประชากรในป พ.ศ. 2538 เปนตนมา ทะเบยนมะเรงลาปางไดเขารวมเปนสมาชกของสมาคมทะเบยนมะเรงนานาชาต (International Association for Cancer Registry; IACR) ตงแต พฤษภาคม 2545 และมการจดทาทะเบยนมะเรงระดบประชากรในจงหวดอน ๆ ซงอยภายใตความรบผดชอบของงานทะเบยนมะเรง โรงพยาบาลมะเรงลาปาง ไดแก จงหวดลาพน จงหวดพษณโลก เรมในป พ.ศ. 2546, จงหวดแพร เรมในป พ.ศ. 2554, จงหวดเชยงราย เรมในป พ.ศ. 2557 และจงหวดพะเยา เรมในป พ.ศ. 2558
คมอการท�าทะเบยนมะเรง 1
ทะเบยนมะเรงภาคตะวนออกเฉยงเหนอ
ทะเบยนมะเรงระดบประชากร ในภาคตะวนออกเฉยงเหนอมทงหมด 3 แหง เรมกอตงแหงแรกทคณะแพทยศาสตร มหาวทยาลยขอนแกน ในป พ.ศ. 2527 นาโดย นพ.วนชย วฒนศพท ไดรบการสนบสนนจาก IARC และทนจากสมาคมพทธศาสนา ประเทศญปน ในป พ.ศ. 2528 รวบรวมขอมลโรงพยาบาลและป พ.ศ. 2530 ขยายเปนทะเบยนมะเรงระดบประชากร จงหวดขอนแกน ตอมามการจดทาโครงการคดกรองมะเรงปากมดลก ทจงหวดนครพนม นาโดยคณะของ ดร. เพชรรนทร ศรวฒนกล และ รศ.นพ. หชชา ศรปลง ซงมการทาทะเบยนมะเรง จงหวดนครพนม รวมดวยในป พ.ศ 2540 แตเนองจากเปนเฉพาะโครงการ ทะเบยนมะเรงนครพนมจงไมตอเนอง ตอมามการจดตงโรงพยาบาลมะเรงภมภาค ในเขตภาคตะวนออกเฉยงเหนอ จดตงทจงหวดอดรธาน และจงหวดอบลราชธาน และไดมการจดทาทะเบยนมะเรงระดบประชากร ขนภายใตความรบผดชอบของโรงพยาบาลมะเรง ทะเบยนมะเรงจงหวดอบลราชธาน เรมดาเนนการป พ.ศ. 2543 และจงหวดอดรธานเรมดาเนนการป พ.ศ 2545
ทะเบยนมะเรงภาคกลาง
ในเขตภาคกลาง สถาบนมะเรงแหงชาต จดทาทะเบยนมะเรงกรงเทพมหานคร เรมตงแตป พ.ศ. 2533 ตอมาไดขยายการจดทาทะเบยนมะเรงระดบประชากร ไปยงเขตพนทจงหวดใกลเคยง ไดแก จงหวดราชบร จงหวดกาญจนบร จงหวดพระนครศรอยธยา เรมในป พ.ศ. 2543 สวนงานทะเบยนมะเรง โรงพยาบาลมะเรงลพบร รบผดชอบตามภารกจหลกเรมตนในป พ.ศ. 2542 รวบรวมขอมลทะเบยนมะเรงระดบโรงพยาบาลมะเรงลพบร และในป พ.ศ. 2544 เรมทาฐานขอมลทะเบยนมะเรงระดบประชากรจงหวดลพบร และทะเบยนมะเรงจงหวดปทมธาน รบผดชอบโดยโรงพยาบาลมหาวชราลงกรณธญบรเรมตนรวบรวมขอมลในป พ.ศ. 2547
ทะเบยนมะเรงภาคใต
หนวยระบาดวทยา คณะแพทยศาสตร มหาวทยาลยสงขลานครนทร จงหวดสงขลา เปนหนวยงานทเรมตนการทาทะเบยนมะเรงในลาดบตน ๆ ของประเทศไทย ภายใตความรบปดชอบของหนวยระบาดวทยา คณะแพทยศาสตร มหาวทยาลยสงขลานครนทร โดยม รศ.นพ.หชชา ศรปลง เปนผอานวยการศนยทะเบยนมะเรง และเปนผเชยวชาญทางดานการจดทาทะเบยนมะเรงในระดบนานาชาต ลาสดมการขยายการจดทาทะเบยนมะเรงจงหวดปตตาน สวนโรงพยาบาลมะเรงสราษฎรธานรบผดชอบตามภารกจหลกเรมตน จดทาทะเบยนมะเรงจงหวดสราษฎรธานในป พ.ศ. 2547 และจงหวดกระบใน ป พ.ศ 2556 นอกจากนนในป 2540 ทางสถาบนมะเรงแหงชาตยงไดเรมทาทะเบยนมะเรงระดบประชากรในจงหวดประจวบครขนธขนอกจงหวด
ทะเบยนมะเรงภาคตะวนออก
สถาบนมะเรงแหงชาต จดทาทะเบยนมะเรง ในจงหวดเขตพนทภาคตะวนออก ไดแก จงหวดระยอง ในป พ.ศ. 2540 สาหรบโรงพยาบาลมะเรงชลบร ไดมการจดทาทะเบยนมะเรงระดบประชากรจงหวดชลบร ขนเรมดาเนนการป พ.ศ. 2446
คมอการท�าทะเบยนมะเรง2
การรายงานและหนงสอทตพมพ
ป พ.ศ. 2536 ตพมพ Cancer in Thailand ฉบบแรก อยใน series ของ IARC technical report เปนอบตการณมะเรงในประเทศไทย ระหวางป พ.ศ. 2531 - 2534 เปนอบตการณจากสจงหวดคอจงหวดเชยงใหม จงหวดขอนแกน กรงเทพมหานครฯ และจงหวดสงขลา หนงสอ cancer in Thailand ฉบบท 2 ยงคงอยใน series ของ IARC technical report เปนสถตโรคมะเรงในชวงป พ.ศ. 2535 - 2537 โดยคาดประมาณจาก 5 จงหวด เพมจากเดมอกหนงจงหวด คอ จงหวดลาปาง ตงแตฉบบท 3 เปนตนมา สถาบนมะเรงแหงชาต กรมการแพทย กระทรวงสาธารณสข เปนผรบผดชอบตพมพ คณะบรรณาธการมาจากทะเบยนมะเรงตาง ๆ ฉบบท 3 เปนสถตในชวงป พ.ศ. 2538 - 2540 เปนสถตทคาดประมาณไดขอมลจากแปดจงหวด โดยเพมขนอกสามจงหวด คอ จงหวดนครพนม จงหวดระยอง และจงหวดประจวบครขนธ ปจจบน เปนฉบบท 8 ป 2010 - 2012 โดยรบความรวมมอจากหนวยงานตาง ๆ ททาทะเบยนไดแก มหาวทยาลยเชยงใหม มหาวทยาลยขอนแกน โรงพยาบาลมะเรงลาปาง โรงพยาบาลมะเรงลพบร โรงพยาบาลมะเรงชลบร โรงพยาบาลมะเรงอบลราชธาน โรงพยาบาลมะเรงอดรธาน โรงพยาบาลมะเรงสราษฎรธาน และโรงพยาบาลมหาวชราลงกรณธญบร
คมอการท�าทะเบยนมะเรง 3
การทาทะเบยนมะเรง หมายถง ขบวนการในการรวบรวมขอมลอยางตอเนอง เกยวกบจานวนการเกด และ ลกษณะตาง ๆ ของโรคมะเรงทกชนด ทเกดจากทกตาแหนงอวยวะในรางกาย รายละเอยดของเนองอกทควรรายงานน อาจแตกตางในแตละหนวยทะเบยนมะเรง ขนอยกบความสนใจ และสภาวะของแตละแหง
จดมงหมายของการท�าทะเบยนมะเรง
1. เพอทจะมขอมลเกยวกบโรคมะเรงตาง ๆ ทาใหทราบระดบของปญหา ทราบชนดของมะเรงทพบบอยและแนวโนมของมะเรงนน ๆ 2. เปนขอมลในการศกษาระบาดวทยา และนามาวางแผนในการปองกน และควบคมโรคมะเรงของประเทศ
ชนดของการท�าทะเบยนมะเรง
การทาทะเบยนมะเรง จาแนกเปน 1. Population-based cancer registry (ทะเบยนมะเรงระดบประชากร หรอ ระดบชมชน) 2. Hospital-based cancer registry (ทะเบยนมะเรงระดบโรงพยาบาล 3. Special cancer registry (ทะเบยนมะเรงเฉพาะสวน หรอ อวยวะ) 4. Pathology registry แตทนยมทาโดยทวไปม 2 ชนดคอ ทะเบยนมะเรงระดบประชากร และทะเบยนมะเรงระดบโรงพยาบาล
1. Population-based cancer registry (ทะเบยนมะเรงระดบประชากร หรอ
ระดบชมชน)
เปนการรวบรวมขอมลผปวยโรคมะเรงจากแหลงตาง ๆ ทเกดขนในกลมประชากร ในพนทเปาหมาย ประโยชน 1. แสดงปญหาในชมชน ทาใหทราบอบตการณ, อตราตาย, อตราการอยรอด 2. เปนขอมลทางออมทใชสนบสนนการตดตามผปวย 3. ชวยในการวางแผนและประเมนผลการควบคมปองกน และ การรกษาโรคมะเรงในชมชน 4. ขอมลพนฐานงานวจย
บทท 2การจดตงหนวยทะเบยนมะเรง
คมอการท�าทะเบยนมะเรง4
2.Hospital-basedcancerregistry(ทะเบยนมะเรงระดบโรงพยาบาล)
เปนการรวบรวมขอมล ผปวยมะเรงทกราย ทเขามารบการรกษาในโรงพยาบาลแหงนน ๆ โดยไมจากดภมลาเนาของผปวย ประโยชน 1. แสดงปญหาของมะเรงในโรงพยาบาล 2. แสดงถงคณภาพการใหบรการรกษาพยาบาลผปวย 3. แสดงถงอตราการอยรอด , ภาวะแทรกซอนของโรงพยาบาล 4. ขอมลพนฐานงานวจย
การจดตงหนวยทะเบยนมะเรง
การจดตงหนวยทะเบยนมะเรงประกอบไปดวยปจจยทสาคญ 3 ประการดวยกนคอ 1. คน (จานวนคนและองคความร) 2. สงของ (อปกรณทใชในการทา) 3. งบประมาณ
1.คน(จ�านวนคนและองคความร)
● จานวนคน ขนอยกบ ขนาดของหนวยทะเบยนมะเรงวามขอมลผปวยมะเรงตอปมากแคไหน ● องคความร ความรทจาเปนในการทะเบยนมะเรงประกอบดวย 1. ความรเบองตนในการทาทะเบยนมะเรง 2. ความรในการใหรหส ICD-O 3. ความรในการวเคราะหขอมลทะเบยนมะเรงขนพนฐาน 4. ความรในโปรแกรมทใชจดเกบขอมลทะเบยนมะเรง
2.สงของ(อปกรณท ใช ในการท�า)
● แบบฟอรมทใชในการเกบขอมล ● เครอง คอมพวเตอร ● โปรแกรมทใชในการเกบขอมล
3.งบประมาณ
เปนสงจาเปนในการทาทะเบยนมะเรง สวนจานวนงบนนขนอยกบบรบทของแตละโรงพยาบาลนน ๆ
คมอการท�าทะเบยนมะเรง 5
เกณฑในการจดอตราก�าลงของหนวยทะเบยนมะเรง
จ�านวนผปวยมะเรงรายใหมในแตละป
(ราย/ป)
จ�านวนเจาหนาท จ�านวนเครองคอมพวเตอร
(เครอง)แพทย(คน)
พยาบาล(คน)
เจาหนาททะเบยนมะเรง(คน)
>1,000 1 1 1 2
1,000 - 1,500 1 1 1 2
1,500 - 2,000 1 1 2 3
>2,000 1 1 3 4
หมายเหต โดยเฉลยแลวเวลาทใช ในการในการเกบขอมลทะเบยนมะเรง ประมาณ 13 - 15 นาท/รายโดยทขอมลทกอยางจะตองอยทจดเดยวกนและทาตอเนองกน ประกอบดวย 1. คดลอกขอมล ใชเวลา 7-10 นาท/ราย 2. ใหรหสโรค ICD-O และรหสทอย 1 นาท/ราย 3. บนทกขอมลลงระบบคอมพวเตอร 5 นาท/ราย
เครองคอมพวเตอรท ใช ในการท�าทะเบยนมะเรง
ควรเปนคอมพวเตอรทมคณสมบตขนตาดงตอไปน
คณสมบตเฉพาะเครอง เครองตวท1
ระบบปฏบตการ Window 7 ขนไป
หนวยความจา 4 GB
HD 250 GB ขนไป
การใชงาน Key ปกต
หมายเหต เครองปกตทมขายในทองตลาดทวไป
ขนตอนการจดตงทะเบยนมะเรง
1. แตงตงคระกรรมการทะเบยนมะเรง การเรมตนทาทะเบยนมะเรง มความจาเปนอยางยงทตองมคณะกรรมการควบคมนโยบาย คณะกรรมการดาเนนงาน ซงจะตองประกอบไปดวย ผทาทะเบยนมะเรง ผสนบสนน ผใหขอมลและผใชขอมล แผนของทะเบยนมะเรงควรไดรบความเหนชอบจากองคกรวชาชพ 2. ก�าหนดวตถประสงค จะตองมการกาหนดวตถประสงคในการทาใหชดเจน ในบรบทของขดความสามารถในทางการแพทยและความตองการของโรงพยาบาล
คมอการท�าทะเบยนมะเรง6
3. ทตงของทะเบยนมะเรง ขนอยกบบรบทของโรงพยาบาลนน ๆ อยางไรกตามการบรหารงานของทะเบยนมะเรงตองเปนเอกเทศ ทสามารถจะขยายและรองรบการเตบโตของทะเบยนมะเรงในอนาคตได สาหรบการวางแผนใชพนท นอกเหนอจากพนทสานกงาน ควรวางแผนใหมพนทสาหรบการเกบเอกสารในรปแบบตาง ๆ รวมทงสาหรบคอมพวเตอร ซงจะมมากขนเรอย ๆ 4. การเงนและงบประมาณ งบประมาณทใช ในการดาเนนงานของทะเบยนมะเรง ขนกบขนาดของประชากรและพนททรบผดชอบ จานวนและชนดของแหลงขอมลในพนท รายละเอยดของขอมลทจดเกบ การตดตามสถานภาพของผปวย ทงนงบประมาณทใชมกจะตองเพมขนเรอย ๆ เมอเวลาผานไป จากจานวนผปวยและขอมลในฐานทะเบยนทเพมขน สงผลใหเปนภาระในการตดตามผปวยมากขน รวมทงความตองการบคคลากรทมความสามารถในการวเคราะหและ การเผยแพรขอมล 5. บคคลากร ปจจยของความสาเรจในการทาทะเบยนมะเรง คอหวหนาทมความเปนผนาทสามารถใหความ ชวยเหลอผรวมงาน สวนจานวนบคคลากรขนอยกบภาระงาน ไดแกจานวนขอมล วธการรวบรวมขอมล การใหรหสโรค การตรวจสอบความซาซอนของขอมล การตรวจสอบความครอบคลม และความตอเนองของกระบวนการทะเบยนมะเรง รวมทงการวเคราะห การนาเสนอขอมล ดงนนทะเบยนมะเรงควรมบคคลากรทพอเพยง มภาระงานทเหมาะสม โดยทวไปทะเบยนมะเรงมแนวโนมทจะมจานวนบคคลากรนอย บคคลากรของทะเบยนมะเรงควรประกอบดวย ผทมความรความสามารถและประสบการณทางการแพทยทผานการฝกอบรมกระบวนการทาทะเบยนมะเรง ในหลายทะเบยนมะเรงมหวหนาเปนแพทย ทมความรดานระบาดวทยาและ/หรอการสาธารณสขหรอมะเรงวทยา ในทะเบยนมะเรงทใหญอาจจะมทปรกษาดานพยาธวทยา การรกษาโรคมะเรง นกสถตและนกระบาดวทยา สวนบคคลากรดานเทคนค ไดแก เจาหนาทในการคนหาขอมลผปวยและการคดลอกขอมลผปวย รวบรวมขอมลผปวย การลงรหสโรค และการเกบเอกสาร สวนบคคลกรดานคอมพวเตอรทมประสบการณและทางานตอเนองในทะเบยนมะเรงจะชวยพฒนากระบวนการเกบและการเรยกขอมลใหสมบรณขนเรอย
จ�านวนบคคลากรของทะเบยนมะเรงทอยางนอยควรม
ประเภท จ�านวน หนาท/ความรบผดชอบ
1. แพทย อยางนอย 1 ตาแหนง
ทปรกษาดานพยาธวทยา การรกษาโรคมะเรง
2. พยาบาล/เจาหนาทเวชสถต
อยางนอย1 ตาแหนง
คนหาผปวยและการคดลอกขอมลผปวย รวบรวมขอมลผปวย การลงรหสโรค การบนทกขอมล การเกบเอกสาร และวเคราะหขอมล
3. บคลากรดานเทคนค
อยางนอย 1 ตาแหนง
เปนผชวยในการคนหาผปวยและการคดลอกขอมลผปวย รวบรวมขอมลผปวย การลงรหสโรค การบนทกขอมล การเกบเอกสาร และวเคราะหขอมล
คมอการท�าทะเบยนมะเรง 7
6. การฝกอบรม(training) การฝกอบรมเปนสงสาคญในการดาเนนการทะเบยนมะเรง การเพมพนความรและประสบการณของบคคลากรสวนใหญสงสมระหวางการทางาน อยางไรกตามการฝกอบรมยงมความจาเปน การฝกอบรมเปนรปแบบและตอเนองควรทาอยางสมาเสมอ เพอหลกเลยงและปองกนการปฏบตการแบบซา ๆ ทเกดในรายบคคล และการฝกอบรมเปนรปแบบยงเปนการเปดโอกาสใหบคคลากรในแตละหนาทมโอกาสไดอภปราย แลกเปลยนประสบการณ การฝกอบรมยงเปนชวยการรกษาบคคลากรใหยงยนอยกบองคกร สาหรบการลงทะเบยนมะเรงแบบ self-reporting system การฝกอบรมเปนความจาเปนอยางยง ในอนทจะใหเกดความเขาใจและแนวปฏบตใหตรงกน นอกเหนอจากการฝกอบรมเปนรปแบบแลว จาเปนจะตองมคมอปฏบตการของทะเบยนมะเรงดวย
คมอการท�าทะเบยนมะเรง8
หลกการสาคญของการจดทาทะเบยนมะเรงระดบประชากร คอ การรวบรวมขอมลโรคมะเรงจากหลาย ๆ แหลงขอมลโดยครอบคลมประชากรในพนทนน ๆ แหลงขอมลอาจจะอยภายในพนทหรอจงหวดใกลเคยง โดยไมคานงวาขอมลทรวบรวมจากแหลงขอมลตาง ๆ จะเหมอนกนหรอไม การรวบรวมขอมลจากหลายแหลงขอมล เพอความครบถวนของขอมลมากทสด แตทงนการบนทกขอมลในโปรแกรมจะตองไมซาซอนกน (ยกเวนกรณทพบมะเรงมากกวา 1 ตาแหนงสามารถบนทกขอมลผปวยไดมากกวา 1 ราย) แหลงขอมลทะเบยนมะเรง สามารถจดเปน 3 กลมหลก ดงน 1. ขอมลจากโรงพยาบาล 2. ขอมลจากหองปฏบตการตรวจทางพยาธวทยา 3. ขอมลจากใบมรณะบตร (ยกเวนในกรณการจดทาทะเบยนมะเรงระดบโรงพยาบาล) 1. ขอมลจากโรงพยาบาล เปนแหลงขอมลหลกสาหรบการรวบรวมขอมลทะเบยนมะเรง ลกษณะของการรวบรวมขอมล คอ รวบรวมขอมลผปวยมะเรงรายใหมทไดรบการตรวจวนจฉย หรอรกษาโรคมะเรงในโรงพยาบาลในพนทนน ๆ ใหครบถวน แหลงขอมล ประกอบดวย ● โรงพยาบาลรฐ /โรงพยาบาลเอกชน ● คลนกเอกชน ● สถานบรการดแลผปวยระยะทาย (Hospice/palliative care) ควรมการรวบรวมขอมลเชนกน เนองจากทาใหทราบประวตการวนจฉยโรค การตรวจตามนด จนกระทงขอมลการเสยชวตของผปวยมะเรง ● โรงพยาบาลหรอสถานบรการรกษาโรคมะเรงในพนทใกลเคยง ทรบ - สงตอผปวยโรคมะเรงเพอการรกษาเฉพาะทางโรคมะเรง เชน เคมบาบด รงสรกษา เปนตน การรวบรวมขอมลอาจะทาตงแตชวงเรมตน การวนจฉยโรค การรกษา หรอการนดตรวจตดตามผปวยการจดทาทะเบยนมะเรงระดบโรงพยาบาล จานวนผปวยและชนดของผปวยมะเรง ทมารบบรการอาจจะแตกตางกนไปขนอยกบแพทยผเชยวชาญทรกษาโรคมะเรงของโรงพยาบาลนน ๆ วธการการรวบรวมขอมลในโรงพยาบาล ● การคดลอกขอมลจากแฟมเวชระเบยนผปวย คนหารายชอจากทะเบยนผปวยโดยใชรหสการวนจฉยโรค (ICD-10) ระบเปนโรคมะเรง ● การรวบรวมขอมล จากฐานขอมลเครอขายคอมพวเตอรโรงพยาบาล ซงออกแบบจดทาโปรแกรมตามตวแปรทกาหนด
บทท 3แหลงขอมลและตวแปรรวบรวมขอมล
ทะเบยนมะเรง
คมอการท�าทะเบยนมะเรง 9
2. ขอมลจากหองปฏบตการตรวจทางพยาธวทยา ผลพยาธวทยาเปนแหลงขอมลสาคญ ใชยนยนผลการตรวจวนจฉยการเปนมะเรง ผปวยมะเรงสวนใหญมกจะไดรบการตรวจวนจฉย โดยการตรวจทางพยาธวทยาจากแพทย อยางไรกตามจานวนผปวยทไดรบการตรวจ ทางพยาธวทยาอาจแตกตางกนไปในแตละแหงขนอยกบชนดของโรคมะเรง และสภาวะของผปวย นอกจากนอาจมแหลงขอมลของหองตรวจปฏบตการอน ๆ เชน หองปฏบตการทางโลหตวทยา ศนยเอกซเรยคอมพวเตอร , MRI ถาสามารถเขาถงขอมลได จะทาใหการรวบรวมขอมลครอบคลมยงขน อยางไรกตามขอมลจากผลพยาธวทยา อาจมขอจากดในสวนของขอมลทวไปของผปวย เชน รหสประจาตว ทอยของผปวย ซงจาเปนตองนาขอมลผลพยาธวทยา มาตรวจสอบกบฐานขอมลทะเบยนมะเรงกอนเสมอ วธการการรวบรวมขอมลผลพยาธวทยา ● คนจากใบรายงานผลพยาธ ● คนผานทางโปรแกรมฐานขอมลรายงานผลพยาธวทยาของโรงพยาบาลหรอของหองปฏบตการ 3. ขอมลจากใบมรณะบตร ใบมรณะบตรเปนแหลงขอมลหนงซงเปนขอมลทแพทย ไดระบสาเหตการเสยชวตของผปวยในใบรายงานการเสยชวต ในประเทศทกาลงพฒนาการระบสาเหตการเสยชวต ของประชากรยงมขอจากด เนองจาก ขอมลรายงานการเสยชวตไมถกตอง แมนยา โดยเฉพาะกรณทผปวยเสยชวตทบาน สาเหตการเสยชวตไมถกระบโดยแพทย ทาใหขอมลขาดความนาเชอถอ แตอยางไรกตามในการจดทาทะเบยนมะเรงระดบประชากรจาเปนตองรวบรวมขอมลจาก ใบมรณะบตรเพอความครบถวนของการจดทาทะเบยนมะเรงระดบประชากร (การจดทาทะเบยนมะเรงระดบโรงพยาบาลไมตองรวบรวม) การรวบรวมขอมลจากใบมรณะบตร มวตถประสงค ดงน ● คนหาผปวยมะเรงทยงไมถกรวบรวมขอมลในฐานขอมลทะเบยนมะเรง ● บนทกวนทเสยชวต/สาเหตการเสยชวตของผปวยมะเรง ลงในฐานขอมล อาจจะนาไปใชในการวเคราะหอตรารอดชพได ● เปนวธหนงทสามารถประเมนความครบถวนของการรวบรวมขอมลทะเบยนมะเรง (Completeness)
