Uşak Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi
2014, 7(1), 179-203
Ortaokul Beşinci Sınıf Derslerine Yönelik E-değerlendirme
Materyallerinin Geliştirilmesi
Asım ARI
Esra EREN
Şefika Sümeyye ÇAM
Gyuldzhan Gyurselova AKİFOVA
Ganime Sabrieva TAHİROVA
Özet
Bu araştırmanın amacı ortaokul programlarına yönelik e-
değerlendirme materyalleri geliştirmek, bu materyalleri öğretmen ve
öğrenci görüşlerine göre değerlendirmektir. Araştırma kapsamında 5. Sınıf
öğrencilerine yönelik temel dersler (Türkçe, Matematik, Fen Bilgisi, Sosyal
Bilgiler, Din Kültürü ve Ahlak Bilgisi, İngilizce) için e-değerlendirme
materyalleri geliştirilmiştir. Çalışmanın uygulaması 2012-2013 öğretim
yılında Eskişehir’deki iki ortaokuldan 20 öğretmen ve 466 öğrenci ile
gerçekleştirilmiştir. Araştırma özel durum çalışması olup veriler, öğretmen
ve öğrencilerden kapalı uçlu maddeleri ve açık uçlu soruları içeren materyal
değerlendirme formu ile toplanmıştır. Nicel verilerin analizinde frekans ve
yüzde, nitel verilerin çözümlenmesinde betimsel analiz yöntemi
kullanılmıştır. Araştırmadan elde edilen verilere göre; öğretmenlerin çoğu e-
Bu çalışma; Eskişehir Osmangazi Üniversitesi Bilimsel Araştırma Projeleri
Komisyonu tarafından 201321D03 nolu proje olarak desteklenmiştir. 22. Ulusal
Eğitim Bilimleri Kongresi’nde sunulan sözlü bildirinin geliştirilmiş şeklidir. Doç. Dr., Eskişehir Osmangazi Üniversitesi Eğitim Fakültesi Eğitim Bilimleri Ana
Bilim Dalı Yrd. Doç. Dr., Eskişehir Osmangazi Üniversitesi Eğitim Fakültesi Bilgisayar
Teknolojileri Eğitimi Bölümü Arş. Gör., Eskişehir Osmangazi Üniversitesi Üniversitesi Eğitim Fakültesi Eğitim
Bilimleri Ana Bilim Dalı Yüksek Lisans Öğrencisi, Eskişehir Osmangazi Üniversitesi Eğitim Bilimleri
Enstitüsü Eğitim Bilimleri Ana Bilim Dalı Yüksek Lisans Öğrencisi, Eskişehir Osmangazi Üniversitesi Eğitim Bilimleri
Enstitüsü Eğitim Bilimleri Ana Bilim Dalı
Sosyal Bilimler Dergisi 180
değerlendirme materyallerinin konuların öğrenimini desteklediğini,
öğrencilerin derse olan ilgi ve motivasyonlarını arttırdığını, başarılarına
olumlu katkıda bulunduğunu ifade etmişlerdir. Ancak elde edilen bulgular
doğrultusunda e-değerlendirme materyallerinin farklı türde alıştırmalar,
eğitsel oyunlar ve görsel işitsel öğelerle zenginleştirilmesi gerektiği
sonucuna ulaşılmıştır.
Anahtar Kelimeler: Öğretimi Değerlendirme, E-Değerlendirme, Materyal
Geliştirme
Development of E-Assessment Materials for Fifth Grade Secondary
School Classes
Abstract
The purpose of this study is to develop e-assessment materials for
secondary school programs and to evaluate these materials according to the
views of teachers and students. In the research, for basic courses for the fifth
grade students (Turkish, Mathematics, Science, Social Studies, Religion and
Ethics, English) e-assessment materials have been developed. The study has
been carried out with 20 teachers and 466 students from two secondary
schools in Eskisehir in the academic year 2012-2013. The research is a
special case study and the data have been collected from teachers and
students by material evaluation form. For analysis of quantitative data the
frequency and percentage, for analysis of qualitative data descriptive
analysis method have been used. According to the data obtained; most of the
teachers have expressed that e-assessment materials support learning of
issues, increase students' interest and motivation and contribute positively
to their success. However, in line with the findings, it is concluded that e-
assessment materials should be enriched with different types of exercises,
educational games and audio-visual items.
