«… Propaganda öldü. Yaşasın dedikodu...» Toplumsal İletişim Süreçlerinde
Algı Yönetimi / Mühendisliği
Prof.Dr. Murat Barkan Rektör
Yaşar Üniversitesi
Başkent Üniversitesi «Kriz Yönetimi Sertifika Programı» 09 Mayıs 2015
Dedikodu alanı
Durum1 Tunus’taki öğrenci olaylarında polis bir öğrenciyi
yakmış.
Durum2 Hüsnü Mübarek’in eşinin ayakkabı kolleksiyonunda
1000’den fazla ayakkabı varmış.
Durum3 İngiliz hükümeti uyguladığı tasarruf tedbirleri
nedeniyle üniversite sübvansiyonunu kesmiş.
Durum n Şili’de devlet, artan maliyetler nedeniyle üniversite
harçlarını arttırmış.
İleti 1
İleti 2
İleti 3
İleti n
M
E
D
Y
A
Libya’da öğrenciler daha fazla
demokrasi istiyor.
Tahrir Meydanı’ndaki protesto
eylemine tanklar müdahale etti.
Yunanistan’daki ekonomik kriz AB
ekonomisini çökertiyor.
Petrol üretimindeki yavaşlama
küresel ekonomik krizi tetikledi.
M
E
D
Y
A
Anlam 1
Anlam 2
Anlam 3
Anlam n
Sorgu 1
Sorgu 2
Sorgu 3
Sorgu n
D
O
L
A
Ş
I
M
Tunus’taki eylemler ülke çapına
yayılıyor.
Libya’daki rejim krizi silahlı
çatışmaya dönüşüyor.
Arap Baharı Bahreyn ve Suriye’de
de çatışmalara neden oldu.
Yunanistan ekonomik krizi Fransız
ve Alman ekonomisini zora
sokuyor.
Arap Baharı Türkiye’ye
de sıçrar mı?
Kuzey Afrika’daki Türk
yatırımları risk altında
mı?
AB’deki ekonomik kriz
Türk ekonomisini de
sarsacak mı?
Almanya’nın ekonomik
önlemleri neo-nazi
eylemlerini tetikler mi?
Eylem 1
Eylem 2
Eylem 3
Eylem n
P
A
Y
L
A
Ş
I
M
Türk demokrasisi de
gözden geçirilmeli;
Anayasa yenilenmeli.
Kuzey Afrika turları için
aldığımız biletleri iade
edelim.
Üniversite harçları
kaldırılsın; üniversite
parasız olsun.
Euro ile borçlanmayalım;
USD ile yatırım riskli.
Propaganda alanı
Karar 1
Karar 2
Karar 3
Karar n
D
O
L
A
Ş
I
M
Gerekli /
Gereksiz
Doğru /
Yanlış.
Evet /
Hayır.
Riskli /
Risksiz
«… Propaganda öldü. Yaşasın dedikodu...»
Dedikodu alanı
Durum 1 Kıbrıs açıklarında petrol ve doğal gaz bulundu
Durum 2 Manavgat suyu KKTC üzerinden İsrail’e gidecek
Durum 3 Güney Kıbrıs Rum Yönetimi AB’ye girdi
Durum n 24 Nisan’da kapılar açıldı; karşılıklı geçiş serbest
İleti 1
İleti 2
İleti 3
İleti n
M
E
D
Y
A
Türkiye, GKRY’nin petrol çıkarmasına karşı
GKRY, İsrail ile ortak petrol üretecek
KKTC vatandaşları da AB pasaportu istiyor
Annan Planı, BM’de tekrar görüşülecek
M
E
D
Y
A
Anlam 1
Anlam 2
Anlam 3
Anlam n
Sorgu 1
Sorgu 2
Sorgu 3
Sorgu n
DOLAŞIM
Türkiye KKTC-Türkiye açıklarında sismik araştırma
yapacak
Türkiye-İsrail ilişkileri gerginleşiyor
GKRY, Türkiye’nin AB üyeliğini veto ediyor
T.C. Pasaportlular KKTC’den GKRY’ne geçemiyor
Türkiye-KKTC ortaklaşa petrol arar mı?