คมอการท�าทะเบยนมะเรง10
วธการรวบรวมขอมลทะเบยนมะเรง
ตามกระบวนการจดทาทะเบยนมะเรงมวธการรวบรวมขอมลหลกดงน 1. Active method รวบรวมขอมลโดยเจาหนาทของทะเบยนมะเรงเขาไปยงแหลงขอมล ทาการคดลอกขอมลและใหรหสโรคเอง ขอด ● ของบประมาณไดมากและงาย ● สามารถเรมเกบขอมลไดทนท ● ถาบคลากรมคณภาพ ขอมลเกบไดครบถวน ● บคลากรไดไปเกบถงแหลงขอมล ขอเสย ● เปนภาระของทมงาน ใชบคลากรมาก ● คาใชจายสง ● ไดรบความรวมมอนอย ● งานสาเรจยาก มความลาชา ● ถาบคลากรไมมคณภาพ ขอมลไมครบถวน 2. Passive method แหลงขอมลตาง ๆ สงรายงานขอมลทคดลอกแลวมายงหนวยทะเบยนมะเรงรวมทงการรวบรวมขอมลจากใบรายงานผลพยาธวทยา รายงานใบมรณะบตร ขอด ● ไดจานวนขอมลครบถวน ● ไดมการตดตามผปวย ● หนวยงานทะเบยนมะเรงลดภาระงานไมตองใชบคลากรมาก ● ทกคนมสวนรวม ขอเสย ● บคลากรในแตละโรงพยาบาลเปลยนบอย ขาดความตอเนอง ● ขอมลสาคญไมครบถวน 3. Mixed method เปนการรวบรวมขอมลโดยใชทงวธ Active และ Passive method เชน หนวยทะเบยนมะเรง รวบรวมขอมลโดยการรบรายงานขอมลทะเบยนมะเรง จากแหลงขอมลตาง ๆ แตบางแหงเจาหนาททะเบยนมะเรงอาจจะเขาไปคดลอกเอง เพอความครบถวนของขอมลยงขน ปจจบนทะเบยนมะเรงหลาย ๆ แหง ใชวธการน
สงสาคญ : การจดทาทะเบยนมะเรงโดยวธการดงขอมลจากระบบฐานขอมลสขภาพของโรงพยาบาลแบบอตโนมตเปนวธการทผดหลกการของการจดทาทะเบยนมะเรง (จาก หนงสอ Planning and develop-
ing population - based cancer registration in low and middle income settings, IARC, WHO, 2014)
คมอการท�าทะเบยนมะเรง 11
ตวแปรหลกการรวบรวมขอมลทะเบยนมะเรง
การกาหนดตวแปรทใชในการรวบรวมขอมล ทะเบยนมะเรงอาจแตกตางกนมากนอย ในแตละโรงพยาบาลหรอจงหวดนน ๆ แตทงนมตวแปรหลกสาคญตองมการการรวบรวมขอมล ดงน 1. แหลงขอมล (Source of information) 1.1. โรงพยาบาลทคดลอกขอมล 1.2. เลขโรงพยาบาล 2. ขอมลสวนบคคลของผปวย (Personal Identification) 2.1. ชอ-สกล (Names) 2.2. เลขบตรประชาชน (Personal Identification Number) 2.3. เพศ (Sex) 2.4. วนเดอนปเกด (Birth date) 2.5. ทอย (Address) 3. ขอมลเกยวกบโรคมะเรง (The tumour) 3.1. วนทวนจฉยโรคมะเรง (Incidence date) 3.2. อายทวนจฉยเปนมะเรง (Age at diagnosis) 3.3. Most valid basis of diagnosis 3.4. ตาแหนงโรคมะเรง (Site of Primary ;Topography) 3.5. ผลพยาธวทยา (Histology ; Morphology) 3.6. ลกษณะของกอนเนอ (Behaviour) 3.7. ระยะของโรคมะเรง (Stage) 3.8. ขอบเขตการ แพรกระจาย ของโรค (Extension) 3.9. ตาแหนงทแพรกระจาย (Distant metastatic site) 3.10. การรกษาโรคมะเรง (Treatment) 4. ขอมลสถานะผปวย Follow up Data 4.1. สถานะปจจบน (มชวต/เสยชวต) 4.2. วนทตดตอลาสด/ วนทเสยชวต (Date of last contact/ Date of death) 4.3. สาเหตของการเสยชวต (Cause of death)
หมายเหต ตวแปรอน ๆ ทอาจรวบรวมขอมลเพมเตม อาท เชน สถานภาพสมรส เชอชาต ศาสนา อาชพ เปนตน
คมอการท�าทะเบยนมะเรง12
คมอการท�าทะเบยนมะเรง 13
คมอการท�าทะเบยนมะเรง14
คมอการกรอกแบบรายงานโรคมะเรง
ในแบบรายงานโรคมะเรง ตรงมมขวาบน (Card No….....) คอเลขททะเบยนมะเรง ไมตองเขยนอะไร ทางผบนทกขอมลจะเปนผใสเอง ในแตละหวขอในกรอบจะตองกรอกรายละเอยดดงน
1. ชอ–นามสกล
เขยนชอ – นามสกลผปวยใหชดเจนและอานออก เพอสะดวกกบเจาหนาทบนทกขอมล หมายเหต คานาหนาชอ สามารถดรายละเอยดเพมเตมจาก ตารางท 1.1
2. เลขประจ�าตวประชาชน
เขยนเลขประจาตวประชาชนของผปวย 13 หลก ในชองทเวนไวโดยไมตองขดคนตวเลข ● กรณทเปนคนไทย ถาไมทราบใหใส 9 ทง 13 หลก ● กรณเปนชาวตางชาต ใหใส 0 ทง 13 หลก
3. เลขทPassport
ในกรณผปวยโรคมะเรงเปนชาวตางชาตใหเขยนเลขท Passport โดยไมตองขด – คนตวเลข ถาไมทราบ ใหเวนไว ถาเปนคนไทยไมตองเขยน
4. วน/เดอน/ปเกด
เขยนวน เดอน และป พ.ศ. ทเกดของผปวย กรณไมทราบวน หรอเดอนทชดเจน จะเขยนแตปพ.ศ.เกด ของผปวย เพราะพ.ศ.เกดสามารถตรวจสอบชวงอายทเปนมะเรงของผปวยได โดยการนา ป พ.ศ.ทวนจฉยวาเปนมะเรง (หวขอท 15) มาลบกบ ป พ.ศ. ทเกด
5. เพศ:มตวเลอก3ตวเลอกคอ
ชาย หญง ไมระบ เลอกกากบาทตามเพศของผปวย หากไมมขอมลวาเพศใดแนชด เชน อานคานาหนาชอไดไมชดเจน และไมสามารถระบเพศได จากชอหรอโรคมะเรงทเปนใหกากบาทไมระบ
6. สถานภาพสมรส
มตวเลอก 4 ตวเลอก คอ โสด ค / หมาย / หยา นกบวช ไมระบ เลอกกากบาททตวเลอกตามสถานภาพสมรสของผปวยหากไมทราบใหเลอกตวเลอก ไมระบ
คมอการท�าทะเบยนมะเรง 15
7. สญชาต
มตวเลอก 5 ตวเลอกคอ ไทย จน ลาว อน ๆ ไมระบ หากไมมในรายการใหเลอกท อน ๆ และหากไมทราบใหเลอก ไมระบ
8. เชอชาต
มตวเลอก 5 ตวเลอกคอ ไทย จน ลาว อน ๆ ไมระบ หากไมมในรายการใหเลอกท และหากไมทราบใหเลอก ไมระบ
9. ศาสนา
มตวเลอกให 5 ตวเลอก คอ พทธ ครสต อสลาม อน ๆ ไมระบ หากไมมในรายการตวเลอกใหกากบาทท อน ๆ และหากไมทราบใหเลอก ตวเลอกไมระบ
10.ทอยตามทะเบยนบาน
เขยนรายละเอยดทอยผปวยตามทะเบยนบาน ใหชดเจนสวนรหสทอยหากไมทราบใหเวนไว
11.ทอยทตดตอไดหรอทอยปจจบน
เขยนรายละเอยดทอยทผปวยอยในปจจบน และสามารถตดตอไดอาจเปนทอยเดยวกบทอยตาม ทะเบยนบานกได
12.ชอโรงพยาบาล/รหสโรงพยาบาล
เขยนชอโรงพยาบาลหรอสถานพยาบาล ทคดลอกขอมลพรอมกบลงรหสโรงพยาบาล 5 หลกดวยหากไมทราบใหเวนไว
คมอการท�าทะเบยนมะเรง16
13.เลขประจ�าตวผปวย
เขยนเลขประจาตวผปวยของโรงพยาบาล หรอสถานพยาบาลททาการคดลอกขอมล
14.วนทวนจฉยวาเปนมะเรง
**** ถาทาทะเบยนมะเรงระดบโรงพยาบาล กรณท 1 หากผปวยมใบสงตวจากโรงพยาบาลอน ใหลงวนทผ ปวยมาตรวจกบทางโรงพยาบาลทเกบขอมลและแพทยวนจฉยวาผปวยเปนมะเรง กรณท 2 หากไมมใบสงตวใหลงวนวนจฉยเปนวนเดยวกบ วนทตดชนเนอหรอวนทสงชนเนอหรอวนทอานชนเนอจากรายงานผลทางพยาธวทยา (Pathology report) ถาไมมแตมใบตรวจทางเซลลวทยา (Cytology report) หรอ Ultrasound หรอ CT scan ใหลงวนทตรวจถาไมมใหลงวนทแพทยวนจฉยวาผปวยเปนมะเรงจากการตรวจรางกายอน ๆ หรอซกประวต กรณท 3 หากเปนรายทกลบเปนซา (Recurrent) ใหลงวนทแพทยวนจฉยวาเปน Recurrent ***** ถาทาทะเบยนมะเรงระดบประชากร ใหลงวนวนจฉยเปนวนเดยวกบวนทตดชนเนอ หรอวนทส งชนเนอหรอวนทอ านชนเนอจากรายงานผลทางพยาธวทยา (Pathology report) ถาไมมแตมใบตรวจทางเซลลวทยา (Cytology report) หรอ Ultrasound หรอ CT scan ใหลงวนทตรวจถาไมมใหลงวนทแพทยวนจฉยวาผปวยเปนมะเรงจากการตรวจรางกายอน ๆ หรอซกประวต
15.อายณวนทวนจฉย
เขยนอายผปวยโดยใชหนวยเปนปใหนบปเตม ไมตองปดเศษเดอนเชนหากผปวยอาย 30 ป 10 เดอน กเขยนอาย 30 ป ไมใช 31 ป โดยคดอายจากวนทวนจฉยวาเปนมะเรง (ตามหวขอ 14) หากไมทราบใหนา วน เดอน ป ทวนจฉยวาเปนโรคมะเรง (ตามหวขอ 15) มาลบกบ วน เดอน ป และ พ.ศ. เกดของผปวย
16.วธวนจฉย
มตวเลอกให 9 ตวเลอกเรยงลาดบตามความนาเชอถอของขอมลยกเวนตวสดทาย หากไดขอมลจากใบมรณะบตร หากแพทยใหการวนจฉยโดยซกประวต และตรวจรางกายไมมการตรวจทางรงสหรอชน - เนอ หากมการตรวจ x-ray สองกลอง Endoscope หรอ Ultrasound หากแพทยทาการผาตดหรอผาศพโดยไมไดสงชนเนอตรวจ หากแพทยวนจฉยโดยดจากผลเลอดทปนเอาซรม หรอพลาสมามาตรวจเชนตรวจ AFP หรอ PSA หากแพทยวนจฉยโดยดจากผลการตรวจ Pap smear ตรวจนาในชองปอดหรอชองทอง หรอ มการตรวจ smear เมดเลอดในกรณทวนจฉย leukemia หากแพทยวนจฉยโดยดจากผลการตรวจชนเนอ จากตาแหนงทสงสยวามะเรงได แพรกระจายไป เชน ผปวยเปนมะเรงเตานมแตแพทยสงสยวา ลกลามไปตอมนาเหลอง จงตดชนเนอจากตอมนาเหลองเอาไปตรวจ
คมอการท�าทะเบยนมะเรง 17
หากแพทยวนจฉยโดยดจากผลการตรวจชนเนอ จากตาแหนงทสงสยวาเปนมะเรง ในระยะแรก เชน ผปวยมกอนทเตานมแพทยสงสยวา เปนมะเรงเตานมจงตดชนเนอ ทเตานมไปตรวจ หากแพทยวนจฉยจากการผาศพ และมการสงชนเนอทางรงสหรอชนเนอ
17.หมายเลขชนเนอพยาธวทยา
หากมการตรวจชนเนอทางพยาธวทยาหรอ Pap smear ใหเขยนหมายเลขชนเนอ ซงมกจะระบในใบรายงานผลพยาธวทยาหรอ Pap smear เพอทางทะเบยนมะเรง จะไดสามารถขอขอมลเพมเตมภายหลงจากหองปฏบตการนนได แตหากในเวชระเบยน มแตขอความทแพทยสรปรายงานผล ทางพยาธวทยาไวกจะไมสามารถบอกไดใหเวนวางไว
18.วนทตดชนเนอ
หากมการตรวจชนเนอทางพยาธวทยา ใหระบวนทสงชนเนอทใหการวนจฉย อาจเปนวนเดยวกบวนทวนจฉยวาเปนมะเรงกได
19.วนทอานชนเนอ
หากมการตรวจชนเนอทางพยาธวทยา ใหระบวนทอานชนเนอทใหการวนจฉย อาจเปนวนเดยวกบวนทวนจฉยวาเปนมะเรงกได
20.ต�าแหนงอวยวะทเปน
รหสTopographyเวนใหเจาหนาทเปนผลงรหสโรคมะเรง(ICD-O)
เขยนอวยวะทเปนโรคปฐมภม คออวยวะเรมแรกทเปนมะเรง เชน มะเรงลาไสใหญมการกระจายไปทตบ ใหเขยนเปนลาไสใหญ ในบางครงไดขอมลวามมะเรงแพรกระจายไปตอมนาเหลอง หรอกระดกไมทราบวามาจากอวยวะใด ไมสามารถตดสนใจได จะเขยนขอมลอยางไรดใหเขยนขอความตามใบรายงานผลทางพยาธวทยาทงหมด เจาหนาทลงรหสจะเปนผตดสนใจลงวาจะลงรหสอยางไร ครงทเปน มใหเลอก 2 ตวเลอกคอ 0 Primary (เปนครงแรก) และชอง 1 Recurrent (กลบมาเปน ซา) Laterality หมายถง การบอกขางของอวยวะทเปนโรคมะเรง Right Left หากเปนทง 2 ขางใหเลอก Bilateral หากเปนอวยวะทมอนเดยวไมมขางใหเลอก Unilateral และหากไมทราบใหเลอก ไมระบ
21.ผลทางพยาธวทยา
รหส Morphology เวนชองใหเจาหนาทเปนผลงผลทางพยาธวทยา ในชองนหากมการตรวจทางพยาธวทยา หรอทางเซลลใหเขยนผลทางพยาธวทยา ลงไปทงหมดตามทพยาธแพทยเขยนไว หากทวางไมพอกสามารถเขยนตอในพนทวางอน ๆ ไดทงนเจาหนาทลงรหส จะพจารณาจากขอมลนในการใหรหส ICD-O หรออาจถายสาเนาแนบมากบแบบรายงานในรายนน
คมอการท�าทะเบยนมะเรง18
22.Behaviour
จะเปนตวบอกวา Cell ทพบนนมพฤตกรรมเปนแบบไหนมใหเลอก 4 ชนดคอ Benign เปน Cell ลกษณะทดไมใชมะเรง Uncertain, benign/ malignantบอกไมไดวาเปนมะเรงหรอไมเปนมะเรง In situ Malignant เปน Cell มะเรง R/O CA
23.Grade
มตวเลอก 8 ตวเลอกจะเลอกตวเลอกใดตวเลอกหนง ในหวขอนกตอเมอมเขยนไวในผลการวนจฉยทางพยาธวทยาเทานน หากไมมผลพยาธวทยาใหเลอกตวเลอก Not stated of not applicable 1-4และ9ใชส�าหรบHistologicalgradinganddifferentiation 5-9ใชส�าหรบImmunophenotypedesignation,lymphomasและleukemia Grade I Well differentiated Differentiated, Nos Grade II Moderately differentiated Moderately well differentiated Intermediate differentiated Grade III Poorly differentiated Grade IV Undifferentiated Anaplastic Positive T - Cell Positive B - Cell Null cell (Non T - non B) NK cell (natural Killer) Not stated of not applicable
24.TNM
ใหลงตามแพทยระบไวในประวตผปวยถาแพทยไมเขยนไมตองลง T หมายถง ขนาดของกอน N หมายถง การลกลามไปตอมนาเหลอง M หมายถง การแพรกระจายไปอวยวะอน ๆ วนท Stage คอ หากแพทยมการระบ Stage T N M ไว ใหระบวนท Stage ดวย
คมอการท�าทะเบยนมะเรง 19
25.Stage
มใหเลอก 2 แบบ ตามทแพทยแตละทานจะใชโดยใชเมอทาเครองหมายอยางใดอยางหนงเทานน ถาหากแพทยไมไดสรป Stage ไมควรสรปเองจากการอานผลพยาธวทยา
26.Extend
มตวเลอก 7 ตวเลอก คอ In situ จากดเฉพาะท ● จะมลกษณะของมะเรงโดยสมบรณ ยกเวนเพยงเนอมะเรงนนไมกนลงไปเกน Basement membrane ของเยอบ epithelium รหสของ ICD-O สวน In situ เราใช ____/2 Localized ยงอยกบท ● เนอมะเรงทเหนลกษณะของการลกลาม (Invasive) แตจะไมกนออกนอกอวยวะนน ๆ ทขอบนอก และไมพบการกระจายไปอวยวะอน ๆ หรอตอมนาเหลองใด ๆ Direct extension กระจายไปรอบ ๆ แตยงอยในอวยวะเดม ● เนอมะเรงมการลกลามไปยงขอบนอกและเนอเยอขางเคยง แตยงไมกระจายไปอวยวะอน ๆ ทไกล หรอตอมนาเหลองใด ๆ Regional lymph nodes กระจายไปยงตอมนาเหลองทใกลเคยง ● มะเรงลกลามไปยงตอมนาเหลองใกลเคยง Distant metastasis กระจายไปยงตอมนาเหลองหรออวยวะทไกลออกไป ● มะเรงกระจายออกไปยงอวยวะอน ๆ ทมเนอเยอแตกตางออกไป เชน กระจายไปสมอง ตบ ปอด หรอกระดก เปนตน หรอตอมนาเหลองทอยไกลจาก Regional Node Not applicable ไมสามารถระบการกระจายของโรคได ● หมายถงกรณผปวยทไมสามารถจะประเมนสภาวะตอมนาเหลองได Not known ไมทราบ ● ขอมลประวตผปวยไมพอทจะกาหนด Stage หรอ ตาแหนงมะเรงเรมเปนไมพบวาอยทใด หวขอนบางตวเลอกอาจบอกไดยาก เนองจากวธการเปลยนแปลงการแพรกระจายของโรคแบบนแพทยไมไดใชกนเปนปกต ดงนนหากไมแนใจอาจเวนไวไดอยางไรกตาม บางครงอาจประเมนไดจากหวขอผลทางพยาธวทยาและหวขอ Stage ไดอยางไรกตามหากไมแนใจสามารถเวนไวใหเปนหนาทของผลงรหสเลอกแทนได อยางไรกตาม พงสงเกตวาหากมะเรงแพรกระจายไปตอมนาเหลอง ใกลเคยงกบอวยวะทเปนมะเรงใหเลอกตวเลอกท Regional lymph nodes หากแพรกระจายไปตอมนาเหลองหางไกลหรออวยวะอนไกลจากอวยวะทเปนมะเรงเรมตนจะตองเลอก Distant metastasis และเลอกใน หวขอ Stage เปน 4 (Stage 4) และตองเลอกตวเลอกตวใดตวหนงใน หวขอ Metastasis และหากผปวยเปน Leukaemia ใหเลอก Not applicable
คมอการท�าทะเบยนมะเรง20
27.Metastasis
หวขอนมตวเลอก 8 ตวเลอกจะเลอกไดกตอเมอเลอกหวขอ Extend เปน Distant metastasis เทานนและสามารถเลอกไดมากกวา 1 ตวเลอกหากโรคแพรกระจายไปอวยวะอนนอกจากรายการทแบบรายงานกาหนดมาใหเลอก Other
28.สภาพทเปนอยลาสด
มตวเลอก 3 ตวเลอก คอ ยงมชวตอย ตาย ไมทราบ
29.วนทตดตอลาสด
ใหลงวนท เดอน ป ทผปวยตดตอครงสดทายกบทางโรงพยาบาลหรอสถานพยาบาลทคดลอกขอมลหากพบการวนจฉยวาเปนมะเรง แตไมทราบวาการตดตามผปวยเปนอยางไร กใหลงวนทตดตอครงลาสด เปนวนเดยวกบวนทวนจฉยนนเองและหากผปวยเสยชวต กไมตองลงในหวขอนใหลงทหวขอวนทเสยชวตแทน
30.วนทเสยชวต
ในกรณทแฟมประวตไมไดระบวนเสยชวตไวชดเจน อาจเปนวนเดยวกบวนทตดตอลาสดกได
31.สาเหตการเสยชวต
มตวเลอก 3 ตวเลอก คอ โรคมะเรง โรคอน ๆ ไมระบ
32.Referin(Refer มาจาก) : ใหลงรายละเอยดของการReferผปวยมารกษากบทางโรงพยาบาล
1. Refer มาจากโรงพยาบาล 2. วน เดอน ป ท Refer 3. HN 4. สาเหตการ Refer (ทาเครองหมาย X ในชองทตองการเลอก) มตวเลอกดงตอไปน วนจฉยเพมเตม รกษาตอ ตามสทธ ความตองการของผปวย/ญาต อน ๆ (โปรดระบรายละเอยด) 5. รายละเอยดสาเหตการ Refer
คมอการท�าทะเบยนมะเรง 21
33.Referout(Refer ไปยง) : ใหลงรายละเอยดของการ Refer ผปวยไปรกษาตอ