Key Words: Teaching Assessment, E-Assessment, Material Development
1. Giriş
Gelişen teknoloji ile toplumun bireylerden beklentileri hızla
değişmektedir. Bu değişim birçok alanda olduğu gibi eğitim alanını da
etkilediği için bilginin aktarılmasında geleneksel öğretim yöntemleri yetersiz
kalmaktadır. Bu bakımdan öğretim programları her geçen gün yeni bir
değişime açık olup gelişim göstermektedir. Gelişimde temel amaç ise;
dünyayı anlamlandırabilmek için bilimsel ve yaratıcı düşünen, sorgulayarak
bilgi üreten ve problemlere çözüm üretebilen bireyler yetiştirmektir
(Kayaduman, Sırakaya ve Seferoğlu, 2011).
A. ARI, E.EREN, Ş. S. ÇAM, G. G. AKİFOVA, G. S. TAHİROVA 181
Eğitim-öğretim ortamlarının düzenlenmesinde öğrenci
farklılıklarının göz önünde bulundurulması gerektiği yapılan birçok
araştırma ile desteklenmektedir. Her öğrencinin kendi kişiliğine göre bir
öğrenme profili, zeka düzeyi ve ön bilgisi olduğu kabul edilmektedir. Fakat
okullarda çoklu zeka kuramına uygun araç gereçler bulunmamakta ve her
öğrenci aynı fırsattan faydalanamamaktadır (Gürol, Donmuş ve Arslan,
2012). Bu eşitsizliğin önüne geçmek ve gelişen teknolojinin sınıflarda etkin
kullanımı ile akademik başarıyı arttırmak için çeşitli projeler üretilmektedir.
Bunlardan biri de Fırsatları Arttırma ve Teknolojiyi İyileştirme Hareketi
isimli kısaca FATİH olarak bilinen projedir. Eğitim alanında FATİH
projesinin temel amacı; “öğretmen rehberliğinde sınıf ortamında bilişim
teknolojileri donanımları internet kullanımının yanında dersleri
destekleyecek elektronik içerikler ile eğitim-öğretim sürecine öğrenci
katılımını sağlamak” şeklinde belirtilmiştir (Milli Eğitim Bakanlığı *MEB],
2011).
FATİH projesinde e-içerik oluşturulması, gerekli donanımların
sağlanmasından sonra üzerinde durulması gereken en önemli husus olarak
ele alınmaktadır. Bu elektronik içerikler; ses, video, animasyon, sunu ve
fotoğraf gibi çoklu ortam bileşenleri ile etkileşimli e-kitaplardan
oluşturulmak üzere planlanmıştır. Bu e-içeriklere öğretmen ve öğrencilerin
web tabanlı ortamlarda hem çevrimiçi hem de çevrimdışı olarak
ulaşmalarının sağlanması planlanmıştır (MEB, 2011). Öğretim programına
uygun ve derslere yardımcı olacak ders materyali olarak kullanılması için
ses, video, animasyon, sunu, fotoğraf gibi çoklu ortam bileşenlerinden
oluşan elektronik ortamla uyumlu içerikler e-içerikler olarak ele alınmıştır.
Bu e-içerikler sınıf içerisinde ders anlatan öğretmenlerin ders anlatımlarını
kolaylaştıracak ve her öğrencinin derse aktif katılımını sağlayacak
niteliktedir. Asıl amaç ise kolay, eğlenceli, hızlı ve kalıcı öğrenmeyi
sağlamaktır. Öğrenciler tarafından anlaşılmakta zorlanılan soyut bilgilerin
somutlaştırılması ve günlük yaşamla bağdaştırılması, bunun yanı sıra
öğrenci ile etkileşimi arttırıp bireysel farklılıklara odaklanmak esastır
(Alkan, Bilci, Akdur, Temizhan ve Çiçek, 2011).
