Download - TezGoster
-
CAMIN HEYKEL SANATINAPLASTK VE ESTETK KATILIMLARIRahmi
ATALAY(Sanatta Yeterlik Tezi)
Eskiehir-2006 CAMIN HEYKEL SANATINA PLASTK VE ESTETK KATILIMLARI
Rahmi ATALAY
SANATTA YETERLK TEZHeykel Anasanat DalDanman: Prof.Ayta KATI
EskiehirAnadolu niversitesi Sosyal Bilimler Enstitsubat, 2006 SANATTA YETERLK TEZ Z
CAMIN HEYKEL SANATINA PLASTK VE ESTETK KATILIMLARI
Rahmi ATALAYHeykel Anasanat DalAnadolu niversitesi, Sosyal Bilimler Enstits,
ubat 2006Danman: Prof.Ayta KATI
-
Bu alma camn bir heykel malzemesi olarak kullanlmasn tarihsel, teknik ve
heykel plastiine estetik katlmlar erevesinde ele almaktadr. Bu alma yaplrken
birinci blm camn tarihesi ve malzeme olarak cam ana bal altnda ele alnmtr. Bu
blmde camn materyal olarak tarih iindeki varl, malzeme olarak kimyasal yaps ve
heykel yapmnda kullanma elverili cam eitleri incelenmitir.
Heykel yapmnda kullanlan Cam Biimlendirme Teknikleri balkl ikinci
blmde; Scak Biimlendirme Teknikleri balklar halinde aklanarak teknik bilgiler
emalar ve fotoraflarla desteklenmitir. Bu blmdeki teknik bilgiler camn heykel
malzemesi olabilirliini sanatlarn rnek almalaryla birlikte aktarlmtr.
Souk Biimlendirme Teknikleri ana balkl nc blmde; hazr ilenmicamn
sl ortam olmadan andrma teknikleri balklar altnda irdelenmitir.
Heykel sanatnda cama ilikin zel yorumlar ve Cam Heykel Plastiinin Estetik
Deerleri ana balkl drdnc ve son blmde cam heykel birlikteliinin estetik ve plastik
yansmalar ele alnarak, camn malzeme olarak heykel sanatna kazandrd zel efektler ve
anlamlar, ller, deerler, tezin zn oluturacak biimde, tek tek ele alnmtr. Camn
hem heykel, hem de grsel estetik iletiime kazandrd benzersiz zellikler rneklerle
kantlanmtr.
ABSTRACT
The present study deals with glass as a material for sculpture in terms of its aesthetic
contributions to historical, technical and plasticity of sculpture. The first section of this study
is concerned with the history of glass under the heading of the use of glass as a material in
sculpture. This section investigated chemical structures of the types of glass convenient for
the art of sculpture.
The second section appears under the heading of Techniques for glass formation in
sculpture and is composed of two main sections called Techniques for Formation Using
the Oven and Techniques for Formation Using External Factors. Technical data have
been supplied by graphs and photos. In addition, works that have used glass have been given
as examples.
As to the final section, relevant comments on glass as well as aesthetical values of
sculpture made of glass have been discussed. In conclusion special effects of glass used as a
material in sculpture and special meanings, as well as criteria and values, have been
-
evaluated in the present study.
Contributions of glass to both the sculpture and visual aesthetical communications
have been discussed and evaluated in detail. JRVE ENSTT ONAYI
Rahmi ATALAYn Camn Heykel Sanatna Plastik ve Estetik Katlmlar balkl
tezi, //2006 tarihinde, aadaki jri tarafndan Lisansst Eitim retim ve Snav
Ynetmeliinin ilgili maddeleri uyarnca, Heykel Anasanat dalnda Sanatta Yeterlilik tezi
olarak deerlendirilerek kabul edilmitir.
Ad Soyad mza ye (Tez Danman) : Prof.Ayta KATI ..
ye : . .
ye : . ..
ye : . ..
ye : . ..
Prof.Dr.Nurhan AYDINAnadolu niversitesiSosyal Bilimler EnstitsEnstit Mdr NSZ
amzda sanatsal yarat pek ok nesneyi bir sanat malzemesi, o malzemeyi de sanatsal iletinin anlatm arac olarak kullanmaktadr. Cam da yzyllar boyu tm gizemiyle, srlaryla gnmze kadar gelerek gerek mimarlkta, gerek gnlk kullanmda, gerekse plastik sanatlar alannda vazgeilmez bir materyal olmutur.
Gnmz sanatnda teknik ve plastik anlamdaki hzl geliim ve deiim cam malzemesini teknik sorunlar ald srece adabir heykel malzemesi olarak bnyesine alm ve camn gizemli dnyasn bir heykel anlatm olarak kullanmtr.
Tez almas olarak bu konunun seilmesinin nedeni: lkemizde heykel malzemesi olarak cam hakknda gerek yazl, gerekse grsel kaynak yetersizliidir. lkemizde heykel sanat pek ok malzemeyle varlk deeri kazanrken, cam malzeme olarak bu kaynak yetersizliinden dolay, heykel sanatnda kullanm alan bulamamtr. Bu tezle hem bu bolua iaret, hem de bilimsel vesilesini bir araya getirmek, hem de bireysel yorum ile katlm salamak, cam-heykel ilikisinde zel amac oluturmutur. zellikle cam-heykel ilikisinde ve btnlemesinde, belirgin ve etkin bir yansma gerekliklere ulaan; k-renk, doku, effaflk, parlt gibi plastik gelerin estetii, heykelde camn bir malzeme olduunun kantdr.
-
Tezde, alma yntemi olarak analitik yntem izlenmitir. Az olmasna karn tarihe literatrnn yan sra, yabanc literatr aratrmas yaplmtr. Gnmz teknolojisinin vazgeilmez aratrma kaynaklarndan biri olan internet aratrmalaryla alma desteklenmitir. rnek fotoraflar konu ile balantl olarak seilmitir. Her blm konu balklaryla oluturulup ilikili olarak alt balk halinde sunulmutur.
Bu konuda sanatsal-bilimsel katklarndan dolay bana yol gsteren tez hocam sayn Prof.Ayta Katya ayrca teekkrlerimi sunarm.
ZGEM
Rahmi ATALAY
Heykel Anasanat Dal Sanatta Yeterlik
Eitim Yksek Lisans 1998 Anadolu niversitesi, Sosyal Bilimler Enstits, Heykel
Yksek Lisans Program
Lisans 1996 Anadolu niversitesi, Gzel Sanatlar Fakltesi, Heykel Blm
Lise 1987 eme Ertan Lisesi-EME/ZMR
1996-Anadolu niversitesi, Gzel Sanatlar Fakltesi, retim Eleman.
ETKNLKLER
1996 O.D.T.. Mustafa Parlar Sanat Galerisi, Karma Resim Heykel Sergisi, stanbul.1996 D.G.S. Galerisinde Karma Resim Heykel Sergisi, Trabzon.1997 Karma Heykel Sergisi, ngiliz Kltr Sanat Merkezi, Ankara.1997 Devlet Seramik Yarmas Sergisi, Devlet Gzel Sanatlar Galerisi, Ankara.1998 Karma Heykel Sergisi, Palet Sanat Galerisi, Eskiehir.1998 Karma Heykel Sergisi, Mimarlar Dernei, Ankara.1998 Karma Sergi, Anadolu niversitesi 40.yl Etkinlikleri Sergisi, Ktphane Sergi
Salonu, Eskiehir. 1998 Karma Sergi, Gzel Sanatlar Fakltesi retim Elemanlar Sergisi, Ankara. 1998 Karma Sergi, Gzel Sanatlar Fakltesi retim Elemanlar Sergisi, Anadolu
niversitesi Ktphane Sergi Salonu, Eskiehir. 1998 Devlet Heykel Yarmas Sergisi, Devlet Gzel Sanatlar Galerisi, Ankara. 2000 Jokey Kulb Yarmal Sergisi, stanbul, Ankara, Bursa, zmir, Adana, Eskiehir. 2000 Uluslararas Granit Sempozyumu Uygulamalarnn Maket Sergisi, Kore-Pusan. 2001 Uluslararas Karma Heykel Sergisi, Seaul Art Center Seaul KOREA. 2002 63.Devlet Heykel Yarmas Sergisi, Devlet Gzel Sanatlar Galerisi, Ankara. 2002 Anadolu niversitesi G.S.F. retim Elemanlar Karma Sergisi, Devlet Gzel Sanatlar Galerisi, Sabanc Kltr Merkezi, Adana. 2004Anadolu niversitesi G.S.F. retim Elemanlar Karma Sergisi, Koleksiyon, Eskiehir.
-
2004Yunus Emre ve Sevgi Karma Sergi, Y.E.K.M. Eskiehir. 2004Mat FKB Resim Heykel Karma Sergi, BSM Sergi Salonu, Eskiehir. 2003Marmara niversitesi Gzel Sanatlar Fakltesi, 3.Uluslararas renci Trianeli,
stanbul. 2005Karma Sergi Resim-Heykel Mzesi, zmir. 2005Yollar Karma Sergi Galeri Sanat Yapm, Artist, stanbul.
UYGULAMALAR 1995 Anadolu niversitesi Kapal Yzme Havuzu n Heykel Uygulamas. 1997 Marmaris Belediyesi, Astronot Heykeli Uygulamas. 1998Master Bitirme Projesi, Ekore Uygulamas. 1998 Trabzon Lisesi Mimar Bruno Taut Bst Uygulamas, Trabzon. 1999Eskiehir Tren Gar Atatrk Kesi Uygulamas. 2005Anadolu niversitesi D Mekan Uygulamas, Eskiehir.
DLLER, SEMPOZYUMLAR VE MZELER 1999HOJER Uluslararas Ahap Sempozyumu, Danimarka. 1999ODDENSE Uluslararas Ahap Sempozyumu, Danimarka. 1999ODDENSE Ahap Mzesi Kolleksiyonuna kabul edilen sempozyum uygulamas,
Danimarka 1999Turgut Pura Vakf Heykel Yarmas, Mansiyon. 2000Kore Sava ehitleri Adna Dzenlenen Granit Sempozyumu, Kore-Pusan. 2003Uluslararas Ta Heykel Sempozyumu kincilik dl, Almeria, spanya. 2005Uluslararas Ta Heykel Sempozyumu, Erzurum, Trkiye. 2005Uluslararas Ta Heykel Sempozyumu, Almeria, spanya. 2005 Hacettepe Sanat Mzesi, Hacettepe niversitesi, Ankara.