1. Refer ไปยงโรงพยาบาล 2. วน เดอน ป ท Refer 3. HN 4. สาเหตการ Refer (ทาเครองหมาย X ในชองทตองการเลอก) วนจฉยเพมเตม รกษาตอ ตามสทธ ความตองการของผปวย/ญาต อน ๆ (โปรดระบรายละเอยด) 5. รายละเอยดสาเหตการ Refer
34.วธการรกษา
ใหระบขอมลดงตอไปน 1. รหสโรงพยาบาล 5 หลก 2. ชอโรงพยาบาล 3. วนเดอนปทเรมตน - สนสดการรกษา 4. โปรโตคอลยา หมายถง สตรยาเคมทใชในการรกษา 5. ยาทนอกเหนอจากโปรโตคอล 6. รายละเอยดการรกษา 7. ICD 9 cm 8. ADMIT No. 9. DR.ID 10. DR.NAME
11. สวนTREATMENT มใหเลอก 9 ตวเลอก Surgery หมายถง การรกษาโดยการผาตด Radiation หมายถงการรกษาโดยการฉายรงส Chemotherapy หมายถงการรกษาโดยการใหยาเคม Hormone หมายถงการรกษาโดยการใหยาโฮโมน Immunotherapy หมายถง การรกษาโดยการใหอมมน Supportive หมายถง การรกษาแบบประคบประครองตามอาการ Interventional หมายถง การรกษาโดยรงสรวมรกษา Otherหมายถงการรกษาทนอกเหนอจากขอ - Targeted therapy หมายถงการรกษาโดยใหยาเจาะจงเซลลมะเรง
คมอการท�าทะเบยนมะเรง22
Concurrent RT หมายถง การใหเคม รวมกบการฉายรงส Palliative care หมายถง การดแลผปวยแบบประคบประคอง Intraoperative Radiationหมายถง การผาตด รวมกบการฉายแสง *หมายเหต : 1. สามารถเลอกไดหลายตวเลอกหากผปวยมการรกษาหลายอยางจากโรงพยาบาลเดยวกน 2. ทกโรงพยาบาลทผปวยไปเขารบการรกษาหากมการรกษาแบบเดมหลาย ๆ ครงใหกรอกรายละเอยดขางตนแคครงแรกครงเดยว สทธการรกษามใหเลอก 4 ตวเลอก เงนสด ตนสงกด ประกนสงคม uc
เอกสารอางอง
1 วนชย วฒนศพท, สพรรณ ศรอาพร .(2539). คมอการทาทะเบยนมะเรง. คณะแพทยศาสตร มหาวทยาลยขอนแกน 2 Bray, F., Znaor, A., Cueva, P., Korir, A., Swaminathan, R., Ullrich, A., Wang, S.A. & Parkin D.M. (2014). Planning and developing population - based cancer registration in low and middle income settings, IARC, WHO
A
B
C
คมอการท�าทะเบยนมะเรง 23
การลงรหสโรค(CodingofNeoplasms)
การลงรหสโรคมะเรงจะใชรหสตาม ICD – O3 (International Classification of Diseases for Oncology Third Edition) โดยจาแนกออกเปน 2 สวน ดวยกน คอ 1. ตาแหนงโรค (Topography) 2. ชนดของเนอเยอ (Histology Morphology) 1. การลงต�าแหนงTopography
Topography บอกตาแหนงปฐมภมของการเกดเนองอก ใชรหส 1 ตวอกษร กบ 3 ตวเลข ซงมรหสตงแต 00.0 ถง 80.9 จะเขยนในลกษณะดงน C_ _._ โดย C = กอนเนอ _ _ ตวเลขตาแหนงท1 และ 2 = อวยวะทเปน ._ ตวเลขหลงจดมหพภาค = ตาแหนงยอยในอวยวะนน ๆ
ในอวยวะทมเปนค รหส ICD-O ในกรณอวยวะทมเปนค รหส ICD-O จะไมสนใจวาเปนขางซายหรอเปนขางขวา เชนเตานมไมวาจะเปนขางซายหรอขวากมรหสเดยวกนคอ C50 คอเปนอวยวะชนเดยวกนไมใชอวยวะ 2 ชน แยกจากกน แตจะจาแนกตาแหนงยอยของอวยวะนน ๆ เสมอนหนงวาเปนอวยวะชนเดยวกน ดงนนหากชนเนอมผลพยาธสภาพเปน infiltrating duct carcinoma ของเตานมอยในเตานม 2 ขาง จะถอวาเปนมะเรงโรคเดยวกน ไมถอวาเปน 2 โรค 2 กอน เพราะในทางพยาธวทยาแลวถอวา เปนการลกลามจากขางหนงไปอกขางหนง และในระยะของโรคและการรกษากถอวาเปนการลกลามเชนเดยวกน ไมนบเปน 2 โรค
บทท 4การใหรหสICD-O
ตวอยางC50.2
กอน Breast upper inner quadrant
คมอการท�าทะเบยนมะเรง24
ตารางท1การจดกลมตามอวยวะตางๆ
ในการลงรหสTopographyจะมกฎตางๆ ทเกยวของอย5กฎคอ
กฎA:Topographicregionต�าแหนงทไมจ�าเพาะเจาะจง ถาการวนจฉยไมไดระบตาแหนงทเปนโรคเรมตน ใหลงรหสเปนเนอเยอทเรยงตามลาดบตวอกษรของ ตาแหนงทไมจาเพราะเจาะจง โดยหลกเลยงการใช NOS ใหมากทสด ตาแหนงทไมจาเพราะเจาะจงเกอบทงหมดจะมรหสเปน C76 เชน แขนมรหสเปน C76.4 แตในแขนเองกมเนองอกอยหลายชนด เชน ผวหนง กระดก เนอเยอออน (กลามเนอ ไขมน เอน ฯลฯ ) ตอมนาเหลอง เสนประสาท ซงเนอเยอแตละชนดเหลานมรหสแตกตางกนไป แตบางครงผลการวนจฉยชนเนอทางพยาธวทยากสามารถบอกไดวากอนนนมตนกาเนดมาจากเนอเยออะไร ตวอยาง หากมกอนทแขน arm จะมตาแหนงยอยใหเลอกดงตาราง
CODE SITE
C00 - C14 Lip, oral cavity, and pharynx
C15 - C26 Digestive organs
C30 - C39 Respiratory system and intrathoracic organs
C40 - C41 Bones, joints, and articular cartilage
C42 Hematologic and reticuloendothelial system
C44 Skin
C47 Peripheral nerves and autonomic nervous system
C48 Retroperitoneum and peritoneum
C49 Connective, subcutaneous, and other soft tissues
C50 Breast
C51 - C58 Female genital organs
C60 - C63 Male genital organs
C64 - C68 Urinary tract
C69 - C72 Eye, brain, and other parts of central nervous system
C73 - C75 Thyroid and other endocrine glands
C76 Other and ill - defined sites
C77 Lymph nodes
C80 Unknown primary site
คมอการท�าทะเบยนมะเรง 25
ตารางท2
ดงนน หากผลพยาธวทยาเปน squamous cell carcinoma หรอ malignant melanoma กตองเลอกรหส C44.6 หากผลเปน liposarcoma กควรเลอกรหส C49.1 หรอหากเปน malignant lymphoma กควรเลอกเปน C77.3 หรอหากเปน malignant nerve sheath tumor กเลอกเปน C47.1 เป นต น หากผลพยาธวทยาไมสามารถระบเนอเยอตนกาเนดไดแนนอน จงจะเลอกรหส C76.4 NOS กฎB:Prefixes;peri-,para-รปแบบของค�าวเศษณทใช: โดยทวไปใน ICD - O คานามของตาแหนงเปนมะเรง จะปรากฏในดชนตวเลขเชนเดยวกบ ดชนตวอกษร ตวอยาง :“Glioma of pons “ หรอ Pontine glioma “ จะเปนคาทลงไวใน ICD - O ไมใช Pontine มเพยงคาวเศษณบางคาทลงไวใน ICD - O เพอความสะดวกในการลงรหส ตวอยางคอ “Gastric”,“Gastric”, “Renal”, “Uterine” เปนตน พยางคนาหนา (Prefixes) : ถาตาแหนงอวยวะม prefix กากบ เชน peri-,para- หรออน ๆ ทไมไดระบใน ICD-O ใหลงรหสตาแหนงทไมระบชด (C76) ทเหมาะสม ยกเวนชนดของมะเรงจะบงบอกเนอเยอตนกาเนดของเนองอกนนไดตาแหนงอวยวะทม peri-,para-,pre,-supra-,infra- และอน ๆ จานวนหนงมระบอยแลวในหนงสอ และสามารถ
Sitecodes Description
C76.4 NOS
C44.6 NOS (carcinoma,melanoma,nevus)
C49.1 NOS (sarcoma,lipoma)
C49.1 Adipose tissue
C47.1 Autonomic nervous system
C40.0 Bone
C49.1 Connective tissue
C49.1 Fatty tissue
C49.1 Fibrous tissue
C77.3 Lymph node
C49.1 Muscle
C47.1 Peripheral nerve
C49.1 Skeletal muscle
C44.6 Skin
C49.1 Soft tissue
C49.1 Subcutaneous tissue
C49.1 Tendon
C49.1 Tendon sheath
คมอการท�าทะเบยนมะเรง26
คนหาได แตเปนไปไดยากทจะเขยนระบไวไดทงหมด ดงนนหากหาคาใดไมพบ ใหเดาเอาจากตาแหนงทไมระบชด (C76) ทอวยวะนนตงอย เชน periarticular tissue ไมมรหสระบไว หากผลพยาธวทยาเปน periarticular tissue of left wrist กรณนกตองใหเปน soft tissue of left arm ซงเปน C49.1 ดงตาราง ขางตน กฎC:Malignantneoplasmoverlappingsiteboundaries ใชกลมยอย “.8” เมอเนองอกกอนเดยวกนพนทคาบเกยวขอบเขตของตาแหนง หรอตาแหนงยอยตงแตสองตาแหนงขนไป โดยระบตาแหนงเรมตนทชดเจนไมได กฎนหมายความวาหากกอนเนองอกครอมตาแหนงหลก หรอตาแหนงยอยของอวยวะใด กใหใช รหสกลมยอย “.8” แทนทจาใชรหส “.9” เนองจากจะมความหมายทชดเจนกวาวากอนมขนาดใหญครอมพนทเปนบรเวณกวาง ขณะท “.9” จะใชในกรณทไมทราบตาแหนงทแนชดจรง ๆ มฉะนนรหส “.9” จะมความหมายไมชดเจน เนองจากทงททราบตาแหนง ไมทราบตาแหนง และครอมตาแหนง
ตารางท3รหสต�าแหนงส�าหรบเนองอกทมต�าแหนงเดยว
กฎD:Topographycodesforlymphoma ถาตาแหนงตนกาเนดของ lymphoma อยทตอมนาเหลอง รหส C77._ ถา lymphoma เปนกบตอมนาเหลองหลายบรเวณ ใหลงรหส C77.8 (lymph node of multiple regions) สาหรบ extranodal lymphoma ใหลงรหสเปนตาแหนงอวยวะทเกดโรคนน ซงอาจไมใชตาแหนงท biopsy กได ถาไมสามารถระบตาแหนงใด ๆ ได และคดวาจะเปน extranodal lymphoma ใหลงรหสเปน C80.9 (unknow primary site) กฎE:Topographycodeforleukemia รหสสาหรบ leukemia ทกชนดยกเวน myeloid sarcoma (M-9930/3) เปน C42.1 (bone marrow
Sitecodes Description
C02.8 Overlapping lesion of tongue
C08.8 Overlapping lesion of major salivary gland
C14.8 Overlapping lesion of lip,oral cavity and pharynx
C21.8 Overlapping lesion of rectum,anus and anal canal
C24.8 Overlapping lesion of biliary tract
C26.8 Overlapping lesion of digestive system
C39.8 Overlapping lesion of respiratory and intrathoracic organs
C41.8 Overlapping lesion of bones,joints,and articular cartilage
C49.8 Overlapping lesion of connective,subcutaneous and other soft tissue
C57.8 Overlapping lesion of female genital organs
C63.8 Overlapping lesion of urinary organs
C72.8 Overlapping lesion of brain and central nervous system
คมอการท�าทะเบยนมะเรง 27
2. การลงต�าแหนงMorphology
รหส Morphology บอก รปลกษณะของเนองอก ประกอบไปดวย ตว M ตามดวยตวเลข 5 ตว ซง จะเขยนในลกษณะดงน M : _ _ _ _ / _ . โดย ตวเลข 4 digit แรก _ _ _ _ = ชนดของเนองอกหรอ กอนนน ๆ ซงจะเรยงจาก 8000 - 9988 ตวเลขตวแรกหลง/_ = behaviour พฤตกรรมของเนองอกหรอ กอนนน ๆ ตวเลข 1 หลกหลง behavior บอก grade หรอ differentiation = ความรนแรงของเนองอกหรอ กอนนน ๆ
Behavior ตวเลขตวแรกหลง/_ ทเปนรหสแสดงถงพฤตกรรมของมะเรง ไดแบงดงนคอ /0 : เนองอกธรรมดาทไมเปนโรคมะเรง (Benign) /1 : ไมแนวาเปนเนองอกธรรมดา หรอมะเรงหรอลกษณะทบอกใหชดเจนไมไดวาเปนมะเรง /2 : ยงไมเปนมะเรง /3 : มะเรง ทเกด ณ ตาแหนงเรมเปน (Malignant, primary site ) /6 : มะเรง ตาแหนงทมการกระจายไป หรอ Metastatic site หรอ Secondary site /9 : มะเรง ไมแนใจวาเปนตาแหนงทเรมเปน หรอตาแหนงทกระจายไปแลว ***หมายเหต สาหรบในการทาทะเบยนมะเรงการใชเลข /6 และ /9 ไมควรนามาใชในการลงรหสตาแหนง ควรจะลงรหสตาแหนงซงเปนจดเรมตนของเนองอก หรอตาแหนงเรมเปนเ (Primary site) เสมอไมใชไปลงตาแหนงทมการกระจายไปแลว Grade ตวเลขตวสดทายหลง /__ __ = ความรนแรงของเนองอกหรอ กอนนน ๆ แบงออกเปน 6 th DIGIT CODE FOR HISTOLOGIC GRADING AND DIFFERENTIATION 1. Grade I Well differentiated Differentiated ,NOS 2. Grade II Moderately differentiated Moderately well differentiated Intermediate differentiation 3. Grade III Poorly differentiation 4. Grade IV Undifferentiated Ana plastic 9. Grade or differentiation not determined, not stated or not applicable
ตวอยางM8070/31
Squamous cell Carcinoma (malignant) Well differentiated
คมอการท�าทะเบยนมะเรง28
6 th DIGIT CODE FOR IMMUNOPHENOTYPE DESIGNATION FOR LYMPHOMAS AND LEUKEMIAS 5. T - ceII 6. B - ceII Pre - B B - precursor 7. Null cell Non T - non B 8. NK (natural killer) cell 9. Cell type not determined, not stated or not applicable
ในการลงรหสMorphologyจะมกฎตางๆ ทเกยวของอย5กฎคอ
กฎF:ใชรหสbehaviourต�าแหนงท5แมวาจะไมพบค�าทตรงกนทงหมดในICD-O ในตารางท 4 แสดงใหเหนในดานสดมภ (แนวตง) เปนรหสโรคตาง ๆ แตละรหสจะมรหส behavior ทเปนไปได ตงแต /0 ไปจนถง /3 ซงแตละคผสมกจะมความหมายแตกตางกนออกไปเชน M - 8140/0 หมายถง adenoma, NOS M - 8140/1 หมายถง bronchial adenoma ซงในปอดนนจะม behavior เปนแบบไมแนชดวาเปนเนองอกธรรมดาหรอมะเรง M - 8140/2 เปน adenocarcinoma in situ และ M - 8140/3 เปน adenocarcinoma, NOS สวน Brenner tumor นน M - 9000/2 ซงนาจะหมายถง Brenner tumor in situ (แตเนองอกชนดนยงไมพบหรอไมไดจาแนกไว) ขณะท รหส 9370 มความหมายทางพยาธวทยาจรง ๆ เฉพาะ M - 9370/3 เปน chordoma สวนรหสอน ๆ ไมมเนองอกทมรหสนน ๆ อย รหส behaviour นนอาจเปลยนแปลงไดใน ICD - O รนตาง ๆ ดงนนเมอมการเปลยนแปลงรนของ ICD - O หรอเมอตองการเปรยบเทยบระหวางฐานขอมลทใชรหส ICD - O ตางรนกน พงตรวจสอบอยางถถวนวารหสเปลยนไปหรอตางกนหรอไม มฉะนนอาจเทยบผดโรค หรอใหรหสผดได
ตารางท4รหสbehaviorต�าแหนงท5ส�าหรบเนองอก
ชนดของเซลล ตวอยางก ตวอยางข ตวอยางค
รหส behaviour ตาแหนงท 5 8140 9000 9370
/0 Benign 8140/0Adenoma, NOS
9000/0Brenner tumor, NOS(C56.9)
9370/0
/1 Uncertain whether benign or malignant
8140/1Bronchialadenoma (C34._)
9000/1Brenner tumor, borderline malignancy (C56.9)
9370/1
/2 in situ ; non - invasive 8140/2Adenocarcinoma in situ
9000/2Malignant Brenner tumor (C56.9)
9370/2Chordoma
/3 Malignant, primary 8140/3Adenocarcinoma, NOS
9000/3Malignant Brenner tumor (C56.9)
9370/3Chordoma
คมอการท�าทะเบยนมะเรง 29
กฎG:ใหgradeหรอdifferentiationสงสดทอธบายในขอความการวนจฉยโรคทางพยาธวทยา รหส ICD - O มรหสตาแหนงท 6 ซงรหสตาแหนงนใชสาหรบบอก grade หรอ differentiation สาหรบมะเรง ดงแสดงในตารางท 5 ระบบเกรดนใชกบมะเรงเทานน ไมใชกบเนองอกทไมใชมะเรง เนองจากระบบเกรดนไมไดเปนมาตรฐานทจะตองมในมะเรงทกชนด มะเรงจานวนมากไมจาเปนตองมเกรดทางพยาธวทยา ในกรณเชนนนใหลงรหสเปน 9 ซงหมายความวา not applicable แตเดมใน ICD - O กอน edition 3 นน รหสตาแหนงท 6 นยงใชสาหรบบอกชนดของเซลลวาเปน T หรอ B หรอ อน ๆ ในกรณทเปน malignant lymphoma ดวย แตใน ICD - O นน การระบวาเปนเซลลชนดใดไดระบไวใน morphology code แลว จงไมจาเปนอกตอไป
ตารางท5รหสต�าแหนงท6ส�าหรบhistologicgradingและdifferentiation
Code Grade Differentiation
1 Grade I Well differentiatedDifferentiated,NOS
2 Grade II Moderately differentiatedModerately well differentiatedIntermediate differentiation
3 Grade III Poorly differentiation
4 Grade IV Undifferentiated
9 AnaplasticGrade or differentiation not determined,not stated or not applicable
ในการให Grade หรอ differentiation นน บางครงพยาธแพทยไมไดใหมาในใบอานผลพยาธวทยา แตผทาทะเบยนมะเรงกสามารถให Grade ได โดยสวนมาก ผลพยาธวทยา ทม Grade ตามนเสมอ มดงน Grade 1 เสมอ Basal cell carcinoma Squamous cell carcinoma, keratinizing, any site Adenoid cystic carcinoma Grade 3 เสมอ krukenberg tunor (stomach metastasis to ovary) Signet ring cell carcinoma Diffuse type carcinoma of stomanh Grade 4 Undifferentiated carcinoma, any site Anaplastic carcinoma, any site Small cell cardinoma, any site Large cell carcinoma of lung Ewing’s sarcoma of bone and soft tissue Rhabdomyosarcoma of soft tissue