Öğrencilerin bireysel farklılıklarına göre öğrenmelerinin sağlanması
için hazırlanan bu e-içerikler hem sınıf içi akranları ve öğretmen etkileşimi
ile hem de okul dışında kendi kendine çalışma ile faydalanılacak şekilde
düzenlendiğinden yaşam boyu öğrenmeyi sağlaması adına önem arz
etmektedir. Günümüz koşullarında yapılan çalışmalar incelendiğinde yaşam
boyu öğrenmenin aktif ve sürekli bilgi kullanımı gerektirdiği
vurgulanmıştır. Bu durum elektronik öğrenme ortamlarının sağlanması ile
mümkündür. Gerektiğinde bir sorun çözmek için bilgiye ulaşabilen, ulaştığı
Sosyal Bilimler Dergisi 182
bilgiye kendi yapısına uydurabilen ve bunu geliştirebilen bireyler yaşam
boyu öğrenen bireylerdir. Bu nedenle, bilgiye kolaylıkla ulaşma ve bunu
işleme adına gerçekleştirilen e-içeriklerin öğrenme-öğretme ortamında
büyük rol oynadığı söylenebilir (Polat, Coşkun ve Odabaş, 2008).
E-içeriklerde mevcut öğretim programlarında olduğu gibi hedef,
içerik, öğrenme-öğretme süreci ve değerlendirme olmak üzere dört ana
çerçeve hazırlanmalıdır. Uygulanacak olan eğitim faaliyetlerinin neden
yapıldığının belirtilmesi için hedef oluşturulması, bu eğitim faaliyetinde
neler olması ve nelerin öğretilmesi gerektiği gibi konularda içeriğin
oluşturulması, faaliyetlerin ya da programın nasıl uygulandığına ilişkin
öğretim süreçlerinin belirlenmesi ve son olarak hedeflere ne düzeyde
ulaşıldığını belirlemek üzere değerlendirme aşamalarının FATİH projesi için
oluşturulacak e-içeriklerde yer alması gerekmektedir. Bu araştırma
kapsamında e-içerik oluşumunda ihtiyaç duyulan dört bileşenden
değerlendirme boyutuna ilişkin bir program hazırlanmıştır.
Ridway, McCusker ve Pead (2004) e-değerlendirmeyi teknolojinin
öğrencinin öğrenmesini değerlendirmede kullanılması olarak
tanımlamaktadır. Bir bakıma alternatif, otantik ve geleneksel değerlendirme
türlerinin tamamının bir arada bulunabileceği şekilde, çoklu zeka teorisini
destekler nitelikte, değerlendirmenin elektronik ortama taşınması olarak ele
alınmaktadır. Teknoloji ve e-öğrenme stratejilerinin kullanımı geleneksel,
otantik ve alternatif değerlendirme araçlarını da destekleyerek öğrenmeyi ve
buna bağlı değerlendirmeyi daha etkili ve verimli bir hale getirir. Çünkü
teknoloji ile öğrenilenlerin değerlendirilmesine her geçen gün yeni
yönelimler eklenmektedir (Bennet, 2002).
Doğru planlandığı şekilde, e-değerlendirme öğrencilerin yaratıcı,
eleştirel ve üst düzey düşünme becerilerinin değerlendirilmesine yardımcı
olacaktır. Buna göre öğretmenin sınıf içerisinde öğrencilerini
değerlendirebilmesi gibi, öğrencinin evde velisi ile birlikte yeni bir
değerlendirmeye tabi tutulması söz konusu olabilir. Geçmiş konuların
tekrarı amaçlı, ya da üst düzey öğrenen öğrencilerin daha önden hareket
edebilmeleri için ileriki konulara geçişlerinin sağlanıp değerlendirmelerinin
yapılması e-değerlendirme yöntemleri ile hayata geçirilebilmektedir
(Buzzetto-More ve Alade, 2006).
Vendlinski ve Stevens’a (2002) göre de teknoloji desteği ile
değerlendirmenin sağlanması, zengin değerlendirme kaynaklarına
ulaşmada, ön test-son test yapmada, öğrenci izlemede, rubrik kullanımında,
destek ve otantik değerlendirmede büyük kolaylık sağlamaktadır. Love ve
Cooper (2003) tarafından yapılan çalışmada da e-değerlendirme
sistemlerinin kullanışlılığını, bilgi toplamadaki kolaylığını ve öğretmenlerin
A. ARI, E.EREN, Ş. S. ÇAM, G. G. AKİFOVA, G. S. TAHİROVA 183
deneyimlerini kayıt altına almaları noktasında bir avantaj sağladığı ifade
edilmektedir. E-değerlendirme bunların yanı sıra bireyselleştirmeyi
destekler. Çünkü vakit olmaması, hastalık ve mesafeden dolayı yaşanan
sıkıntılara rağmen her zaman her yerde öğrencinin değerlendirmeden
faydalanarak uygun ve hızlı bir şekilde öğrenmeye aktif katılımı sağlar
(JISC, 2007).