Türk Deniz Kuvvetleri İsrai’e misilleme
yapar mı?
KKTC ve GKRY çözüm planında
uzlaşabilir mi?
Çözüm Planı KKTC-Türkiye ilişkilerinde
sorun yaratır mı?
Eylem 1
Eylem 2
Eylem 3
Eylem n
P
A
Y
L
A
Ş
I
M
Türkiye’ye destek
için dünya ile ters
düşmeyelim
T.C. kökenlileri
Türkiye’ye geri
gönderelim
Lefkoşa’da
«Türkiye’ye hayır»
mitingleri yapalım
Güney Kıbrıs
işletmelerinde iş
arayalım Propaganda alanı
Karar 1
Karar 2
Karar 3
Karar n
D
O
L
A
Ş
I
M
Gerekli /
Gereksiz
«Yes be
annem»
Evet /
Hayır.
Riskli /
Risksiz
Propaganda öldü. Yaşasın söylence...
Durum 1
Durum 2
Durum 3
Durum n
Seçimler nedeniyle 2014-15, zor bir yıl olacak.
Yağışların azlığı 2015 yazında kuraklık getirebilir.
S&P, Türkiye ekonomik açıdan ‘kırılgan’ dedi; Türkiye’nin ‘Algı Endeksi’ndeki yeri 11 sıra geriledi.
Ukrayna Krizinde çözüm yakın görünmüyor.
İleti 1
İleti 2
İleti 3
İleti n
M E D Y A
2014-15 Yerel, Cumhurbaşkanlığı ve Genel Seçimlerinde İzmir, Eskişehir, Ege bölgesi ve sahil hattı, «kırılma hattı» olacak.
Tahtalı barajındaki su seviyesi çok düştü; «Susuz Yaz» İzmir için bir risk olabilir.
İzmir nüfusunun % 53’ü kadınlardan oluşuyor. Ege «Kadın Dominant» kültüre sahip.
Gezi sürecinde İzmir ve Ege halkı şiddetten uzak durmayı seçti; uygarlığı tercih etti…
M E D Y A
Anlam 1
Anlam 2
Anlam 3
Anlam n
2015 seçimlerinde iktidar yolu Ege Bölgesinden ve Sahil Hattından geçecek gibi…
Kuraklık olasılığı, İzmir ve Ege bölgesinde tarıma dayalı ekonomiler için risk yaratabilir.
Egeli tasarruf etmeyi biliyor ve İzmir borçsuz bir şehir ama ekonomik kriz de kapıda…
Seçim sürecinde sükûnet ve kavgasız kampanyalar en çok Egeye yakışacak, fark yaratacak, «Lider» konumunu pekiştirecek…
Sorgu 1
Sorgu 2
Sorgu 3
Sorgu n
D O L A Ş I M
Ege sahil kentlerinin siyasal tercih ve iktidar belirleme liderliğini sürdürebilecek mi?
Yağmur duasına çıkmak kuralık için bir çözüm olabilir mi?
Hanımların aile ekonomisine katkısı, tasarrufla ne ölçüde mümkün olabilir?
Hataları konuşarak olumsuz mesaj mı verelim? Çözüm projeleri mi yapalım?
Eylem 1
Eylem 2
Eylem 3
Eylem n
P A Y L A Ş I
M
Seçim güvenliği sağlanmalı.
İzmir’de suyu tasarruflu kullanmak zorundayız.
Hanımları ekonomiye daha fazla katmalıyız.
Olumsuz mesajlardan uzak durulmalı; çözüm projelerini konuşmalıyız
Karar 1
Karar 2
Karar 3
Karar n
D O L A Ş I
M
Oyuna ve Sandığına Sahip Çık!
Susuz Tarımı Dene!
Hanımlar İş
Başına!
Yerme Çöz!
Propaganda alanı Dedikodu alanı
Paylaşım ve Dolaşım
Mecra
İhtiyaçlar
«… Propaganda öldü. Yaşasın dedikodu...»
İletişim
Mecra
Bilgi
«… Propaganda öldü. Yaşasın dedikodu...»