Kiisel Bilgiler
Doum Yeri ve Yl:1971-Erzurum Cinsiyet: Erkek Yabanc Dil: ngilizce
NDEKLER Z ii ABSTRACT iii JR VE
ENSTT ONAYI iv NSZ v ZGEMvi RESMLER LSTESx EKLLER
LSTESxii GR1
BRNCBLMCAMIN TARHESVE MALZEME OLARAK CAM
1. CAMIN TARHES3
2. MALZEME OLARAK CAM 9
2.1. Camn Oluumu 12
2.2. Cam eitleri 13
2.2.1. Tabaka Cam 13
2.2.2. Vitray Cam 14
2.2.3. Cam ubuklar 15
2.2.4. Kle Cam 15
2.2.5. Toz Halinde Cam 16
-
KNCBLM HEYKEL YAPIMINDA KULLANILANCAM BMLENDRME TEKNKLER
1. SICAK BMLENDRME TEKNKLER18 1.1. Cam Hamuru (Pate De Verre ) Teknii 19
1.2. Esnetme ve Eritme Teknii 21 1.3. Dkm Teknii 23
1.3.1. Byk Cam Ktlelerle Dkm Teknii 26 1.3.2. kertme Teknii 27 1.3.3. Aktarak Dkme Teknii 29
1.4. Bkme Teknii 31 1.4.1. Kalp inde Bkme Teknii 31 1.4.2. Kalp zerinde Bkme Teknii 33
1.5. fleme Teknii 35 1.6. Pres Teknii 37
NC BLMSOUK BMLENDRME TEKNKLER
1. CAM KESME TEKN39
2. TALA AINDIRMA OYMA TEKN41
3. KUMLA AINDIRMA TEKN43
4. ASTLE AINDIRMA TEKN45
DRDNC BLM HEYKEL SANATINDA CAMA LKN ZEL YORUMLAR VE CAMHEYKEL
PLASTNN ESTETK DEERLER
1. CAM, HEYKEL, IIK 53 2. CAM, HEYKEL, RENK 62
3. CAM, HEYKEL, DOKU 69
4. CAM, HEYKEL, EFFAFLIK (TRANSPARENCY) 74 5. CAM, HEYKEL, BO-DOLU 78
6. CAM, HEYKEL, FORM 81
SONU 86
KAYNAKA 88
-
RESMLER LSTES
Resim 1: Pendant New Kingdom Milattan nce 1400-1630 Amenhetep II.Msr, Corning Cam Mzesi 4 Resim 2: Dkm Tekniiyle Yaplmbir Grup
Heykelcik 1.yzyl Msr 5 Resim 3: Opak Beyaz ie, Portre, 1.Yzyl, Newark Mzesi 6 Resim 4:
Emile Galle Vase, 1898 fleme Teknii, Paris 7 Resim 5: Henry Cross Portre Pate de Vere Teknii, 1900, Corning
Cam Mzesi 8 Resim 6: Cam Frn, Paabahe Denizli ie Cam, Denizli 12 Resim 7: Tabaka Cam 14 Resim 8: Renkli Vitray Cam 14 Resim 9: Renkli Cam ubuklar 15 Resim 10: Kle Cam 16 Resim 11: Toz Halinde Cam 17 Resim 12: Goyle Mathias Goddes almasndan Detay Grnm,
Pate de Verre Teknii, 1992 21 Resim 13: Tom Patti Azurlite Split Riser With Clear Esnetme ve
Eritme Teknii, 1994 23 Resim 14: Amenhotep Bst, Milattan nce 1450-1400 Dkm Teknii,
Corning Cam Mzesi 24 Resim 15: Augustus Bst, 10.Yzyl, Dkm Teknii, Courtesy of
Rmisch-Germanisches Mzesi 25 Resim 16: Howard Ben Tre Basin 6, Byk Cam Ktlelerle Dkm
Teknii, 1991 27 Resim 17: Irene Frolic, Portre III, kertme Teknii, 1999 28 Resim 18: Irene Frolic, Dialoque, Aktarak Dkm Teknii, 1998 30 Resim 19: John Gilbert Luebtow, Linear Form, Kalp inde Bkme
Teknii, 1990 33 Resim 20: Samantha Walker, Mask, Kalp zerinde Bkme Teknii 35 Resim 21: fleme Teknii, fleme ubuu zerindeki Cam Ktle
Biimlendirme Aamas 36 Resim 22: fleme Teknii, fleme ubuundaki Cam Ktleyi Kalba
fleme Aamas 36 Resim 23: Rene Roybicek, Striding Kohlrabi II, fleme Teknii
Ricke Mzesi 1959 37 Resim 24: Cam Kesme Teknii 40 Resim 25: Danny Lane, Pantheon, Cam Kesme Teknii, 2000 41 Resim 26: Tala Andrma Oyma Teknii, Elektrikli El Frezesi 42 Resim 27: Jiri Harcuba, Vladimir Kopecky, Oyma Teknii, 1995 43 Resim 28: Kumla Andrma Teknii, Kum Pskrtme Dzenei 44 Resim 29: Maria Lugossy, Double Form, Kumla Andrma Teknii 45 Resim 30: Naum Gabo, Construction in Space With Crystalize
Centre, Pleksiglass 50 Resim 31: Vasily Kandinsky, Glass Painting With Sun, Stadtiche
Galeri, Munich, 1910 51 Resim 32: Marchel Duchamp, Large Glass, Philadelphia Museum of
Art, 1952 52 Resim 33: Erwin Eisch, inter-net, fleme Teknii, 1999 55 Resim 34: Libensky & Brychtov, Head (With Square Eye), Dkm
Teknii, 1986 58 Resim 35: Libensky & Brychtov, Arcus 1, Dkm Teknii, 1990 68 Resim 36: Bertil Vallien, Head II, Kuma Dkm Teknii, 1995 69 Resim 37: Colin Reid, Dkm Teknii 71 Resim 38: Vaclav Cigler, Unsigned, Kesme ve Parlatma Teknii,
1972 73 Resim 39: Caml Piramit Yap, Louvre Mzesi, 1989 75 Resim 40: Mario Merz, Double Igloo, Kark Teknik, 1979 77 Resim 41: Luciano Vistasi, Due Personaggi, fleme Teknii, 1980 77 Resim 42: Rick Mills, Red Herring, Kark Teknik, 1993 80 Resim 43: Ales Vasicek, Obje, Kesme ve Parlatma Teknii 81 Resim 44: Willi Pistor, Obje, Esnetme ve Eritme Teknii 84 Resim 45: Willem Heesen, simsiz, Kesme-Parlatma Teknii 84
EKLLER LSTES
-
ekil 1: Pate de Verre Teknii Uygulama emas 20 ekil 2: Esnetme ve Eritme Teknii Uygulama emas 22 ekil 3: Byk Cam Ktlelerle Dkm Teknii Uygulama
emas 26 ekil 4: kertme Teknii Uygulama emas 28 ekil 5: Aktarak Dkm Teknii emas 29 ekil 6: Kalp inde Bkme Teknii Uygulama emas 32 ekil 7: Kalp zerinde Bkme Teknii Uygulama emas 34 ekil 8: Pres Teknii Uygulama emas 38 ekil 9: In Saydam ve Saydam Olmayan Maddelerdeki
Yansma emas 59 ekil 10: In Saydam Olmayan Yzeylerdeki Yansma emas 59 ekil 11: In Saydam Yzeylerden Geme emas 60
GR
nsanolu yzyllar boyunca, doas gerei duygu ve dncelerindeki karmaay
anlaml klma mcadelesi vermive bu dncelerini biimlendirerek anlatmak eyleminde
bulunmutur. nsanolunun biimlendirdii bu dnyasnda pek ok malzeme anlaml klnp
ilevsel bir deer kazanmtr. eitli malzemelerin kullanld bu grntler dnyasnda,
cam da kefedildii dnemden gnmze kadar pek ok alanda kullanld gibi, sanatsal
yaratmda esiz bir malzeme olmu, plastik dilin grnt retiminde, nemli bir ara
olmutur.
Cam, tarihsel sre ierisindeki evriminden, gnmz modern dnyasna kadar, mekan
tasarmna estetik bir boyut kazandran, mekann tm yapsal bileenleriyle birlikte
kullanlmasnn yan sra en gelimiteknik aratan su bardana kadar pek ok alanda
yaygn bir biimde kullanlmaktadr.
Sanatsal yaratcnn kulland dier malzemeler arasnda cam, kefinden gnmze
kadar gizemi ve srlaryla esiz ve tektir. Camn bu gizemi insanolunu dier malzemeler
kadar cezbetmive retilen sanat nesnelerinin anlatm dilini zenginletirmitir. Cam sert
grnen akkan davran ile dier tm malzemelerden farkldr. Bolukta ktlesi olmayan
ve hi yokmuasna duru ve saydam (transparan) olabilecei gibi ahap metal ya da
takadar donuk, mat ve ktlesel etkiye de sahip olabilmektedir.
Cam teknik sorunlar ald mddete sanat nesnesi niteliini tayan zellikle de,
heykel sanatnda kullanlan dier malzemeler gibi ele alnp ilenebilir. Herhangi bir maden
gibi eritilip kalba dklebilir. Taya da ahap gibi yontulabilir. Uygun ortamnda frnn
iine konulan bir kalbn biimini alabilir. fleme tekniiyle akkan olan cam, iyi bir
ustann elinde istenilen biime sokulabilir.
Cam istee bal olarak farkl malzemelerle de (ta, metal, ahap) birlikte
kullanlabilir. Bu tez almasnda malzeme olarak camn heykel sanatyla olan ilikisini
hem teknik hem de estetik olarak ele alnp gnmz adaheykel sanatnda yeri ve
nemine kantlar sunulacaktr. nsanlk tarihinin en nemli buluu olan ateardndan madencilii getirmi, bunu da ok nemli bir baka aama
-
izlemitir: Camn kefi ve ilenmesi. Bunlarn arasnda elbette, art arda gelen ok uzun zaman dilimleri
szkonusudur. Ama, geirilen aamalar ve sre ne olursa olsun, kum ve kl -bir sylenceye gre gherile- birlikte
stldnda ortaya kan bu yeni deiik maden, getirecei yararlarn anlalmasndan ok nce de amorf yaps,
renk, form ve kla ilgili neredeyse snrsz denilebilecek yorum olanaklaryla, sanatlara yzyllarca estetik
ilhamlar vermitir. leme tekniklerinin gelimesiyle de bu saydam, sert ve krlgan malzeme deiik ilevler
kazanm, hem birbirinden gzel, hem de kullanl cam eya gnlk yaamn vazgeilmez paras olmutur (ART-
DEKOR, 1993, Temmuz-Austos, s.64). BRNCBLM
CAMIN TARHESVE MALZEME OLARAK CAM
1. CAMIN TARHES
Cam zerine yazlan kaynaklarn hemen hemen hepsinde, camn bir raslant sonucu
bulunduu sylentisi efsanelemibir hikayeyle anlatlr. Bu hikayede Romal tarihi Plinye
aittir. Hikayeye gre; Suriyenin Mt.Carmel da evresinden kan Belus nehrinin denize
dkld kutsal kylarda ayinler yaplr, nehrin kumu kartlp suyla ykanarak
temizlenirdi. Bir gn gherile tayan Finikeli denizciler bu kutsal kylara gelip demirler,
kyya inerler. Yemek ve dinlenmektir amalar. Kumlarn arasnda ocak yapacak taparas
yoktur. Onlarda gidip gemilerinden gherile bloklar getirirler. Atei yaktklarnda kum ve
gherilelerin birlikte tepkimeye girmesiyle o zamana kadar hi grmedikleri bir sv ortaya
kar. Bu camdr. (ART-DEKOR, 1993, Temmuz-Austos). Bu hikayenin doruluu
kantlanmamolmasna ramen yaplan deneylerde odun ateinin camlamay
salayabilecek slara ulat kantlanmtr.
Camn kefinden sonra kaytlara gemibuluntular, cam boncuk kalntlardr.
M..3.yzyla kadar orta dou ve Msrda yaplmtr. Kil bir kabn iinde eritilip ipliin
etrafna dolanarak yaplan msr boncuklar altnla ya da ok deerli talarla edeer grlp
kymetli bir tak malzemesi olmutur. Sihirli glere sahip olduu dnlen mavi boncuklar
gnmzde halen Yunanistan, Trkiye ve orta douda nazar boncuu olarak kt ruhlar
kovmak iin kullanlr. anak mlek formundaki ilevsel mutfak eyas olarak ilk cam
rneklerde M..3000 yllarndan nce Msr kltrnde grlmektedir.
Camn kaytlara geitarihi yeni Krallk dnemiyle birlikte Msrda balanmtr.
Belgeler Msrda eski Krallk dneminden kalan pek ok cam retim atlyelerinin,
aralar, potalar ve eitli rnleriyle birlikte bulunduunu gsteriyor (Kkerman, 1985,
s.32).
Msrllar cam ss objesi veya anak mlek gibi formlarn dnda mimari
-
sslemelerde de kullanmlardr. Gelimiolan dkm tekniinin sayesinde, camdan heykel
rlyef ve mozaikler de yapmlardr. Dkm tekniiyle retilen bir heykelcik ve rlyef belki
de heykel sanatnn ilk cam rnleridir (Resim 1-2).
Resim 1: Pendant New Kingdom Milattan nce 1400-1630 Amenhetep II.Msr, 3.7 x 1.5 cm x 7 mm., Corning Cam Mzesi.
Kaynak: Glass an Artists Medium, Lucarth a Kohler Krause Publications, 1998, USA, s.8
Resim 2: Dkm Tekniiyle Yaplmbir Grup Heykelcik 1.yzyl Msr. Kaynak: Keith Cummings, Techniques of Kiln-Formed Glass, A&C Black (Publishers) Limited, London: 1997, s.27.
-
Msrla birlikte M..1.yzyl boyunca Akdenizde pek ok cam merkezi ortaya
kmtr. lk fleme teknii Suriyeliler tarafndan kefedilmitir. i bo, ubuklar ve borular
yapan Suriyeli ustalar rastlant eseri stlmbir borunun erimesi ve iindeki havann
tamamen bitmesi sonucunda tekrar iine hava flenerek bir balon oluturulmas sonucunda
bu tekniin bulunduu ifade edilmektedir. (Resim-3). Zaten gnmze kadar eriyik haldeki
ve iine hava flenen tm camlar, nce balon formunu alr sonra da iine girecei kalbn ya
da hnerli ustann elinde tasarlanm bir biimin yapsna dnr.
Resim 3: Opak Beyaz ie, Portre, 1.Yzyl, Newark Mzesi Kaynak:
Glass an Artists Medium, s.10. Camn bu gizemli tarihsel geliimi, Sezarn
Msr istilasyla Romada Avrupann pek ok kentinde ve douda devam etmiti.
(Resim 3). mparatorluun hkm srmekte olduu muazzam byklkteki alan,
fetihler ile alnan blgeler ve ticaret cam objelerin skandinavya ve ngiliz adalar
kadar kuzeyde, ine kadar da douda tannmasn salad (Kohler, 1998, s.11).
Cam slam sanatnda nemli merkezlerin ortaya kmasyla geliim gstermitir.
Bizans da ise cam; altn ve gmle birlikte ele alnm, boya ve temel pigmentlerin
-
kullanm gelitirilmitir.
Bizansta yetien ustalarn Viyanaya gelmesiyle byk bir cam merkezi kurulmuve
Viyana bal bana bir cam merkezi olmutur. Daha sonra cam atlyelerinin Murano
Adasna tanmasyla da, camda Murano ekol dnemi gelimitir.
Venedikte alan Fransz cam ustalar Artnuveaunun etkisiyle daha pek ok bitki
motifi ve formuyla camda yeni bir dnem balattlar. En tannmlar Nancy okulundan
birka sanatyd. Bunlardan en nemlisi Emile Galledir.
Nancyden bir cam sanatsnn olu olan Emile Galle, ald sanat eitiminin yan sra
cam zanaatnda da yetenek sahibi idi. Nancy okulunun bir yesi olan Nouveau, sanat
dorultusunda cam almalar yapt (Kohler, 1998, s.16). Emile Galle ald botanik
eitimiyle, cam teknolojisine dair deneysel bilgileriyle Art Nouveaunun nemli
uygulayclarndan oldu. (Resim-4).
Resim 4: Emile Galle Vase, 1898 fleme Teknii, 18 cm x 10.9cm, Paris. Kaynak:
Helmut Licke, Glass Art, Germany: 2002, s.148.
Dier nemli sanat da Henry Crostur. Pate de Verre kullanan ilk sanat olan Cros,
Msrl sanatlara yknerek yapt heykelleriyle dneme hem teknik hem de nitelik
asndan damgasn vurmutur. (Resim-5).
Camn bu tarihsel geliimi Amerikada da devam etmitir. Amerikada birka
-
yzyllk gemii olan cam sanat, dier cam merkezlerine nazaran biraz snk gese de
gnmzde dier konularda da ilikin heykellerinden rnekler sunulacak, nemli cam
sanatlar yetitirmitir.