คมอการท�าทะเบยนมะเรง30
ระบบเกรดขององคการอนามยโลกส�าหรบเนองอกในระบบประสาทสวนกลางและรหสเกรดของICD-O
ในป พ.ศ. 2536 องคการอนามยโลกไดประกาศใชระบบเกรด สาหรบเนองอกของระบบประสาทสวนกลาง โดยทเกรด I มความรนแรงนอยสด และเกรด IV มความรนแรงมากสด (ตารางท 6) หากผลพยาธวทยามการระบเกรดของเนองอก ทาใหสามารถระบรหส ICD-O morphology และ behaviour ทเหมาะสมได ระบบเกรดนไมใชเลขตาแหนงท 6 ทเปนรหสของ grade ตามปกต แตใชสาหรบบอกการพยากรณโรคและระยะของโรค ถาตองการใหเลขรหสตาแหนงท 6 (grade) ใหดทคาทระบในการวนจฉยนน คอเปน low grade หรอ anaplastic อยาใชระบบเกรดของ WHO แตสวนใหญ เมอใชระบบเกรดของ WHO แลว พยาธแพทยมกไมระบเกรดเปน Low grade หรอ anaplastic อก ดงนนใหใชรหส grade หรอ differentiation เปน 9 และหาก behaviour เปน /0 หรอ /1 แลว กไมตองใสรหส grade หรอใสรหสเปน 9 หากไมตองการใหวาง ซงจาหมายความวา not applicable
ตารางท6WHOgradingsystem(malignancyscale)forcentralnervoussystemtumors
Tumortypetobecoded WHOGrade ICD-OCodeICD-OBehaviorCode(5thdigit)
Astrocytictumors(Astrocytoma) Subependymal giant cell Pilocytic Low grade Pleomorphic xantoastrocytoma Anaplastic Glioblastoma
IIII
II - IIIIIIIV
938494219400942494019440
113333
Oligodendrogliomas Low grade Anaplastic
IIIII
94509451
33
Oligoastrocytomas Low grade Anaplastic
IIIII
93829382
33
Ependymaltumors(Ependymoma) Subepedymoma Myxopapillary Low grade Anaplastic
IIIIIII
9383939493919392
1133
Choroidplexustumors Papilloma Carcinoma
IIII - IV
93909390
03
คมอการท�าทะเบยนมะเรง 31
Tumortypetobecoded WHOGrade ICD-OCodeICD-OBehaviorCode(5thdigit)
Neuronal/glialtumors Gangliocytoma Ganglioglima Anaplastic ganglioglioma Desmoplastic infantileganglioglioma Dysembryoplastic neuroepithelial tumor Central neurocytoma
II - IIIIIIII
949295059505941294139506
013101
Pineal tumors Pineocytoma Pineal parenchymal tumor of intermediate differentiation Pineoblastoma
IIIII - IV
IV
93619362
9362
13
3
Embryonal tumors Medulloblastoma Other PNETS Medulloepithelioma Neuroblastoma Ependymoblastoma
IIIIIIIIIIIIIII
94709473950195009392
33333
Cranial and spinal nerve tumors Schwannoma Malignant peripheral nerve sheath tumor
IIII - IV
95609540
03
Meningeal tumors Meningioma Atypical meningioma Papillary meningioma Hemangiopericytoma Anaplastic meningioma
III
II - IIIII - III
III
95309539953891509530
01333
กฎH:ชนดmorphologyทมต�าแหนงอวยวะจ�าเพาะของรปลกษณะเนอเยอบางชนด (Site-SpecificMorphologyterms) เนองอกบางชนดเกดหรออยในตาแหนงใด ตาแหนงหนงเทานน เชน Nephroblastoma (เฉพาะทไต) Hepato – cellular Carcinoma (เฉพาะทตบ) Retinoblastoma (เฉพาะท Retina) หรอ
คมอการท�าทะเบยนมะเรง32
Follicular Carcinoma (เฉพาะท Thyroid) เพอทจะใหงายตอการลงรหสของคาเหลานใน ICD – O จะมตวเลขบอกตาแหนงกาหนดไว (ในวงเลบ) ทงตวเลขและตวอกษร ตวเลขกากบ T จะแสดงตาแหนงจดกาเนดของเนองอก ฉะนนถาการวนจฉยในทะเบยนประวตผปวย บอกแตละชนดของเนอเยอ (Histologic Types) และไมกาหนดตาแหนงเรมเปนมะเรง หรอถาบอกตาแหนงทมการกระจายไปใหไปคนดชนตวอกษรใน ICD – O ถาเราไดตวเลขแสดงถงรปลกษณะทเฉพาะกบตาแหนงมา (Site – Specific Morphology Number ) เราควรใชรหสตาแหนงใสไปดวยเลขนน ๆ ตวอยาง ❖ การวนจฉยทไดมา : Osteogenic Sarcoma รหสตาแหนงเปน : C41.9 (Bone, Not Other Wise Specified ) ****ขอสงเกต : Osteogenic Sarcoma เกดจากเนอเยอกระดก ฉะนนตาแหนงเรมเปนมะเรง ตองมาจากกระดก เนองจากกระดกทเปนมะเรงนไมไดบอกมาชดเจนวาตรงไหน จงใหรหสเปน Bone, NOS (C41.9) ❖ การวนจฉยทไดมา : Metastatic Follicular Carcinoma, Femur รหสตาแหนงจะเปน : C73.9 (Thyroid gland) ****ขอสงเกต : Follicular carcinoma ทวไป เกดจากตอม Thyroid กระดก Femur เปนจดทกระจายไป และเนองจากการใหรหสควรใหสาหรบตาแหนงเรมเปนมะเรงจงกาหนด C73.9 (Thyroid NOS) หมายเหต อยางไรกตาม ถาตาแหนงทใหมาโดยแพทยในทะเบยนประวตตางจาก “Site - Specific T - Number” ใหรายงานตาแหนงตามทแพทยไดระบไว ตวอยาง ❖ การวนจฉยใหมาเปน : Papillary Cystadenocarcinoma, Pancreas รหสตาแหนงเปน : C25.9 *****ขอสงเกต : ในดชนอกษรของ ICD – O Site – Specific T – number ( C56.9) จะตามรปลกษณะของ Papillary cystadenocarcinoma เพราะวาทว ๆ ไป จะเกดจากรงไข อยางไรไรกตาม เนองอกนกอาจจะเกดจากตบออนกได เนองจากตบออนไดถกกาหนดไวในทะเบยนประวตผ ปวยฉะนน รหสตาแหนงทจะใหจงควรเปน C25.9 (Pancreas ,NOS ) ไมใช C56.9 (Ovary) กรณยกเวน: ● Melanoma : ถาตาแหนงเรมเปนมะเรงไมถกกาหนด ใหสนนษฐานวาตาแหนงเปนมะเรง มาจากผวหนง ( C44.9) ● Neuroblastoma : ถาตาแหนงเรมเปนมะเรงไมจาเพาะชดเจน หรอไมร ใหกาหนดตาแหนงเรมเปนมะเรง เปน “Sympathetix Nervous System ,NOS” (C70.9) ● Lymphomas : Lymphomas โดยทวไปเกดจากตอมนาเหลอง แตกอาจจะเกดจากทอนนอกตอมนาเหลองกได เชน กระเพาะอาหาร ลาไสเลกและผวหนง ฉะนนจงไมไดกาหนด Site - Specific T - numbers ใหกบ Lymphomas ถากรณไมไดระบตาแหนง ใหใสรหส C80.9 และกาหนดใหตาแหนง Lymph node เปนจดเรมเปนมะเรง และใหรหส C77.9 (Lymph node, NOS) หรอถาตอมนาเหลองหลายตอมเปนมะเรงใหกาหนดรหสเปน C77.8 อยางไรกตามถาไมมตอมนาเหลองใด ๆ มมะเรง Lymphoma นเลย หรอ ในทะเบยนประวตเขยนวาเปน Extranodal Site (ตาแหนงนอกตอมนาเหลอง) เปนจดเรมเปนมะเรง ใหรหสของ Extranodal และกาหนดรหสตาแหนงตามตาแหนง Extranoda นน ๆ ● Leukemia (T - C42.1) ใหกาหนดเรมเปนท Bone marrow ในการใหรหสของ ตาแหนงทกครง จะใหรหสตาแหนงของจดเรมเปนของมะเรงหรอ Primary Site ไมใชตาแหนงทสองหรอทมการกระจายมา
คมอการท�าทะเบยนมะเรง 33
กฎ J : การสลบล�าดบของค�าผสมในกรณทการวนจฉยเปนค�าทผสมมากกวาหนงโรคหากชอนนไมมในรายการICD-O เนองอกบางกอนมรปแบบเนอเยอมากกวาหนงแบบ รปแบบคาผสมทพบบอยไดใหไวในหนงสอแลว เชน mixed adenocarcinoma and squamous cell carcinoma (M - 8560/3),papillary and follicular adenocarcinoma (M - 8340/3),และ mixed basal - squamous cell carcinoma (M - 8094/3) คาวา fibromyxosarcoma มอยในรายการรหส ICD - O เปน M - 8811/3 แตไมมคาวา myxofibrosarcoma ซงหากกลบคาจะกลายเปน fibromyxosarcoma นนเอง และใชรหสเปน M - 8811/3 ได
ตารางท7Classificationofneoplasmandexamples
Tissueoforigin Benign Malignant1.Epithelialneoplasm
a) Surface epithelium
(Squamous and transitional
epithelium)
b) Glandular epithelium
- liver
- embryonal
Papilloma
Adenoma
Hepatoma
Hidradenoma
Basal cell carcinoma
Squamous cell carcinoma
Transitional cell carcinoma
Adenocarcinoma
Hepatocellular carcinoma
Malignant hidradenoma
2.Connectivetissueneoplasm
a) Fibrous tissue
- adult
- embryonal
b) Cartilage
c) Bone
d) Fat
e) Blood vessels
f) Lymph vessels
g) Smooth muscle
h) Striated (skeletal)
muscle
Fibroma
Myxoma
Chondroma
Osteoma
Lipoma
Hemangioma
Lymphangioma
Leiomyoma
Rhabdomyoma
Fibrosarcoma
Myxosarcoma
Chondrosarcoma
Osteosarcoma
Liposarcoma
Hemangiosarcoma
Lymphangiosarcoma
Leiomyosarcoma
Rhabdomyosarcoma
3.Haematopoietictissue
neoplasm
a) Lymphoid tissue
b) Granulocytic tissue
c) Erythorcytic tissue
d) Plasma cekks
Malignant lymphoma
Myeloid leukemias
Polycythemia vera
Plasmacytoma,Multiple
myeloma
คมอการท�าทะเบยนมะเรง34
Tissueoforigin Benign Malignant4.Neuraltissuenroplasm
a) Glial tissue
b) Meninges
c) Peripheral neurons
d) Primitive neurons
e) Retina
f) Adrenal medulla
g) Nerve sheath
Glioma
Meningioma
Ganglioneuroma
Pheochormocytoma
Neurilemmoma
Glioma,malignant
Meningial sarcoma
Ganglioneuroblastoma
Neuroblastoma
Retinoblastoma
Pheochormocytoma,malignant
Neurilemmoma nerve shrath
tumor
5.Neoplasmsofmorethan
onetissue
a) Brest
b) Embryonic kidney
c) Multipotent cells
Fibroadenoma
Teratoma
Cystosarcoma phyllodes
Wilm’s tumor
Teratocarcinoma
6.NeoPlasmswhichdonotfit
intooneoftheother
groupseasily
a) Melanoblasts
b) Placenta
c) Ovary
d) Restis
e) Thymus
Pigmented nevus
Hydatidiform mole
Serous cystadenoma
Interstitial cell tumor
Thymoma,benign
Malignant melanoma
Choriocarconoma
Serous cystadenocarcinoma
Seminoma
Thymoma,malignant
ตารางท8ICD-Oedition3morphologycodesandexamples
ICD-OCodes
TissueoforiginBenign Uncertain Insitu Malignant
/0 /1 /2 /3800
8000
Unknown
origin
Neoplasm, be-
nign
Neoplasm,
uncertain…
Neoplasm, Malignant
801 -
804
8010
Epithelial
neoplasm Epithelial
tumor,benign
Carcinoma in
situ, NOS
Carcinoma, NOS
805 -
808
8050
Squamous cell
neoplasm
Papilloma, NOS Papillary
carcinoma in
situ
Papillary carcinoma,
NOS
คมอการท�าทะเบยนมะเรง 35
ICD-OCodes
TissueoforiginBenign Uncertain Insitu Malignant
/0 /1 /2 /3809 -
811
8090
Basal cell
neoplasms Basal cell tumor Basal cell carcnoma
812 -
813
8120
Transitional
cell neoplasms Transitional cell
papilloma, benign
Urothelial papilloma,
NOS
Transitional
cell carcinoma
in situ
Transitional cell
carcinoma, NOS
814 -
838
8140
Adenomas and
adenocarcinomas Adenoma,NOS Atypical adenoma Adenocar cinama
in situ, NOS
Adenocar cinoma
839 -
842
8390
Adnexal and
skin appendage
neoplasms
Skin appendage
adenoma
Skin appendage
carcinoma
843
8430
Mucoepidermoid
neoplasms
Mucoepider
moidcar cinoma
844 -
849
8440
Cystic,mucinous
and serous
neoplasms
Cystadenoma, NOS Cystadenocarcinoma, NOS
850 -
854
8500
Ductal and
lobular
neoplasms
Intraductal
carcinoma,
noninfiltrating
Infiltratingduct
carcinoma, NOS
855
8550
8551
Acinar cell
neoplasms Acinar cell
adenoma
Acinar cell carcinoma
Acinar cell cystadeno
carcinoma
856 -
857
8560
Complex
epithelial
neoplasms
Mixed squamous
cell and
glandular
papilloma
Adenosquamous
carcinoma
858
8580
Thymic
epithelial
neoplasms
Thymoma, benign Thymoma, NOS
Thymoma
malignant, NOS
859 -
867
8590
Specialized
gonadal
neoplasms
Sex cord-gonadal
stromal tumor, NOS
คมอการท�าทะเบยนมะเรง36
ICD-OCodes
TissueoforiginBenign Uncertain Insitu Malignant
/0 /1 /2 /3868 -
871
8680
Paragansliomas
and glomus
tumors
Paraganglioma,
benign
Paraganglioma,
NOS
Paraganglioma,
malignant
872 -
879
8720
Nevi and
melanomas Pigmentednevus,
NOS
Melanoma in
situ
Malignant
melanoma, NOS
880
8800
Soft tissue
tumors and
sarcomas, NOS
Soft tissue
tumor, benign
Sarcoma, NOS
881 -
883
8810
Fibromatous
neoplasms Fibroma, NOS Cellular fibroma Fibrosarcoma, NOS
884
8840
Myxomatous
neoplasms Myxoma, NOS Myxosarcoma
885 -
888
8850
Lipomatous
neoplasms Lipoma, NOS Atipical lipoma Liposarcom, NOS
889 -
892
8890
Myomatous
neoplasms Leiomyoma, NOS Leimyoma tosis,
NOS
Leiomyosarcoma, NOS
893 -
899
8930
Complex mixed
and stromal
neoplasms
Endometrial
stromal nodule
Endometrial stromal
sarcoma, NOS
900 -
903
9000
Fibroepithelial
nroplasms Brenner
tumor, NOS
Brenner
tumor, borderline
malignancy
Brenner
tumor, malignancy
904
9040
Synovial - like
neoplasms Synovioma benign Synovial sarcoma, NOS
905
9050
Mesothelial
neoplasms Mesothelioma,
Benign
Mesothelioma,
malignant
คมอการท�าทะเบยนมะเรง 37
ICD-OCodes
TissueoforiginBenign Uncertain Insitu Malignant
/0 /1 /2 /3
9060906 - 909
Germ cell neoplasms Dysgerminoma
9109100
Trophoblastic neoplasms Hydatidiformmole,
NOS
Invasive hydatidiformmole
horiocarcinma, NOS
9119110
Mesonephro - ma Mesonephroms,benign
Mesonephric tumor, NOS
Mesonephroma,malignant
912 - 9169120
Blood vessel tumors Hemang ioma ,
NOS
Hemangiosareoma
9179170
Lymphatic vessel tumors Lymphangioma, NOS Lymphangiosarcoma, NOS
918 - 9249180
Osseous and chondromatous neoplasms
Osteoma,NOS Osteosarcoma, NOS
9259250
Giant cell tumors Diant cell tumor of bome, NOS
Gaint cell tumor of bone, malignant
9269260
Miscellaneous bone tumors Ewing sarcoma
927 - 9349270
Odontogenic tumors
Odontigenic tumor, benign
Odontogenic tumor, NOS
Odontogenic tumor, malignant
935 - 9379350
Miscellaneous tumors Craniopharyngioma
938 - 9489380
GliomasGlioma malignant
949 - 9529490
Neuroepitheliomatous neoplasms Ganglioneuroma Gangglioneuroblastoma
9539530
MeningiomasMeningioma, NOS Meningiomatosis, NOS Meningioma malignant
คมอการท�าทะเบยนมะเรง38
ICD-OCodes
TissueoforiginBenign Uncertain Insitu Malignant
/0 /1 /2 /3
954 - 9579540
Nerve sheath tumors Neurofibroma, NOS Neurofibromatosis,
NOSNeurofibroma,malignant
9589580
Granular cell tumors and alveolar soft part sarcoma
Granular cell tumor, NOS
Granular cell tumor,malignant
9599590
Malignant lymphoma, NOS or diffuse
Malignant lymphoma.NOS
965 - 9669650
Hodgkin lymphoma
Hodgkin lymphoma, NOS
967 - 9699670
Mature B - cell lymphomas Malignant
lymphoma, small B
lymphocytic, NOS
970 - 9719700
Mature T - and NK cell lymphomas Mycosisfungoides
9729700
Precursor cell lymphoblastic lymphoma
Precursor cell lymphoblastic lymphoma, NOS
