11
Temiz Üretim ve Eko-VerimlilikProf.Dr. Göksel N. Demirer
Orta Doğu Teknik Üniversitesi Çevre Mühendisliği Bölümü
UNIDO Eko-Verimlilik Programı
UNIDO, TTGV
5 Mart 2009, Kayseri Organize Sanayi Bölgesi, Kayseri6 Mart 2009, Nigde Ticaret ve Sanayi Odası, Niğde
12 Mart 2009, Adana Sanayi Odası, Adana
22
Prof. Dr. Göksel N. Demirer, Çevre Mühendisliği BölümüOrta Doğu Teknik Üniversitesi, Ankara
ÇİP ÜRETİMİ
33
Prof. Dr. Göksel N. Demirer, Çevre Mühendisliği BölümüOrta Doğu Teknik Üniversitesi, Ankara
Endüstriyel süreç
Hammadde Ürün
AtıklarDiğer girdiler
Arıtma
Doğal Alıcı Ortamlara Deşarj
ENDÜSTRİYEL ETKİNLİKLERİN ÇEVRE İLE ETKİLEŞİMİNİN BASİTLEŞTİRİLMİŞ MODELİ
“Sürdürülebilirlik” kavramıbu tür bir süreç için somut olarak ne anlama gelir ?
44
Prof. Dr. Göksel N. Demirer, Çevre Mühendisliği BölümüOrta Doğu Teknik Üniversitesi, Ankara
TEMİZ ÜRETİM (KİRLİLİK ÖNLEME) NEDİR ?Bütünsel önleyici bir çevre stratejisinin ürün ve süreçlere sürekli olarak uygulanması ile insanlar ve çevre üzerindeki risklerin azaltılması (Birleşmiş Milletler Çevre Programı, UNEP).
Ya da diğer bir deyişle:
Geri dönüşüm, arıtım ya da depolama aşamaları öncesinde herhangi bir atığın önlenmesi, azaltılması ya da yok edilmesi. Ve böylelikle hammadde, enerji ve su kullanımında verimliliğin arttırılarak, doğal kaynakların korunması.
55
Prof. Dr. Göksel N. Demirer, Çevre Mühendisliği BölümüOrta Doğu Teknik Üniversitesi, Ankara
TEMİZ ÜRETİM NEDİR ?Ürün/hizmet kalitesi
ve verimlilik
İşçiler/Halk/Tüketiciler/Gelecek kuşaklar üzerindeki
Çevresel Riskler
Üretim/Arıtma/SağlıkMaliyetleri
ve
66
Prof. Dr. Göksel N. Demirer, Çevre Mühendisliği BölümüOrta Doğu Teknik Üniversitesi, Ankara
KİRLİLİK ≡ HAM MADDE, SU, ENERJİNİN ETKİN OLARAK KULLANILAMAMASI KAYNAKLI, ÜRETİM SÜRECİNiÜRÜNE/HİZMETE DÖNÜŞEMEDEN TERK ETMESİ
TEMİZ ÜRETİM (TÜ) ≡ HAM MADDE, SU, ENERJİNİN ETKİN OLARAK KULLANILARAK, OLASI EN YÜKSEK ORANDA ÜRÜNE/HİZMETE DÖNÜŞTÜRÜLEBİLMESİ
TÜ≡ KİRLİLİK AZALTIMI + ENDÜSTRİYEL VERİM ARTIŞI
ATIK MİKTARI
VERİMLİLİK
77
Prof. Dr. Göksel N. Demirer, Çevre Mühendisliği BölümüOrta Doğu Teknik Üniversitesi, Ankara
Çevre Yönetiminin Tarihsel Gelişimi
Seyreltme
Arıtma
Geri Dönüşüm
TemizÜretim
1960Kirlilik Kontrolü
1990Kirlilik ÖnlemeTemiz Üretim
Sürdürülebilir Atık ya da Çevre Yönetimi
88
Prof. Dr. Göksel N. Demirer, Çevre Mühendisliği BölümüOrta Doğu Teknik Üniversitesi, Ankara
TEMİZ ÜRETİM Uygulamaları1990 yılında bu yana:
√ 80 milyar tondan fazla atığın oluşmasını önlemiş
ve
√ 217 milyon kWh enerji tasarrufuna√ 1 milyon tondan fazla su tasarrufuna √ 1,2 milyar ABD Doları mali tasarrufa
yol açmıştır.