Resim 5: Henry Cross Portre Pate de Vere Teknii, 1900, 30.5 x 66.3 x 17, Corning
Cam Mzesi.
Kaynak: Glass an Artists Medium, s.16.
2. MALZEME OLARAK CAM Cam yedibin senedir bilinen bir malzemedir ve
gnmzde teknolojinin bu kadar
ileri olduu bir dnemde ana maddesi kum olan bu malzemeden daha saydam bir malzeme
yoktur" (Erin, 1984, Say: 70, s.54).
Cam belirli derecelerde eritilerek sonrasnda katlatnda ilevsel bir deer tayan
inorganik bir malzemedir. Cam aslnda kat bir svdr. Cam bir maden olarak tanmlanr
ama dier madenlere gre de ok nemli bir deiiklii vardr. O da erime noktas deil
yumuama noktas olmasdr. te bu nemli zellii nedeniyle camn iinde bulunduu
ortamn ss arttrlrsa gittike daha ok svlar ve akclk kazanr" (Kkerman, 1985,
-
s.20). Elinize su ile dolu bir cam bardak ya da herhangi bir kap alndnda, tayc ve
tanan malzemenin ayn olduunu grmek camn kat bir sv olduunun basit bir temsilidir.
Binlerce yl nce cam oluturan temel hammaddeler neyse gnmzde de hemen
hemen ayndr. Gnmzdeki tek fark tesadflere kalmayan bir teknik bilgi donanmnn
oluu ve eklenebilecek hammaddelerin sonucunun cama ne gibi bir zellik vereceinin
bilinmesidir.
Camn yaps inorganik oksitlerden olumaktadr. Bu yapnn en nemli maddesi silica
(kum) dur. Dier maddelerde sodyum veya potasyumdur ki, bunlar camn erime noktasn
oluturur ve camn daha fazla svlamasna etki eder. Bir dieri kire ise camn
sertlemesini ve mukavemetini arttrr. Kurun cam yumuatr ve ayn zamanda prlt
etkisini verir ve parlaklk derecesini belirler. Boraks cam sertletirmekle birlikte scak
ortamlardaki direncini ve s okuna dayanma derecesini arttrr. Metal oksitler ise rengi
belirler ve camn deiik renklerde olumasn salar. Yapsnda oksitler bulunan camlar,
tayfn grnr a ait olan blmn geirirler. Camdaki ilgin renklendirmeler bu zellik
nedeniyle elde edilebilmektedir" (Kkerman, 1985, s.21).
Silica(kum) kuartz, tridimit, kristobalit, akmakta, agata ve opal gibi eitli kristal
formlarn ierisinde bulunmaktadr.bunlarn iinde cam yapmnda kullanlan en yaygn tr
kum formundaki kuartzdr. Toprak altndaki birikintilerden ya da taocaklarndaki kum ta
oluumlarndan elde edilmektedir. Bu yer alt birikintileri yzde doksan dokuz saf silica
zelliine sahiptir. Ayn zamanda silica iinde camda yeil ve sar rengin olumasn
salayan demir oksitlerde bulunmaktadr.
Potasyum (potasyum karbonat), potasyum tuzlarndan elde edilir. Camn erime
noktasn drr ve akkan bir sv gibi davrann salar. Potasyum karmyla
oluturulan camlar sodyum kire karmyla elde edilen camlardan daha sert bir yapya
sahiptir. Kurun oksit camn sertliini ve kalitesini arttrr. Yksek miktarlardaki kurun
ilave edilen camlar zellikle heykel yapmnda kullanlr ve erime scaklklar dktr.
Dkme elverili ve ayn zamanda oyma ve kesilerek biimlendirmeye uygun camlardr.
Sodyum (sodyum karbonat) tuzlu gl sularndan elde edilmesinin yansra yapay
yntemlerle de elde edilebilir. Sodyum camn erime noktasn drerek akkanln arttrr
ve potasl camlara oranla daha zayf bir cam ortaya kmolur. Fakat kire ta katlarak
sodyum-kire-silica karm camn salamln arttrarak gnmzdeki mutfak eyas,
pencere cam ve mimari alanda kullanlan cam gurubunun olumasn salar.
-
Bu oksitlerin karmn, kullanm alann kullanc kii veya sanatlar belirler. Her
cam reticisi kendi iine uygun zellikteki cam elde etmek iin malzemeler kullanr.
Yardmc katk malzemeleri de gerekliliklerine gre deiiklik gsterir. rnein eski msrda
soda kullanlmtr. Kylarda elde edilen soda cam daha dk slarda erir ve potas camna
gre daha uzun sre akcln korur. Akdeniz lkelerinin bu zellii geleneksel camcln
ortaya kard rnlere ok zel bir kiilik kazandrmtr. Oysa ormanlk blgelerdeki
potas camn eritmek iin daha yksek slar gerektirir. Ayrca oldukada serttir. te bu tr
nedenlerle bu tr cam daha ok andrlarak ssleme iin elverilidir (Kkerman, 1985,
s.23).
Dier bir mineral olan boraks(borik asit) kalaydan elde edilen bir tr kimyasaldr. Cam
formllerinde kullanlr ve eritildiinde camla birlikte akkan bir davrangsterir ve ayn
zamanda sya ve termik oka direnlidir. Baz zel cam trlerinde 895/cm3 gibi
younluklara ulalmaktadr. Bylece termik genileme katsays dk olan borasilikat cam,
dura cam ve kuartz cam gibi cam trlerinin termik oka dayankllk gsterdikleri grlr.
(Friedl, 1980, s.19). Boraks camn son derece sert bir yapya sahip olmasn salar.
Endstriyel alanda laboratuarlarda ve mutfak eyalarnda kullanm alan bulur.
Bu oksitler ve mineraller ilenecek yada yaplacak camn trne ve kulanm amacna
gre farkl llerde ve derecelerde formlize edilerek camn yapsn belirlerler. Dier bir
deyile, szkonusu oksitlerin her biri miktarlarna bal olarak, cama gerek nihai rnde
gerekse retim srasnda, etken olan baz zellikler verirler" (Segel, Kuban, 1995, s.15).
Yukarda belirttiimiz teknik aklamalar ksaca belirtmek gerekirse aadaki gibi
aklayabiliriz.
Cam oluumunu temel hammaddeleri
Normal cam: %72 silis %15 soda %13 kalker Kristal cam: %48 silis %24 potas+soda %28 kurun oksitCam oluumundaki doal hammaddeler: kum-silica (sio2) kireta, kalsiyum oksit (cao) feldspat, kalker, dolamit, sodyum slfat,soda Bu hammaddeler doada hazr bulunan mineraller olduundan dolay
-
kullanlabilmeleri iin n ilemlere tabi tutulmalar gerekmektedir.
Cam oluumu iin retilebilen maddeler: Soda, solvay metodu ile tuz (nac1) co2 ve na3ten elde edilir. Almino hidrat (al2o3.3h2o) ve kalsine almina (a12o3) Bor (boraks, borik asit, kolamanit) gibi minerallerden elde edilir.
2.1. Camn Oluumu
Camn oluumunda ilk adm cam oluturacak hammaddelerin formlize edilip, bu
hammaddeleri birbirine kaynancaya kadar stmaktr. Cam meydana getirecek maddeler,
uygun miktarlarda kartrlarak harman denilen karm haline sokulduktan sonra,
yaplacak camn cinsine uygun frnlarda eritilirler. (Resim-6). Eski alarda bu eritme ii
odun ocaklarnn zerine oturtulan kil kaplarda yaplrd. Bugn ise genellikle mazot, gaz, ya
da elektrikle stlan zel eritme frnlar kullanlr" (Temel Britanica 1992, cilt: 4, s.115).
Resim 6: Cam Frn, Paabahe Denizli ie Cam, Denizli.
Bir araya getirilen hammaddeler oranlarna gre 1300 derece ile 1500 derece arasnda
sl ortamda belli bir akkanla gelene kadar stlrlar. Bu stma ilemi, camn kullanm
alanna gre eitli frnlarda gerekleir. Bu karm eridii zaman akkan macun
kvamnda cam hamuruna dnr. Istma ilemi ktlenin tam zerinde yaklan gazlar
yardm ile salanr. Istlan karmdan macun kvamnda cam hamuru elde edilir. Akc
-
duruma gelen cam hamuru, sonra ok deiik yntemlerle biimlendirilir (Demir, 1985,
s.3). Bu biimlendirme yntemleriyle istenilen forma gelen ve sya maruz kalmolan cam
iindeki tansiyondan kaynaklanan herhangi bir atlama ve krlmaya maruz kalmamas iin
yavayavasoutularak tansiyonunun alnmas ya da tavlanmas gerekmektedir. Bu ilem
eritme frnlarnn yan sra soutma amal kullanlan frnlarla mmkn olmaktadr.
Cam biimlendirme yntemlerine takip eden blmlerde genibir yer ayrlacaktr.
Grafikler, fotoraflar ve ema izimleriyle, akkan olan bu cam hamuruna heykel yapma
amal teknikler alternatif rneklerle sunulacaktr.
2.2. Cam eitleri
lenmemimadde olan cam kullanm alanlarna gre gruplandrlabilir. Tezin byk
bir ksmn oluturan frnda biimlendirme yntemleri, yani bata souk olan cam sya
maruz brakma tekniklerinin heykel sanatnda kullanlabilirlii camn gruplandrlmas
gerekliliini dourmaktadr.
Scak cam zerine alan sanat iin, cam seimi ve cam stma ilemleri ok
nemlidir. nk, camn tr yaplacak olan uygulamaya birebir etki etmektedir.
2.2.1. Tabaka Cam
En basit rnei pencere camdr. Yzdrme ilemiyle yaplr ve erimihalde kalplarn
iine dklr. Cilal ve parlak yzeye sahip olan bu cam tr 2mm ile 25mm aras tabakalar
halinde retilebilir. (Resim-7). Sert bir cam trdr ve frnda her trl ileme olanak verir.
Kesilmesi kolaydr sl ortamda kolay erir ve bklebilir. Bkme yntemlerinde kullanm
kolayl olan bu cam tr zerine konulan kalbn biimini kolayca alr ve istenilen forma
uygun bir yzey oluturur.
-
Resim 7: Tabaka Cam
2.2.2. Vitray Cam
Tabaka halinde retilen bu cam silindir yntemiyle elde yaplr. eitli renklerde
retilen bu cam, genellikle vitray iin kullanlmasna ramen frnlamaya da uygundur.
(Resim-8) Plaka halinde bkme tekniinde kullanlabilirken paracklar halinde kertme
tekniinde de olumlu sonular vermektedir. Deiik renklerde olmas yaplacak heykelde
renkli uygulama olana salar. Vitray almalarnda geirme zellii olan bu cam
tr, heykel almalarnda ktle kalnlna gre geirgenlik zelliini kaybetmesine
ramen, zmparalama ve cilalama ileminden sonra rengini koruyarak parlayan ve yanstan
bir grnm alr.
Resim 8: Renkli Vitray Cam
Kaynak Brad Walker, Contemporary Warm Glass, USA: Four Corners International Inc., 2002, s.11.
2.2.3. Cam ubuklar
eitli renklerde ve uzunluklarda retilen cam ubuklar genelde lamba yapmnda
kullanlmasna ramen bu cam tr de frnda biimlendirmeye uygun bir yapya sahiptir.
(Resim-9) Kalp almalarnda uzun eritler halinde kullanlabilirliinin yan sra krlarak
-
kk paralar halinde kertme tekniinde de kullanlabilir. Bu cam trnn de renk
seenekleri, form almalarnda heykelin renklilik deerini arttrp yzeyde renkli resimsel
etkiler verebilir.
Orijinalinde geirme zellii olmamakla birlikte, bu cam tr de ktle
oluturulduktan sonra eitli ilemlerle parlayp yanstabilir.
Resim 9: Renkli Cam ubuklar
Kaynak : Cummings, a.g.e., s.39.
2.2.4. Kle Cam Bu cam tr metal kalplara dklerek eitli biimlerde
(kle, topak, bek)
retilmektedir (Resim-10). Tekrar kullanm amal retilen bu cam tr, btn veya
paracklar halinde kullanlabilir. Bu teknik ilk 14. yzylda Akdenizli cam ustalar
tarafndan kullanlmtr. Cam tarihinin hemen her dneminde byle ham cam bloklarnn
hazrlanp, cam biimlendiren atlyelere datld izlenebilir. Hatta bugn bile geleneksel
yollarla camclk yapan kk atlyeler, bu yolla salanan camlar kullanmaktadr ya da
nceden kullanacaklar deiik camlar hazrlayp soutarak katlatrmakta ve sonradan
bunlar gerektii kadar paralayp eriterek biimlendirmektedir" (Kkerman, 1985, s.37).
-
2.2.5. Toz Halinde Cam
Toz halindeki camn net bir ls yoktur. Byk paralarn krlarak kk paralar
halinde gruplandrlmasyla oluur. (Resim-11) Krma ve ezme yntemiyle yaplrlar.
Krldktan sonra eitli llerdeki eleklerle inceden kalna doru elenerek gruplandrlrlar.
Metal krclarla krlan ya da ezilen cam krklarnn iindeki krma ilemi esnasnda cam
krklarnn iine karan metal tozlarn asitle ya da gl mknatslarla temizlenmesi
gerekmektedir.
Toz halinde cam elde etmenin dier bir yntemi de oklama yntemidir. 500 derecede
stlan cam suyun iine braklarak ok etkisiyle datlp paracklara ayrlmasyla elde
edilir. Bu yntemle elde edilen cam krklar krma ve ezme yntemiyle elde edilen toz
camdan daha kaliteli ve temiz kullanm olana salar. okla elde edilen cam krklarnn
iine yabanc maddeler karmad iin effaflk ve parlaklk derecesi olarak scak
almada kaliteli bir sonu verir.