9739731
Plasma cell tumor Plasmacystoma, NOS
9749740
Mast cell tumorMastocytoma, NOS Mast cell sarcoma
9759750
Neoplasms of histiocytes and accessory lymphoid cells
Malignant histiocytosis
คมอการท�าทะเบยนมะเรง 39
ICD-OCodes
TissueoforiginBenign Uncertain Insitu Malignant
/0 /1 /2 /3
9769760
Immunoproliferative diseases
Immunoprolierative disease, NOS
9809800
Leukkemia,NOS
Leukkemia, NOS
982 - 983 9820
Lymphoid leukemias
Lymphoid leukemia,NOS
984 - 9939840
Myeloidleukemias
Acute myeloid
leukemia,M6 type
9949940
Other leukemias Hairy cell leukemia
995 - 9969950
Chronismyeloproliferative disorder
Polycythemiavera
9979970
Other hematologicdysorders
Ltmphoprolifeerative disorder, NOS
9989980
Myelodysplasticsyndromes Refractory anemia
กฎK:การวนจฉยทมผลชนเนอมากกวา1(MultipleMorphologyTerms) เมอการวนจฉยวาเปนมะเรงเพยงตาแหนงเดยว แตมผลการตรวจชนเนอมากกวา 1 ชนด ตามกฎแลวใหหาคาใหมทรวมผลชนเนอทง 2 ชนดเขาดวยกน แตถาไมมใหใชหมายเลขรหสทสงกวาในการใหรหสผลชนเนอ ตวอยาง เมอมการวนจฉยวาเปน มะเรงทกระเพาะปสสาวะ ผลชนเนอเปน “transitional cell epidermoid carcinoma” กอนอนเราตองหากอนวารหสสาหรบคาวาเปน “transitional cell epidermoid carcinoma” ถามใหใชรหสนนไดเลย แตถาไมมตองแยกรหสออกเปน 2 รหสคอ “transitional cell carcinoma, NOS” ซงจะได รหส M-8120/3 และคาวา “ epidermoid carcinoma, NOS” จะได รหส M-8070/3 เมอเปรยบเทยบ ทง 2 รหส แลวจะเหนวารหสหมายเลข M-8120/3 มคาสงกวา ดงนนจงใชรหส M-8120/3 เพราะตวเลขทมคาสงกวาจะคาความเชอมนจากพยาธแพทยมากกวา
คมอการท�าทะเบยนมะเรง40
นอกจากกฎตางๆทง10ขอแลวในการใหรหสโรคICD-Oยงมขอยกเวนตางๆดงน
1.อวยวะทเปนค(pairedorgans)
รายการอวยวะตอไปนเปนอวยวะทเปนคในรางกาย ซงในปจจบนใหลงทะเบยนแยกขางหากพบกอนเนองอกในอวยวะทงสองขาง และในการคานวณอตราอบตการณกจะนบเปนสองราย ยกเวนอวยวะทไดทาเครองหมาย * ไวใหแลว คอรงไข ไต และจอตา ซงแนะนาใหลงทะเบยนแยกหมายเลขกน แตเมอคานวณอตราอบตการณ เนองอกรงไขทกชนด, Wilm’s tumour ของไต และ retinoblastoma ของจอตา จะรวมเปนรายเดยว แมจะพบในอวยวะทงสองขางกตาม
ตารางท9.
ICD-O-2/3Sitecode Label
C07 Parotid gland
C08 Other and unspecified major salivary glands
C09 Tonsil
C12 Pyriform sinus
C30.1 Middle ear
C31 Accessory sinuses
C34.1 - C34.3 Lobes of lung
C34.8, C34.9 Overlapping lesion of lung and lung, NOS
C38.4 Pleura, NOS
C40 Bones, joints and articular cartilage of limbs
C41.3 Rib, clavicle and associated joints
C50 Breast
C56.9 Ovary*
C57 Other and unspecified female genital organs
C62 Testis
คมอการท�าทะเบยนมะเรง 41
ICD-O-2/3Sitecode Label
C64 Kidney*
C65 Renal pelvis
C66 Ureter
C69 Eye and adnexa*
C74 Adrenal gland
C76.4 Upper limb, NOS
C76.5 Lower limb, NOS
* มขอยกเวนทจะไมคดวาเปนอวยวะค เมอคานวณอตราอบตการณ และการอยรอดคอเนองอกรงไข ทกชนด, Wilm’s tumour ของไต และ retinoblastoma ของจอตา
2.อวยวะเดยวกลางล�าตวทสามารถแบงขางได(midlineorganswithlaterality)
โดยปกตไมมความจาเปน ทจะตองระบขางของอวยวะเหลาน เนองจากเปนอวยวะทอยกลางลาตว แตบางครงการแบงขางกอาจมประโยชน ในการระบตาแหนงกอนเนองอก ทมมากกวาหนงกอน ซงตามคาแนะนาในการลงทะเบยนผปวย ตามกฎเนองอกปฐมภมหลายตาแหนงป พ.ศ. 2004 ทะเบยนมะเรงควรลงทะเบยนกอนตาง ๆ แยกหมายเลขทะเบยนกน เกณฑหนงทชวยบอกวากอนตาง ๆ เปนคนละกอนกนกคออยในคนละดานของอวยวะนน ๆ นนเอง
ตารางท10.
ICD-O-2/3Sitecode
Label
C18 Colon - right and left side
C44 Skin
C71 Brain
C72.2 - C72.5 Cranial nerves
C73.9 Thyroid gland
C75.0; Parathyroid gland
C75.4; C75.5 Carotid body; Aortic body and other paraganglia
C76.0 - C76.3 Head, face or neck, NOS; Thorax, NOS; Abdomen, NOS; Pelvis, NOS
คมอการท�าทะเบยนมะเรง42
3.ความหมายของ“NOS”
NOS เปนตวยอแทนจาก “Not Otherwise Specified” ในรหสทกาหนด ไมวาจะเปนตวเลข หรอตวหนงสอ เมอคา “ NOS” ไดนามาใชจะแสดงใหผลงรหสหรอถอดรหส ทราบวายงมรหสอนทมคาขยายอธบายเพมเตมของเนอเยอหรอตาแหนงนน ๆ อยอก ในดชนตวอกษร คา “ NOS” จะเรยงอยในรหสทเปนอนดบแรก ตามดวยรหสตอไปทเปนอวยวะหรอเนอเยอทมตาแหนงขยายรายละเอยด อธบายเพมเตมในบรรทดตอไป ตวเลขรหสสาหรบ “NOS” จะใชกบตาแหนง หรอรปลกษณะทไมไดระบคาขยายรายละเอยดเพมเตม หรอเมอคาวเศษณประกอบในคาวนจฉยโรค นน ๆ ไมระบ ณ ทอนใดใน ICD – O ในกรณหลง “NOS” จะหมายความถง “NEC” คอ Not Elsewhere Classified หรอ ไมไดจดแบงแยกกรายละเอยดไว ซง เปนทใชอยใน ICD –10
4.ความไมแนนอนในการวนจฉยทางพยาธวทยาและการใหรหสICD–O3
การวนจฉยทางพยาธวทยา แมวาจะถอวาเปนการวนจฉยมความนาเชอถอมากทสด แตในความเปนจรงแลวอาจมความผดพลาดหรอคลาดเคลอนไดอยบอย ๆ ซงอาจเกดจากปจจยตอไปน ไดแก การใหขอมลทางคลนกของผปวยอยางไมถกตอง ทาใหพยาธแพทยคดถงโรคผดไปเปนโรคอน การเลอกตดชนเนอไมถกตาแหนง หรอไมมากเพยงพอ ไปจนถงความชานาญของพยาธแพทย พยาธแพทยทมประสบการณนอย หรอไมไดทางานเฉพาะทางในดานใดดานหนง กอาจมประสบการณนอยในการวนจฉยโรคทพบนอยบางโรคได และอาจเกดความผดพลาดในการวนจฉยโรคได ในบางครงพยาธแพทยจะบอกระดบความเพยงพอของชนเนอทไดรบ และระดบความมนใจในการวนจฉยโรคไวในใบรายงานผลดวย ซงเจาหนาททะเบยนมะเรงจะตองเขาใจศพทเหลาน และในการวนจฉยทางเซลลวทยากนยมใชคาเชนเดยวกนดวย ดงตารางท 11 ตอไปน
ตารางท11.ค�าหรอส�านวนทางพยาธวทยาทบอกถงความไมแนนอนในการวนจฉยโรค
ค�าหรอส�านวนทใช ความหมาย
Unsatisfactory, inadequate, insufficient tissue ขนาดหรอปรมาณชนเนอเยอทไดรบไมเพยงพอ
For diagnosis ทจะใหการวนจฉยโรคได
... in differential diagnosis ผปวยอาจเปนโรคในโรคหนงในรายการทบอกน
(ยงไมสามารถบอกไดแนนอนวาเปนโรคใดแน)
... to be excluded, to be ruled out, … อาจเปนหรอไมเปนโรค ... (ไมมความมนใจเลย ใหแพทยทดแลผปวยลองตรวจเพมเตมแลวอาจสงชนเนอมาใหม)
Probable, possible, suspicious, suggestive … คดวานาจะเปนโรค ... (แตไมมนใจเตมท)
... is most likely คดวานาจะเปนโรค ... (คอนขางมนใจ)
นอกเหนอจากรายการในตารางขางบน พยาธแพทยบางทานอาจเขยนการวนจฉยดวยวธอนทบอกถงความไมแนใจในการวนจฉยโรคกได
คมอการท�าทะเบยนมะเรง 43
จงเปนไปไดวาคาวนจฉยทางพยาธวทยา ทเขยนในใบรายงานผลนนอาจไมไดเปนการวนจฉยโรค ทแทจรง แตพยาธแพทยกาลงพยายามบอกวาใหคดถงโรคบางอยาง และตองการใหแพทยหาทางวนจฉยดวยวธอนเพอหาการวนจฉยทถกตองตอไป แตในหลายกรณ แพทยทไดรบผลการวนจฉยไมไดสนใจคาเหลาน แลวนาคาวนจฉยทยงไมยนยนนไปใชเปนการวนจฉยโรคเลย และเจาหนาททะเบยนมะเรงกอาจทาเชนเดยวกนทาใหการลงคาวนจฉยทางพยาธวทยาในทะเบยนไมถกตอง หากพบคาทบงบอกถงความไมแนใจในการวนจฉยเชนน เจาหนาททะเบยนมะเรงจะตองคดผปวยเหลานไว เพอตดตามผลการวนจฉยทถกตองตอไป เมอแพทยตรวจเพมเตมจนไดการวนจฉยขนสดทาย หากไมคดแยกไว เมอมการเปลยนการวนจฉยในภายหลงกจะไมทราบ และการวนจฉยทบนทกในฐานขอมลทะเบยนมะเรงกจะผดพลาดได
5.การใหรหสMorphologyส�าหรบการวนจฉยท ไมแนนอน
ประเดนทสาคญอกอยางหนงทเกดขนจากการวนจฉยทไมแนนอนหรอยงไมยนยนชนเจน กคอการใหรหส ICD –O สาหรบการวนจฉนเหลานน ตวอยางท 1. มผลการวนจฉยทางพยาธวทยาจากตอมนาเหลองทกลม axilla (รกแร) วาเปน Right axillary lymph node , biopsy : adenocarcinoma , suspicious for ductal carcinoma of breast จะเหนวาในกรณนพยาธแพทยมความมนใจกบการวนจฉยเปน adenocarcinoma (M-8140/3) แตยงไมแนใจวาเปน ductal carcinoma of breast (M 8500/3) หรอไม เนองจากเปนการตดชนเนอมาจากตอมนาเหลองทรกแร ซงหากพยาธแพทยไมทราบประวตมากอนวามมะเรงอยทเตานม พยาธแพทยกไมแนใจวาจะใชหรอไม เพราะอาจเปนไปไดวามะเรงทตอมนาเหลองนน อาจแพรกระจายมาจากตาแหนงปฐมภมอนทไมใชเตานมกได เพราะบางครงหนาตาของเซลลมะเรงกดคลายกนได กรณเชนน ถาในเวชระเบยนไมมขอมลใด ๆ วามกอนทเตานม เจาหนาททะเบยนมะเรงควรยดการวนจฉย adenocarcinoma (M-8140/3) และใหตาแหนง topography เปน unknown primary site (C80.9) ไวกอน หากมผลการวนจฉยจากกอนเตานมในภายหลง กจะเปลยนตาแหนง topography เปน breast (C50.x) และ morphology เปน ductal carcinoma (M-8500/3) ในภายหลงได แตหากในเวชระเบยนไดเขยนไวแลววามกอนทเตานมมากอน ผาตดไปแลวทโรงพยาบาลอน กลงเปน ductal carcinoma (M-8500/3) ทเตานม (C50.9) ไปไดเลย จะเหนวาเจาหนาททะเบยนมะเรง จาเปนตองตดสนใจบนความไมแนใจ ของผลการวนจฉยทางพยาธวทยาโดยใชขอมลอนทางคลนกประกอบดวย กรณเชนนหากมขอมลประกอบชดเจน กสามารถทาไปไดเลย แตหากมขอมลไมชดเจน หรอไมมขอมลอน กจาเปนตองปรกษาผรบผดชอบในลาดบทสงขน หรอปรกษาแพทย ทดแลผปวย หรอพยาธวทยาแพทย (หากมอยในสถานพยาบาล) ตอไป และในหลายกรณจาเปนตองจดคดแยกผปวยเหลานไวเพอตดตามการวนจฉยทแนนอนขน ซงแพทยอาจกาลงทาตอไปในภายหลงดวย ตวอยางท 2. ผปวยรายหนงมกอนในปอด ผลการตรวจดวยวธ fine meedile aspiration biopsy เปนNon-small cell carcinoma , suspicious for adenocarcinomaในกรณนเนองจากบางครงแพทยอาจไมผาตดเอากอนออกอกตอไปแลว แตจะใหเคมบาบดไปเลย เนองจากไมวาจะเปนชนดทแนนอนอะไรกตาม คอไมวาทจรงแลวกอนนนอาจจะเปน squamous cell carcinoma หรอ adenocarcinoma กตาม กใหการรกษา
คมอการท�าทะเบยนมะเรง44
ดวยวธเดยวกน ดงนนจะไมมทางไดการวนจฉยทแนนอนวาเปนมะเรงชนดใดกนแน ในกรณน (คอในกรณทพยาธแพทยไมมนใจในการวนจฉยมากนก) ไมมแนวทางปฏบตทชดเจนในระดบนานาชาตวาควรลงรหสเชนไร แตในกรณนพยาธแพทยสวนใหญนาจะรสกสบายใจกวาถาใหรหสเปน non-small cell carcinoma (M-8046/3) แทนทจะใหรหสเปน adenocarcinoma (M-8140/3) (ซงอาจรสกวาคานกบกฎของการใหรหส ICD-O ตามปกต แตกฎของการใหรหส ICD-O จะใชกบผลพยาธวทยาแพทยมความเชอมนในผลการวนจฉยทมรหสสงกวาคอนขางมากเทานน แตไมควรนามาใชกบกรณทพยาธแพทยยงไมเชอมน ในการวนจฉยทมตวเลขรหสสงกวามากนก)
6. Codingmultiplemorphology terms การมเนอมะเรง มากกวาหนงต�าแหนง
(MultipleNeoplasms)
IARC ไดมกลมศกษาเพอแนะนาคาจากดความของ Multiple Neo Plasms เพอใชสาหรบ ICD – 9 ขอสรปของคาแนะนาคอ การจะดวามมะเรง 2 ชนดหรอมากกวา ไมไดขนอยกบเวลาเปนเครองกาหนด นนคอ การเกดมะเรงพรอม ๆ กน (Synchronous) หรอการเกดมะเรงในเวลาทตางกน ( Metachronous) ไมไดแสดงหรอแสดงวาเปนมะเรง 2 ตาแหนงหรอไมมะเรง ณ จดเรมเปน จะเรมเกดจากตาแหนงจดแรกเรม ไมใชการทมการโตยนขน หรอไมใชการกลบเปนซา หรอการกระจายมา มเพยงเนองอกชนดเดยวทเกดจากอวยวะหนงอน หรออวยวะทเปนค หรอตาแหนงนน ๆ ชนดเดยวเทานน ยกเวนวาจะมความแตกตางในลกษณะของเนอเยอ เชน ม Squamous carcinoma ชนดหนงกบ Adenocarcinoma อกชนดหนง แตในการกาหนดรหสใหม มอวยวะหรอเนอเยอทมรหสตาแหนงตางกนแตถอเปนเนอเยอชนดเดยวกน ไดแก C01 และ C02 : Tongue C07 และ C08 : Parotid และ Major salivary gland อน ๆ C12 และ C13 : Pyriform sinus และ hypopharynx C19 และ C20 : Rectum และ Rectosigmoid junction C82 –C85,C91 และ C95 : ชนดตาง ๆ ของ NHL และ lymphocytic และ unspecified leukemia มะเรงของผวหนง แมจะเปนหลายแหงจะลงรายงานเพยงครงแรกครงเดยว ยกเวนวาเนอเยอจะตางชนดกน เชน เปน Malignant Melanoma ครงหนงหรอเปน Basal หรอ Squamous cell Ca อกครงหนง มะเรงหลายจดกาเนด (Multifocal tumor ) เชนมะเรง Adenocarcinoma ใน Multiple adnomatous polyps ของลาไสใหญ สวน Transvere และ Sigmoid colon จะลงรหสเพยงตาแหนงเดยว หมายเหต สามารถศกษาเพมเตมไดจากหนงสอ ICD-O3 (International Classification ofDiseasesforOncologyThirdEdition)ของWHO
คมอการท�าทะเบยนมะเรง 45
ICD-10 ICD-O,3rdedition
Topography Morphology
C00.0-C21.8 C00.0 - C21.8C22C22.0 C22.0 8170/39C22.1 C22.1 8160/39C22.2 C22.0 8970/39C22.3 C22.0 9124/39C22.4 C22.0 8800/39C22.7 C22.0 8010/39C22.9 C22.0 8000/39C23-C41.9 C23.9 - C41.9- C42.0 - C42.4 -C43C43.0 C44.0 8720/39C43.1 C44.1 8720/39C43.2 C44.2 8720/39C43.3 C44.3 8720/39C43.4 C44.4 8720/39C43.5 C44.5 8720/39C43.6 C44.6 8720/39C43.7 C44.7 8720/39C43.8 C44.8 8720/39C43.9 C44.9 8720/39C44.0-C44.9 C44.0 - C44.9C45C45.0 C38.4 9050/39C45.1 C48.2 9050/39C45.2 C38.0 9050/39C45.7 Other sites 9050/39C45.9 C80.9 9050/39C46C46.0 C44.0 - C44.9 9140/39C46.1 C49.0 - C49.9 9140/39C46.2 C05.0 - C05.9 9140/39C46.3 C77.0 - C77.9 9140/39C46.7 Other sites 9140/39C46.8 Multiple sites 9140/39
ICD-10 ICD-O,3rdedition
Topography Morphology
C46.9 C80.9 9140/39C47.0-C76.8 C47.0 - C76.8C77.0-C79.8 - -- C77.0 - C77.9 -C80 C80.9C81C81.0 any site 9651/35C81.1 any site 9663/35C81.2 any site 9652/35C81.3 any site 9653/35C81.7 any site 9650/35C81.9 any site 9650/35C82C82.0 any site 9695/36C82.1 any site 9691/36C82.2 any site 9698/36C82.7 any site 9690/36C82.9 any site 9690/36C83C83.0 any site 9670/36C83.1 any site 9670/36C83.2 any site 9675/36C83.3 any site 9680/36C83.4 any site 9684/36C83.5 any site 9727/36C83.6 any site 9591/36C83.7 any site 9687/36C83.8 any site 9680/36C83.9 any site 9680/36C84C84.0 any site 9700/35C84.1 any site 9701/35C84.2 any site 9702/35C84.3 any site 9702/35C84.4 any site 9702/35C84.5 any site 9702/35
มรหส ICD-10 บางตวเมอปลงเปน รหส ICD-O จะตองเปนรหสเหลานเทานน ดงน
ComparisonICD-10withICD-O,3rdedition
คมอการท�าทะเบยนมะเรง46
ICD-10 ICD-O,3rdedition
Topography Morphology
C85C85.0 any site 9591/36C85.1 any site 9591/36C85.7 any site 9591/36C85.9 any site 9591/36C88C88.0 C42.0 9761/39C88.1 - 9762/39C88.2 - 9762/39C88.3 C17._ 9764/39C88.7 - 9760/39C88.9 - 9760/39C90C90.0 C42.1 9732/39C90.1 C42.1 9733/39C90.2 - 9734/39C91C91.0 C42.1 9835/39C91.1 C42.1 9823/36C91.2 C42.1 9820/39C91.3 C42.1 9832/36C91.4 C42.1 9940/39C91.5 C42.1 9827/35C91.7 C42.1 9820/39C91.9 C42.1 9820/39C92C92.0 C42.1 9861/39C92.1 C42.1 9863/39C92.2 C42.1 9860/39C92.3 C42.1 9930/39C92.4 C42.1 9866/39C92.5 C42.1 9867/39C92.7 C42.1 9860/39C92.9 C42.1 9860/39C93C93.0 C42.1 9891/39C93.1 C42.1 9860/39C93.2 C42.1 9860/39C93.7 C42.1 9860/39