Öğrenme süreçlerinde olduğu gibi, değerlendirme ve dönüt sağlama
süreçlerinde teknolojiden ne şekilde yararlanılabileceği konusundaki
araştırmaların sayıları son yıllarda gittikçe artmaktadır. Özellikle
kişiselleştirme, kendini izleme ve değerlendirme gibi kavramların öne çıktığı
günümüzde, bu amaçlara hizmet eden değerlendirme etkinliklerini
elektronik olarak sunabilmek öğrenme sürecini daha etkili kılmaktadır.
Öğrenme süreci teknoloji ile desteklendiğinde son derece hızlı ve güvenilir
sonuçlar elde edilmekte, farklı değerlendirme yaklaşımları kullanılarak
öğrencilerin bu süreçte öğrenmeleri desteklenmektedir (Gülbahar, 2013).
1.1. Araştırmanın Amacı
Bu çalışmanın amacı e-değerlendirme materyalleri geliştirmek,
öğretmen ve öğrenci görüşlerine göre hazırlanan materyalleri
değerlendirmektir. Belirtilen amaç doğrultusunda aşağıdaki araştırma
sorularına yanıt aranmıştır:
1. Öğretmen ve öğrencilerin e-değerlendirme materyallerinin öğretme-
öğrenme sürecinde kullanımına ilişkin görüşleri nelerdir?
2.Öğretmen ve öğrencilerin e-değerlendirme materyallerini kullanırken
yaşadıkları sorunlar nelerdir?
3.Öğretmen ve öğrencilerin e-değerlendirme materyallerinin
iyileştirilmesine yönelik önerileri nelerdir?
2. Yöntem
Bu bölümde araştırmanın modeli, materyallerin geliştirilmesi,
çalışma grubu, veri toplama aracı, verilerin analizi, geçerlik ve güvenirliğe
ilişkin bilgilere yer verilmiştir.
2.1. Araştırma Modeli
Bu çalışmada betimsel araştırma yöntemlerinden özel durum
çalışması kullanılmıştır. Özel durum çalışmaları bir veya birkaç durumu,
olguyu ya da olayı sınırlı sayıda örneklem ile her yönüyle derinlemesine
inceleme olanağı sunmaktadır (Çepni, 2009). Bu nedenle, çalışmanın doğası
gereği özel durum çalışması yönteminin kullanılmasına karar verilmiştir.
Araştırmada izlenen süreç Şekil 1’de yer almaktadır.
Sosyal Bilimler Dergisi 184
Raporlaştırma
Verilerin analizi
Uygulamanın gerçekleştirilmesi
Pilot uygulamanın yapılması
Uygulama için izinlerin alınması
Uygulama okullarının belirlenmesi
Veri toplama araçlarının hazırlanması
Materyallerin geliştirilmesi
Görsel senaryonun oluşturulması
İçeriklerin belirlenmesi
E-değerlendirme için uygun yazılımların araştırılması
Alan yazın taraması
Şekil 1. Araştırma Süreci
2.2. E-değerlendirme Materyallerinin Geliştirilmesi
E-değerlendirme materyalleri hazırlanmadan önce Eskişehir Milli
Eğitim Müdürlüğü’nden (MEM) 5.sınıf ilgili ders kitapları alınmıştır
Araştırmacılar tarafından incelenen kitaplardaki her üniteden bilgisayar
ortamına aktarılabilecek alıştırmalar seçilmiştir. Seçilen alıştırmaları
bilgisayar ortamına aktarmak için Victoria Üniversitesi tarafından
geliştirilen, ücretsiz bir yazılım olan Hot Potatoes programı kullanılmıştır.
Yazılımın amacı öğretmenlerin herhangi bir konuda etkileşimli alıştırmalar
hazırlamalarını kolaylaştırarak bilgisayar destekli eğitime destek
sağlamaktır (Gülsün, 2007).