Bilgi
Gelişim
İhtiyaçlar
«… Propaganda öldü. Yaşasın dedikodu...»
Mecra
İhtiyaçlar
Bilgi
Dolaşım ve
Paylaşım
Gelişim
İletişim
«… Propaganda öldü. Yaşasın dedikodu...»
İleti A
İleti B İletiyi üreten
İletiyi alan
İletişimci B
Algı çevresi B
İletiyi üreten
İletiyi alan
İletişimci A
Algı çevresi A
«… Propaganda öldü. Yaşasın dedikodu...»
Durumu duyan / gören
Durumu Yaşayan
Algı, onu yaratan iletinin içeriğindeki durum (olay/olgu), çevre koşulları ve ilişkiler yönlendirilebildiği sürece yönetilebilen bir iletişim sürecidir.
Yönetilebilen algı
İletişim
Durum (Çözülecek sorun/Beklentilerin kurgulanacağı olaylar/olgular)
«… Propaganda öldü. Yaşasın dedikodu...»
Söylence alanı = Algının biçimlendiği alan
Algı, var olan durumdan rahatsız olmanın sağlanması ile değişmeye başlar; eylemin yarattığı kararsızlık hali ile sürer.
Durum
Çok sayıda bilgi
Çok çeşitli bilgi
Yetersizlik
hissi Beklenti
Yaratılan mitler
Yapay tarih bilinci
Eylem
enerjisi Eylem
Eylemin karasızlığı, bilginin sayı, çeşitlilik ve kanallarının belirsizliği yanında içeriğinin denetimsizliği ile birleştiğinde eylem yönü belirsiz bir algı oluşur.
Çok ve
çeşitli bilgi
Kaynağı
belirsiz
iletişim
Kararsızlık
hali
Kalıcı
etki, çok
yönlü ve
kararsız
eylem
Propaganda alanı
Durumu yaşayan ile bundan etkilenenin fiziksel olarak
bir arada olmadığı, her «anonim» ve «belirsiz» iletişim
alanı potansiyel bir ‘algı yönetim alanı’dır.
«… Propaganda öldü. Yaşasın dedikodu...»
Durumu yaşayan
Durumdan habersiz
Durumdan habersiz
Durumdan habersiz
Durumdan habersiz
Durumdan habersiz
Durumdan habersiz
İletişim yoğunlaşıp etki alanı yaygınlaştıkça belirsizliğin etkilediği ve etkilendiği alan genişler; bu arada içeriğin denetimi güçleşir; karar seçenekleri sınırlanır.
«… Propaganda öldü. Yaşasın dedikodu...»
Kararsızlık Kamuoyuna Yansır Kararsızlık başlar
Medya Durumu Saptar
Durum soruna dönüşür
Çevre ile paylaşım başlar
Durum yaşanmaktadır
Medya Değerlendirmeleri Başlar
Bilgi Kaynakları Artar/Çeşitlenir
Çözümsüzlük Kamuoyuna Yansır Çözümsüzlük başlar
Bireysel Algı Toplumsal Algı
Dolaşım yoğunlaşır
Algı oluşumunda veri akış süreci
Algı Yönetimi için Stratejik Vuruş Aşaması
Eğitim, üretilen «doğru» bilginin genç kuşaklara «bilimsel yöntemlerle» kazandırılması işiydi.
Eğitimin benimsediği doğru bilgi «okul», «aile» ve «sosyal çevre» içinde «denetimli süreçlerle» aktarıldığında amacına ulaşırdı.
Denetim, bilginin «içeriği», «sayısı» ile «dolaşım hızı» ve «paylaşım alanı» üzerinde kurulurdu.
Eğitsel bilginin içeriği ve öğretim yöntemi «kuşakların ihtiyacı» gözetilerek değiştirilirdi.
Öğrenmenin eğitsel olabilmesi için «iletişim süreçlerinin yönetilebilir» olması koşuldu.
«… Propaganda öldü. Yaşasın dedikodu...»
Elektroniğin etkisiyle dolaşımdaki bilgi sayısı, paylaşım hızı ve sosyal çevre «alıştığımız sınırların» dışına çıktı.