Toz halindeki cam krklar scak dkm iin hazrlanan cam hamuru ve Pate de Verre
teknii iin uygun bir kullanm zelliine sahiptir. Frn ssnn derecelerine gre
istenildiinde homojen bir yap istenildiinde de tam erime olmamasnn sonucunda yzeyde
noktacklar halinde dokusal bir etki verebilir.
-
KNCBLM
HEYKEL YAPIMINDA KULLANILAN CAM BMLENDRMETEKNKLER
1. SICAK BMLENDRME TEKNKLER
Camda scak biimlendirme sl ortamn saland frnlarda gerekleir. Yzyllar
boyunca cam sanats deiik biimlerde frnlar kullanmtr. fleme tekniinin
bulunuuna kadar cam retimi frnlarda yaplmtr. fleme tekniinin bulunmasyla retim
hem kolay hem de daha seri bir duruma gelmitir. Bunun sonucunda frnda biimlendirme,
serbest biimlendirme olarak adlandrlmtr. Bu yntemde tek ve zgn sanat nesnesi
retim mant olan sanatlarca tercih edilmive kullanlmtr. zellikle de
20. yzylda camn sanatlar tarafnda materyal olarak grlmesi ve kabul edilmesi, frnda
scak cam almalarna modern anlamda bir ivme kazandrarak gnmz sanatnn tercih
edilen bir teknii olmutur.
Frnda scak cam biimlendirmenin modern anlamda ncs Pate de Verre (cam
-
hamuru) tekniini bulan ve kullanan Henri Crosstur. Modern Pate de Verre tekniinin
babas Henri Cross aratrmalarna 1880lerde ezilmicamla dkme balad. ntegral renkli
heykel yapma isteiyle balad frnlamay tek yol olarak grd (Cummings, 1997,
s. 46).
ok zahmetli ve sabr isteyen scak cam almalarnda sanatnn yaratclnn
yansra, camn kimyas zerine tahmini bilgiler ve frnla camn koordinasyonuna dair
teknik bilgi donanmnn olmas arttr. Frnda alan insann yaratcl, onun hangi
artlarda neyin etkili olacan tahmin edebilme kapasitesine ve camla alrken
yaratabilecei ana etkenlere dayaldr. Tannmastronomici Sir Froyd Haylee gre bizler
yapabileceklerimizle ok kontrol ediliriz. Eer baz denklemleri zebilirsek o yolda devam
edebiliriz (Cummings, 1997, s. 47). Bu da, bir anlamda rastlanty iyi tahmin etme, sonucu
sezme olarak camn doasnn, sanat zerindeki zorlayc etkisini, gcn gstermektedir.
Scak biimlendirme yntemlerinin dier ana koullarndan biride kalp aamasdr.
Kalp cam almalarda sonucun iyi ya da kt olmasna etki eden nemli bir kouldur.
Kalbn kalnl, incelii, bykl, kkl ve iindeki karmn nitelii cama
srprizlerle dolu bir sre kazandrr. Camn olmasn umduumuz ekle gre koullar
hazrlarken sylenmeyen, ancak bilinen bir anlayvardr. Materyal size hak ettiinizden ya
da umduunuzdan ok daha fazlasn verebilir (Cummings, 1997, s. 47).
1.1. Cam Hamuru (Pate De Verre ) Teknii
Cam hamuru teknii krk cam paracklarnn hamur kvamnda bir karm
salandktan sonra sl ortamda direnli bir kalbn i yada dformunu almasna denir. En
basit haliyle Pate-de-Verre, bobir kalb cam tanecikleriyle doldurmak ve taneciklerle tek
bir form yaratmak iin bir arada eritilene kadar stmak anlamna gelir (Cummings, 1997,
s. 108).
Bu teknikte camn rengine ve formuna nceden karar verilebilmektedir. Sonu srprize
ak olmamakla birlikte kullanlan cam taneciklerinin boyutlar, yzeydeki saydaml, yar
saydaml ya da opakl belirlemektedir. Tanecikler kldke, paracklarn birbirlerine
tutunduu noktalar oald iin, effaflk deeri azalmakta, paracklar bydke
birbirlerine tutunma yzeyleri genilemekte ve paracklarn var olan effaf yzeyleri,
effaflk derecesini arttrmaktadr.
Bu teknikte kullanlan cam tanecikleri un kadar ince pirin tanesi kadar byk
-
olabilmektedir. Genellikle termal okla paralanan cam tanecikleri tercih edilmektedir.
Tanecikleri genellikle scak cam suya dkerek yapmlardr. Bu sre tanecikler istenen
boyuta ulaana kadar tekrar edilir. lk paralanma tamamlandktan sonra cam sadece 550
dereceye kadar stmak yeterlidir (Cummings, 1997, s. 107).
Bu tekniin ilk zorunluluu ak kalp tekniinin kullanlmasdr. lemin rahat ve
sonucun mkemmel olmas iin elimizin yada kullandmz aletlerin rahata alaca
aklkta kalp aznn olmas gerekmektedir. Yaplacak ilk ilem hazrlanmve
nemlendirilmicam hamurunun kalbn i yzeyine elle yada eitli aletlerle fikse edilmesidir
(ekil-1). Btn yzey ince taneciklerle kaplandktan sonra istenilen et kalnl salanr. Bu
da genelde 1 cm ya da 2 cmdir. Bu ilem bittikten sonra kalbn i yzeyine kaplanan cam
hamurunun nemini atmas iin belli bir sre beklenir. Bu nem atma ilemi tamamlandktan
sonra frnlama esnasnda karmn kendini brakmamas iin, kalbn ii destek amal sya
dayankl pudralanmkatlarla doldurulur. Yaklak bir hafta sren frnlama ileminden
sonra kalp karlr ve yksek sdan dolay sertliini kaybetmiolan kalp karm camn
yzeyinden temizlenir. Cam form ortaya ktktan sonra temizleme ve parlatma amal
ilemlere tabi tutularak istenilen etki salanr (Resim-12).
ekil 1: Pate de Verre Teknii Uygulama emas Kaynak: Cummings,
a.g.e., s.108.
-
1.2. Esnetme ve Eritme Teknii
Eritme tekniinin mant, cam paracklarnn sl ortamda sertliini kaybederek,
nceden belirlenen kalba ya da yzeye yerletirilerek, yer ekimi gcne direnmeden iinde
bulunduu ortamn biimini almasdr. Ayn genleme katsaylarna sahip olan cam
paracklarnn uyumu frnlama aamasnda ve soutma aamasnda tasarlanmolan formun
ktlesini muhafaza etmesini salar.
Bu teknikte erimenin minimum seviyede tutulmas gerekir ki bu da yaklak 750-800
C civarndadr. Genelde dz yzeylerde kullanm kolayl salayan bu teknikle rlyef
uygulamalar yaplabilir. Eer boyutlu formlar yaplmak istenilirse erime salandktan
sonra cam scak haldeyken mdahale edilerek form verilebilir.
Aamalarn izmiolduumuz emayla anlatmak istersek birinci aamada hazrlanan
kalbn ierisine cam paracklar yerletirilir (ekil-2). kinci aamada cam paracklar n
snmada deforme olmaya balarlar ki bu da 650o
C de gerekleir. Bu aamada cam
-
paracklar eriyerek yapkanlk kazanr ve hem paracklarn birbirlerine kaynamalar
gerekleir hem de yerekimi sayesinde birbirine yapan paralar kalbn formunu almaya
balar. nc aamada frnn scaklk derecesi 700o
C derecededir ve bu aamada erimeye
balayan cam paracklar akkanlk kazanarak tam bir homojenite gerekleir. Gerek
anlamda erime bu aamada gerekleir. Drdnc aamada ise frn scaklk derecesi 800
derecededir ve istenilen st erime derecesi bu aamada gerekleir. Cam paracklar
tamamen birbirine kaynamas ve kalbn iindeki yzeylere tamamen oturmas salanr. Bu
eritme ileminin sresi uygulama yapan sanatlarn deneyimleri sonucunda belirlenir.
stenilen etki yakalanana kadar bu sre uzayabilir ya da ksa tutulabilir.
Yerletirme
Is verme
kme-kaynama
Bu ilem sonrasnda birbirine kaynayan cam paralar lokal k yansmalar oluturur.
I yakalayan yanstan ve kran yzey zenginlii ve dokusal efekt oluturur ki bu da
-
heykelde dier malzemelerin yzey dokularna karlk, camda isel ve her an deiebilen
bir dokusal zenginlik kazandrr.
s.165.
1.3. Dkm Teknii
Serbest biimlendirme yntemlerinden bir dieri olan cam dkm teknii bu tezde ele
alnan teknikler iinde boyutlu obje retme amal olan, heykel sanat iin en uygun ve
sanatlar arasnda genikullanm alan olan bir tekniktir. Kendi iinde de pek ok yntemi
olan bu tekniin kullanlmas ok eskilere dayanmakla birlikte camn gemitarihini
incelediimiz zaman, gnmz teknolojisi dorultusunda retilen rnler kalitesinde
rneklere de rastlamaktayz.
rneklerden birisi eski Msr uygarlnda karmza kan Kral Tutankamondan nce
Msra yaklak 60 yl krallk yapmolan Amenhotep llnin bstdr. Bu bst kaytlara
gemiolan ve bilinen en eski cam dkm teknii kullanlarak yaplminsan portresidir
(Resim-14). "Eski zaman (antik) cam heykeller ok enderdir. Bu bilinen en eski cam
portrelerden bir tanesidir. Muhtemelen TUTANKHAMENden 60 yl nceki msr kral
AMENHOTEPin ban gsteriyor. Cam ustal zanaat Amenhotepin hkmdarl
zamannda Msrda ortaya kmtr. Bu kafa ok dikkatli bir ekilde muhtemelen basit bir
-
heykeltratarafndan ilenmitir. "(http://www.cmog.org/index. Asp?pageId=1186#1)
Kaynak: http://www.cmog.org
Dier nemli bir rnekte Augustusun bstdr. Balmumu tekniiyle yaplmolan bu
alma yzeyde sonradan oluan atlaklaryla frnda yaplan dkm tekniinin kesin bir
kantdr. Balmumundan allan bu model, sonradan kalplanarak balmumunu stma ya da
buhar yntemiyle kalptan karp, kalp iinde oluan negatif bolua cam doldurularak elde
edilmitir. Btn detaylarn grnr olmas yksek s kullanlarak dkm yapldnn
gstergesi olup atlaklarda, yksek snn her zamanki riskinin bir sonucudur. (Resim 15)
-
Bu teknikleri ksaca sralayacak olursak;
1.3.1. Byk Cam Ktlelerle Dkm Teknii
Bu yntem dier dkm yntemlerine nazaran saydamln en ok saland
yntemdir. Saydamlk derecesi tam olmamakla birlikte grme kalitesindeki yar saydamlk
iyi bir dkm sonrasnda yakalanmaktadr. Bunun nedeni de yaplan forma uygun bir cam
ktlenin kalbn iinde syla ok az deitirilerek camn var olan yapsn muhafaza edip
cam ktlenin saydamln kalp iindeki forma aktarlmasdr. Bu dkm daha nceden
hazrlanmve camlatrlmkle camlarla olanakldr. ekilde grld gibi kalbn iine
yerletirilen byk cam ktleleri sl ortamda akkan bir duruma gelerek kalbn negatif
boluunu doldurmaktadr (ekil-3) (Resim-16). Renk eitlilii hazr malzemenin
olanaklaryla elde edilir. almann boyutlarn da cam ktlelerin ls belirlemektedir.
-
ekil 3: Byk Cam Ktlelerle Dkm Teknii Uygulama emas Kaynak:
Cummings, a.g.e., s.82.
1.3.2. kertme Teknii Dkm tekniklerinde ele alnan dier bir yntemde
kertme tekniidir. Tekniin adndan da anlalaca gibi sl ortamda eriyen camn
kmesi ve kalba oturmas asl amatr. Kk cam krklarnn kullanld bu
yntemde ak kalp kullanmak zorunludur ve da ncede dier blmlerde
bahsettiimiz gibi paracklarn boyutlar ne kadar byk olursa camn grnrdeki
kalitesi de yani effaflk derecesi de o kadar belirgin olur. Tam erimenin
kullanlmad bu teknikte hem cam kalitesini bozmamak hem de sya maruz kalan
ktlenin frndan karldktan sonra termal oklara maruz kalmamas iin s derecesi
dk seviyelerde tutulmaldr. Ama cam paracklarnn krk yzeylerinin
birbirleriyle kaynamas ve her paracn bnyesinde muhafaza ettii effafln
-
genel ktleye aktarlmasdr. Is ne kadar yksek tutulursa hem cam kalitesi bozulur
hem de frnlama sonras atlama ve krlmalar oluur. kertme tekniinde iki
yntem vardr. emalarla da anlatlan bu yntemlerden birincisinde az ak olan
kalbn, az yksek tutularak formun olumasna yetecek kadar cam kr koyarak
frnlamadr. kincisi de frna verilen kalbn ierisindeki cam
krklarnn kmesi sonucu gerektiinde, dardan mdahalelerle cam ilave edilerek ilemin
kalp dolana kadar srdrlmesidir. (ekil-4)(Resim-17)
ekil 4: kertme Teknii Uygulama emas Kaynak: Cummings, a.g.e., s.82.