Materyallerin hazırlanma sürecinde Eğitim Programları ve Öğretim,
Bilgisayar ve Öğretim Teknolojileri Eğitimi bölümündeki öğretim üyeleri ile
fakültede yüksek lisans/doktora öğrencileri olan ders öğretmenlerinin
görüşüne başvurulmuştur. Hazırlanan materyalleri değerlendirmek,
uygulamadaki problemleri tespit etmek amacıyla Eskişehir’de özel bir
okulda pilot uygulama gerçekleştirilmiştir. Öğretmenlerden elde edilen
verilere göre programda gerekli düzenlemeler yapılarak son şekli verilmiştir
A. ARI, E.EREN, Ş. S. ÇAM, G. G. AKİFOVA, G. S. TAHİROVA 185
E-değerlendirme materyalleri çoktan seçmeli, boşluk doldurma,
doğru-yanlış, eşleştirme, metin düzenleme ve bulmaca olmak üzere altı
türde hazırlanmıştır.
2.3. Çalışma Grubu
Araştırmanın katılımcılarını, 2012-2013 öğretim yılında MEB’e bağlı
iki ortaokulda görev yapan 20 öğretmen ve aynı okulda 5.sınıfta öğrenim
gören 466 öğrenci oluşturmaktadır.
Uygulama, e-değerlendirme sayfasının projeksiyon cihazıyla
tahtaya/duvara yansıtılması, öğretmenin rehberliğinde alıştırılmaların
çözülmesi şeklinde planlanmıştır. Bu nedenle çalışma grubunun
belirlenmesinden önce Eskişehir Milli Eğitim Müdürlüğü (MEM)’nden
sınıflarında projeksiyon olan okulların isimleri alınmıştır. Bu okullar
arasından merkezde olan, sosyo-ekonomik durum, öğrenci ve öğretmen
oranı ve öğrenci başarısı yönünden şehir ortalamasına yakın okullar amaçlı
örnekleme yöntemlerinden tipik durum örneklemesiyle seçilmiştir (Yıldırım
ve Şimşek, 2008).
Araştırmada, öğretmenlerin görüşme sorularını içtenlikle
cevaplandırmaları için, katılımcıların isimleri ve görev yaptıkları okullar
belirtilmemiştir. Öğretmenlerinin görüşlerinden birebir alıntılar yapılırken
“Ö1,K,İngilizce” şeklinde kodlama sistemi kullanılmıştır. Tablo 1’de
katılımcı öğretmenler hakkında demografik bilgiler yer almaktadır.
Tablo 1. Öğretmenlerin Demografik Bilgileri
Cinsiyeti Branşı Eğitim
Durumu
Mesleki Kıdemi
(yıl)
Ö1 Kadın İngilizce Lisans 11
Ö2 Kadın Matematik Lisans 5
Ö3 Erkek Türkçe Lisans 11
Ö4 Kadın Fen Bilgisi Lisans 10
Ö5 Kadın Din Kültürü ve Ahlak
Bilgisi
Lisans 10
Ö6 Kadın Sosyal Bilgiler Lisans 11
Ö7 Kadın İngilizce Lisans 10
Ö8 Kadın İngilizce Yüksek Lisans 10
Ö9 Kadın Fen Bilgisi Lisans 11
Ö10 Kadın Fen Bilgisi Yüksek Lisans 18
Ö11 Kadın Din Kültürü ve Ahlak
Bilgisi
Lisans 20
Ö12 Erkek Din Kültürü ve Ahlak
Bilgisi
Lisans 15
Sosyal Bilimler Dergisi 186
Ö13 Kadın Matematik Lisans 6
Ö14 Kadın İngilizce Lisans 15
Ö15 Kadın Matematik Lisans 13
Ö16 Kadın Sosyal Bilgiler Lisans 19
Ö17 Erkek Türkçe Lisans 14
Ö18 Erkek Sosyal Bilgiler Lisans 15
Ö19 Kadın Din Kültürü ve Ahlak
Bilgisi
Lisans 16
Ö20 Kadın Türkçe Lisans 13
2.4. Veri Toplama Araçları
Özel durum yaklaşımının kullanıldığı bu araştırmada nicel ve nitel
veriler birlikte toplanmıştır. Bu şekilde nicel veriler nitel veriler ile
karşılaştırılarak veri çeşitliliği oluşturulmaya çalışılmıştır. Araştırmada
veriler, öğretmen ve öğrencilerden kapalı uçlu maddeleri ve açık uçlu
soruları içeren materyal değerlendirme formu ile toplanmıştır.