Her 38 saniyede daha önce «doğru» olarak bildiğimiz bilgi yerini «yeni bir doğru» bilgiye terk ediyor.
Öğrenme sürecinin denetim ve yönetimi daha önce sahip olmadığımız yeni donanım ve becerileri gerektiriyor.
10 yılda ortaya çıkan «kuşaklararası fark» artık 1,5 – 2 yılda belirginleşiyor.
«Yasaklar» artık denetimi sağlamakta yetersiz; algıyı yönetmek ise mümkün.
«… Propaganda öldü. Yaşasın dedikodu...»
Denetimli İçerik Denetimsiz İçerik
1) Kişiseldir
2) Kendiliğinden oluşur
3) Doğaldır
4) Etik olmayabilir
5) Güvenilir olmayabilir
6) Kaynak belirsizdir
7) İnandırıcıdır
8) Yinelenme sayısı çoktur
9) Mecralar öngörülemez
1) Kurumsaldır
2) Üretilir
3) Süzülür
4) Etiktir
5) Üreten güvenilirdir
6) Kaynak bellidir
7) İnandırıcı değildir
8) Yinelenme sayısı azdır
9) Mecralar planlıdır
«… Propaganda öldü. Yaşasın dedikodu...»
Sosyal Medya aracılığıyla yayılan algı; • Geniş bir coğrafyaya ve hızla yayıldığı için etki
alanı geniştir. • Akış tek yönlü fakat asimetriktir. • Kişilerarasıdır. • Anonimdir. • İçeriği kısa, öz ve sabittir.
Bağlantı Bulutları; • İçeriği çok değişkendir. • Ağ içinde çok sayıda kullanıcı, çok sayıda
başka kullanıcıya içerik aktarımı yapabilir. • Diğer kullanıcı aktarımı kendi bağlantı
bulutuyla yaygınlaştırabilir.
«… Propaganda öldü. Yaşasın dedikodu...»
Bugünün gerçeklik denklemi «somut=fiziksel doğular» değil; «somut=algılanan doğrular» üzerine kurulu...
Dolaşım ve paylaşımdaki «bilgiye» değil, bilginin dolaşım ve paylaşım yollarına yani «sürece» hakim olmak zorundayız.
Sosyal çevrenin içine değil dışına etki etmemiz gerekiyor.
Çaresiz değiliz ama «koşulları arzularımız yönünde zorlamak» yerine «alışkanlıklarımızı değiştirmek» yeterli.
Anlatmaktan çok anlamak bugün, geçmiştekinden daha çok işe yarıyor.
«… Propaganda öldü. Yaşasın dedikodu...»
Kuşaklararası çatışma bugün daha yoğun.
Yaş farkı arttıkça kuşakların iletişimi güçleşiyor; diyalog zayıflıyor.
Genç kuşakların kendi aralarında «içe dönük» iletişimlerinin içeriği, yoğunluğu ve yöntemi değişiyor.
Çocuklarımızın, sosyal medya aracılığıyla ilköğretim düzeyinde bile, uluslararası ilişkilere girdiğini görüyor; bunları yadırgıyoruz.
Zamanından önce ergenleşerek olgunlaşmaları bizi tedirgin ediyor; mutlu edilmeleri güç; tatminsizler ama küçük şeylerden de mutlu olabiliyorlar.
«… Propaganda öldü. Yaşasın dedikodu...»
Y Kuşağının ikinci dil becerileri bizden hızlı gelişiyor, çeşitleniyor. Teknolojiye daha yatkınlar; bizim okulda öğrendiğimiz teknik becerileri sokakta öğreniveriyorlar. Uzun tümceleri sevmiyor, az ve «çoktan seçmeli» konuşarak çok şey anlatabiliyorlar, bu yolla kendi aralarında anlaşabiliyorlar. Zihinleri daha net; ekonomik ve verimli iletişim becerileri bir üstünlük ve başarı göstergesidir.
