TÜRKİYE-RUSYA İKİLİ İLİŞKİLERİ:
GÜVENLİK VE SİYASİ BOYUTLAR
Doç. Dr. Atilla SANDIKLIBİLGESAM Başkanı
Türkiye-Rusya İlişkileri
2
Soğuk savaş sonrası uluslararası ilişkilerde köklü
değişiklikler yaşanmıştır.
Daha önce geçerli olan jeopolitik değerlendirme ve
görüşler değişime uğramıştır.
Yapısal nitelikli bu değişim birçok ülkenin yanı sıra,
Rusya ve Türkiye’nin de dış politikalarının yeniden
şekillenmesine yol açmıştır.
3
Türkiye-Rusya İlişkileri
İki ülke arasındaki ilişkiler iki tarafı da tatmin edecek
işbirliği şekillerinin araştırılması, bu alanda yeni
ilkelerin ve yaklaşımların belirlenmesi aşamasına
girmiştir.
4
Türkiye-Rusya İlişkileri
11 Eylül 2001 saldırılarını müteakip ABD’nin yanı sıra
gibi aktörler de uluslararası sistemde etkin rol oynamaya
başlamış ve küresel/bölgesel anlamda ABD’nin rakipleri
durumuna gelmişlerdir.
5
Türkiye-Rusya İlişkileri
Dünya çok kutuplu bir hale dönüşmüş, jeoekonomik,
jeopolitik ve jeostratejik ağırlık merkezi Avrupa-Atlantik
bölgesinden Asya-Pasifik yönüne kaymaya başlamıştır.
6
Türkiye-Rusya İlişkileri
Güç ekseninin batıdan
doğuya doğru kaymasıyla
jeopolitik mücadele,
hammadde ve enerji
kaynaklarınca zengin olan
Afrika-Avrasya ekseni
üzerinde yoğunlaşmıştır.
7
Türkiye-Rusya İlişkileri
Türkiye ve Rusya arasında Balkanlar’dan Orta Asya’ya,
Afrika ve Orta Doğu’dan Kafkasya’ya kadar geniş bir bölgede
tarihsel, ekonomik, siyasi ve kültürel bağlar bulunmaktadır.
Bu durum, Hazar’dan Karadeniz’e, Akdeniz’den Adriyatik
denizine kadar geniş bir coğrafyada çatışan çıkar
algılamalarına sahip iki ülkenin ilişkilerinin yeni jeopolitik
veriler ışığında tekrar değerlendirilmesini gerekli kılmıştır.
8
Türkiye-Rusya İlişkileri
1990’lı yılların başlarında Türk-Rus ilişkilerinde temel
bir çelişki göze çarpmaktadır.
9
Türkiye-Rusya İlişkileri
Hazar petrollerini Batı’ya
taşıyacak enerji boru hatlarının
seçiminde, petrol yüklü
tankerlerin Boğazlardan
geçmesi konusunda, Kürt ve
Çeçen sorunlarında rekabetin
etkileri açık olarak
görülmektedir.
10
Türkiye-Rusya İlişkileri Kürt ve Çeçen sorunundaki rekabet alanlarına ek olarak
mücadele alanlarına eklenebilir.
11
Türkiye-Rusya İlişkileri
Soğuk Savaş sonrasında Kafkasya ve Balkanlar’daki
uluslararası ve etnik karakterli çatışmalarda da Türkiye
ve Rusya’nın yaklaşımları birbirinden oldukça farklıydı.
Bu dönemde Bosna-Hersek, Dağlık-Karabağ, Kosova ve
Abhazya sorunlarında iki ülke genellikle birbirine zıt
yaklaşımlar sergiledi.
12
Türkiye-Rusya İlişkileri
Ancak Türkiye ve Rusya, SSCB döneminde olduğu gibi,
ekonomik ilişkilerini kullanarak politik ilişkilerine bir
çeki düzen verme yaklaşımını benimsedi.
Ekonomik ilişkilerin hızla gelişmesi iki ülkeyi birbirine
yakınlaştırmış ve karşılıklı görüşmeler yoluyla politik
sorunlar çözülmeye çalışılmıştır.
13
Türkiye-Rusya İlişkileri
1990’lı yılların sonundan itibaren ikili
ilişkilerde normalleşme sürecini
derinleştirmiştir.
14
Türkiye-Rusya İlişkileri Türkiye, Rusya'nın Nabucco Doğal Gaz Boru Hattı’na
rakip olarak ortaya koyduğu Güney Akım Doğal Gaz
Boru Hattı’nın Karadeniz'de kendi münhasır ekonomik
bölgesinden geçmesine müsaade etmiştir.