99Temiz Üretim kavramı Türkiye gündemine ilk kez 1999’da TÜBİTAK tarafından getirilmiştir.
Bilim ve Teknoloji Yüksek Kurulu'nun öncelikli alanları arasında “Temiz Üretim Yapabilme Yeteneği Kazanma” biçiminde yer alan Temiz Üretim kavramıTÜBİTAK’ın Vizyon 2023 projesi kapsamında hazırlanan Enerji ve Çevre Teknolojileri stratejjisi raporunda da vurgulanmıştır.
İmalat sanayinin bu konuda bilinçlendirilmesi ve Temiz Üretimin teşviki 8. Beş Yıllık ve 9. Yedi Yıllık Kalkınma Planlarında ve ülkemizin AB’ye uyumu için hazırlanan dokümanlarda yer alan temel politikalardır.
10 Mart 2005 tarihinde yapılan Bilim ve Teknoloji Yüksek Kurulun toplantısında alınan karar gereğince Çevre ve Orman Bakanlığı ile TÜBİTAK tarafından gelecek 10 yıl içinde AR-GE yapılacak alanlar arasında temiz üretim teknolojileri, atık azaltma, vb.nin olması gerektiği vurgulanmıştır.
Ülkemizin bilim, teknoloji, kalkınma, vb. alanlarda en üst düzey kurum/kuruluşlarının politika ve strateji dökümanlarında bahsi geçmekle birlikte, Temiz Üretim kavramı ülkemizde –ne yazık ki- yeterince bilinmemekte ve uygulanamamaktadır. Bunun en önemli nedeni ülkemizde konu üzerinde yeterli bir kapasitenin mevcut olmamasıdır.
1010
Prof. Dr. Göksel N. Demirer, Çevre Mühendisliği BölümüOrta Doğu Teknik Üniversitesi, Ankara
TEMİZ ÜRETİM’İN ARAÇ VE METODLARI:√ İşletme Verimliliğinin Arttırılmasına Yönelik Çevre Yönetimi, √ Ekoverimlilik, √ Atık Denetleme, √ Enerji Denetleme, √ Risk Denetleme, √ Çevresel Yasa Yönetmeliklerle Uyum Değerlendirmesi, √ Çevresel Etki Değerlendirme, √ Yaşam Döngüsü Analizi, √ Teknoloji Değerlendirme, √ Kimyasal Değerlendirme, √ Endüstriyel Ekoloji, √ Çevre için Tasarım, √ Çevre için ya da “Yeşil” Satın Alma, √ Çevre Yönetim Sistemleri, √ Çevresel Performans Değerlendirmesi
1111
Prof. Dr. Göksel N. Demirer, Çevre Mühendisliği BölümüOrta Doğu Teknik Üniversitesi, Ankara
Bir şirketin ekoverimli olabilmesi için:
Mal ve hizmet üretiminde kullandığı hammadde miktarını azaltması
Enerji ve su kullanımını azaltması
gereklidir.
Toksik atık miktarını azaltması
Geri-kazandığı atık miktarını arttırması
Enerji kullanımını azaltması
Ürün dayanıklılığını arttırması
Ekoverimli Üretim
1212
Prof. Dr. Göksel N. Demirer, Çevre Mühendisliği BölümüOrta Doğu Teknik Üniversitesi, Ankara
Eko-Verimlilik
Eko-Tasarım Temiz Üretim
Yönetim AraçlarınınBelirlenmesi ve Eko-
Verimlilik Olanaklarının Seçimi
Toplam Kalite Yönetimi
Yaşam DöngüsüAnalizi
Çevre Yönetim Sistemleri
(EMAS, ISO 14000)
Çevresel Maliyet Yönetimi
Çevresel Muhasebe ve Denetim
İşletme Verimliliğinin Arttırılmasına Yönelik Çevre Yönetimi
Ekoverimliliğin Kavramsal Çerçevesi
1313
1. Hammadde ve Malzemelerin Verimli Kullanımı
2. Bilinçli Atık Yönetimi
3. Malzeme ve Ürünlerin Etkin Taşınımı ve Korunumu
4. Su Tasarrufu
5. Enerji Tasarrufu
Üretim süreçlerine uyarlanabilecek kütle (materyal) dengesi yaklaşımı ve ilgili kontrol listeleri aracılığıyla aşağıdaki
konularda gelişmeler sağlanabilir:
Prof. Dr. Göksel N. Demirer, Çevre Mühendisliği BölümüOrta Doğu Teknik Üniversitesi, Ankara
1414
Prof. Dr. Göksel N. Demirer, Çevre Mühendisliği BölümüOrta Doğu Teknik Üniversitesi, Ankara
Ω Veri toplama
Ω Nerede ve neden atık üretiyoruz ?