Yaşlarının gereği ve çağ kültürün uzantısı olan yaklaşım ve ilişki biçimleri bizleri bazen üzüyor; çaresiz hissettiriyor. Oysa “yeni normal” bu değerler ile şekilleniyor.
«… Propaganda öldü. Yaşasın dedikodu...»
Yazışmalarını sessiz harflerle şifreleyerek sosyal örgütlenmelerini güçlendiriyorlar; şifreleri var; çözebilirseniz içeri kabul ediyorlar.
mrb. Mrt hcn dmsz çkm geç glmş- tk olmş. Zorş be. Dnm sn fest zmb gb. Öptm. ;-}}
Merhaba. Murat hocanın damsızı çekime geç gelmiş- tiki olmuş. Zor iş be. Dönem sonu festival zımba gibi. Öptüm. ;-}}
«Eski köye yeni adet getirmek» konusunda üstlerine yok; erişkinler gibi «oturtuldukları yerde oturma» becerileri zayıf. Kalite kültürüne daha yatkınlar.
Önlerine konan ile yetinmiyor; susup oturmuyor, hep daha fazlasını istiyorlar. Demokrasi kültürüne daha yatkınlar.
«… Propaganda öldü. Yaşasın dedikodu...»
Mutlu ve sizin için
harekete geçmeye
hazır insan
Doymuş vatandaş
Beklentileri karşılanmış
insan
Farkında olmadığı
ihtiyaçları olduğuna
ikna edilmiş kitleler
İyi kurgulanmış
«İletişim Stratejisi»
«… Propaganda öldü. Yaşasın dedikodu...»
İletişim Stratejilerinde yönetim kurgusu Hizmetten çok beklentileri yönetmek
Fiili çözümden çok umut yaratmak Tanımlanmış ihtiyaçlardan çok özlemleri doyurmak Soyut bir izlenim olan mutluluk hayallerinin gerçekliğini üretmek
İşlerden çok ilişkileri yönetmek Doğrudan ilişkiler yerine dolaylı ilişkileri yoğunlaştırmak Vitrine prensleri çıkarmak. Söylemeyin, söylenenleri söyleyenlere söyleyenler yansıtın. Medyayı yerinde ve gerekirse kullanın; İBBB, ten teması sağlamalı.
Süreçlerden çok algıyı yönetmek Gerçek ve somutla boğuşmaktan çok soyutu kurgulayarak sunmak Mitler yaratmak ya da yaratılmasına vesile olmak Göstermeyip öngörmek
«… Propaganda öldü. Yaşasın dedikodu...»
Çözüm Teyidi – Kanıtlı ‘Karşıt Kararlılık’ Yaratma
• Karalama süreci
• Söylemin zayıflıkları, karşıt söylemin gücü ile karşılaştırılır.
• Karşıt söylemin gücü kanıtlarıyla vurgulanır.
• Söylemin mağlubiyeti ya da kazanma şansının olmadığı kamuoyu ile paylaşılır.
• Karalamanın yaygınlaştırılması
• Karşıt öyküler bağlantı bulutları içinde yer almalıdır.
• Sosyal medya çeşitlendirmesi yaygınlığı hızlandırır.
• «Noktalar»ı içeriğe kişisel kanaatlerini ekleyerek katkı sağlamaya motive etmek bir sonraki noktada kalıcı etki yaratır.
• Somut galibiyet bulguları «sıcak haber» formatında sunulur.
«… Propaganda öldü. Yaşasın dedikodu...»
Faktör Bulma – Analiz ve Kurgu
• Geçmişe dayandırma
• Tarih duygusal ve tartışmasızdır.
• Tarih uzmanlık gerektirir.
• Bugün ile bağdaştırma
• Güncel somuttur, tartışmaya açıktır.
• Güncel anonim ve çok yönlüdür.
• Yorumlama ve çıkarım yapma
• Geçmiş ile bugün karşılaştırılabilir, yorumlanabilir.
• Varsayımlar zihni gevşetir.
• Farklı yönlerini gösterme
• Bulgulardan yaratıcı sonuçlar çıkarmak mümkündür.
• Hayal Gücünü Hareketlendirme
• Yaratılmış şampiyonlar kanaat önderidir.