Öğretmenlere yöneltilen materyal değerlendirme formu, demografik
özellikleri belirlemeye yönelik beş soru ile materyalleri değerlendirmeye
dönük 20 kapalı uçlu madde ve 7 açık uçlu sorudan oluşmaktadır (Ekte
verilmiştir). Materyal değerlendirme formunun geliştirilmesinde literatürde
mevcut olan çeşitli eğitim yazılım değerlendirme formlarından
yararlanılmıştır. Formda yer alan kapalı uçlu maddeler Gülbahar ve Tınmaz
(2006) tarafından geliştirilen “eğitim yazılımının değerlendirilmesi”
formundan alınmıştır. Değerlendirme formunda yer alan açık uçlu sorularla
ise; öğretmenlerin, (1) e-değerlendirme materyalleri ile ilgili genel
düşüncelerini, (2) materyalleri kullanırken sorun yaşadılarsa ne tür sorunlar
yaşadıklarını, (3) daha önceden böyle bir materyal kullanıp kullanmadıkları
ve bu tür materyallerin gerekliliği konusundaki fikirlerini, (4) sınıf yönetimi
açısından olumlu ve olumsuz yönlerini, (5) öğrenciler için faydalarını, (6)
eksikliklerini, (7) iyileştirmeye yönelik önerilerini ortaya çıkarmayı
amaçlamaktadır. Öğrencilere yöneltilen materyal değerlendirme formunda
ise “Evet”, “Kararsızım”, “Hayır” seçeneklerinden oluşan 16 kapalı uçlu
madde ile materyal ile ilgili önerilerini belirlemeye dönük bir açık uçlu soru
yer almaktadır.
2.5. Verilerin Analizi
Materyal değerlendirme formu ile elde edilen nicel veriler frekans
ve yüzde değerleri hesaplanarak yorumlanmış ve betimsel analiz
yaklaşımıyla değerlendirilmiştir. Verilerin betimsel istatistikleri SPSS 16
paket programı kullanılarak yapılmıştır.
A. ARI, E.EREN, Ş. S. ÇAM, G. G. AKİFOVA, G. S. TAHİROVA 187
Nitel verilerin analizinde betimsel analiz yöntemi kullanılmıştır.
Betimsel analiz yaklaşımı, verilerin araştırma sorularının ortaya koyduğu
temalara göre organize edilmesine ve kullanılan sorular veya boyutlar
dikkate alınarak sunulmasına imkan vermektedir (Yıldırım ve Şimşek, 2003).
Veriler analize hazır hale getirildikten sonra araştırmacılar bütün dökümü
incelemiş, yazılı verileri 3 uzman ayrı ayrı kodlamışlardır. Temaların
oluşturulma sürecinde, alanyazın taramasına bağlı olarak araştırma soruları
ve araştırmanın kuramsal çerçevesi temel alınmıştır. Nitel verileri
araştırmada yer alan üç araştırmacı ayrı ayrı kodlamış, temaların
oluşturulma sürecinde ortak görüş birliğine varmışlardır. Bu kapsamda açık
uçlu sorulardan elde edilen temaların frekans ve yüzde değerleri
sunulmuştur. Bunun yanında öğretmen ve öğrencilerin görüşlerinden
bazıları örnek olarak verilmiştir.
2.6. Geçerlik ve Güvenirlik
Geçerlik, ölçülen şeyin ölçülmesi amaçlanan şeyle örtüşüp
örtüşmediği yada testin bireyin ölçülmek istenen özelliğini diğer özelliklerle
karıştırmadan ne derece ölçtüğüyle ilgilidir (Kuş, 2012; Büyüköztürk,
Çakmak, Akgün, Karadeniz, Demirel, 2011). Nitel araştırmada geçerlik ise
araştırmacının araştırdığı olguyu, var olduğu biçimiyle yansız gözlemesi
anlamına gelmektedir (Kirk ve Miller 1986; Akt. Yıldırım ve Şimşek, 2008).
Bu çalışmada farklı veri toplama yöntemleri kullanılarak elde edilen
verilerin birbiri ile ilişkilendirilerek sunulması yoluyla, geçerlik ve
güvenirlik sağlanmaya çalışılmış, verilere ilişkin frekans bilgilerinin
verilmesi ile çalışmada yanlılığı azaltma amaçlanmıştır (Yıldırım ve Şimşek,
2008).