Ω Temiz Üretim Seçeneklerinin Belirlenmesi
Ω Fizibilite
Ω Uygulama
Ω Kontrol, süreklilik, ÇYS
BİR TEMİZ ÜRETİM PROJESİNİN BİLEŞENLERİ:
•Kütle Dengesi•Enerji Dengesi•Maliyet ve Güvenlik
1515
Prof. Dr. Göksel N. Demirer, Çevre Mühendisliği BölümüOrta Doğu Teknik Üniversitesi, Ankara
MATERYAL AKIM ANALİZİ
boya
tiner
tiner
uygulama
temizleme
atık boya
patlayıcı
kullanılmış tiner
yüzeydeki kuru boya
buharlaşan solvent
Sprey ile boyama esnasında kaybedilen miktar
1616
Prof. Dr. Göksel N. Demirer, Çevre Mühendisliği BölümüOrta Doğu Teknik Üniversitesi, Ankara
ØØ Hangi atHangi atıık ve emisyonlar oluk ve emisyonlar oluşşmaktadmaktadıır ?r ?ØØ Hangi hammaddeler kaybolmaktadHangi hammaddeler kaybolmaktadıır ?r ?ØØ Bu nerede ve nasBu nerede ve nasııl meydana gelmektedir ?l meydana gelmektedir ?ØØ ZayZayııf noktalar nelerdir ?f noktalar nelerdir ?ØØ İİyileyileşştirme potansiyeli nerelerdedir ? tirme potansiyeli nerelerdedir ? ØØ Hangi maddeler yeniden kullanHangi maddeler yeniden kullanıılabilir ?labilir ?
MATERYAL AKIM ANALİZİMadde ve enerji kullanımının detaylı analizi
1717
Prof. Dr. Göksel N. Demirer, Çevre Mühendisliği BölümüOrta Doğu Teknik Üniversitesi, Ankara
Ø Üretim proseslerinde, ham madde ve enerji kayıplarının meydana geldiği pekçok nokta vardır.
Ø Bu noktalar aynı zamanda çevresel ve ekonomik olarak “zayıf” noktalardır.
Ø Materyal akım analizi malzeme kayıplarının gerçekleştiği noktaları ve bu kayıpların miktarlarınıbelirlemede kullanılan bir araçtır.
1818
Prof. Dr. Göksel N. Demirer, Çevre Mühendisliği BölümüOrta Doğu Teknik Üniversitesi, Ankara
Ø “Mevcut En İyi Teknikler” ile yapılacak bir karşılaştırma, değerlendirilen proses ya da tesisin “zayıf” noktalarınıortaya koyar.
Ø Materyal Akım Analizi atık ve emisyonlar kaynaklı “üretim maliyetleri” de ortaya koyar.
Ø Eko-verimlilik:
Ham maddelerin verimli kullanılması ve emisyonların azaltılması.
1919
Prof. Dr. Göksel N. Demirer, Çevre Mühendisliği BölümüOrta Doğu Teknik Üniversitesi, Ankara
Önleyici Entegre Çevre Koruma
Atık ve emisyonların azaltılması Atık ve emisyonların yeniden kullanılması
Seviye 1 Seviye 3Seviye 2
Biyolojik döngülerKaynakta azaltma Tesis içi geri dönüşüm Tesis dışı geri dönüşüm
Ürün Modifikasyonu
ProsesModifikasyonu
Yapılar Materyaller
İşletme Verimliliğinin Arttırılmasına Yönelik
Çevre Yönetimi
Yeni Ham Madde Seçimi
Yeni Teknoloji Seçimi
TEMİZ ÜRETİM STRATEJİLERİ
2020
Prof. Dr. Göksel N. Demirer, Çevre Mühendisliği BölümüOrta Doğu Teknik Üniversitesi, Ankara
Success StoriesPlease find below a selection of some of our cleaner production success stories. Status is end of the year 2006:
ARMENIAEstablishment and Operation of a National Cleaner Production Programme in Armenia. more...