-
Kaynak: Klein, a.g.e., s.75. 1.3.3. Aktarak Dkme Teknii
Aktarak dkm tekniinde iki kalp kullanlmaktadr . stte yksek sya dayankl
iinde erimeye hazr cam krklarnn bulunduu seramik bir kap alt tarafta ise eriyen camn
akarak asl formun oluaca ikinci bir kalp kullanlr. Bu teknikte dikkat edilmesi gereken
en nemli unsur, alt taraftaki kalbn teknik olarak bu dkme uygun yaplmasdr. Bunun
iinde kalpta var olan isel boluklarn cam akn srekli klacak ekilde oluturulmas
gerekmektedir. stteki kalpta eriyerek akkan bir davrana geen cam alt taraftaki kalb
dibinden itibaren doldurmaya balar(ekil-5). Eer kalp az dar tutulursa bu akma ilemi
kalbn st ksmlarnda camn kalp yzeyine temasyla tkanr ve kalbn alt ksmlarnda
dkm ilemi gereklemez.
-
ekil 5: Aktarak Dkm Teknii emas
Kaynak: Cummings, a.g.e., s.89.
Kesintisiz bir cam ak salanmaldr. Bunun iinde stteki kalbn altnda bulunan
delikle kalp aznn llerinin birbirine uyumlu olmas gerekmektedir. Cam aknn
apnn kalp az geniliinden daha kk olmas gerekmektedir. Cam ak ve
kalba ulama mesafesi de akan camn apn belirlemektedir. Bunu ayarlamakta bu
teknii kullanan sanatlarn deneyimleriyle belirlenir. nk her form kendi iinde bu
deerleri barndrr ve sabit bir kural bulunmamaktadr.
Bu teknikte de camn niteliini arttrmak ve effaflk derecesini ykseltmek iin byk
cam krklar kullanlmaldr. Birden fazla bolua sahip kalplar iin st taraftaki cam
tayc kaplarn saylar da arttrlabilir. Ya da st taraftaki kalbn dkm deliklerinin says
arttrlabilir. Bu dkmde eitli renk karmlar uygulanabilir. stenilen renkteki cam
krklar kullanlarak rastlantsal yzey etkileri salanabilir. (Resim-18)
-
Kaynak: Klein, a.g.e., s.74.
1.4. Bkme Teknii
Bkme teknii geniuygulama alan olan ve sonucu birebir etkileyen birka
yntemden olumaktadr. Bu tekniin ana bileenleri de dier teknikler gibi sl ortam, cam,
asl formun oluaca kalp ya da platform ve yer ekimidir. Genelde plaka camlarla
uygulanan bu teknikte cam paralarnn deforme edilerek biimlendirilmesi amatr.
Dier btn scak cam tekniklerindeki frnlama sreleri gibi tabaka halindeki
pencere camnn frnn iindeki dzenee yerletirilerek belli bir kvama gelene kadar
stlmas ve istenilen forma adapte olana kadar bekletildikten sonra souma aamasn
iermektedir.
1.4.1. Kalp inde Bkme Teknii
Bu teknikte nceden hazrlanmolan bir alt kalp ve zerine syla yerleerek istenilen
formun oluaca bir veya birka paradan oluan plaka camlar kullanlr. En ince 3mm en
-
kalnda 15 mmlik plaka camlar kullanlr. Is ve yerekimi cam plakann kalba kmesini
salamaktadr. Bu yntemde istenilen form nceden belirlenerek bu forma uygun ldeki
cam kullanlr. Uygun s ortamnda kalbn stne konulan cam plaka btn yzeylere temas
edebilir. (ekil-6)
ekil 6: Kalp inde Bkme Teknii Uygulama emas
Kaynak: Cummings, a.g.e., s.54.
Frn iindeki s derecesi yaplacak tasarma etki etmekle birlikte, istenilen erime
derecesi de camn yapsn muhafaza etmesini salamaktadr. 600o
C derecede erimeye
balayan cam plaka 700 derecede yerekiminin sayesinde yavaa kalba oturur ve kalp
iindeki negatif yzeylere temas eder. Yksek s bu teknikte risk oluturmaktadr. Eer
yksek s kullanlrsa cam plaka tam akkanla ular ve yzeylere oturan cam akarak
kalbn dibine birikir.
Bu yntemde cam effafln kaybetmemekle birlikte deiik renklerdeki cam
plakalar kullanlarak grsel efektler arttrlabilir. (Resim-19)
-
Kaynak: Cummings, a.g.e., s.62.
1.4.2. Kalp zerinde Bkme Teknii
Kalp zerinde bkme teknii kalp iinde bkme tekniiyle ayn manta sahiptir tek
fark iki teknikteki yzey farkdr. Birisinde camn kalba oturan yzeyi dierinde ise tam
tersi grnr olmaktadr.
Camn stne konulmas iin sabit bir kalp kullanlr zerine konan cam plakann
dengesini salamak zordur. Camn kalba deen yzeyi kalptan kaynaklanan souk bir
blge oluturmasndan dolay atlamay tetikleyebilir. Kalbn zerine konan cam syla
sertliini kaybederek kalbn zerine ker ve alttaki kalbn formunu alr (ekil-7). Bu
teknikte de istee gre renkli cam kullanlr. Bu iki teknikte de her sanatnn deneyimi ve
gzlemi, frnlama srelerini belirlemektedir. (Resim-20)
-
ekil 7: Kalp zerinde Bkme Teknii Uygulama emas Kaynak: Cummings,
a.g.e., s.55.
1.5. fleme Teknii
fleme ubuunun bulunuu cam biimlendirme yntemlerine byk bir ivme
kazandrmtr. Bu tekniin bulunuuna kadar ilkel yntemlerle retilen cam eyalar bu
ubuk sayesinde daha hzl ve ok sayda retimi salamtr. "o gne kadar, snrl
-
tekniklerle, snrl sayda ve snrl biimlerde retilebilen cam, birdenbire bu snrlarn
avermitir. Gnlk yaant iin pek ok yeni konular ve biimler camdan yaplabilmeye
balamtr. "(Kkerman, 1985, s. 56)
Cam retiminin artn salayan bu teknik: zel olarak hazrlanmbir madeni boru,
pota iinde sv durumda bulunan cama daldrlr ve hafife dndrlerek zerine cam sarlr
ve yine uygun hzla dengelenip dndrerek dar alnr. Bu sv durumundaki cam biraz
souyup akcl azalnca borunun ucundan yavaa flenirse, cam imeye balar ve
dzgn bir kre oluur. Ayn zamanda biraz daha souyarak tamamen katlar. Bu kk
kre, artk tekrar potadaki erimicama daldrlp, evresine bir kez daha byk bir cam
ktlesi oluturmak iin hazrdr. (Kkerman, 1985, s.54) Byk bir ustalk ve hner
isteyen bu ilem ubuun ucuna alnan cam ktlesinin flenerek biimlendirilmesiyle devam
eder (Resim-21-22). Bu ilem direkt kalbn iine veya serbest biimde yaplr.
ubuun ucunda ki cam tekrar stlarak ayn scaklkta ki cam ilaveler yaplabilir. Bu da
kullanm eyasndan ok heykel sanatna ynelik bir ilemidir.(Resim-23)
-
Aamas
-
26.8 cm, Ricke Mzesi 1959.
Kaynak: Helmut Licke, Glass Art, Germany: 2002, s.260.
1.6. Pres Teknii
Ezme yntemi olarak da adlandrlan bu teknik direkt olarak erimidurumdaki camn,
nceden hazrlanmiki kalbn arasnda sktrlmasyla gerekleir (ekil-8). Bu teknikte
cam kalnl yaplacak olan forma snrlayc bir unsur tekil eder. Genelde yzeysel
tasarmlar iin kullanlan bu yntem, heykel yapm iinde elverili bir tekniktir. Her ne
kadar hacim genilii olmasa da baz zel tasarmlarda birka para, sonradan bir araya
getirilerek boyutlu olarak dzenlenebilir.
-
ekil 8: Pres Teknii Uygulama emas Kaynak: nder Kkerman, Cam Sanat, Ankara: DouMatbaas, 1985, s.30.
NC BLM
SOUK BMLENDRME TEKNKLER
Cam (meta) ve sanat nesnesi olarak varlk deeri kazand dnemden gnmze
kadar kesilip, yontulup, oyma ilemi uygulanp parlatlmtr. Bu ilemler genelde camn
souk evresinde yaplmaktadr. flenen veya frndan kan cam souduktan sonra, gerek
dekor amal gerekse rtuamal bu ilemlere tabi tutulmutur. Bu ilemler ok yeni
-
olmamakla birlikte en eski kalnt cam objelerinde dahi karmza kmaktadr.
Eskiden bu ilemlerin uzun ve zahmetli bir sreci kapsard. Gnmzde bu ilemler
teknoloji sayesinde kolaylamakla birlikte, sanatlarn nne snrsz olanaklar
sunmaktadr." Neyseki bugn bu yntem bu kadar zahmetli ve grltl deil. Eski moda
yntem hala ie yarar durumda. Fakat yeni yksek teknoloji eseri elmas gereleri, byk
cam paralarn k hzyla parlatabiliyor. Sanatlarn kullanabilecekleri heyecan verici bir
ok yntem ve biimlendirilmicam kesme, oyma, parlatma ve monte etme yoluyla grsel
ifade yaratmada kullanabilecekleri bir ok yeni yol sunmaktadr. Tabaka halindeki camlar,
dkm yoluyla yaplmkat bloklar ve heykelsel formlar, iirilmiii boformlarn tm
kesilip oyulup, parlatlabiliyor ve monte edilebiliyor. (Kohler, 1998, s.143)
Bu blmde bahsedeceimiz teknikler sayesinde souk cam, heykel sanatnn en eski
maddeleri (ta, ahap) gibi nitelik kazanmtr. Her ne kadar tave ahap gibi kendi iinde
mukavemeti olmasa da, bu teknikler dorultusunda camn kendi kimliine uygun yntemler
gelitirilmive camda istenilen form zenginlii ve grsel efektler kolayca uygulanr
olmutur.
1. CAM KESME TEKN
Bu yntemin eitli kullanm alanlar vardr birincisi plaka cam kesmek ikincisi ktle
camn zerinde keserek biimlendirmek. Bir dieri de fleme tekniiyle retilmitasarm
keserek biimlendirmek. Plaka cam kesme yntemi daha ok vitray sanatlarnn kulland
bir teknik olmasna karn, gnmzde cam alan sanatlar tarafndan camn kesilip
paralar birletirilerek ktle etkisi yakalamak sonradan eitli ilemlere tabi tutmak amal
kullanlmaktadr. nceleri elmas ulu kalemler sayesinde yaplan bu ilemde ama camn
yzeyine bir krlma izgisi ekerek basn karsnda bu izgi sayesinde cam iki paraya
ayrmaktr. Gnmzde ise bu ilem elmas ulu elektrikli testereler sayesinde her ekilde
kesim yapma olasl tanr. "Bugn piyasada iinde gmme soutma sistemi bulunan
testerelerin birok eidi ve boyutunu bulmak mmkn. Bak azlar ounlukla elmas
kaplama fakat piyasada daha ucuza karbit baklarda bulunmaktadr. "(Kohler, 1998, s.145)
Bu yeni makineler ve elmas ular sayesinde cam kesme ilemi andrma yaparak
gereklemektedir. eitli kalnlklardaki bu elmas ular yaplacak tasarmn biimine gre
veya kesilecek camn kalnlna gre, ilevsel bir deer kazanmaktadr. Bu kesim esnasnda
yksek sya maruz kalan cam soutmak iin, su kullanlmaktadr. Bir aparatla testerenin
-
ucuna balanan su haznesinden belirli oranlarda su vererek camn iinde var olabilecek
tansiyon riskini ortadan kaldrmak, krlma ve atlama riskini minimuma indirmek
gerekmektedir. "ok iyi tavlanmbir camn bile ierisinde yk (gerilim) bulunur. Is bu
yk arlatrr ve camn atlamasna sebebiyet verir. Her hangi bir yksek-hzl makine
metodu kullanm boyunca, tm camlar ya su ile yada kesme solsyonu ile souk olarak
muhafaza edilmelidir" (Resim-24-25).
2. TALA AINDIRMA OYMA TEKN
Tala andrma teknii souk cam biimlendirme tekniklerinden bir dieridir. Souk
ve sert cama uygulanan bu teknikte de, sya maruz kalan camda termik ok olumamas
nedeniyle sulu andrma metodu kullanlr. Yakn zamana kadar iki aamal uygulanan bu
teknikte, seramik diskler kullanlrd ilk aamada cam andrmak iin kaba silikon karbit
-
tanecikleri kullanlrken; ikinci aamada yzeyi tesviye amal ince korondum taneleri
kullanlmaktayd. Kullanlan bu silkon karbitler eitli numaralarda olup kalndan inceye
numaralanp talama aamasnda bu numara srasna gre uygulama yaplrd.
Gnmzde bu teknik iin metal balamal ince elmas tanecikli diskler kullanlr.
Yksek kullanma performans gsteren ve daha uzun mrl olan bu disklerle her boydaki
ve kalnlktaki cam kolayca yontulur ve istenilen grsel etki verilebilir. "Tala andrlan
camn grsel olarak etkisi, arkadan gelen ve grntleri kryor olmasdr. Bu ekilde
cam parlaklk ve zengin kllk deeri kazanr" (PEM, AM, 1993, s.6). Ayrca bu disklerin
dier bir avantaj da elmas krklarnn iinde bulunduu metal ban andrma esnasnda,
ortaya kan yksek sya absorbe ederek, oluacak termik oku ortadan kaldrabilmesidir.