ICD-10 ICD-O,3rdedition
Topography Morphology
C93.9 C42.1 9860/39C94C94.0 C42.1 9840/39C94.1 C42.1 9950/39C94.2 C42.1 9910/39C94.3 C42.1 9742/39C94.4 C42.1 9931/39C94.5 C42.1 9931/39C94.7 C42.1 9820/39C95C95.0 C42.1 9801/39C95.1 C42.1 9800/39C95.2 C42.1 9800/39C95.7 C42.1 9800/39C95.9 C42.1 9800/39C96C96.0 - 9754/39C96.1 - 9750/39C96.2 - 9741/39C96.3 - 9755/39C96.7 - -C96.9 - -C97 - -D45 C42.1 9950/39D46 D46.0 C42.1 9980/39D46.1 C42.1 9982/39D46.2 C42.1 9983/39D46.3 C42.1 9984/39D46.4 C42.1 9980/39D46.7 C42.1 9989/39D46.9 C42.1 9989/39D47D47.0 C42.1 9740/19*D47.1 C42.1 9960/39D47.2 C42.1 9765/19*D47.3 C42.1 9962/39D47.7 C42.1 -D47.9 C42.1 -
คมอการท�าทะเบยนมะเรง 47
การควบคมคณภาพของการทาทะเบยนมะเรง เพอใหไดมาซงสถตโรคมะเรงทมความเทยงตรง ขนกบกระบวนการเกบรวบรวม การจาแนก การบนทก การวเคราะห และการรายงาน ตองทาดวยความใสใจและระมดระวง ดงนนจงมความจาเปนอยางยงท ทะเบยนมะเรงในประเทศไทย ตองมมาตรฐานเดยวกน อยางไรกตามยงไมมการควบคม และจดใหเปนมาตรฐานเดยวกนอยางเปนรปธรรม ซงอาจทาใหมปญหาในการนาสถตมะเรง มาเปรยบเทยบระหวางทะเบยนมะเรง เนองจากอาจมความแตกตางในบางแงของคณภาพ คณภาพของขอมลทได จากทะเบยนมะเรงแบงออกเปน 4 สวนไดแก ความเปรยบเทยบกนได (Comparability) ความสมบรณ (Completeness) ความถกตอง (Validity) เวลา (Timeliness)
ความเปรยบเทยบกนได(Comparability)
ความเปรยบเทยบกนไดของขอมล(Comparability)
ความสามารถเปรยบเทยบกนได ตองเรมจากการใหคาจากดความ หรอนยามของตวแปรตาง ๆ เชน วนทวนจฉยวาเปนมะเรง การใหรหสโรคมะเรงโดยใชหนงสอ International Classification Disease on Oncology version 3 (ICD-O3) (Fritz et al., 2000) รวมถงการใชกฎตาง ๆ เชน 1. วนทวนจฉยวาเปนมะเรง ทนาเชอถอตามเกณฑของ European Network of Cancer Registries (ENCR) a. วนทพบมะเรงไดผลจากชนเนอ : วนทตดชนเนอสงตรวจ วนทสงชนเนอหรอวนทรายงานผลชนเนอตามลาดบ b. วนทนอนรกษาทโรงพยาบาลเนองจากวนจฉยวาเปนมะเรง c. วนทมาตรวจรกษาทผปวยนอก และไดรบการวนจฉยวาเปนมะเรง d. วนทมะเรงกลบเปนซา e. วนทไดผลชนเนอจากการผาตดศพ 2. มะเรงตาแหนงใหมหลายตาแหนง การใหรหสโดยใชกฎของ International Rules for Multiples Primary Cancers 3. มะเรงทไดจากการตรวจคดกรอง ดงนนกอนทจะเรมทาทะเบยนมะเรง ตองทาความเขาใจถงบรบทตาง ๆ โดยเฉพาะคาจากดความหรอนยามตาง ๆ ใหมมาตรฐานเดยวกน เพอทจะไดนาขอมลทเกบรวบรวมได ไปเปรยบเทยบกบทะเบยนมะเรงอน ไมเชนนนแลวการนาขอมลทมความหมายแตกตางกน ไปเปรยบเทยบอาจทาใหเกดการตความคลาดเคลอน
บทท 5การควบคมคณภาพขอมลทะเบยนมะเรง
คมอการท�าทะเบยนมะเรง48
ความสมบรณ(Completeness)
ความสมบรณของขอมลควรจะเทากบ 100 เปอรเซนต ซงในความเปนจรงแลวยงไมมทะเบยนใดมมความสมบรณ 100 เปอรเซนต ความสมบรณของขอมลยงแบงออกเปน ความครอบคลม (Coverage) ของการเกบรวบรวมขอมลยงแบงเปนมตตาง ๆ ไดแก แหลงขอมล (Data sources) ความอสระของขอมล (Independent case ascertainment) ขอมลเดม (Historical data method) การตดตามขอมล (Follow up information) ทะเบยนมะเรง ควรจะมการตดตาม หรอเฝาดความสมบรณของขอมล เปนระยะ 1. แหลงขอมล (Data sources) อาจมความแตกตางของแตละทะเบยนมะเรง ซงแหลงของขอมลยงแบงออกเปน 1.1. จานวนของแหลงขอมลตอ 1 ราย (number of sources/ notifications per case) การไดมาซงผปวยมะเรงหนงราย อาจไดขอมลมาจากหลายแหลงเชน เวชระเบยน ผลพยาธ และมรณะบตร เปนตน การไดขอมลจากแหลงเดยวอาจหมายถง ขอมลอาจขาดความสมบรณ 1.2. มรณะบตร (death certificate methods) มรณะบตรเปนแหลงขอมลสาคญของทะเบยนมะเรง คาทไดจากมรณะบตรอยางเดยว (Death certificate only, DCO) ใชเปนดชนบอกความครบถวนของขอมล (Completeness) และกรณเดยวกนยงใชเปนดชน บอกความนาเชอถอของขอมล (Validity) ในทะเบยนมะเรงประชากร (Population-based registry) มกจะพบ DCO อยบางเสมอ ๆ เนองจากมบางรายไปรกษาในโรงพยาบาลอน ทอยนอกเขตรบผดชอบแตมาเสยชวตทบาน ในเขตรบผดชอบของทะเบยนมะเรงนน ๆ หรอไมไดรกษาในโรงพยาบาล และไดรบการวนจฉยวาเปนมะเรงเมอเสยชวตแลว หากคา DCO เปนศนย อาจเปนสญญาณไมดวาทะเบยนมะเรง ละเลยขอมลจากมรณะบตรไปกไดแตถามคา DCO สงอาจแสดงถงความสามารถ ในการเกบรวบรวมหรอการคนหาผปวย นอยกวาทควรจะเปนดงนนเมอพบวาม DCO สงควรนาขอมล DCO กลบไปตรวจสอบ 1.3. การวนจฉยทไดจากผลชนเนอ (histological verification diagnosis) การใชคารอยละของผลชนเนอในการบอกความครบถวนของขอมล การทมผลชนเนอคอนขางสงและไมสมพนธกบตาแหนงทเปน อาจแสดงไดถงความไมสมบรณของทะเบยน ดงนนตองจาแนกตามอวยวะทเกดของมะเรงแตละชนด มะเรงทพบในอวยวะทอยตนกวา จะมคารอยละของผลชนเนอสงกวา มะเรงทอยลกหรอตองใชความสามารถในการตดจะมคารอยละของผลชนเนอคอนขางตา 1.4 Case finding index (CF) เปนดชนทดดแปลงจากคา number of notification per case เปนดชนทบอกความครบถวน ของการเกบขอมลซงประยกตใชโดย รศ.นพ.หชชา ศรปลง โดยแบงขอมลออกเปน 2 ประเภทคอ แหลงขอมลพยาธวทยา กบแหลงขอมลอนทไมใชพยาธวทยา คานรวมกบคา HV เขากบอตราการไดขอมลจากพยาธวทยาเทานน ซงบงบอกประสทธภาพในการเกบขอมลจากเวชระเบยนโดยออม โดยมสมมตฐานวาทกรายทมผลการวนจฉย ทางพยาธวทยาควรจะเกบขอมลไดจากแหลงอนดวย คา P ควรมคานอยใกล 0 โดยมสตรการคานวณคอ CF = (1+HV - P)/2 HV = อตรา Histological verification P = อตราการไดขอมลจากผลพยาธเทานน
คมอการท�าทะเบยนมะเรง 49
2. ความอสระของขอมล (Independent case ascertainment) 2.1. อสระของชดขอมล (independent data sets) 2.2. ทาการตรวจซาขอมล (re-screening of cases) เปนการสมตรวจเปนระยะ มกจะทาเปนงานวจยหรอทาเปนครงคราว โดยใหบคลากรนอกทะเบยน เปนผททาซาขอมลชดเดยวกนกบเจาหนาททะเบยนมะเรง โดยทาอยางละเอยดและนาผลทไดมาเปรยบเทยบกน เพอดวาผลทไดมความแตกตางกนมากนอยแคไหน โดยทวไปวธนไมคอยนยมเพราะ มคาใชจายงบประมาณคอนขางสง 2.3. ทาการเกบตรวจและทาซาจากแหลงขอมล (capture-recapture) เปนวธการทเคยใชนบประชากรของสตวในปา โดยการจบมาแลวทาแถบหรอเครองหมาย แลวปลอยไปแลวกลบมาจบซาในชวงเวลาเดยวกนเพอดจานวนทจบไดในครงทสอง ทะเบยนมะเรง ไดนาเอาวธการดงกลาวมาประยกตใช เพอคาดประมาณความบกพรองของการเกบขอมลโดยประยกตใชกบ incomplete list เพอหาความครบถวน กรณทม 2 แหลงขอมล มขอตกลงเบองตนคอ แหลงขอมลตองเปนอสระตอกน และทกรายมโอกาสทในการ capture เทา ๆ กน แตวธการนเมอนามาใชจรงกบแหลงขอมลทมอย พบขอจากดในการใชเนองจากตองใชระยะเวลาในการทาและใชงบประมาณคอนขางสง อยางไรกตามขอมลทะเบยนมะเรงสามารถนามาประยกตใชไดแตตองทาการแปลงขอมลกอน ขอมลทจะใชในการตรวจสอบความครบถวนอยางคราว ๆ ดวยวธ capture - recapture ของทะเบยนมะเรง สามารถแปลงขอมลทมอยเปน 3 แหลงคอ มรณะบตรหรอขอมลการตาย วธวนจฉยทไมมการตรวจทางเซลลหรอเนอเยอ และ วธวนจฉยททมการตรวจทางเซลลหรอเนอเยอ ดง แสดงในตารางท 1
ตารางท1ตวแปรวธการวนจฉยและสถานะสดทายทพบน�ามาจดกลมเพอใชในการประมาณคา
วธการวนจฉย ค�าจ�ากดความ
0 Death certificate only (DCO)
1 - 4 Non - microscopic; clinical only, clinical investigation, surgery without histology confirmed, special tumour market
5 - 8 Microscopic; cytology, histology of metastasis, histology of primary tumour, autopsy with histology confirm
สถานะสดทายทพบ 1= มชวต, 2= เสยชวต
อยางไรกตามวธนเปนการคาดประมาณอยางหยาบเทานน 2.4. อตราการตายตออบตการณ (mortality incidence ratio, M/I ratio) หมายถง จานวนผปวยทเสยชวตในชวงนน หารดวยจานวนผปวยมะเรงในชวงเวลาเดยวกน โดยใชแหลงขอมลการตายจากภายนอกทะเบยนมะเรง โดยทวไปจะใชขอมลการตายจากแหลงอน นอกเหนอจากทะเบยนมะเรง เชนขอมลการตายจากจงหวด หรอกระทรวงสาธารณสข แตขอมลการตายนนตองมความนาเชอถอ เพราะ ถาหากขอมลไมนาเชอถอ จะทาใหเกดปญหาการรายงาน ทมากหรอนอยเกนไปสาหรบมะเรงบางอวยวะและทาใหเกดความคลาดเคลอนได ถาคณภาพการตายด M/I ratio จะสมพนธกบ fatality case (1-survival) (Parkin & Hakulinen,1991) อยางไรกตามถาคณภาพของการตายไมด เชน การลงขอมลไมสมบรณ ขาดความแมนยาในเรองสาเหตการตาย ความสมพนธดงกลาวกจะลดลง
คมอการท�าทะเบยนมะเรง50
การแปลผลทไดจาก M/I ratio กรณ มากกวา 1 คาทมากกวา 1 อาจมความหมายไดหลายกรณเชน ● การเกบรวบรวม case ไดนอยกวาแสดงถงความไมสมบรณของทะเบยนมะเรง ● ศกยภาพหรอความสามารถในการ วนจฉยโรคมะเรงลดลง ● หรอมโรคมะเรงทเมอไดรบการวนจฉยลวนมอตรารอดชพนอย นอยกวา 1 คาทนอยกวา 1 อาจมความหมายไดหลายกรณเชน ● การเกบรวบรวม case ไดมากกวาอาจแสดงถงความไมสมบรณ ของทะเบยนมะเรง หรอเกบรวบรวมไดมากกวาทควรจะเปน ● หรอโรคมะเรงทเปนมอตรารอดชพคอนขางนาน 3. ขอมลทเกบยอนหลง (Historical data method) ขอมลททาการเกบยอนหลงหลายปเพอนามาวเคราะหเปรยบเทยบ หรอหาแนวโนมดวยวธการตาง ๆ เชน 3.1. Stability of incidence rates over time อธบายถงความสมาเสมอ (constant) ของการเพมขน คงท หรอลดลงของอบตการณ ในขณะเดยวกนสามารถตรวจสอบอยางงายโดยการดดวยตา โดยการนาคา ASR ทคานวณไดมา plot ตอเนองเพอดการเปลยนแปลง การเปลยนแปลงอาจเปน linear หรอ non-linear กรณทมการเปลยนแปลงอยางผดสงเกต ตองนาขอมลนนมาพจารณาเพอทาการตรวจสอบ หรอหาเหตผลเพออธบายปรากฏการณนน ๆ เนองจากการทกราฟเพมขนหรอลดลงอาจบงบอกคณภาพของขอมลและยงมอกหลายวธ ทจะนามาประยกตใชในการคานวณเชน the average annual change in incidence ในหนงสอ IARC Technical Report No 19 3.2. Comparison of incidence in different population การเปรยบเทยบอบตการณในพนททรบผดชอบของทะเบยนมะเรง ทมประชากรแตกตางกน โดยการนาประชากรโลกสมมตมาคานวณเปนอตราอบตการณปรบอาย (age-standardized incidence rate, ASR) โดยหลกการคอ แปลงโครงสรางอายประชากรในทกประชากร ใหมโครงสรางอายเหมอนกนคอ เปนประชากรมาตรฐานโลก (world standard population) (Doll et al., 1966) ซงมคาคงทตามชวงอาย 0 - 4 12000 5 - 9 10000 10 - 14 9000 15 - 19 9000 20 - 24 8000 25 - 29 8000 30 - 34 6000 35 - 39 6000 40 - 44 6000 45 - 49 6000 50 - 54 5000 55 - 59 4000 60 - 64 4000 65 - 69 3000 70 - 74 2000
คมอการท�าทะเบยนมะเรง 51
ซงการคานวณ ASR ไดพดถงในบทการคานวณอตราอบตการณ 3.3. Age-specific incidence curve การเปรยบเทยบอบตการณชวงอาย โดยนาอบตการณทคานวณไดในแตละชวงอายนามา plot ตอเนองเพอวเคราะหเปรยบเทยบ ดลกษณะหรอรปแบบของการเกดโรคในชวงอายตาง ๆ เนองจากอตราการเกดโรคมะเรง บางชนดจะสมพนธกบชวงอาย 3.4. Childhood cancer มะเรงทมอายตงแตแรกเกดถงอายตากวา 15 ป เปนโรคทมอตราการเกดนอยกวาผใหญมาก ประมาณ 1 ใน 10 และเกอบทงหมดเปนมะเรง ทมความแตกตางกบมะเรงทเกดในผใหญ โดยมะเรงในเดกจะแบงตามชนดของเซลลมะเรง สวนใหญเกดจากเซลลชนดพบเฉพาะในวยเดก (Embryonal cells หรอ Germ cells ) หรอเซลลชนดเกดจากเนอเยอเกยวพน 4. การตดตามขอมล (Follow up information) ความถกตองของขอมลจะถกเพมเตม และไดรบการแกไขใหสมบรณเมอระยะเวลาผานไป โดยสวนใหญขอมลทไดจากการตดตามผปวยจะนาใชในการศกษาอตรารอดชพ (Survival analysis) ซงแตละทะเบยนอาจมระบบ ในการตดตามขอมลแตกตางกนเชน การตดตามผปวยมะเรงดวยวธการสงจดหมาย ซงวธนจะไดผลประมาณ 30 เปอรเซนต นอกจากนทะเบยนมะเรงตาง ๆ ยงตรวจสอบการตายกบฐานขอมล การตายของสานกบรหารการ ทะเบยน กระทรวงมหาดไทย ผานสานกนโยบายและยทธศาสตร กระทรวงสาธารณสข ซงเปนผใหรหส ICD-10 ของสาเหตการเสยชวตในขนสดทาย
ความนาเชอถอ(Validity)
ความถกตองเปนอตราสวน ของจานวนผปวยในทะเบยนทเกบขอมล ไดถกตองตามความเปนจรง ความถกตองของการบนทกขอมลจากแหลงตาง ๆ ความชานาญในการดงขอมลออกจากแหลงขอมล การใหรหส และการตรวจสอบรหส ความถกตองของขอมลยงแบงออกเปน 1. Diagnosis criteria method เปนการประเมนรอยละของผปวย ในทะเบยนมะเรงทม เกณฑ (criteria) ในการวนจฉยอยางใดอยางหนงไดแก 1.1. Percentage of histological verification (HV%) ในทฤษฎคา HV% ควรจะมคาใกลเคยง 100 เปอรเซนต แสดงความนาเชอถอของเกณฑในการวนจฉย ทไดจากพยาธซงถอวามความนาเชอถอมากทสด แตวธนยงขนกบลกษณะของกอนเนอ ความยากงายของตาแหนงในการตดชนเนอ รวมถงความชานาญในการอานผลของพยาธแพทย ในปจจบนยงมวธการตรวจอน ๆ เชน วธ imaging และ tumor marker/biomarker ซงใหความนาเชอถอวาเปนมะเรง และมความคลาดเคลอนนอย นอกจากนยงรวมการวนจฉยทางเซลลวทยา (Cytology) และ Hematology ดวย 1.2. Death certificate only (DCO) การคานวณ DCO ตองนาผปวยทไดจากมรณะบตรมาตรวจสอบกบขอมลทะเบยน และแหลงขอมลอน ๆ จนแนใจแลววาไมมในแหลงขอมลอน จงจะถอวา เปน DCO DCO อาจเกดจากการทผปวยไปรกษาในโรงพยาบาลอน วธแกหรอลด DCO คอการตามเกบขอมลทโรงพยาบาลนน ๆ ดวย DCO นบเปนแหลงขอมลหนงของทะเบยนมะเรง นอกจากน DCO ยงบงถงผปวยในโรงพยาบาล ทไมไดเกบเขาทะเบยนมะเรง หรอเมอตรวจสอบแลวไมใชมะเรงจรง ๆ
คมอการท�าทะเบยนมะเรง52
