Toplam Faktör Verimliliğinin Artırılmasına
Yönelik Politika Çerçevesinin
Belirlenmesine Destek Projesi
6. Verimlilik Kongresi Sanayi Bakanlığı
7 Aralık 2017
Yürütücü: BM Kalkınma Programı
Finansman: Avrupa Birliği ve Kalkınma Bakanlığı
Yararlanıcı: Kalkınma Bakanlığı
• Türkiye’de Ekonomik Büyümede İstikrarı Sağlamak
• Toplam Faktör Verimliliğinin Ekonomik Büyümeye Olan Katkısını Arttırmak
Projenin Genel Çerçevesi
2
3
Değer Zinciri Yaklaşımı
Katman1
-Nihai ürün üreticisi
- En büyük ilk 100 Firma
Katman 2
- Birinci katmandaki dört değer zincirinde bulunan firmaların tedarikçileri
- 100-500 Firma Arası
Katman 3
- Katman 2’deki firmaların tedarikçileri
- TÜİK veri tabanından rassal seçim – 2500 Firma
Anket Dönemi: 2016-2017 yılları
Verimliliğin artırılması potansiyeli en yüksek dört sektörün belirlenmesi
• Gıda,
• Tekstil ve Hazır Giyim,
• Elektrikli Ev Aletleri
• Otomotiv
Alan Araştırması: Anket
4
GIDA
• Gıda
• İçecek
• Tütün
TEKSTİL
• Tekstil
• Hazır giyim
• Deri eşya
AĞAÇ
• Ağaç
• Kağıt
• Kayıtlı medya
• Mobilya
KİMYA
•Kömür
•Petrol rafineleri
•Kimyasal maddeler
•İlaç
•Kauçuk ve plastik
MİNERAL/METAL
• Cam
• Seramik
• Çimento
• Ana metal
MAKİNA
•Metal eşya
•Elektronik ürünler
•Elektrikli teçhizat
•Makine-teçhizat
•Ulaşım araçları
1. Genel Bilgiler
Holding, Yurtdışı Bağlantı, Aile Firması, Çalışan Sayısı,…
2. Müşteri İlişkileri
Uzun Vadeli Müşteri, İstikrarlı ve Kalıcı İlişkiler, Planlar, Sorunlar, Destekler
3. Tedarik Sistemi
UV Tedarikçi, İstikrarlı ve Kalıcı İlişkiler, Planlar, Sorunlar, , Destekler
Alan Araştırması: Anket
5
4. Verimlilik ve Kamu Politikaları
Verimliliği Engelleyen Etmenler, Verimlilik Farkları, Bilgi Kaynakları, Kamu Politikaları,…
5. Organizasyon Yapısı
Organizasyonel Yapı, Yönetim Bilgi Sistemleri, İleri Teknoloji ve Uygulamalar,…
6. Ar&Ge ve Yenilik
Patent Başvurusu, Yenilikler, Yenilik Yapmama Nedenleri,…
Alan Araştırması: Anket
6
7
Gözlem Sayıları
Sektörler Katmanlar Toplam
1 2 3
Ağaç --- 11 202 213
Gıda 26 89 250 365
Kimya --- 40 404 444
Makina
EEA 9 109
583
714
Otomobil 13
Mineral/Metal --- 17 205 222
Tekstil/Hazır giyim 21 107 817 945
Toplam 69 373 2461 2903
EEA: Elektrikli Ev Aletleri
8
Holdinge bağlı firma oranları (%)
Sektörler Katmanlar
1 2 3
Ağaç 27.3 24.3
Gıda 46.2 23.6 24.0
Kimya 32.5 23.0
Makina EEA 85.7
29.4 20.8 Otomobil 61.5
Mineral/metal 29.4 30.2
Tekstil/hazır giyim 38.1 21.7 27.3
Genel Ortalama 25.5
9
Yurtdışında iştiraki, ortakları, şubesi olan firmaların oranı (%)
Sektörler Katmanlar