Talama ilemi sonrasnda effafln kaybedip matlaan cama cilalama ilemi
uygulanr. "Keeye tutma denilen bu ilem iin dikey konumda bulunan sktrlmkee
diskler kullanlr. Keeyle parlatma ilemi iin genelde alminyum oksit kullanlr. Keenin
zerine ya da camn zerine srlen bu malzeme yksek devirle birlikte kee ve cam
yzeyde oluan s ve basn sonucu yzeydeki izikleri eriterek camn yzeyini effaflatrr
ve parlatr. Yontma ve parlatma sreci, cam objenin yzeyinde yzmekte olan ve izik
grnts veren yontu tanelerini ve materyalin minicik paracklarn oradan kaldrmay da
kapsar. Ne kadar iyi cins cilalama maddesi kullanlrsa, bu iziklerin boyutlar da o kadar
kk olur. (Kohler, 1998, s.147)
nceleri sabit makinelere bal olan elmas diskler gelitirilerek minimize edilmitir.
Minimize edilen bu diskler el frezelerine uygun boyutlarda getirilmive bu yontma ilemini
daha serbest biimde yaplmasn salamtr. Her trl formu yontma ilemini olanakl klan
bu freze ularyla tave ahap yontar gibi cam yontulabilmekte ve istenilen ebatlardaki cam
heykel olarak varlk deeri kazanabilmektedir. (Resim-26-27)
-
Kaynak: Glass an Artists Medium, s.148.
27.5 cm x 18.5 cm x 5 cm, 1995.
Kaynak: Klein, a.g.e., s.89.
3. KUMLA AINDIRMA TEKN
Kumlama teknii daha ok resimsel ifade amal yzeysel tasarmlar iin
kullanlmasna ramen, camdan bitmi boyutlu bir heykelde yzeysel etkiyi arttrmak ve
eitli grsel efektler denemek iin uygulanmas zorunlu bir tekniktir. Bu teknik 1870'de
Amerikal kimyac Benjamin Tilgman tarafndan bulunmutur. (Canav, 1984, s.25)
-
Bu teknikte ama andrc ilevi olan taneciklerin basnl hava kompresrleriyle
eitli boylardaki tabancalarla cam yzeye pskrtmektir (Resim-27). Pskrtlen bu
paracklar cama hzla arparak kk krlmalara yol aar bu krlmalar sonucunda camn
yzeyindeki saydaml yok eder ve azda olsa ibkey yzeyler olumasn salar. Bu
ilemin uygulanaca alanlar izilerek bu alanlar dnda kalan yzeyler maskelenir. Bu
ilem iinde plastik filmler ve koli bantlar kullanlr. lem bittikten sonrada camn
yzeyindeki plastik film tabakas alnr.
Gemite bu teknik iin kum kullanlrken gnmzde genellikle korondum ve silikon
karbit tanecikleri kullanlmaktadr. Bu taneciklerin boyutu ve cam yzeye uygulanacak
basn andrma ilemi yaplacak yzeyin dokusunu ve formunu belirler. Bu teknikte her
cm2
alana 2 ile 25 kg kum pskrtlr. Bu ilem esnasnda da cam srtnmeden dolay belli
bir sya maruz kalmaktadr ve bu s artt taktirde tansiyonu iyi alnmam bir camda
atlamalar ve krlmalar oluabilmektedir.
Bu ilem sadece camn yzeyinde matlk etkisi salamaz ayn zamanda camn
yzeyinde krlmalar ve anmalar sonucunda rlyef etkisi de oluturur. Bu teknikle rlyef
uygulamalar yaplabilir. Tabi bu kum taneciklerinin kalnl ve pskrtme tabancasnn
lsyle doru orantldr. Kumlama ilemi tek bir, noktaya srekli tutulduu zaman o
yzeydeki anma oran yksek olacandan dolay negatif bir yzey oluur. Eer bu
yzeyler yaratc bireyin kontrolnde gerekleirse, bu teknikle rlyef ve boyutlu heykel
yapm olanakl olmaktadr. (Resim-28-29) Dolays ile yaplacak tasarmnda bu tekniin ve
camn teknik zellikleriyle uyumlu olmas arttr.
-
Kaynak: Klein, a.g.e., s.129.
-
4. ASTLE AINDIRMA TEKN
Asitle andrma teknii, cam retiminin balamasyla birlikte bulunup gelitirilen ve
gnmzde halen uygulanan dier bir tekniktir". lk olarak bu teknik, 1670lerde Henry
Lehmann tarafndan Bohemyada uygulanmtr" (Y.A.G.E., s.23).
Bu teknikte hidrofluorik (HF) asit kullanlmaktadr. Andrlmak istenen cam yzeyi,
bu asitin etkisine maruz braklr. Slfrik asit ve fluorspar (kalsiyum florr) arasndaki
reaksiyon sonucu ortaya kan hidrojen florr gaz, camn anmasn salar. Camn anan
yzeyinin effafl yada opakl bu uygulama esnasnda kullanlan asit oran ve saflyla
dorudan ilgilidir. Asit saf kullanld zaman tam bir transparan etki salanmakla birlikte
suyla kartrld zaman bu transparan etki eitli tonlarda opaklaarak yzeyde mat bir
beyazlk salamaktadr.
Camn yzeyindeki bu opak mat etki, iki ayr yntemle yaplabilir. lki camn
yzeyinin asit buharna tutulmasyla, ikincisi de potassium fluoride asit ve madeni bir asitle
salanr. Beyaz olan yzey etkisinin etkili olmas iin ammonium bifluoride karm
kullanlr. Bu beyaz mat etkinin sedef parlaklnda olmas istenildiinde de ammonium
bifluoride camn yzeyine pskrtlerek yaplr. Bu ilemden sonrada aside maruz kalan
camn yzeyi suyla ykanr
Asitin andrma sresini de asite katlan su miktar belirler. Ayn zamanda bu sre
hzlandrlmak istendiinde, cam scaklnn az, asitin lk kullanlmas gerekmektedir.
Anmas istenilmeyen blgelere de maskeleme ileminin yaplarak bu yzeylerin
kapatlmas gerekmektedir. Bu maskeleme ilemi de genellikle balmumu veya parafinle
yaplr. Bu ilemde cam yzey komple ince bir parafin tabakayla kaplanr. Yaplan tasarm
dorultusunda yzey izilerek ve kesilerek uygulamann olaca alanlardaki parafin tabakas
camn yzeyinden alnr. Camn yzeyinde kalan parafin tabakas ayn zamanda camn
scaklk derecesini azaltr ve cam yzeyinin serin kalmasn salayarak asidin andrma
etkisini arttrr. Bu ilem sonrasnda cam yzey asidin etkisine braklr ve ilem bittikten
sonra cam suyla ykanr ve parafin tabakas temizlenerek asitle andrlan yzey ortaya
kar. Bu uygulamayla ok detayl ve derin andrmalar istenildiinde bu ilemin defalarca
yaplmasn gerektiren uzun bir alma sreci gerekmektedir.
Asitle andrma teknii her ne kadar dekoratif yzeysel tasarmlarda kullanlsa da
heykel ierikli almalarda rlyef uygulamalar yapmak iin olanak salamaktadr. Ayrca
scak dkmle elde edilmi boyutlu cam ktlelerin yzeylerinde de eitli efektler elde
etmek iinde kullanlabilmektedir.
-
DRDNC BLM
HEYKEL SANATINDA CAMA LKN ZEL YORUMLAR VE CAM
HEYKEL PLASTNN ESTETK DEERLER
nsanolunun varoluundan gnmz modern dnyasna kadar oluan, gelien ve
sonsuza dek srp gidecek olan sanat tutkusu, aratrma ve yaratma dinamizmi, heykel
sanatn bugnk durumuna getirmitir. Madde ve mekanla varlk deeri kazanan heykel
sanat, ilkel formlardan gnmze kadar pek ok malzemeyle anlatm gc bulmuve
kendisini ifade etmitir.
20. yzylla birlikte beliren endstri a beraberinde toplumsal deiimi ve teknolojik
gelimeleri de getirmitir. Bu deiimler heykel sanatsnn kulland olanaklar eskiye
gre daha ok gelitirerek uygulama esnasnda arac malzeme olarak kullanlan maddeler
zerine snrsz teknik bilgi ve olanak salamtr. lkel dnemlerde kullanlan ta, ahap,
metal, kil gibi maddeler 20. Yzylda gelien ve deien teknolojik etkilerin sonucunda,
cam, polyester vb. gibi maddelerde heykelin malzemesi olmuve artk her trl madde
heykel yapmnda kullanlmaya balamtr.
Gnmz heykel sanats iinde yaad ve kendisini evreleyen bu teknolojik
ortamda kendisini bulma ve kendisi olma eyleminde geleneksel malzemelerin dnda yeni
malzeme araylarna girmive kendini yeni malzeme ve tekniklerle ifade etme abasnda
olmutur. "rnein kil katmanlarn artra artra 'modle etmek'le veya mermer tabakalarn
eksilte eksilte 'yontmak'la yetinmez. Sonsuz olanaklar arasndan, iinin gerektirdiini see
see evre ile uyum iinde 'dzenleyen' yaptran, st ste yan, vidalayan, kaynak yapan,
klandran, boyayp-renklendiren, hareketlendiren bir tesisat, bir mhendis gibidir. Bu
tutumu, sanatn, yalnzca tarihsel temellerinin aratrlmas ile yetinmeyip, onu, teknik
olanaklar temelinde de aratran ve yaamn ayrlmaz bir parasna dntren bilin
dzeyinin bir sonucu olarak da alglamak gerekir" (Bekta, 1996, s.10)
Bu donanma sahip gnmz modern heykel sanats, heykel yapmnda pek ok
malzemeyle kendini var etmekte ve anlatm dilini bu malzemelerle zenginletirmektedir.
farkl malzemelerin farkl zellikleri olduundan heykelin grnmndeki etkisi de farkl
yollardan meydana gelir. Bu nedenle heykelle temasmz sanatnn kulland farkl
malzemeyle dorudan ilikilidir (en, 2004, s.213) heykellerinde kulland maddeye ok
-
nem veren Henry Moore maddenin heykeldeki nemini u szleriyle dile getirmitir. yi
bir heykelde yaayan figr deil, figr oluturan maddedir. (Boyut Plastik Sanatlar
Dergisi, Nisan 1983, S.12, s.68).
Moore heykellerinde kulland malzemeler hakknda sorulan bir soruya yle bir
cevap vermitir mermer olsun, granit olsun, tatan yaplan herhangi bir yontunun al ile
modelajdan daha deerli olduuna inanrdm. nk byle bir uygulama dnce kadar
fiziksel enerjiyi de gerektiriyordu. Bu bugn iin doru bir yarg deil. Antik Yunann baz
kk pimiheykellerini taheykeller kadar gzel buluyorum. nemli olan nasl yapld
deil, malzemenin (maddenin) arkasndaki ruhtur. (Cmert, 1976, s.20). Brancusi ise
kulland malzemenin karakteriyle ifade ettii formu rttren en nemli sanatlardan
biridir. Malzeme ister taolsun, ister bronz olsun ya da ahap olsun sanatnn elinde bir
duyarllk kazanarak ruh bulur demektedir.
Heykel sanatnda kullanlan malzemeleri guruplayacak olursak: madensel malzemeler
(doada bulunan tm metaller), madensel olmayan malzemeler. Bu gurup malzemeler ikiye
ayrlmaktadr; organik ve inorganik malzemeler. Organik malzemeler yapay ve doal olmak
zere kendi iinde ikiye ayrlr. Doal organik malzemeler (petrol, karbonlu malzemeler,
ahap, deri kauuk reine vb.). Yapay organik malzemeler (kat, selloz, yapay lastik,
yapay reineler vb.). norganik malzemelerde, doal inorganik (mineraller, talar, killer,
tuzlar vb.) ve yapay inorganik malzemeler (beton, seramik gurubu, cam) olmak zere iki
guruba ayrlrlar.
Cam yapay inorganik malzemeler gurubuna girmektedir. Her ne kadar doada var olan
doal camlar bulunmasna ve muhteviyatn doadan almasna ramen, retim amal
kullanlan camlar yapay ileme tabi tutularak oluturulmaktadr. Cam geirmiolduu evrim
sresince, heykel ierikli sanat nesnelerinin vazgeilmez bir malzemesi olmutur.
Heykel sanatnn varlk deeri kazand dier materyaller arsnda camn heykel olarak
ilevsel bir deer kazanmas ilk kefedildii gnden gnmz modern dnyasna kadar
gelmektedir. Heykel sanatnda anlatmda ara olarak kullanlan ta, bronz, ahap ve dier
malzemeler arasnda camnda ifade arac olarak gl bir anlatm dili bulunmakla birlikte,
dier malzemelere oranla cezbedici ve ayrcalkl bir etkisi vardr. Belirsizlii olan bir ktle
etkisi veren cam, sert grnmesine ramen yumuak bir dokunsall vardr. Ikla olan
ilikisi dier maddelerden farkldr. I hem yanstr hem de transparan zelliiyle iinden
geirerek krlmalar sonucunda farkl etkilerde yzeyine aktarr. Doal ya da yapay k
zelliinden etkilenerek tepki verir. Ik ve cam n deien konumuna gre gkkua
gibi eitli renklerle anlam kazanarak form zerinde deiken renk efektleri oluturur.
-
Iktan ald parlamalarla heykel zerindeki k glge planlarn srekli deien ve yaayan
bir varlk gibi canl tutar.
Cam var olmaktadr, fakat ayn zamanda da varln inkar etmektedir. Gl ve sert
grnr ama ayn zamanda krlgan ve yumuak bir etki verir. Zaman ve mekan iinde
bolukta donmubir sv olabilir, ya da metal veya tagibi youn ar ve k geirmez
olabilir. Camda nc belirsizlik camn varlnn bilincinde olup olmamasyla ilgilidir.