15
Türkiye-Rusya İlişkileri
Türkiye'nin bu müsaadesi bir anlamda Nabucco
projesinin geçerliliğini yitirmesine neden olmuştur.
Rusya da, Türkiye'nin Azerbaycan ile ortaklaşa
geliştirdiği Trans Anadolu Doğal Gaz Boru Hattı
(TANAP) Projesine karşı çıkmayarak "karşı jestte"
bulunmuştur.
16
Türkiye-Rusya İlişkileri
İki ülke ayrıca nükleer enerji
üretimi alanında da stratejik
işbirliğine yönelmiş bu bağlamda
Rusya'nın resmi enerji kuruluşu
ROSATOM, Akkuyu Nükleer
Enerji Santralı'nın inşası projesini
üstlenmiştir.
17
Türkiye-Rusya İlişkileri Projenin maliyetinin yaklaşık 20 milyar dolar tutarında
olacağı tahmin edilmekte ve tamamlandığında yılda
yaklaşık 35 milyar kwh enerji üretmesi
hedeflenmektedir.
18
Türkiye-Rusya İlişkileri Türkiye ile Rusya arasındaki ilişkiler, 1990’lı yıllarda rekabet
merkezli, daha sonra fırsatlardan istifade edilmek suretiyle,
kazan-kazan yaklaşımına uygun olarak bölgesel ve küresel
ölçekte çok yönlü olarak geliştirilmiştir.
Günümüzde iki ülkenin izlediği politikalar ticaretten,
ekonomiye, politikadan kültüre kadar çok boyutlu siyasi
diyalog kanalları oluşturmuş ve güven ilişkisini
güçlendirmeye başlamıştır.
19
Türkiye-Rusya İlişkileri
Toplumsal temaslarla da ilerleyen Türkiye-Rusya ilişkileri
yakaladıkları seviye ve içerik anlamında günümüzde oldukça
mesafe kaydetmiştir.
Birçok bölgesel ve küresel
sorunda izlenen benzer
veya yakın politikalar;
Birçok bölgesel ve küresel
sorunda izlenen benzer
veya yakın politikalar;
20
Türkiye-Rusya İlişkileri
Ticari, ekonomik, enerji, turizm ve kültürel alanlarındaki ilişkiler;
Vizelerin kaldırılması
Karadeniz’de işbirliği
İki ülke arasında üst düzey
işbirliği konseyinin kurulması
Siyasi diyalogun artırılması
21
Türkiye-Rusya İlişkileri
uluslararası konularda da Türkiye ve Rusya yakın sayılabilecek politikalara sahiptir.
İran nükleer geriliminin diplomatik yolla sonlandırılması
Türkiye-Ermenistan ilişkilerinin normalleşmesi
Dağlık-Karabağ sorununun barışçı yollarla çözülmesi
Orta Doğu’da barışın sağlanması
Afganistan ve Irak’ta güven ortamının tesisi gibi
22
Türkiye-Rusya İlişkileri Bütün bunlara rağmen iki ülke arasında yüksek sesle
dillendirilmeyen bazı sorunların olduğu da inkâr
edilemez.
Kıbrıs Ermenistan PKKDağlık
Karabağ KosovaArap
Baharı Suriye krizi
gibi birçok siyasi hususta Türkiye-Rusya arasında görüş
farklılıkları bulunmaktadır.
23
Türkiye-Rusya İlişkileri
Rusya’nın 2012 yılında başlattığı “Gümrük Birliği”
projesi ile 2015 yılında hayata geçirmeyi düşündüğü
“Avrasya Birliği” projesi, Moskova’nın çeşitli
örgütlenmeler ve entegrasyon projeleriyle eski Sovyet
coğrafyasında etkinlik ve
nüfuzunu artırma yönünde
çalışmalarına devam ettiğini
göstermektedir.
24
Türkiye-Rusya İlişkileri
Eğer Rusya, böyle bir projeye Ukrayna,
Gürcistan, Azerbaycan ve Ermenistan ile birlikte
tüm Orta Asya cumhuriyetlerini katmayı
başarabilirse,
Türkiye bu yeni durumda ekonomik ve politik
anlamda bir takım sıkıntılarla karşılaşabilir.
25
Türkiye-Rusya İlişkileri
Türk-Rus ilişkilerinin günümüzde Suriye üzerinden en
ciddi sınavını verdiği ifade edilebilir.
Rusya bütün gücüyle Esed’in kalması için çaba harcarken,
Türkiye Esed’siz bir Suriye planı yapmaktadır.
Suriye krizinin çözümünde Esed’in devre dışı bırakılması
dışında iki ülke genellikle benzer yaklaşımlar
sergilemektedir.