«… Propaganda öldü. Yaşasın dedikodu...»
Dengeleme – Karşıt Söylem Üretimi
• Rasyonel çıkışlar
• Yalanlama ve kötüleme tepki toplar; karşıt ve ‘yeni’ görüş zihni bulandırır.
• Zeka ve tasarım becerisinin sergilenmesi
• «evet ama» veya «doğru fakat» ifadesi ilgi uyandırır.
• Karşıt görüşü dayanaksız hale getirme
• Direnci nötralize eder.
• Algı zayıflar, netliğini kaybeder.
• Farklı yönlerini gösterme
• Bulgulardan yaratıcı sonuçlar çıkarmak mümkündür.
• Hayal Gücünü Hareketlendirme
• Yaratılmış şampiyonlar kanaat önderidir.
«… Propaganda öldü. Yaşasın dedikodu...»
Mecralandırma – Resmi ve Resmi Olmayan Alanları Üretme
• Resmi olmayan kanallarla öncül bilgileri aktarma; bilgi sızdırma
• Sosyal medya dedikoduları kolay yayılır.
• İsmi açıklanmayan ihbarların medyaya sızdırılması Ergenekon, Balyoz, 28 Şubat vb. süreçlerin başlangıcıdır.
• Resmi kanalları medya dedikodularına çekme
• Wikileaks Sendromu bir medya dedikodusudur.
• 17 Aralık süreci bir ‘medya dedikoduları operasyonu’ dur.
• Kültürel kanaat önderleri ile kapı arası dedikodusu
• Ev hanımları arasında resmi olmayan ileti resmileşir.
• Sokak dedikoduları çocuklar arasında sosyal medyaya kolay yayılır.
• İş ortamı dedikoduları kalıcı etki yaratır.
• Resmi kanallarla etkinin yaygınlık ve yoğunluğunu belgeleme
• Resmî olmayan bilginin sayı ve çeşitliliği arttıkça sosyal algı direnci azalır.
• Resmi medya, resmi olmayan iletiyi resmileştirir.
«… Propaganda öldü. Yaşasın dedikodu...»
Kararsızlaştırma – Karşıt Öykülerin Etkisizleştirilmesi
• Belgelere atfen üretilen stratejik/taktik yaklaşım
• Üretilmiş belge mitlere atıfların gücünü artırır.
• Mit sayısı arttıkça algı netleşir ve güvenilir olur.
• Aynı mitlerin içeriği çeşitlendikçe etkisi yayılır.
• Karşıt söylem
• Karşıt öykülerin doğruluğu değil mantıklı olması algıyı güçlendirir.
• Karşıt söylemin zihin tasarımı ikna gücü yüksek iletilerle oluşturulur.
• Çelişkili öyküler söyleme kimlik kazandırılır.
• Mecraların «bire bir ilişkiye yatkın» bağları kurması yayılmayı kolaylaştırır.
• Söylem ve karşıt söylem sonucunun netleştirilerek resmi kimlik kazandırılması
• ‘Var olanı’ etkisizleştirmek için ‘yeni olandan’ ne anlam çıkartılacağı medya tartışmalarıyla teyit edilir.
• Yapay kanaat önderleri, yeni anlamı medya çeşitliği içinde pekiştirir.
«… Propaganda öldü. Yaşasın dedikodu...»
Stratejik Analiz ve
Taktik Kurgu
Karşıt Söylem Üretimi
Resmi ve Resmi
Olmayan Alan Üretimi
Karşıt Öykülerin Etkisizleşmesi
Üretilen Yeni
Durum
Kanıtlı Karşıt
Kararlılık Yaratma
«… Propaganda öldü. Yaşasın dedikodu...»
Bu otrma etkn ktlmnz, zmnv zhn emğnz,
sbrnz, dikktnzv dnmyn ilgnz içn yrk dls
teşkrlr…
MB
Diğer bir anlatımla;
Bu oturuma etkin katılımınız, zaman ve zihin
emeğiniz, sabrınız, dikkatiniz ve dinmeyen
ilginiz için yürek dolusu teşekkürler…
Murat Barkan