Cam bilin ve bilinsizlik arasndaki gerilimi uyandrr. Camn bilincinde olmayp, onu bir
ekil ve imaj iin herhangi bir ara olarak grmek kolaydr; ancak, n cam zel bir
ekilde enforme etmesiyle kendimizin farkna varrz. Gerekten ona bakmak, kendi
bilincimizin grntlenmesi gibi, kendimize 'teki' olarak bakmaktr. Ayn zamanda kar
taraf grmekte mmkndr. Cam, maddesizlik bilinsizlik gibi grnrken, bu zellii
onun bir madde olarak daha ok bilincine varmamz salar" (Bekta, 1996, s.25)
Camn madde olarak yapsnda bulunan fiziksel zelliklerin zenginlii, sanatlar cam
kullanmaya tevik etmitir. Sanatlar forma dair kullandklar terminolojiye transparan
(saydam), yar transparan (yar saydam), reflektif (yanstan) gibi sfatlar ekleyerek camn bu
zel diliyle tasarmlar yaparak dncelerini nesneletirmilerdir. Saydaml ve
hacimsizlii heykellerinde konu edinen Gabo heykelde geleneksel anlamdaki k ve k
etkinliini kaldrmak iin cam ve plastik gibi saydam malzemeler kullanmtr (Resim-30). Cam, kla btnleen, neredeyse k enerjisi ile aynileen, dirimli, cevval bir zdektir. I yakalamakla
kalmaz, bnyesiyle kaynatrr, ayrtrr, yayar, yanstr. Ama en biricik tipiklii, parldayarak
duyumsatmas, sunmasdr. (Atalayer, 1999, s.2).
-
Ta, ahap ve metal gibi yzeyinde depolayan malzemelerin aksine Gabonun
heykellerindeki saydamlk yokmuasna var olan formlar olarak ortaya kmtr. Naum
Gabo realist manifestoda (gereki bildirgesinde) dz, izgisel ya da effaf yzeylerin
heykelsel zmler olarak sunulmasn yazmtr. Bu yapdaki heykeli zaman ve mekann
canl imgesi "(gel, 1997, s.31) olarak grmtr.
Kandinskyde cam zerine yapt pentrlerle ayn etkiyi yakalamaya almtr
(Resim-31). Bu abalar maddi dnyada 'manevi ruh'un maddesizlik illzyonuyla
oluturulmasna yneliktir. Moholnagy 1940da gerekletirdii uzay modlatrlerinde,
piroteks yn, materyal konstrksiyonun kavramsal bir sonucu olarak ifade eder. Asl olan
geirgenlikle ilgilenir. Yar transparan pleksiglas ve sper transparan havay yan yana
sergileyerek camda maddesizliin illzyonunun mmkn olduunu gsterir" (Dextra, F-
Donald, Kuspit, Cast Glass Sculpture, 1986).
Cam, sorulmas yksek, kristal kalitede, kslma indisi neredeyse sfra yakndr.
Byle yksek kalitedeki cam, yksek geirgenlii ile neredeyse grnmezlik kazanr.
Cam saydamdr, geirgendir. Cam opak da olur, parlakta. Grnrlkten ok
grnmezliktir. Bu bir gizem, atom paketlenmesine dayal yanlsama (illzyon), alglamay
etkileyen enerji bysdr. zellikle biim kazanmcam, grnnn stnde, kendinde
-
varlk deeri toplamsalldr. Bu ise hibir bilince bal olmakszn, ekim bys
iermektir. (Atalayer, 2000, s.1).
almalarnda kullanmtr. Large glass (Resim 32) isimli almasnda, hem teknik bir
zmleme hem de estetik bir deneme olarak cam kullanmve camdan bylendiini baz
yazlarnda dile getirmitir. Yeni formlarn yaratlmas iin, eski dnce ve form anlaynn
yok edilmesini destekleyen sylemleriyle cam malzeme olarak yeni bir ifade yaratm arac
olarak grmtr.
Eski simyaclara gre de cam, metafiziksel olarak filozof tan temsil eder ve yaamda
var olan tm elementlerin bir manifestosu olarak grlr. Cam pek ok edebiyat ve airlere
gre mitik, iirsel imgelem zincirinin bir parasdr. Arap mitlerinde ortaave simyac
imgelerinde, Alman romantizminde akn, bir deneyimin bilgeliine temiz ruhun berrakln,
sevginin ve safln simgeleri olmutur. Cam, bycnn kresidir. O ikonografik olarak
gsterendir. Yanstma ve gsterme camn hem fiziksel, hem de ma etkisine tam uygun
bir, cam st bir k canlandrmas, yanlsama (illzyon) gcdr. (Atalayer, 2000, s.2).
-
Kaynak: Glass an Artists Medium, s.159.
Gnmz modern heykel sanatnda, cam sanat objesi olarak tm bu gizemiyle kiisel
bir metafor olarak ele alnmaktadr. "Cam, modern heykelin geliimini gsteren grme ve
dokunma arasndaki gerilimi zel bir yolla oluturmaktadr. Modern heykelde 'z' cisimsiz
arlkszdr ve bir serap gibi yalnzca optik olarak var olur. Modern heykel en az dokunma
yzeyi kullanlarak, mmkn olan en fazla grmeyi hedefler. Cam iddetle optik ve
kinetiktir. Kinetik mobilitesi onun, dokunma aracdr. Cam sanattaki en eski ztlk olan
'grme' ve 'dokunma'nn ayrlmazln ifade eder. 'grme'ye, 'dokunma'ya oranla ne kadar
ayrcalkl davranlrsa davranlsn, 'dokunma'nn da kanlmaz, deitirilmez olduunu
gsterir" (Bekta, 1996, s.25).
Pek ok sanatnn sylemek istediinden fazla eyler syleyen cam heykel plastiinin
temel estetik deerleriyle ele alndnda dier malzemelere oranla ok daha stn bir
kimlie ve ifade gcne sahiptir. Bununla birlikte dier malzemelerle birlikte kullanma
uygunluu, pek ok teknikle uygulama olanann olmas, renk kombinasyonlarna ak
olmas ve gnmz teknolojisindeki olanaklar sayesinde heykel sanatnda malzeme olarak
kabuln salamtr. Cam hem canlandrma resimde, hem de heykelde, biim retmeye, en
esnek, en ucu ak olanak salayan, optik etkinin en byleyici olanaklarn sunan, bir
gerek, ama gerek st bir gerektir. Ele avuca smaz ma ve parltlar ile empatik ve
kneztezik duyumsamann, enerji veren dilidir. (Atalayer, 2000, s.2).
-
1. CAM, HEYKEL, IIK
Ik btn heykel form ve anlatmlar iin nemli bir faktrdr. Heykel sanatnda k
hem kavram boyutuyla hem de plastik deer olarak ele alnr. Plastik deer olarak
grnrl salayan gereklik boyutluluk etkisinin olumasn salar. Kavram olarak da
bir imgeye yklenmi anlam oluturur ya da vurgular.
Duyu organlaryla alg eyleminde bulunan insanolu iin en gl uyarc olan k,
biimle girdii ilikide de yzeye dt andan itibaren bir karakter kazanr ve formu
tanmlayan, grnr klan plastik bir unsur kimliini alr. Bir merkezde gelen k kayna
nesneler zerinde glgeler oluturarak yarattklar oylum (hacim) ve derinlik etkileriyle,
heykel sanatnda gereklik olgusunu betimlemede, nemli bir faktrdr. Ik heykel
sanatnda gereklik yaratmak iin hem plastik etkiyi salayc ara-deer olarak kullanlan
bir enerji, hem de ierii, dnceyi aydnlatan, alglanmasn salayan bir fenomendir. Ik
yoksa, algda yoktur, boyutta. Ik yoksa imgede, imgelemde yoktur. Ik, zellikle heykel
gibi tm boyutlu plastik varoluun nkouludur. Ama kla kaynap btnleen cam,
biim tasarmna varlk olarak katar (Atalayer, 2000, s.1).
In bilimsel terminolojideki tanm, dalga boyu 0,4 mikron ile 0,7 mikron arasnda
olan elektromagnetik nm, ya da daha doru tanmyla bu elektromagnetik nma verilen
grsel yanttr" (Grolier, 1996, s.290). Bu bilimsel tanmna karn grsel algnn
oluabilmesi iin gerekli aydnl olan aydnl salayan enerjidir de diyebiliriz. Biim
grme duyusuyla alglanan nesne ve biimlerin sahip olduklar olgu; k ise grme duyusu
ile alglanan ve ma ile yaylan gl bir enerji kaynadr. Bir nesnenin grnr olmas
zerine den aydnlk sonucunda o nesneden gze yansyan k oran ve izleyenin alg
durumuna baldr ve nesnelerin etkili grnr olma durumu ve grnm kalitesi zerlerine
den n iddeti ile dorudan orantldr. Ancak unu da belirtmek gerekir ki aydnlk k
deil n fiziksel bir sonucudur. In aydnlatma aks gcdr. Ikllk ortamdr.
Cam malzeme olarak kla dorudan ve birebir ilikilenir ve kla st bir varlk
deeri kazanr. Cam gerek yzeyinden yanstt kla gerek yzeyinde hapsettii kla
gerekse iinden geen kla kendi bana plastik bir malzemedir. In deimesiyle
nesnelerin biimleri de a bal olarak deiir. Yapay kta nesneler grntlerini
muhafaza ederken doal kta gnn her annda yn ve etkisini deitirerek nesnelerin
zerine der ve anlk deiimler yaanr. Bu etki yzeyinde hapseden ve yanstan dier
nesnelere oranla cam malzemede farkl ve byleyici yanlsamalar ve etkiler oluturur
(Resim-33). Her ak (kl), parltl ton, camda zttnda oluturur. En beyaz, en aydnlk
-
yzeylerin iinde, koyu, ksz, karanlk, siyah lekelerle-tonlarla oluan kartlk; AIK-
KOYU, IIK-GLGE etkilerinin en canl elerini oluturur. Cam, parlt yansmalarndaki
iddeti kadar, karanlk, koyu, siyah, kszlk tonlarn da sunar. Bu keskin kartlk, camn
bysel, gizemli dilini oluturur.
Kaynak: Klein, a.g.e., s.71.
Ik camla birlikte gerek bir varlklamk hacmi yaratr. Ik camn iinde veya
yzeyinde yansmalar yaparak formu tanmlar ve hacim etkisini verir. In yansma ve
yaylmas n iddeti ve cam malzemenin kimyasal durumuyla (camn kalnl, rengi,
bulunduu ortam ss, yzeydeki dokusu, saydaml, opakl) dorudan orantldr. Cam
yzeyinden yansyan k gelen ktan daha kuvvetli ve etkilidir. Bu yansma esnasnda
krlan k renklenerek ktle iinde ve yansyan kllk iinde renk efektleri oluturur ve
grsel bir etki yaratr. "cam yzeye gelen n bir blm yzeyden geri dner, bir blm
yzeyde, bir blm de camn ortasnda yaylr; yaylma camn arka yzeyinde de olur ve
byk blm camn iinden geer"(Demir, 1985, s.9).
Camn bu zellikleri, onu herhangi bir ey olmaktan karr. Cam ve cam esasl
malzemeler, n tutulmas, emilmesi (absorbe edilmesi) zelliini, dier tm zdekler
(maddeler) gibi sahiptir. Ama, dier tm opak zdekler ktan yansttklar frekans ile
RENK kazanrken, cam beyaz iine alarak, iinden geiine izin vererek, SAYDAM
-
RENKSZLNmuhafaza etme bysne, sahiptir. (Atalayer, 2001, s.1). Gerekten cam
malzemesi zerine den n, belirli adan gelenlerini yanstr, ounu ise yzeylerde
tutmayp, iinden geirir. Krlm alarnn keskin ayrm, ksz blgeleri, karanlk-
siyah eritleri, tonlar yaratr.
In camn i dokudan geii kalitesine ve arlna gre asal krlma urar.
Krlma as kristal camda makro seviyede alr. Gvdeyi delip geen k, gelii kadar
dzgn olarak deil, yaylarak dalr. Bu ise cama, sanki k enerjisinin kendisi gibi
imigibi bir grnm salar. Cam 3600
bir yzey rgsnde ldar. (Atalayer, 2001, s.2).
Camn geirgenlik zellii tm gvdenin aydnlk grnmn kazandrr. Cam yapay bir
enerji kayna etkinlii kazanr. Camn bu kla olan zdekst ilikisi, hale etkisi
dnda, ok nemli plastik etkileri de yaratr. PARILTI BENEKLER, PARILTI
REFLELERve PARILTI ERTLER. ster dz, ister eri yzeyli olsun, her cam tasarm,
zellikle cam heykel, hibir malzemenin sahip olamayaca ma eitlilii ierir. Cam,
adeta kl zdek olur. Cam heykel, kendi zdeksel gereini aar. Cam-saydam duyumu
veren resim, byleyici ekim oda olur. (Atalayer, 2001, s.4).
Cam kla, zel bir iliki oluturmaktadr. Her aydnlk yzey, k almbir
yzeydir. Plastik dilde kl yzeyler ak ton olarak adlandrlr. Ama camn ak tonlar,
ok farkl bir aydnlk iddeti ile, hemen alglanan, grnende titreip ne kan zel
deerler yaratmaktadr. Dz ve eri, cam yzeylerde renk ve dokunun dnda, tm parltl
maddelerde olduu gibi camda:
1-Nokta biiminde oluan malar. Parlt benekleri.
2-izgi biiminde oluan malar. Parlt refleleri.
3-Yzeysel biimde oluan malar. Parlt eritleri.
Camn oluturduu bu ksal zellik, dinamik bir ma ile cam heykel
tasarmlarn, zel bir nesneye evirmektedir.