BULGARIAThe official launching took place in Sofia on 11 February and was combined with a hotel acquisition workshop. The aim of the event was to introduce the project to the public and to provide information to the hoteliers in Sofia about the CP and CSR concepts... more...
BİRLEŞMİŞ MİLLETLER SINAİ KALKINMA TEŞKİLATITEMİZ ÜRETİM BAŞARI HİKAYELERİ
Diğer Ülkeler: Kamboçya, Kosta Rika, Küba, El Salvador, Guatamala, Hindistan, Kenya, Lübnan, Makedonya, Fas, Nikaragua, Peru, Romanya, Sırbistan, Güney Afrika, Sri Lanka, Viyetnam ve Özbekistan
Kaynak: http://www.unido.org/index.php?id=o4545
2121
Endüstriyel İşletmelerin Ekonomik ve Ekolojik Koşullarının GeliştirilmesiÖzbek Temiz Üretim Merkezi - ÖZBEKİSTAN
26 firmaya çevresel ve iş geliştirme konularında danışmanlık ve teknik destek sağlandı.İkisi Taşkent Üniversitesi’nde öğretim üyesi olmak üzere 7 Uzman Slovak TÜMerkezi tarafından eğitildi.
2006 yılında Edinilen Çevresel Kazanımlar:⇒ İçme Suyu Tasarrufu: 23,156.8 m3 ⇒ Elektrik Enerjisi Tasarrufu: 130,293 kW ⇒ Doğal Gaz Tasarrufu: 15,000 m3 ⇒ Atık Bertarafında Azalma: 41.029 ton
Sürdürülmekte olan projelerden Elde Edilmesi Öngörülen Çevresel Kazanımlar:⇒ Doğal Gaz Tasarrufu: 16,542 m3/yıl ⇒ Atık Bertarafında Azalma: 110 ton/yıl ⇒ Atıksu Miktarında Azalma: 315 m3/yıl ⇒ Hava Emisyonlarında Azalma: 3.172 kg/yıl
İlgili Kişi: Mr. N. Abijanov, Director, Özbek Temiz Üretim Merkezi Tel. +998-71-1391847, Faks: +998-71-1391847
2222
Prof. Dr. Göksel N. Demirer, Çevre Mühendisliği BölümüOrta Doğu Teknik Üniversitesi, Ankara
ORTA DOĞU TEKNİK ÜNİVERSİTESİÇEVRE MÜHENDİSLİĞİ BÖLÜMÜ’NDE
GERÇEKLEŞTİRİLENTEMİZ ÜRETİM ÇALIŞMALARI
2323
Prof. Dr. Göksel N. Demirer, Çevre Mühendisliği BölümüOrta Doğu Teknik Üniversitesi, Ankara
TEMİZ ÜRETİM KONUSUNDA GERÇEKLEŞTİRİLMİŞ PROJELERE ÖRNEKLER:
√ Çeşitli Endüstriyel Sektörlerde (Kağıt ve Kağıt Hamuru, Süt ve Peynir, Tekstil, vd. Üretimi) Temiz Üretim Olanaklarının Belirlenmesi
√ Arıtılmış Atıksu ve Arıtma Çamurlarının Tarımda Yeniden Kullanılması
√ Sürdürülebilir İnovasyon için Mikroeğitim
√ Organik Atıklardan Biyoürün ve Biyoenerji Eldesi
√ Yerel Yönetimler için Bütünsel Önleyici Çevre Yönetimi
√ KOBİ’lerde İşletme Verimliliğinin Arttırılmasına Yönelik Çevre Yönetimi
2424
Prof. Dr. Göksel N. Demirer, Çevre Mühendisliği BölümüOrta Doğu Teknik Üniversitesi, Ankara
TEMİZ ÜRETİM KONUSUNDA İŞBİRLİĞİYAPILAN KURULUŞLAR
√ Villenova University, Pennsylvania, USA.√ Delft University of Technology, Delft, The Netherlands.√ Rheinisch Westfälische Technische Hochschule, Aachen, Germany.√ Technical University of Catalonia, Barcelona, Spain.√ Royal Institute of Technology, Stockholm, Sweden.√ Universitaet Stuttgart, Stuttgart, Germany.√ Technical University of Braunschweig, Braunschweig, Germany. √ Regional Activity Centre for Cleaner Production, Mediterranean Action Plan, UNEP, Barcelona, Spain.√ University of Girona, Spain.√ TTGV√ UNIDO
2525
Prof. Dr. Göksel N. Demirer, Çevre Mühendisliği BölümüOrta Doğu Teknik Üniversitesi, Ankara
AKADEMAKADEMİİK YAYINLAR:K YAYINLAR:
2626
http://www.enve.metu.edu.tr/people/gndemirer/links/temizuretim/
Özellikle 20. Yüzyıl’ın ikinci yarısında baş döndürücü bir hıza ulaşan teknolojik ve endüstriyelgelişmelerin beraberinde getirdiği çevresel değerlerin tahribi ve yenilenemeyen kaynakların hızlaazalması günümüzde ivmelenerek sürmektedir.