1 2 3
Ağaç - 18.2 17.3
Gıda 26.9 21.3 32
Kimya - 22.5 15.6
Makina EEA 62.5
30.2 16.5 Otomobil 69.2
Mineral/metal - 23.5 21.5
Tekstil/hazır giyim 19 21.5 21.4
Genel Ortalama 21
10
Yöneticileri arasında akrabaları bulunanların oranı (%)
Sektörler Katmanlar
1 2 3
Ağaç - 54.5 24.3
Gıda 38.5 52.8 38.8
Kimya - 37.5 28.2
Makina EEA 12.5
47.2 29.7 Otomobil 7.7
Mineral/metal - 41.2 28.3
Tekstil/hazır giyim 57.1 53.3 26.4 Genel Ortalama 31.5
11
Beyaz yakalı çalışan oranı (%)
Sektörler Katmanlar
1 2 3
Ağaç - 29.5 20.5
Gıda 31.6 32.3 21.1
Kimya - 22.8 21.1
Makina EEA 15.6
22.7 19.8
Otomobil 36.2
Mineral/metal - 27.9 19.6
Tekstil/hazır giyim 22.1 24.6 17.4
Genel Ortalama 20
12
Uzun vadeli müşterilerin cirodaki payı (%)
Sektörler Katmanlar
2 3
Ağaç 61.4 67.1
Gıda 65.3 57.2
Kimya 78.7 64.4
Makina EEA
72.7 65.9 Otomobil
Mineral/metal 68.9 71
Tekstil/hazır giyim 67.8 64.9
Genel Ortalama 65.5
13
Uzun vadeli müşterilerin değişim oranı
Sektörler Katmanlar
2 3
Ağaç -0.1 0.08
Gıda 0.11 0.15
Kimya 0.17 0.16
Makina EEA
0.11 0.17 Otomobil
Mineral/metal 0.41 0.28
Tekstil/hazır giyim -0.08 -0.04
Genel Ortalama 0.1 Not: -1: Azalışı, 0: Değişim olmadığını 1: Artışı göstermektedir. Tablodaki rakamlar firmalardan alınan yanıtların
ortalama değerleridir.
14
Müşteri devir oranı (%)
Sektörler Katmanlar
2 3
Ağaç 24.8 43.2
Gıda 27 44.2
Kimya 17.5 43.7
Makina EEA
36.3 38.9 Otomobil
Mineral/metal 60 45
Tekstil/hazır giyim 20.9 48.2
Genel Ortalama 44
15
Müşterileri ile ortak Ar&Ge yürütenler (%)
Sektörler Katmanlar
2 3
Ağaç 10 16.3
Gıda 12.2 24
Kimya 11.4 22.8
Makina EEA
20 20.2 Otomobil
Mineral/metal 5.9 19
Tekstil/hazır giyim 14.4 19.8
Genel Ortalama 19.6
16
Müşterileri ile ortak Ar&Ge yürütenler (%)
Sektörler Katmanlar
2 3
Ağaç 10 16.3
Gıda 12.2 24
Kimya 11.4 22.8
Makina EEA
20 20.2 Otomobil
Mineral/metal 5.9 19
Tekstil/hazır giyim 14.4 19.8
Genel Ortalama 19.6
17
Tedarikçi Devir Oranı (%)
Sektörler Katman
1 2
Ağaç - 24
Gıda 29.1 42.2
Kimya - 22.4
Makina EEA 25.8
37.1 Otomobil 18.5
Mineral/metal - 40.5
Tekstil/hazır giyim 25 19
Genel Ortalama 28.8
Verimlilik Artışını Engelleyen Etmenler
18
Makine Teçhizatın Niteliği
31.9
Kamunun kurumsal/idari yapısındaki sorunlar
20.7
Yönetim/Organizasyon Sorunları
Teknoloji altyapısı (Test Merkezleri, Akreditasyon,
Standardizasyon vb.) yetersizliği
22.7 15.2
İşgücünün niteliği
Üniversite-sanayi işbirliğinde sorunlar
44.2 11.6
Tedarikçilerin yetersizliği
Bölgesel koşullar (güvenlik, iş yapma kültürü, pazar
yapısı, vb.)