2. Missing information 2.1. Primary site unknown (PSU) เปนมะเรงทไมสามารถตรวจสอบ หาตาแหนงเรมตนไดและอาจมคาเปนปฏภาคกบการวนจฉย ทางคลนกของมะเรงในอวยวะทเปน แหลงทมะเรงแพรกระจายนนไปบอย เชน ตบ ปอด สมอง 2.2. Age unknown ไมทราบอาย 2.3. Other missing values ไมทราบขอมลอน ๆ 2.4. Misclassified information ความคลาดเคลอนของขอมลโดยสวนมากเกดจากขอมลทไดจากการตาย และอาจทาใหเกดการแปลผลผดพลาดได โดยเฉพาะขอมลทไดจากขอมลการตาย 3. Re-abstracting and recoding การตดตามตรวจสอบ และประเมนความถกตองของการเกบขอมลรายการตาง ๆ ของผปวย รวมไปถงการตรวจสอบ การใหรหสและการกรอกขอมลในทะเบยนมะเรง วธการนไมสามารถทาเปนงานประจาได เนองจากมคาใชจายคอนขางสงวธคดลอก หรอการทาซา สามารถประเมนไดวาควรทา standardization หรอควรฝกอบรมบคลากรเพมเตม หรอไมอาจแบงออกไดเปน 2 กรณ 3.1. Re-abstracting routine cases สมเวชระเบยนเพอทาการคดลอกซาเปนระยะ 3.2. Re-abstracting of specific cases สมเวชระเบยนเพอทาการคดลอกซา เฉพาะรายทคดวามปญหา การทาการคดลอกซาโดยทาการคดลอกซาจากเวชระเบยนทนาเชอถอ ตองเปนคนละคนกบผททาการคดลอกครงแรก ในทางปฏบตไมสามารถทาการคดลอกซาเปนจานวนมากหรอทงหมดได ดงนนการทจะลดความผดพลาด หรอความคลาดเคลอนจงทาไดคอนขางนอย แตในการคดลอกซากสามารถนามาแปลผลการคดลอกเวชระเบยน ใหเปนมาตรฐานเดยวกนได ความเหนตองกนและปญหาทพบในการรวบรวมขอมลและการแปลผล ดงนนกอนทจะทาการคดลอกซา ตองมการวางแผนและการฝกอบรมผทจะทาการคดลอก 4. Internal consistency method, IARC ไดสรางโปรแกรมเกบขอมลใหแกทะเบยนมะเรง เปนการตดตามคณภาพของขอมลอยางตอเนอง ทแตละทะเบยนมะเรงจะตองปฏบตอยางสมาเสมอและทกทะเบยนมะเรง มหนาท ทจะตองทาการตรวจสอบอยางสมาเสมอ และสามารถตรวจสอบความเขากนไดของขอมลบางกลม และจากดการปอนขอมลใหถกตองตามเงอนไขได ● Sex and site ● Date of birth/ date of diagnosis/ date of death ● Age and date of birth ● No missing information for essential variables ● Valid codes นอกจากนยงมโปรแกรม CHECK IARCcrgTool ซงทาง IARC ไดทาการพฒนาขนมาเพอตรวจสอบความสอดคลองของตวแปร โปรแกรมนสามารถ download ไดจาก website ของสมาคมทะเบยนมะเรงนานาชาต ซงกอนทจะทาการวเคราะหขอมลควรใชโปรแกรมน ตรวจสอบความถกตองกอนทกครง โปรแกรมนสามารถตรวจสอบ ● Valid of individual data item ● Valid of data combination เชน incidence/ birthdate, age/ incidence/ birth dates, age/ site/ histology, sex/ histology, basis of diagnosis/ histology, ssite/histology
คมอการท�าทะเบยนมะเรง 53
ระยะเวลา(Timeliness)
ในประเทศทพฒนาแลวสามารถกาหนดระยะเวลา แตละขนตอนวดคณภาพของทะเบยนมะเรงไดระยะเวลาของการทาทะเบยนมะเรง ยงขนอยกบการเกบรวบรวมขอมล กระบวนการ การวเคราะหขอมล รวมถงการรายงาน แตระยะเวลาทใชของแตละทะเบยนมะเรง ยงขนอยกบปจจยหลายอยาง ซงแตละทะเบยนตองพยายามทจะควบคม โดยใชเวลาในแตละขนตอนใหนอยทสด การกาหนดมาตรฐานกรอบเวลาของกระบวนการเกบรวบรวม การคดลอก การบนทกขอมลจนกระทงถงรายงานผล อยางไรกตามการจดการหรอการกาหนดระยะเวลา กถอวามความสาคญตอผทตองการใชขอมล อยางนอยกรณทเปนทะเบยนมะเรงโรงพยาบาล ควรจะมการกาหนดใหมมาตรฐาน ในเรองของระยะเวลาดงน 1. การคดลอกผปวยมะเรง ควรจะเสรจและสมบรณหลงวนท วนจฉยวาเปนมะเรงภายใน 6 เดอน (CoC) ของทะเบยนมะเรง ทไดจากโรงพยาบาลแตละแหง 2. การคดลอกผปวยมะเรงควรจะเสรจและสมบรณหลงวนท วนจฉยวาเปนมะเรงภายใน 4 เดอนของโรงพยาบาลแตละแหง และทะเบยนมะเรงประชากร สามารถออกรายงานไดภายใน 6 เดอนหลงหรอหลงจากทการคดลอกเสรจสมบรณภายใน 2 เดอน (NPCR) 3. ตามมาตรฐานของ SEER ไดมการรายงานปละ 2 ครง ในวนท 1 กมภาพนธ และในวนท 1 สงหาคม โดยจะทาการออกรายงาน หลงจากผปวยไดรบการวนจฉยได 1 เดอน
เอกสารอางอง
1. Bray, F. & Parkin, D.M. (2009) Evaluation of data quality in the cancer registry: principles and methods. Part I: comparability, validity and timeliness. Eur J Cancer 45(5):747-755. 2. Doll, R., Payne, P. & Waterhouse, J. A. H. (1966) Cancer Incidence in Five Continents, Volume 1, Geneva, UICC; Berlin, Springer3. European Network of Cancer Registries. Recommendations for Coding Incidence Date.4. Fritz A, Percy C, Jack A, Shanmugaratnum K, Sorbin L, Parkin DM, et al. (2000) International Classification of Diseases for Oncology (ICD-O). 3rd ed. Geneva: World Health Organization.5. Jensen O.M and Strom H.H (1991) Analysis of Survival. In: Jensen, O.M., Parkin, D.M., MacLennan, R., Muir C.S. & Skeet, R.G., eds, Cancer Registration: Principles and Methods. Lyon, International Agency for Research on Cancer, pp. 108-1256. Parkin, D.M. & Bray, F. (2009) Evaluation of data quality in the cancer registry: Principles and methods Part II. Completeness Eur J Cancer 45(5):756-764.7. Parkin, D.M. & Hakulinen, T. (1991) Analysis of Survival. In: Jensen, O.M., Parkin, D.M., MacLennan, R., Muir C.S. & Skeet, R.G., eds, Cancer Registration: Principles and Methods. Lyon, International Agency for Research on Cancer, pp. 159-1768. SEER Program Self Instructional Manual for Cancer Registrars, Third Edition
คมอการท�าทะเบยนมะเรง54
ในการวดการเกดโรค (measures of occurrences) ของโรคมะเรง วธการหลกทใชคอ การวดอบตการณ (incidence) ซงหมายถงจานวนผปวยโรคมะเรงรายใหมทเกดขนจากประชากรกลมเสยงตอการเกดโรคมะเรงนน นยมคานวณเปนอตราอบตการณ (incidence rate) ของโรคมะเรง ซงเทากบจานวนผปวยรายใหมทเกดขนหารดวยผลรวมเวลาเสยง ตอการเกดโรคของประชากรกลมเสยง โดยการนบเวลาทตดตามทงหมด ทาไดโดยรวมเวลาทงหมดของแตละคน ทอยในสภาวะเสยงตอการเกดโรคขณะอยในการศกษา ซงเรยกวา คน-เวลา ทเสยงตอการเกดโรค (person-time at risk)
อตราอบตการณ =
ในทางปฏบตเราไมสามารถตดตาม person-time ของผปวยแตละรายไดทงหมด จงคานวณโดยนบจานวนผปวยมะเรงรายใหมทเกดขนในรอบป และหารดวยประชากรทเสยงตอการเปนมะเรงในรอบปเดยวกน โดยถอวาประชากรทเสยงทงหมดเมอตอนเรมตนของป ไดถกตดตามไปจนครบปนน ๆ และนบจานวนไดวาเกดโรคมะเรงขนกคน วธนเรยกวาอตราอบตการณสะสม (cumulative incidence rate, CIR) ตวอยางเชน การคานวณอตราอบตการณของโรคในจงหวดใดจงหวดหนง จะเกบขอมลผ ปวยทวนจฉยในโรงพยาบาลตาง ๆ ในจงหวดนน และในจงหวดใกลเคยงทผปวยอาจไปรกษา โดยคดแตผปวยทมภมลาเนาในจงหวดนน สวนประชากรตวหารใชประชากรคาดประมาณ ณ วนท 1 กรกฎาคม ของป นน ๆ นยมรายงานเปนอตราอบตการณตอประชากร 1 แสนคนตอป
บทท 6การวเคราะหขอมลทะเบยนมะเรงเบองตน
จานวนผปวยรายใหมทเกดขนในประชากรทกาหนดในชวงเวลาทศกษาจานวน Person-time ทเสยงตอการเกดโรคในชวงเวลาทศกษา
คมอการท�าทะเบยนมะเรง 55
อบตการณเฉพาะกลมอาย(Age-specificincidencerate)
การคานวณอตราอบตการณขางตน เปนการคานวณในภาพรวมของประชากร เรยกวา อตราอบตการณอยางหยาบ (crude incidence rate) อยางไรกตามมการคานวณทนยมใชเพอแสดงถงสภาพ โรค เปนตน โดยเฉพาะอตราอบตการณเฉพาะกลมอาย (age-specific incidence rate) ซงสามารถแสดงการเกดโรคมะเรงในแตละกลมอาย และสามารถใชเปรยบเทยบอตราการเกดโรคระหวางประชากรได นยมรายงานเปนอตราอบตการณเฉพาะกลมอายตอประชากร 1 แสนคนตอป
อตราอบตการณเฉพาะกลมอาย = จานวนผปวยรายใหมทเกดขนในกลมอายทสนใจในชวงเวลาทกาหนดจานวนประชากรกลมเสยงในกลมอายทสนใจในชวงเวลาเดยวกน
AgeClassNumberof
incidentcases(Ri)
Person-yearsofobservation
(Ni)
Age-specificrateper100000
(Ri/Ni)
0-4 0 827400 0.0
5-9 0 856500 0.0
10-14 0 1061500 0.0
15-19 0 1157400 0.0
20-24 4 1074900 0.37
25-29 3 917700 0.33
30-34 29 890300 3.26
35-39 61 816000 7.48
40-44 153 724400 21.12
45-49 376 706800 53.20
50-54 902 703800 128.16
55-59 1819 691200 263.17
60-64 2581 610900 422.49
65-69 3071 511800 600.04
70-74 3322 425600 780.55
75-79 2452 266800 919.04
80-84 1202 122500 981.22
85+ 429 54700 784.28
16404 12420200
คมอการท�าทะเบยนมะเรง56
การควบคมอาย(Controllingforage)
ในการเปรยบเทยบอบตการณระหวางประชากร การใชอบตการณอยางหยาบอาจทาใหแปลผลผดพลาดได เนองจากอาจเกดจากอทธพลของตวแปรกวน (confounding factor) โดยตวแปรกวนทสาคญทตองคานงถงในขอมลทะเบยนมะเรงระดบประชากรคอ เพศ โดยในการควบคมอทธพลของ เพศทาไดโดยคานวณอบตการณเพศชายและหญงแยกกน นอกจากนอตราการเกดโรคมะเรงสมพนธกบอายเปนอยางมาก ดงนนหากประชากรใดมจานวนผสงอายมาก กจะมอตราอบตการณสง เพยงเพราะมประชากรสงอายมากเทานน แตไมไดหมายความวาประชากรมความเสยงสง อายจงเปนตวแปรทสาคญอกชนดหนง การควบคมอทธพลของอาย นอกจากจะใชการเปรยบเทยบอตราอบตการณ ในแตละกลมอายระหวางประชากรโดยตรง ซงอาจมความยงยากในการแปลผล ดงเชนในกรณทบางกลมชวงอายประชากรกลมแรกมอบตการณสงกวา แตในบางกลมชวงอายกลบมอบตการณตากวา การจะสรปวาประชากรกลมใดมอบตการณสงกวาจะทาไดยาก จงมวธการคานวณโดยสมมตใหทงประชากร ทจะเปรยบเทยบทงสองกลมมโครงสรางประชากรทคลายกน แลวจงหาคาอบตการณมาเปรยบเทยบกน โดยวธทนยมไดแก วธการปรบอตรามาตรฐานโดยตรง (direct method of standardization) คานวณเปนอตราอบตการณปรบอายมาตรฐาน (age-standardized incidence rate, ASR) โดยหลกการคอแปลงโครงสรางอายประชากรในทกประชากร ใหมโครงสรางอายเหมอนกน คอเปนประชากรมาตรฐานโลก (world standard population) (Doll et al., 1966) ซงมคาคงทตามชวงอายดงน
กลมอาย(ป) โลก(Wi) ยโรป
0 - 4 12000 8000
5 - 9 10000 7000
10 - 14 9000 7000
15 - 19 9000 7000
20 - 24 8000 7000
25 - 29 8000 7000
30 - 34 6000 7000
35 - 39 6000 7000
40 - 44 6000 7000
45 - 49 6000 7000
50 - 54 5000 7000
55 - ะ59 4000 6000
60 - 64 4000 5000
65 - 69 3000 4000
70 - 74 2000 3000
75 - 79 1000 2000
80 - 84 500 1000
85+ 500 1000
รวม 100,000 100,000
คมอการท�าทะเบยนมะเรง 57
อบตการณเฉพาะกลมอาย(Age-specificincidencerate)
การคานวณอตราอบตการณขางตน เปนการคานวณในภาพรวมของประชากร เรยกวา อตราอบตการณอยางหยาบ (crude incidence rate) อยางไรกตามมการคานวณทนยมใชเพอแสดงถงสภาพของสถานการณการเกดโรคมะเรงไดมากยงขน ไดแก อบตการณเฉพาะกลม เชน กลมอาย เพศ ระยะของโรค เปนตน โดยเฉพาะอตราอบตการณเฉพาะกลมอาย (age - specific incidence rate) ซงสามารถแสดงการเกดโรคมะเรงในแตละกลมอายและสามารถใชเปรยบเทยบอตราการเกดโรคระหวางประชากรได นยมรายงานเปนอตราอบตการณเฉพาะกลมอายตอประชากร 1 แสนคนตอป โดยทวไปในการคานวณมกจะใชขอมล 3ป หรอ 5 ป แลวเอาขอมลปกลางมาใชในการคานวณ
อตราอบตการณเฉพาะกลมอาย = จานวนผปวยรายใหมทเกดขนในกลมอายทสนใจในชวงเวลาทกาหนดจานวนประชากรกลมเสยงในกลมอายทสนใจในชวงเวลาเดยวกน
AgeClassNumberof
incidentcases(Ri)
Person-yearsofobservation
(Ni)
Age-specificrateper100000
(Ri/Ni)
0-4 0 827400 0.0
5-9 0 856500 0.0
10-14 0 1061500 0.0
15-19 0 1157400 0.0
20-24 4 1074900 0.37
25-29 3 917700 0.33
30-34 29 890300 3.26
35-39 61 816000 7.48
40-44 153 724400 21.12
45-49 376 706800 53.20
50-54 902 703800 128.16
55-59 1819 691200 263.17
60-64 2581 610900 422.49
65-69 3071 511800 600.04
70-74 3322 425600 780.55
75-79 2452 266800 919.04
80-84 1202 122500 981.22
85+ 429 54700 784.28
16404 12420200
คมอการท�าทะเบยนมะเรง58
การควบคมอาย(Controllingforage)
ในการเปรยบเทยบอบตการณระหวางประชากร การใชอบตการณอยางหยาบอาจทาใหแปลผลผดพลาดได เนองจากอาจเกดจากอทธพลของตวแปรกวน (confounding factor) โดยตวแปรกวนทสาคญทตองคานงถงในขอมลทะเบยนมะเรงระดบประชากรคอ เพศ โดยในการควบคมอทธพลของเพศทาไดโดยคานวณอบตการณเพศชายและหญงแยกกน นอกจากนอตราการเกดโรคมะเรงสมพนธกบอายเปนอยางมาก ดงนนหากประชากรใดมจานวนผสงอายมาก กจะมอตราอบตการณสง เพยงเพราะมประชากรสงอายมากเทานน แตไมไดหมายความวาประชากรมความเสยงสง อายจงเปนตวแปรกวนทสาคญอกชนดหนง การควบคมอทธพลของอายนอกจากจะใชการเปรยบเทยบอตราอบตการณในแตละกลมอายระหวางประชากรโดยตรง ซงอาจมความยงยากในการแปลผล ดงเชนในกรณทบางกลมชวงอายประชากรกลมแรกมอบตการณสงกวา แตในบางกลมชวงอายกลบมอบตการณตากวา การจะสรปวาประชากรกลมใดมอบตการณสงกวาจะทาไดยาก จงมวธการคานวณโดยสมมตใหทงประชากรทจะเปรยบเทยบทงสองกลมมโครงสรางประชากรทคลายกน แลวจงหาคาอบตการณมาเปรยบเทยบกน โดยวธทนยมไดแก วธการปรบอตรามาตรฐานโดยตรง (direct method of standardization) คานวณเปนอตราอบตการณปรบอายมาตรฐาน (age - standardized incidence rate, ASR) โดยหลกการคอแปลงโครงสรางอายประชากรในทกประชากรใหมโครงสรางอายเหมอนกน คอเปนประชากรมาตรฐานโลก (world standard population) (Doll et al., 1966) ซงมคาคงทตามชวงอายดงน
กลมอาย(ป) โลก(Wi) ยโรป
0 - 4 12000 8000
5 - 9 10000 7000
10 - 14 9000 7000
15 - 19 9000 7000
20 - 24 8000 7000
25 - 29 8000 7000
30 - 34 6000 7000
35 - 39 6000 7000
40 - 44 6000 7000
45 - 49 6000 7000
50 - 54 5000 7000
55 - ะ59 4000 6000
60 - 64 4000 5000
65 - 69 3000 4000
70 - 74 2000 3000
75 - 79 1000 2000
80 - 84 500 1000
85+ 500 1000
รวม 100,000 100,000
คมอการท�าทะเบยนมะเรง 59
ในการคานวณ ASR จะเรมตนจากการคานวณอตราอบตการณเฉพาะกลมอาย (age - specific incidence rate) สาหรบแตละชวงอาย 5 ปกอน ซงมสมการทางสถตดงน
ASR =
โดยท a คอ age - specific incidence rate และ i คอชนตางๆ ของชวงอาย จาก 0 - 4 ถง 85+
AgeClassNumberof
incidentcases(ri)
Person-yearsofobservation
(ni)
Age-specificrateper100000
(ri/ni)
0-4 0.0 12000 0
5-9 0.0 10000 0
10-14 0.0 9000 0
15-19 0.0 9000 0
20-24 0.37 8000 2960
25-29 0.33 8000 2640
30-34 3.26 6000 19560
35-39 7.48 6000 44880
40-44 21.12 6000 126720
45-49 53.20 6000 319200
50-54 128.16 5000 640800
55-59 263.17 4000 1052680
60-64 422.49 4000 1689960
65-69 600.04 3000 1800120
70-74 780.55 2000 1561100
75-79 919.04 1000 919040
80-84 981.22 500 490610
85+ 784.28 500 392140
100000 9062410
∑(ai x wi)∑wi
คมอการท�าทะเบยนมะเรง60
ASR =
= 90.6 ตอประชากร 1 แสนคนตอป
ทงนคาปรบมาตรฐานนเปนคาทสมมตขนไมใชคาจรง คานวณขนเพอใชเปรยบเทยบอบตการณระหวางประชากรเทานน จงไมควรนาไปใชในกรณท ตองการหาคาการเกดโรคจรงในประชากรนน ๆ
เอกสารอางอง
1. สพรรณ พรหมเทศ. วทยาการระบาดโรคมะเรง : หลกการและวธการ. ขอนแกน: โรงพมพมหาวทยาลย ขอนแกน; 2554.2. หชชา ศรปลง. รายงานโครงการวเคราะหคณภาพขอมลมะเรงและศกษาสถานการณโรคมะเรงและความ สมพนธกบแนวโนมและการกระจายของปจจยเสยงจากแหลงขอมลตางๆ. สานกงานกองทนสนบสนนการ สรางเสรมสขภาพ (สสส.); 2553.3. Boyle P, Parkin DM. Statistical methods for registries. In: Jensen OM, Parkin DM, MacLennan R, Muir CS, Skeet RG, editors. Cancer Registration: Principles and Methods. Lyon, International Agency for Research on Cancer; 1991: p.126 - 58.4. Dos Santos Silva I. Cancer epidemiology: principle and methods. Lyon, International Agency for Research on Cancer; 1999.