Cam ile ilikilenen k, heykel formunda k dalgalanmalar, parltlar, malar
yaratarak, heykeli dlem dnyas varlna evirmektedir. ATALAYER buna, n
ululama ve us tesine sratma etkisi demektedir. Gerekten ayran, parlt eritleri ve
ksz-siyah lekeleri ile cam, hibir boya rengin vermeyecei bir plastik dil oluturur.
Cam malzemenin yanstma, yutma ve geirme gibi zellii bu malzemeye optik
etkiler kazandrmaktadr ki bu da hibir geleneksel heykel malzemesinin fiziksel zellii
-
deildir. Bu optik etkiler ve yanlsama efektleri n dnce boyutu ve felsefeyle olan
ilikisi zerin sylenen szleri dorularmasna grnt oluturmaktadr. Pek ok felsefeci
k zerine grnebilenin iindekini grmek, grmekten geer demitir. rnein
Vasseleu Bu balamda grmek, grnebilen iindeki grnmeyeni grmenin, ya da
beraber var olan eyleri kavranabilir fakat kendi halinde duyumsanan niteliklerden yoksun
olan biimin iinde grmenin metaforudur" (Vasseleu, 2000. 15)demektedir. Aslnda cam bu
sylemin fiziksel bir kantymasna ldar ve grnt efektleri verir (Resim-34). Cam
heykelle anlatlmak istenen eyden daha fazlasn verir. Cam zn en belirsiz noktasn bile
gsterir ve iine hapsetmiesine sahiplenir ve kla varolur. Ksaca k, cam heykel
isel aydnla deiip, farkllama (benek, refle, parlt eridi, hale vs. gibi) deeri
kazandrr ki bunlar heykel formlarn, baka bir estetik boyuta tamaktadr. Bir uta
saydam, ksal renkler ve prlt beyazlar, bir yanda ksz-siyah lekeler ile, cam bola
dolunun, varla yokun, koyuyla an, olanla olmayann bir btnlemi varl olur.
Kaynak: Klein, a.g.e., s.119.
Ik ve camn fiziksel temas sonucunda oluan efektler n cam yzeyden yansmas
ve cam yzeyden karya gemesiyle anlamlanr. Bu efektleri grafiklerle anlatmak gerekirse
ilk nce saydam ve saydam olmayan malzeme yzeylerindeki k etkisini gstermek
gerekir. Aadaki izilmigrafikten de anlalaca gibi saydam olmayan malzeme yzeyi
yanstmakla birlikte saydam malzeme yzeyi hem yanstp hem de kar tarafa
-
geirmektedir (ekil-9). In saydam olmayan yzeylerdeki yansmalar ise yledir (ekil-
10)
ekil 9: In Saydam ve Saydam Olmayan Maddelerdeki Yansma emas
ekil 10: In Saydam Olmayan Yzeylerdeki Yansma emas
a-Dzgn yansma; ayna ve ok parlak metallerde oluan bu yansma grnrl (0) olan
yzeylerde gerekleir . In yzeye gelmesi ve yansma as net ve belirgindir.
b-zotrop yansma; yaynk yansma dediimiz bu yansma grnrl tam olan "tam mat
yzeyler" ya da "lambert yzeylerdir" bu guruba kat, tahta gibi malzemeler girer.
c-Yar yaynk yansma-bu yansma devreyi belirsiz olarak gsteren izotrop olmayan
ipeimsi parlak yzeylerde olur. rnein parlak deri rnlerin kullanld objeler
(Parlak izme, kadife).
d-Kark yansma; bu yansma hem k kayna hem de yansmalarn dgrnts ve ayn
zamanda kendi yzeyini gsteren yzeylerde gerekleir. rnein; srl seramik malzemeler,
parlak dz metaller.
In saydam yzeylerden gemesi ise yle olmaktadr (ekil-11).
-
ekil 11: In Saydam Yzeylerden Geme emas
a-Dzgn geme-cam ve mika gibi grnrl (0) olan ve kendi yzeyini
gstermeyen malzemelerde olur.
b-zotrop yaynm geme-koyu renkli pleksiglas ve fme cam gibi grnrl tam
olan yzeylerde gerekleir
c-Yar yaynk geme-buzlu cam gibi izotrop olmayan arkasndaki grnty belirgin
olarak gstermeyen yzeylerde olur.
d-Kark geme-malzeme ve biim grnts ile ilgili deildir. Ik gemesi ile
ilgilidir.
Sonu olarak k tm heykelsel anlatmlar iin nemli bir edir. Fakat cam heykelde
k yanlsamac boluu tanmlamada nemli bir rol oynar ve cam zerinde ateli bir etki
yaratr.
Her madde, hacim, ktle, mekan, arlk etkisini ke-kenar, yzey, doku, renk, l,
espas eleri ile yanstr. Bir hacim varl olan her heykel de, bu plastik elerle
varolur. Ama cam, zellikle heykele, bu plastik elerden ok daha fazla estetik deerler
katmaktadr. Bu ise zellikle camn kla kaynamas ve btnlemesi ile aa kmaktadr.
Ik (gn ) kesintisiz bir kaynaktr. Radyoaktiviteden sya, mor tesinden
ultraviyoleye, madan renk frekanslarna kadar enerji gereklikleri ile en hzl eydir. Ama
cam hem yanstma, hem geirgenlik, hem tma-parldama yaps ile, grnr klar,
varlklatrr, ktlesinde muhafaza eder. Bu balamda (zellikle cam heykel) biim
kazanmher cam tasarm; biim tesi, gksel, mitsel bir varlk gerekliine dnr
(Atalayer, 1998, s.3).
-
Gerekten alev mas dalgal, snmeli, uzamal madr. Ama cam mas, kesintisiz
ve serbest dalan bir alev gibidir. Cam malar, grsel gereki grnt imgelemini
ortadan kaldrr. Biim kazanmcamda, ke, kenar, yzey eleri titreir, dalgalanr, uzar,
ksalr, kaybolur. nsann alt, kaydettii grnt algsna elvermez. Algy zorlar. lgiyi
artrr. Biimi srad, gizemli bir grnme evirir. Dgcn tetikler. (Atalayer, 1998,
s.1). Camn yanstma, geirme, yayma, ayrtrma ve evresinden renk kazanma zellikleri
ile, insan estetik bir nesneden ok daha st bir dsel varlk olarak etkiler. Camn kla
ilikisi, objeleri grnr yapmaktan baka, snrlar bytme, kltme, uzatma, geniletme,
renkliletirme, krma, dalgalandrma gibi zellikler oluturmaktadr. Bu etkilerden dolay
cam, bir ok sanat tarafndan dreten malzeme olarak tanmlanmtr.
Dsel grntler yaratan camn, fiziksel bir zellii daha vardr. Bu zellik cam,
dier nitelikleri ile birlikte daha etkin bir yapya evirir. Cam okside olmamaktadr. Bu ise,
camn erozyona direnli olmasn salamaktadr. Krlganlna karn cam, hep retildii
kadar yeni ve taze grnmn korumaktadr. Bir anlamda yapld andaki gerekliini,
bozulmadan gelecee tayan eydir cam.
Cam kla birleimi dzenlenebilir bir olanak yaratr. Cam, ahaptan metale, pek
ok malzeme ile bir arada kullanlabilir. Cam hem var, hem yok (saydamlyla) varl
ile, heykelin BO-DOLU btnlnde, hareketli, hzl, gl etkilerin yaratlmasna izin
verir. Cam, iir gibi allmritimlerin stnde, optik ritim olanaklarna el verir. zellikle
heykelin yzey, kenar yaplan, boluk-doluluk geileri, farkl malzemenin lsel
katlmlar ile yksek gerilimli ritim dzenlerine olanak tanr. Optik ritimler, dsel bir
birletiriciliin cam ve kla yaratlan dzeni olur. (Atalayer, 1998, s.4). Cama kazandrlan
her biim; biimi oluturan paralar, bo-dolu eler, n cam vastas ile bir ksal ritim
dzeni kazanmasn salam olur.
2. CAM, HEYKEL, RENK
Renk henz bilimsel aratrmalar yaplp tanmlanmadan nce doada var olan renkli
nesnelerin zellii olarak kabul ediliyordu. Ancak Isaac Newtonun 1666da beyaz
prizmadan geirerek yapt deneyde ortaya kan yedi rengin a bal fiziksel bir oluum
olduunu ortaya koydu. Bu da demektir ki evremizdeki renklerin alglanmas a baldr.
"Elektromagnetik enerji kaynaklarndan biri olan k rengin kaynadr" (Eczacba, 1997,
s.1545).
-
Grsel algyla alglanan ve bu algya yant olan renk n, dalga boyuyla ya da
frekansyla ilgilidir. Renk sadece boya, yzey, doku zellikleriyle var olmaz. Bir nesnenin
renkli grnmesi ortamdaki n rengine veya o nesnenin zerine den beyaz n
bileimindeki renkli klarn yzeyden ayn oranda yansmamalar sonucudur. "Beyaz diye
alglayp, kavramlatrdmz k enerjisi,renk dediimiz bir ok frekansn giriimidir.
nsann gz 350 nanometre (=insann bildii en kk birim) ile 760 nanometre arasndaki
frekanslar grr. Ama saniyede yzbin kilometre hzla hareket eden foton denizinde gz,
farkl frekanslar ayrt edip alglayamaz. Frekanslar ayrt zaman, gz renk algsna ilikin
duyumsama yapabilir (Atalayer, 1994, s.165).
te bu balamda frekanslarn ayrmas n bir yzeye derek yzeyden
yansmasyla gerekleir. Bu ayrma sonucunda oluan renk algs ise, kla yzey
arasndaki deiken ilikiye baldr. Yani farkl yzeyler farkl renklerle tanmlanr ve
anlam kazanr. nk beyaz n, zerine dt yzey tarafndan baz frekanslarnn
yutulup, yansyan bir frekansn algsna renk denir. Bu renkte yzeyin yanstt nn
frekans ile belirlenir. Cam ise hem yzeysel, hem de i yaps ile ayrtrarak kl renk
tr ve tonlarnn grlmesini salayan, allmadk bir malzeme yaps ierir.
Yansd yzeyin ya da formun yapsna gre deien ve eitlilik gsteren rengi
anlamsal boyutuyla yeniden ksaca tanmlayacak olursak renk; tutup yanstan yzey
yapsna gre eitlilik gstererek, hem isel hem de dsal bir etki deeri oluturan, hem
yzeydeki renklilik ilikilerini belirleyen, hem de izleyicinin alglama biimini plastik bir
boyuta tayan estetik bir edir. Ayrca renk boya maddesi olarak kimyann kla
ilikisinden dolay fiziin, alglanmas ve ifade arac olarak kullanlmas durumunda
biyolojinin, psikolojinin ve sanatn inceleme alanna girer.
Bir formun yzeyinin renkli grnmesi yzeyler zerine den n bileimindeki
renklerin ayn oranda yansmamasyla ilgilidir. Yani, n bileiminde bulunan renklerden
birisinin daha byk oranda yansmasyla yzey renklilik deeri kazanr ve renkli grnr.
rnein krmz bir yzeye gelen n, bileimindeki krmz dnda kalan dier renklerin,
byk oranda yutulmasyla yzey krmzlk deeri alr ve krmz grnr. "Yanstma
arpanlar, n dalga boyuna gre (rengine) deimeyen yzeylere gri (renksiz) yzey
denir, gri yzeyler, zerine deni kta bir deiiklik yapmadan (n rengini
deitirmeden) yanstrlar ve bu nedenle gri yani renksiz grnrler" (Sirel, 1974, s.29).
Renklerin olumalarn da u zellikler ne kar:
1-Rengin olumas iin gerekli olan ilk koul n varldr. Bu nedenle ncelikle
-
gneten gelen nlarn nasl bir zellie sahip olmas gerektiini inceleyerek
balamakta fayda vardr. Renklerin oluabilmesi iin gneten yeryzne gelen
n, renkleri meydana getirebilecek ekilde, belirli bir dalga boyuna sahip
olmas gerekmektedir. Gnein yayd btn nlarn iinden sadece "grnr
k" olarak adlandrlan bu n yeryzne gelme olasl 1025'te bir
ihtimaldir. Bu inanlmas g olanak gerekleir ve renklerin olumas iin
gerekli olan nlar gneten dnyaya ular. 2 Gneten gelip uzaya yaylan k gerekte gze zarar verecek zelliklere
sahiptir. Bu yzden dnyaya ulaan n gzn rahatlkla alglayabilecei ve zarar vermeyecei duruma gelmesi gereklidir. Bunun iin nlarn bir szgeten gemesi gereklidir. Bu dev szge dnyay evreleyen "atmosfer"dir.
3 Atmosferden geen k yeryzne dalr ve rastlad maddelerin hepsine arparak yansr. In arpt maddelerin, yutmayp yanstacak zelliklerde olmas gereklidir. Grld gibi maddelerin yapsal zelliinin de yeryzne ulaan bu kla renkleri oluturacak biimde uyumlu olmas gereklidir. Bu art da gerekleir ve gneten gelen n arpt maddelerden kolaylkla yeni bir k dalgas yaylr. (Gkyz bu yzden mavi grnr.)
4 Renklerin oluumundaki dier bir aama da k dalgalarn alglayabilecek bir alglaycya, yani gze ihtiya olmasdr. Ik dalgalarnn grme organlaryla da uyum iinde olmas zorunludur. nsan, gn nn direkt geliini alglayamaz. nsan, yansyan, krlan, ayran alglayabilir.
5
Gneten gelen nlar gzmzn tabakalarndan geip retina blgesinde elektrik sinyaline dntrlmelidir. Daha sonra bu elektrik sinyalleri insan beyninde grnty alglamakla sorumlu olan grnt merkezine ulatrlmaldr.