26
Türkiye-Rusya İlişkileriTürkiye ve Rusya Suriye ile ilgili şu hususlarda
aynı görüşe sahiptir.
27
Türkiye-Rusya İlişkileri
Suriye krizi Türkiye-Rusya
ilişkilerini bir süre daha ciddi bir
şekilde meşgul edebilir.
İki ülkenin bu durumu ikili
ilişkilerini olumsuz etkileyecek
seviyeye getirmemeye dikkat etmeleri
gerekmektedir.
28
Türkiye-Rusya İlişkileri
Siyasi, ekonomik, kültürel ve diğer alanlarda
hızla gelişen ilişkiler, Suriye krizi, füze kalkanı,
uçak krizi, Arap Baharı ya da başka diğer
sorunlarla yıpranmayacak kadar sağlam bir
kurumsal yapıya dönüştüğünü ortaya
koymuştur.
29
Türkiye-Rusya İlişkileri Türkiye’nin kendi güvenliği ve istikrarı açısından
Batı sistemi içinde yer almasına rağmen, bu durum
Rusya ile çok yönlü ilişkiler kurmasının önünde bir
engel değildir.
Aksine, Rusya ile kuracağı güçlü ilişkiler, Batı
dünyası ile ilişkilerinde Türkiye’nin elini
güçlendirecektir.
30
Türkiye-Rusya İlişkileri Bu nedenle iki ülke ilişkilerinin daha da ileriye
götürülmesi için üst düzey ziyaretlerle ilişkilerdeki
güven ortamının sık sık tazelenmesi,
Olumlu havanın halklar arasında da yayılması
maksadıyla kültürel ilişkilerin canlandırılması ve bunun
iki halkı da kapsayacak projelerle geliştirilmesi
gerekmektedir.
31
Türkiye-Rusya İlişkileri
Bu bağlamda vize muafiyeti devam ettirilmeli, tarih
kitapları yeniden gözden geçirilmeli, medya
organlarında olumsuz çağrışım yapan dil kullanımından
kaçınılmalıdır.
Halklar arası diyalog, ortak kültürel faaliyetler, eğitim
işbirliği, karşılıklı sanat ve sinema çalışmaları, televizyon
dizileri ve spor faaliyetleri desteklenmelidir.
32
Türkiye-Rusya İlişkileri
İki ülke arasındaki öğrenci ve öğretim görevlisi
değişim programları geliştirilmeli,
Bursların sayısı artırılmalı, yeni burslar ihdas
edilmeli, ortak projeler desteklenmeli,
Toplumsal yakınlaşmayı hızlandıracak dil ve turizm
alanlarında teşvik edici programlar ve projeler
hayata geçirilmelidir.
33
Türkiye-Rusya İlişkileri
Türkiye’nin ortak ilgi ve etki alanlarına giren bölge
ülkeleriyle ilişkilerini artıracak politikalar izlemesi ve
bunu yaparken Rusya’yı doğrudan karşısına alacak
politikalardan uzak durması önemlidir.
Rusya’nın bu alandaki faaliyetleri de Türkiye
tarafından dikkatle takip edilmelidir.
34
Türkiye-Rusya İlişkileri Türk-Rus ilişkilerinin genel yapısı işbirliği ve rekabetin
önümüzdeki yıllarda da devam edeceğine işaret etmektedir.
İlişkiler, iki ülkenin de çıkarlarına hizmet edecek pragmatist
yapıda ilerlemelidir.
İlişkileri değerlendirirken olabildiğince gerçekçi olmak elzemdir.
Gerçekçi olmak, ilişkilerde temkini elden bırakmamayı da
gerektirmektedir.
35
Türkiye-Rusya İlişkileri
Rusya, güçlendikçe dış politikada zaman zaman sert güce
başvurabilecek bir ülke görüntüsü vermektedir.
Türkiye ve Rusya’nın farklı güvenlik algılarına sahip olması, ilgi
ve etki alanlarının kesişmesi/çakışması geliştirdikleri dış politika
anlayışlarındaki ayrılma noktaları , Soğuk Savaş sonrası adım
adım gelişen çok boyutlu ilişkilerin yumuşak karnını
oluşturmaktadır.
36
Türkiye-Rusya İlişkileri
Bunun farkında olarak güvenlik eksenindeki
anlaşmazlıkların ikili ilişkilerde temel soruna
dönüşmemesine gayret eden ve güven ilişkisini
artırmaya dönük yapıcı ilişkiler devam ettirilmelidir.
TÜRKİYE-RUSYA İKİLİ İLİŞKİLERİ:
GÜVENLİK VE SİYASİ BOYUTLAR
Doç. Dr. Atilla SANDIKLI