∑(ai x wi) = 9,062,410 ∑wi = 100,00
9062410100000
คมอการท�าทะเบยนมะเรง 61
การจดทาทะเบยนมะเรง ทจดทาขนอยกบวตถประสงคของแตละแหง ทะเบยนมะเรงหลก ๆ แบงออกเปน 2 อยางคอทะเบยนมะเรงโรงพยาบาล และทะเบยนมะเรงประชากร ในทนจะกลาวถงการายงานของทะเบยนมะเรงประชากร วตถประสงคของการทาทะเบยนมะเรงประชากร เพอใหไดมาซงขอมลทางสถตของมะเรงในพนททรบผดชอบโดยมงเนนใหเกบไดทกแหลงทมขอมล โดยเนนภมลาเนาททตองการเกบ ดงนนการไดมาของขอมลทถกตอง และการรายงานซงสถตโรคมะเรงจงมความสาคญ การรายงานยงแบงออกเปนประเดน ตาง ๆ ไดดงน
การรายงานอตราอบตการณ
อตราอบตการณเปนการรายงานพนฐาน ของแตละทะเบยนมะเรง เปนขอมลซงสะทอนถงภาพรวม ความสามารถของแพทย และระบบการดแลสขภาพ การรายงานอาจจะรายงานทกปหรออาจจะรายงานเปนชวงเวลา รปแบบทจะรายงานและขอมลทรายงาน ควรจะมรปแบบทสามารถอธบายหรอผ อานสามารถเขาใจงายซงอาจประกอบดวย 1. ขอมลพนฐาน 2. การนาเสนอขอมลและผลการวเคราะห 3. ตาราง การน�าเสนอขอมล ควรนาเสนอขอมลพนฐานรวมถงองคประกอบอนเชน การนาเสนอในรปแบบของตาราง จานวน รอยละหรออตราอบตการณแผนท สภาพภมศาสตร เพอชวยใหผอานสามารถนาไปคดวเคราะหรวมถง สามารถนาขอมลทนาเสนอไป ทไดไปเปรยบเทยบกบทะเบยนมะเรงอน ๆ ได
ขอมลพนฐาน
การนาเสนอขอมลพนฐานในเรองการบรหารจดการขอมล กระบวนการหรอขนตอนการไดขอมลมารวมถงขอตกลงตาง ๆ เชน คาจากดความ แหลงขอมล ประชากร : ประชากรในพนทททะเบยนมะเรง รบผดชอบโดยจากดภมลาเนา รวมถงแหลงทมาของประชากร สถต : การเตรยมขอมลรวมถงสถตทใชในการวเคราะห การนาประชากรสมมตมาปรบในการคานวณ เพอใหสามารถนาผลทไดมาเปรยบเทยบกบทะเบยนมะเรงอนได
บทท 7การจดท�ารายงาน
คมอการท�าทะเบยนมะเรง62
การตรวจสอบผลทได 1. ความสอดคลอง/ ความสมาเสมอ ทรวบรวมไดในรอบป ขอมลทไดควรมความสอดคลอง ความสมาเสมอ (constant) ของการเพมขน คงท หรอลดลงของอบตการณ ในขณะเดยวกนสามารถตรวจสอบอยางงายโดยการดดวยตา โดยการนาคา ASR ทคานวณไดมา plot ตอเนองเพอดการเปลยนแปลง กรณทพบวามความผดปกตของผล ทไดตองสามารถอธบายไดวาเกดเหตการณ หรอมการเปลยนแปลงในชวงเวลานนหรอไม 2. การกระจายของตาแหนงของมะเรง กรณทพบวามการเพมขนหรอลดลง อยางผดสงเกตควรตรวจสอบกอนทจะรายงาน เชน อาจมการลงรหสคลาดเคลอน 3. ดชนทบงถงความถกตองของการวนจฉย โดยทวไปหมายถงรอยละของขอมลมะเรงทมผลชนเนอยนยนและรอยละของขอมลทไดจากใบมรณะบตรเพยงอยางเดยว การทมผลชนเนอยนยนรอยเปอรเซนตหรอไมมขอมลทไดจากใบมรณะบตรเลยอาจหมายถงความไมสมบรณของขอมลในขณะเดยวกน กรณทขอมลไมทราบตาแหนงเรมตนทเปนมะเรง หรอมมากถงรอยละ 10 อาจแสดงถงความไมเพยงพอของการวนจฉย หรอความไมสมบรณของเอกสาร 4. ลกษณะขอมลเบองตน เชนรอยละของจานวนมะเรงแยกตามเพศ อาย หรอทอยอาศย 5. มความแตกตางของขอมลเมอเปรยบเทยบกบพนทใกลเคยง ยอมมลกษณะของมะเรงทคลายคลงกน กรณทมความแตกตางของขอมล ตองสามารถอธบายไดวาความแตกตางกน นนเกดไดเพราะอะไร
การน�าเสนอในรปแบบของตาราง
การนาเสนอในรปแบบตารางอยางงาย ๆ จะทาใหผอานสามารถเขาใจ และสามารถสรปประเดนสาคญ โดยมสวนประกอบหลก ๆ ดงน 1. เนอหาในตารางและในแตละรายการ ใหสอความหมายชดเจนและเขาใจงาย 2. กรณทตารางมการนาเสนอเปนอตรา แลงทมาของตวหารไดมาจากทใด 3. แสดงตารางแจกแจงความถ 4. มขอมลประกอบเมอแสดงตวเลขเปนอตราหรอสดสวน 5. มคาอธบายกรณทพบวามขอแตกตาง
การน�าเสนอดวยกราฟ
การนาเสนอดวยกราฟ หรอรปเปนวธทดงดดความสนใจมากกวา การนาเสนอดวยตารางเพยงอยางเดยว เชน การนาเสนอในเรองของแนวโนมเมอมการเปรยบเทยบ สามารถทาความเขาใจและจาไดงายและสามารถสอความหมาย ไดดแตกตองไมลมหลกการงาย ๆ แตมความสาคญดงตอไปน 1. ไมควรนาเสนอขอความ หรอขอมลจานวนมากภายในกราฟเดยว และชวยในการจบประเดนในการนาเสนอสงทไมมมากอนน 2. การนาเสนอดวยกราฟเปนตวชวยททาใหเขาใจไดงายขน แตกควรมตารางประกอบเพอใหไดขอมลมากขน 3. ทาตวเลขหรอสเกลเพอใหเหนถงความแตกตาง 4. สเกลของกราฟมความสาคญโดยเฉพาะเมอตองมการเปรยบเทยบ 5. เมอดกราฟแลวสามารถสอความหมายไดโดยทไมตองดเนอหา
คมอการท�าทะเบยนมะเรง 63
เรองความลบของขอมล เปนเรองสาคญทสดเรองหนงในการทาทะเบยนมะเรง ทะเบยนมะเรงทกแหงตองใหความสาคญในรายละเอยดของทกขนตอนในการดาเนนงาน โดยเฉพาะปจจบนการมเทคโนโลยการสอสารททนสมย ดานหนงอาจทาใหการทางานสะดวกสบายยงขนและรวดเรว แตอกดานหนงอาจทาใหมการรวไหล หรอการเผยแพรขอมลโดยไมไดตงใจเพมขน การมกฎและระเบยบในการรกษาความลบ ของขอมลควรทาในทกขนตอนของการดาเนนงานเพอ 1) ปองกนความลบของขอมล และความเปนสวนตวของผปวย 2) ปองกน และคมครองการทางานของเจาหนาท 3) ใหความมนใจตอสาธารณวาขอมลจะนาไปใชอยางถกตอง และเปนประโยชนตอประชาชน และผปวยอยางแทจรง 4) รองรบขอบงคบ หรอการใชกฎหมายในการควบคม ความลบของขอมลทอาจจะเกดขน ความปลอดภยของขอมลควรพจารณาสงตาง ๆ รอบดานดงน
สถานทตงของหนวยทะเบยนมะเรง
ทตงของหนวยทะเบยนมะเรง ควรอยในทมระบบความปลอดภย ทดมทางเขาออกทควบคมได และอนญาตใหเฉพาะผเกยวของเทานน
การเกบและการบนทกขอมล
ทกขนตอนในการบนทก ตรวจสอบหรอการลงรหสโรค ควรมความระมดระวงควรดาเนนงานทงหมดในหนวยทะเบยนมะเรงเทานน หากมความจาเปนตองมการหาขอมลเพมเตม ทแผนกอนทงภายในหนวยงานตนเอง หรอนอกหนวยงานควรนาบตรบนทกทะเบยนมะเรง ใสซองหรอกระเปาใหมดชด และควรมปายบอกถงความเปนเอกสารลบ และทอยของหนวยงานมะเรง หากเอกสารสญหายผเกบไดจะไดสงคนยงหนวยมะเรง
บทท 8จรยธรรมและความปลอดภยของขอมล
คมอการท�าทะเบยนมะเรง64
การจดเกบและดแลฐานขอมล
การจดเกบขอมลทเปนเอกสาร ซงสวนใหญของการทาทะเบยนมะเรง โดยพนฐานจะมการบนทกขอมลลงในบตรบนทกทเปนกระดาษกอน ดงนนในหนวยทะเบยนมะเรงควรมตเอกสารทจดเกบขอมลเหลานอยางมดชด สามารถจดเกบขอมลโดยใชคอมพวเตอรจดทาเปนฐานขอมลนน ควรมระบบการรกษาความปลอดภยเปนขนตอน มการใชรหสในแตละขนตอนในการเขาถงฐานขอมล เชน สาหรบเจาหนาทผปฏบตการ ผบรหาร หรอหวหนาหนวยทะเบยนมะเรง
การแลกเปลยนเปนขอมล
ถอเปนขนตอนทเกดขนเปนประจาในการทาทะเบยนมะเรง โดยเฉพาะการทาทะเบยนระดบประชากร การจะลงบนทกผปวยใหมแตละราย จาเปนตองมการตรวจสอบความถกตอง ของขอมลวาเปนผปวยทวนจฉยวาเปนมะเรงจรง และตองตรวจสอบความซาซอนของผปวยแตละราย เพราะผปวยหนงคนอาจไปรกษาโรคหลายแหง การตดตอหรอแลกเปลยนขอมลในปจจบนทาไดหลายทาง เชน ทางไปรษณย ทางโทรศพท ทาง internet ไมวาจะใชชองทางไหน หนวยทะเบยนแตละแหง คงตองมการวางมาตรฐานใหรดกม โดยเฉพาะการมชอผ ปวยปรากฏอยในการตดตอ หรอแลกเปลยนขอมลนน ๆ ทงนครอบคลมถงการนาฐานขอมลทะเบยนมะเรงไปเชอมกบฐานขอมลอน ๆ นอกหนวยงานเปนฐานขอมลการเสยชวต หรอฐานขอมลการเจบปวยดวยโรคอนทเกยวของกบโรคมะเรง
การรายงานน�าขอมลไปใชประโยชน
ขอมลทะเบยนเปนขอมลทสาคญของหนวยรกษาพยาบาล และของประเทศ และเปนขอมลทนาไปใชประโยชนไดมากมาย เชน การคานวณอบตการณการเกดโรค หรออบตการณการเสยชวต ซงจะเปนประโยชนตอการวางแผนปองกน และควบคมโรคมะเรง การนาไปคานวณอตราการการรอดชวต การทานายแนวโนมการเกดโรค รวมทงงานวจยตาง ๆ การรายงานผลเพอเผยแพรสสาธารณะ หรอใชการงานวจย ตองเปนขอมลทไมสามารถบงบอก ความเปนตวตนของผปวยแตละรายได และการนาขอมลเพอจดทาเปนรายงาน หรอนาไปใชประโยชนอน ๆ ควรจะมคณะกรรมการดแลกากบการใชขอมล
โครงสรางการบรหารงาน
การมโครงสรางการบรหารของหนวยงานทด จะทาใหการดแลความปลอดภยของขอมลทาไดงาย และมประสทธภาพมากขน 1) เจาหนาททะเบยนมะเรง ควรมการอบรมเจาหนาทใหมทกทาน ถงความสาคญในการรกษาความลบของขอมล และหากเปนไปไดควรใหเจาหนาททกทาน เซนสญญาถงการรกษาความลบในการทางาน
คมอการท�าทะเบยนมะเรง 65
2) หวหนาหนวยทะเบยนมะเรง หวหนาหนวยทะเบยนมะเรงตองเปนผรบผดชอบ หากขอมลมการรวไหล หรอนาขอมลไปเปดเผยทอนททาใหผปวย หรอหนวยงานเสยหาย ดงนนหวหนาหนวยทะเบยนมะเรง จงควรวางแผนและกากบดแลทกขนตอนของการทางานอยางรดกม 3) คณะกรรมการทะเบยนมะเรงของหนวยงาน ทกโรงพยาบาลหรอสถาบนททาทะเบยนมะเรง ควรมการแตงตงคณะกรรมการทะเบยนมะเรง เพอใหการดาเนนงานของ ทะเบยนมะเรงเปนไปดวยความเรยบรอย รวมถงดแลการรายงานและการนาขอมลทะเบยนมะเรงไปใชประโยชนตาง ๆ 4) คณะกรรมการทะเบยนมะเรงกลาง ประเทศไทยมการรวมขอมลทะเบยนมะเรงระดบประชากร ทงในระดบภมภาค และระดบประเทศ จงควรมคณะกรรมการในการกากบดแล การนาขอมลไปใชประโยชนในทางทถกตอง
สรป
เนองจากความลบของขอมลเปนเรองสาคญ และเพอไมใหเกดปญหาในการดาเนนงานในภายหลง หนวยงานทะเบยนมะเรงทกแหงควรมแผนผงการดแล ความลบของขอมลทชดเจนในแตละขนตอนของตนเอง ซงในแตละหนวยทะเบยนมะเรง อาจมความแตกตางกนขนกบโครงสรางของหนวยงาน
ขนตอนหลกในการรกษาความปลอดภยของขอมล
1) เจาหนาทควรใหแนใจวาเจาหนาททกทานรบทราบ และตระหนกถงความสาคญของการรกษาความลบของขอมล 2) สถานท ควรอยในทมดชด มการควบคมผทเขาออกของผไมเกยวของ 3) มการควบคมการรวไหลของขอมลทกขนตอนของการปฏบตงาน 4) การดแล การเขาถงฐานขอมล 5) มการควบคมการรายงานหรอเผยแพร ขอมลรวมถงการนาขอมลไปใชประโยชน
คมอการท�าทะเบยนมะเรง66
รายชอผจดท�า
ทปรกษา
นายแพทยวรวฒ อมส�าราญ ผอ�านวยการสถาบนมะเรงแหงชาต นายแพทยอาคม ชยวระวฒนะ นายแพทยเชยวชาญดานเวชกรรมสาขาศลยกรรม รองผอ�านวยการดานการแพทย
คณะผจดท�า
นางสาวศลพร แสงกระจาง นกวทยาศาสตรการแพทยเชยวชาญดานวจย รองผอ�านวยการดานพฒนาระบบสขภาพ นางรงสยา บวสม นกวชาการสาธารณสขช�านาญการ หวหนางานทะเบยนมะเรง นางพมภกนร ปานแจม เจาพนกงานสถตช�านาญงาน นางสาวชณฏทพพ สารากรบรรกษ นกวชาการสถต นางสาวมลวลย สาโรจน นกจดการงานทวไป นางสาวเนตรนภา อนนทสงห นกจดการงานทวไป นายณฐวฒ วงศาโรจน นกจดการงานทวไป นางสาวศรพร สทธคง เจาพนกงานเวชสถต นางสาวกสมา ชาญศร นกจดการงานทวไป นายนสต สงหโฆษต นกวชาการคอมพวเตอร นายทนง ส�าแดงเดช นกวชาการคอมพวเตอร