27.7 27
Finansman sorunları
Dış piyasalarda olağandışı
daralmalar/dalgalanmalar
45.8 45.8
İşgücü Devir Hızı (%)
19
Beyaz Yaka Mavi Yaka
Sektörler Katmanlar
1 2 3 1 2 3
Ağaç - 18.5 29.6 - 37.4 39
Gıda 27.9 20.1 42.5 31.8 25.7 30.4
Kimya - 18.5 22.8 - 23 36
Makina EEA 21.6
20.2 28
31
24.8 31.5 Otomobil 19.4 8.6
Mineral/metal - 20.9 30.9 - 22.1 34.7
Tekstil/hazır giyim 21.4 22.7 37.5 27.9 25.3 40.6
Genel Ortalama 30.6 34.6
Teknolojik Bilgi Kaynakları, (%)
20
Nitelikli üst düzey yönetici/teknik personel transferi
24.8 Ana firma
19.3
Kurum içi Ar-Ge faaliyetleri 28.1 Başka bir tasarım ve Ar-ge firması
8.5
Kurumlararası ortak Ar-Ge faaliyetleri (üniversite, kamu)
10.2
Patent ve lisans yoluyla teknoloji transferi
11.5
Makine-teçhizat, ara malı üreticileri (tedarikçiler)
18.8
Fuar, yurtdışı geziler
34.1
Tersine mühendislik (reverse engineering) 15.5
Açık bilgi kaynakları (Konferanslar, bilimsel yayınlar, kataloglar, dernek/meslek örgütü toplantıları vb.)
40.9
Stratejik ortaklık 14.6
Kullanıcılar/Müşterilerden gelen geri bildirimler 56.1
İleri Teknoloji Kullanımı, I (%)
21
Teknoloji
Kat
man
lar
Sektörler Ort
Ağaç Gıda Kimya Makina
Mineral/metal
Tekstil/ giyim
EEA Otomobil
Esnek Otomasyon
1 - 55.6 - 83.3 55.6 - 21.4
18.1 2 30 32.1 25.7 44.7 47.1 19.4 3 18.8 20 14.4 19.2 21.5 10.2
Akıllı Robotlar
1 - 27.8 - 66.7 22.2 - 20 13 2 11.1 15.7 27.8 43.2 29.4 12.3
3 6.9 13.6 9.9 16.5 14.6 7.5
Nesnelerin İnterneti
1 - 16.7 - 50 33.3 - 20 8.9 2 0 14.5 14.3 18.1 17.6 8.5
3 7.9 8.8 7.2 8.7 6.3 7.8
Gömülü Yazılım
1 - 41.2 - 66.7 66.7 - 14.3 13.7 2 22.2 16.7 16.7 35.1 5.9 14.3
3 10.9 14 11.1 15.4 11.2 10.5
Bulut Bilişim
1 - 41.2 - 66.7 44.4 - 21.4
15.2 2 37.5 27.7 27.8 28.7 5.9 11.4 3 16.3 15.2 12.1 14.6 17.1 12
Büyük Veri
1 - 27.8 - 16.7 60 - 20 12.8 2 0 15.5 8.3 26.6 11.8 13.6
3 13.4 16.8 11.1 11.3 12.7 10.8
İleri Teknoloji Kullanımı, II (%)
22
Teknoloji
Kat
man
lar
Sektörler Ort
Ağaç Gıda Kimya Makina
Mineral/metal
Tekstil/hazır giyim
EEA Otomobil
Genişband İnternet Erişimi
1 - 50 - 83.3 88.9 - 50 58.4 2 60 43.4 71.4 75.5 47.1 72.8
3 54 58 63.1 60 67.8 51
Web Sitesi / Sosyal Ağlar
1 - 77.8 - 100 88.9 - 73.3 68.4 2 70 67.9 77.8 87.4 82.4 83.8
3 66.3 64 71.5 70.2 79.5 59.1
Radyo Frekansı Tanımlama (RFID)
1 - 33.3 - 50 25 - 0
9.8