Endüstrileşme ve yaşam biçimlerindeki değişmeye paralel olarak ortaya çıkan atıklar, zamaniçinde logaritmik bir artış göstermiş ve bu atıklardan kaynaklı yaşanılan yerel çevre sorunlarıküresel bir boyut kazanmıştır. Ozon tabakasındaki delinme, küresel ısınma, asit yağmurları, çeşitlidoğal alıcı ortamlara -özümseme kapasitelerinin çok üzerindeki miktarlarda- yapılan toksik ve tehlikeli atık deşarjları bu kapsamda sayılabilir.
ØØAnasayfaAnasayfaØØTemizTemiz ÜÜretimretimØØTemizTemiz ÜÜretimretim AraAraççlarlarııØØTemizTemiz ÜÜretimretim SSöözlzlüüğğüüØØEndEndüüstriyelstriyelUygulamalarUygulamalarØØİİlgililgili KurumlarKurumlarØØYararlYararlıı KaynaklarKaynaklarØØİİletiletişşimim
AnasayfaAnasayfa | | TemizTemiz ÜÜretimretim | | TemizTemiz ÜÜretimretim AraAraççlarlarıı | | TemizTemiz ÜÜretimretim SSöözlzlüüğğüü | | ÖÖrnekrnek UygulamalarUygulamalar | | İİlgililgili KurumlarKurumlar | | YararlYararlııKaynaklarKaynaklar
Prof. Dr. GProf. Dr. Gööksel Demirerksel DemirerOrtaOrta DoDoğğuu TeknikTeknik ÜÜniversitesiniversitesi
ÇÇevreevre MMüühendislihendisliğğii BBööllüümmüü
TTÜÜRKRKÇÇE E İİNTERNET SAYFASINTERNET SAYFASI
2727
Presentation and Discussions of the Term Projects13-14
Life Cycle Assessment (LCA) 12
Environmental Performance Indicators11
Guest Speaker10
Environmental Management Systems9
Waste Reduction Audit: Case Study for Leather Manufacturing8
Waste Reduction Audit: Methodology 7
Cleaner Production Success Stories from Small and Medium Sized Enterprizes, Local Governments, Industry, Agriculture, andService Sectors
6
Cleaner Production Tools II (Chemical Assessment; Green procurement; Design for Environment; Energy Audit)
5
Cleaner Production Tools I (GHK, Environmental Compliance Audit; Waste Reduction Audit; Environmental Impact Assessment; Life Cycle Analysis)
4
Role of Different Actors of Society in Promoting Cleaner Production
3
Historical Development of Waste ManagementElements of Cleaner Production
2
Introduction1
TopicWeek No
EnvE 428 Temiz Üretim/Kirlilik Önleme Dersi
2828
Middle East TechnicalUniversity
Regional Activity Centre for Cleaner Production
Ministry of Environment and Forestry
Cleaner Production: A tool for Green Competitiveness in the
Turkish IndustryWorkshop and Short Course
Middle East Technical University Department of Environmental Engineering
Workshop Series
31 March-2 April 2008Middle East Technical UniversityCulture and Convention Center
Ankara, Turkey
ÇÇEEŞİŞİTLTLİİ ETKETKİİNLNLİİKLER:KLER:
2929
TEŞEKKÜRLERProf. Dr. Göksel N. DemirerÇevre Mühendisliği BölümüOrta Doğu Teknik ÜniversitesiTel: 210 58 67, 210 26 41Faks: 210 26 46e.posta: [email protected]