2 11.1 14.5 14.3 18.1 35.3 8.8
3 8.9 9.6 8.9 8.4 8.3 9.2
E-Ticaret
1 - 16.7 - 50 66.7 - 40 12.5 2 22.2 26.5 11.4 25.3 23.5 17.5
3 10.4 11.6 9.4 9.8 6.3 13
Uluslararası Dijital Ödeme Sistemleri
1 - 16.7 - 66.7 60 - 14.3
8.3 2 22.2 12 8.3 16.8 17.6 9.8
3 6.4 10.8 5.9 6 4.4 8.4
Yeni Malzemeler (Kompozit, Biyomalzemeler,
1 - 11.1 - 50 44.4 - 28.6
5.9 2 0 20.5 5.6 21.1 17.6 7.8
3 3.5 4.8 4.7 4.5 2.9 4.2
Üç Boyutlu Yazıcı
1 - 0 - 50 20 - 26.7
5.6
2 0 12 11.1 25.3 0 6.9
3 5 3.2 2 5.1 5.4 4.9
Bağımlı Değişken: Verimlilik (%)
23
Verimlilik Düzeyi Değer Zinciri İçerisindeki Konum
Katman 1 Katman 2 Katman 3
1: Küresel ve yerel daha yüksek
21.7 17.8 10.4
2: Yerel daha yüksek, küresel aynı
2.2 4.6 7.1
3: Küresel daha yüksek, yerel aynı 21.7 7.7 2.2
4: Yerel daha yüksek, küresel daha düşük 0.0 0.9 3.9
5: Küresel ve yerel aynı
50.0 50.5 44.6
6: Küresel daha düşük, yerel aynı
4.3 18.5 31.7
Toplam yüzde 100 100 100
Toplam firma sayısı 46 325 2198
Teknolojik Yenilik
Teknolojik yenilikte uzun dönem toplam faktör verimliliğinin bir belirleyicisi
olduğundan işgücü verimliliğine benzer biçimde incelenmiştir.
Teknolojik yeniliğe ilişkin üç grup soru sorulmuştur:
2013 – 2015 yıllarını kapsayan 3 yıllık dönemde firmanın bir ürün yeniliği
gerçekleştirip/gerçekleştirmediği ile ilgili sorular
Süreç yeniliklerine ilişkin olarak, firmanın 2013- 2015 yıllarında listede belirtilen
yeniliklerden hangilerini gerçekleştirdiği ile ilgili sorular
Firmanın fikri mülkiyet haklarına (FMH) ilişkin faaliyetleriyle ilgili sorular
Faktör analizi yapılarak bütün değişkenlerin bir tek değişkenle açıklanacağı
YENİLİK örtük faktörü oluşturulmuştur.
Verimlilik ve Teknolojik Yenilikler
24
25
Teknolojik Yenilikler
26
Verimlilik ve Yenilikleri Belirleyen Etmenler
27
Ekonometrik Analiz
Yöntem: Verimlilik bağımlı değişkeni için sıralı logit modeli
Yenilik bağımlı değişkeni için EKK modeli
Açıklayıcı Değişkenler:
Ankette firmanın bütün ekonomik, kurumsal ve değer zinciri
içindeki konumunu belirlemek amacıyla çok sayıda soruya
yer verilmiştir.
Değişken sayılarını azaltmak ve açıklayıcı değişkenler
arasındaki ilişkileri tespit etmek amacıyla faktör analizi
kullanılmış ve çok sayıdaki değişkenin daha az sayıdaki
değişkenle açıklanabileceği örtük faktör değişkenleri
oluşturulmuştur.
Verimliliği ve yenilik faaliyetlerini etkileyen modeller tahmin edilirken,
açıklayıcı değişkenler altı gruba ayrılmıştır.
Verimlilik ve Yenilikleri Belirleyen Etmenler
28
Temel Model Değişkenleri
• Çalışan sayısı
• Beyaz yakalı çalışan oranı
• Holding değişkeni
• Yurt dışı bağlantı
• Ar-Ge faaliyetleri
Müşteri İle İlişkiler
• UVM ciro payı
• Müşterilerle ortak Ar-GE
• Müşteri Destek (FD)
Bilgi Kaynakları
• Bilgi Ar-Ge (FD)
• Bilgi tersine mühendislik (FD)
• Bilgi açık kaynak (FD)
• Bilgi transfer (FD)
Lokasyon
• Kukla değişkenler
Makine-Teçhizat ve Teknoloji Kullanımı
• Makine teçhizat (FD)
• Teknoloji bilişim (FD)
• Teknoloji web (FD)
• Teknoloji e-ticaret (FD)
• Teknoloji malzeme (FD)
Personel Yönetimi ve Orgnizasyon
Yapısı • Personel esneklik (FD)
• Personel takım çalışması (FD)
• Personel ödül sistemi (FD)
• Kalite kontrol (FD)
• Kilit performans göstergeleri (FD)
• Performans sistemi (FD)
• Yeni organizasyon (FD)
• Sıralı Logit Modeli
log( 𝑝𝑖<𝑘 𝑖
𝑝𝑗≥𝑘 𝑖 )=αk + X β+ϵ
• EKK
y =α+ X β+ϵ
Kukla Değişkenler: Katmanlar, Sektörler
Ekonometrik Model
29
• Ortalama olarak büyük firmalar küçük firmalardan daha verimli ve daha yenilikçidir.
• Firmada çalışan beyaz yakalı personel oranı verimlilik üzerinde pozitif etkiye sahiptir,
fakat Ar-Ge faaliyetleri de kontrol edildiğinde beyaz yakalı personel oranının
teknolojik yeniliklere güçlü bir etkisi yoktur.
• Yurt dışı bağlantısı olan firmaların verimliliği diğer firmalardan daha yüksektir. Yurt
dışı bağlantı teknolojik yenilik eğilimini de olumlu etkilemektedir.
• Ar-Ge faaliyetlerinin verimlilik ve teknolojik yenilik eğilimine çok güçlü bir katkıda
bulunduğu görülmektedir.
• Uzun vadeli müşterilerle ilişkilerin verimlilik ve yenilik üzerinde önemli etkileri
bulunmaktadır.
30
Ekonometrik Tahmin Sonuçları
• UVM ciro payı firmaların verimliliğini artırmaktadır. Bu değişkenin teknolojik yenilik
üzerindeki etkisi ise pozitif değildir.
• Son beş yılda UVM sayısı artan firmalar UVM sayısı değişmeyenlerden, UVM sayısı
değişmeyen firmalar da UVM sayısı azalanlardan daha verimlidir. Bu durum
müşterilerle uzun vadeli ilişkilerin önemi yansıtmaktadır.
• Müşterilerle ortak Ar-Ge ve tasarım faaliyeti gerçekleştiren firmaların verimliliği daha
yüksektir. Bu sonuç, müşterilerle ilişkilerin verimlilik üzerinde olumlu etki sağlayan en
önemli biçiminin, ortak Ar-Ge ve tasarım faaliyeti olduğunu göstermektedir.
• Müşterilerin sağladığı destekler verimlilik üzerinde pozitif fakat zayıf bir etkiye
sahiptir.
31
Ekonometrik Tahmin Sonuçları
• Firmaların tasarım ve ürün geliştirme dahil yararlandığı teknolojik bilgi kaynaklarına
arasında, teknoloji transferinin (Bilgi transfer değişkeni) verimliliği önemli ölçüde
artırdığı görülmektedir. Bilgi transfer değişkeni teknolojik yenilik üzerinde de pozitif
fakat zayıf bir etkiye sahiptir.
• OSB, ihtisas OSB ve teknoparklarda bulunan firmalar ile diğer firmalar arasında
verimlilik açısından anlamlı bir fark bulunmamakta, “kümelenme (cluster) üyesi”
olmak ise verimliliği arttırmaktadır.
• Teknoloji yenilik açısından bakıldığında ise, teknoparklarda yer alan firmaların daha
fazla yenilikçi, kümelenme üyesi olan firmaların ise daha az yenilikçi olduğu
bulunmuştur.
• Kalite kontrol ve performans sistemleri kuran, son üç yılda organizasyon yapısında
bir değişiklik gerçekleştiren ve KPI uygulayan firmaların teknolojik yenilik eğilimi
daha yüksektir.
32
Ekonometrik Tahmin Sonuçları
• Esnek işgücü politikaları, verimlilikte olduğu gibi teknolojik yenilik üzerinde de
olumsuz etkiye sahiptir.
• İstanbul’da bulunan firmalar diğer illerde olan firmalardan daha verimli, Bursa ve
Kocaeli’nde bulunan firmalar da daha az verimlidir. İstanbul, Bursa ve Gaziantep’te
bulunan firmalar daha yenilikçi olurken, İzmir ve Kocaeli’nden firmalar daha az
yenilikçi olma eğilimindedir.
33
Ekonometrik Tahmin Sonuçları
• Müşterilerle ilişkiler verimlilik ve teknolojik yenilik acısından önemlidir.
• Nitelikli personel istihdamı ve lisans anlaşması yoluyla veya ana firmadan doğrudan bilgi ve teknoloji transfer eden firmalar daha verimlidir, fakat bu bilgi kaynağı firmaların daha yenilikçi olmasını sağlamamaktadır.
• Kümelenme verimlilik açısından, teknoparklar da firmaların yenilikçi olması acısından önemlidir.
34
Sonuç
• Bilişim, e-ticaret ve malzeme teknolojileri kullanan firmalar daha verimlidir ve yenilikçidir. Yönetim Bilgi Sistemleri kullanan firmalar daha verimli fakat daha az yenilikçi olarak bulunmuştur. Web ve sosyal ağları kullanan firmaların verimliliği daha az ve teknolojik yenilik eğilimi daha zayıftır.
• İşgucu esnekliğini on plana cıkaran firmalar verimsiz ve daha az yenilikçi olan firmalardır.
• Kalite kontrol, KPI ve performans sistemi uygulayan ve
organizasyon yapılarını dönüştüren firmalar daha yenilikçidir.
35
Sonuç
• Firmalar, verimlilik artışını engelleyen en önemli faktörler olarak finansman sorunları, dış piyasalarda olağan dışı daralmalar/dalgalanmalar, işgücünün niteliği gibi dışsal faktörleri görmekte, makine-teçhizatın niteliği ve tedarikçilerin yetersizliği bunlardan sonra gelmektedir.
• Türkiye’deki firmaların önemli bir kısmının işgücü esnekliği, tedarikçilerin fiyatlarının baskılanması gibi maliyeti düşürücü pasif stratejiler ile rekabet gücü kazanmaya çalıştıkları görülmektedir. Firmaların daha verimli olanları ise uzun vadeli ilişkileri ortak Ar-Ge ve tasarım ve teknolojik yenilik gibi aktif stratejiler izlemektedir. Bu nedenle, Türkiye imalat sanayiinde verimliliğin artırılabilmesi için firmaları aktif stratejiler benimsemeye zorlayacak/yönlendirecek düzenleme ve teşvik mekanizmaları oluşturulması, bu stratejilerin benimsenmesi ve uygulanmasını ortamın oluşturulması gereklidir.
36
Sonuç