Araştırmanın iç geçerliğini (inandırıcılığını) artırmak için materyal
değerlendirme formu hazırlanırken ilgili alanyazın incelenmiş ve kavramsal
bir çerçeve oluşturulmuştur. Bununla birlikte kodların ve temaların elde
edildiği öğretmenlerinin görüşlerinden birebir alıntı yapılması ile iç geçerlik
sağlanmıştır. Dış geçerlik kapsamında araştırma örneklemi gerekçeleriyle
sunulmuştur.
Araştırmada güvenirlik ise olayların farklı gözlemciler tarafından
aynı kategoriye bağlanması ya da aynı gözlemci tarafından farklı
zamanlarda aynı kategori ile ilişkilendirilmesidir (Altunışık, Coşkun,
Bayraktaroğlu ve Yıldırım, 2005). Bu doğrultuda araştırmanın iç
güvenirliğini (tutarlığını) sağlamak için izlenen süreçler açıkça tanımlanmış,
bulgular yorum yapılmadan doğrudan verilmiştir. Ham verilerden temalara
dönüştürme üç araştırmacı tarafından gerçekleştirilmiş, kodlamalar
karşılaştırılarak görüş birliğine varılmıştır. Dış güvenirliği (teyit
Sosyal Bilimler Dergisi 188
edilebilirliği) artırmak için araştırma sonucunda elde edilen bulguların,
yorum ve önerilerin ham verilerle karşılaştırmasında uzman görüşüne
başvurulmuştur (Yıldırım ve Şimşek, 2008).
3. Bulgular
Çalışmada elde edilen bulgular açık uçlu sorulara göre
sınıflandırılarak sunulmuştur. Bu bölümde nicel ve nitel verilerin
analizinden elde edilen bulgular birlikte yer almaktadır. Her bölümde
öncelikle anket sonuçları görüş sıklığına göre gruplandırılmış olup, bu
sonuçlar nitel veri kaynaklarından gelen verilerle karşılaştırmalı olarak
yorumlanmıştır. Bununla birlikte öğretmen ve öğrencilerin görüşlerinden,
doğrudan alıntılara yer verilmiştir.
3.1. Öğretmenlerin E-Değerlendirme Materyalleri İle İlgili
Görüşleri
Öğretmenlerden e-değerlendirme materyalindeki etkinlikleri içerik
ve tasarım yönünden değerlendirmeleri istenmiştir. Elde edilen bulgulara
göre öğretmenlerin e-değerlendirme materyalleri ile ilgili, genel olarak
olumlu görüşte oldukları söylenebilir. İçerik yönünden öğretmenlerin en
olumlu görüşlere sahip oldukları ifadeler; %95 oranında “Etkinlikler
konuların öğrenimini desteklemektedir.” ve %90 oranında “Etkinlikler
öğrenci başarısına olumlu katkıda bulunmaktadır.” maddeleridir. Tasarım
yönünden etkinliklerin değerlendirilmesine yönelik en olumlu görüşlere
sahip olan ifadeler ise; %95 oranında “Yazılım içerisinde okunabilirlik
sorunu yoktur.” %95 oranında “Yazılım ekranları arasında tutarlılık vardır.”
maddeleridir.
E-değerlendirme materyalleri ile ilgili görüşlerini almak için
öğretmenlere yöneltilen “E-değerlendirme materyalleri ilgili genel
görüşleriniz nelerdir?” açık uçlu sorusuna katılımcıların verdikleri cevaplar
“olumlu görüşler” ve “olumsuz görüşler” olmak üzere iki ayrı tabloda
gösterilmiştir. Öğretmenlerin materyal ile ilgili olumlu görüşleri Tablo 2’de
yer almaktadır.
A. ARI, E.EREN, Ş. S. ÇAM, G. G. AKİFOVA, G. S. TAHİROVA 189
Tablo 2. Öğretmenlerin E-Değerlendirme Materyalleri İle İlgili Olumlu Görüşleri
Kategoriler
Öğretmen
S %
Öğrencilerin derse olan ilgilerinin ve motivasyonlarının artması 18 90
Faydalı olması 9 45
Öğrenilenleri pekiştirmesi 6 30
Tablo 2 incelendiğinde katılımcıların hemen hemen hepsinin e-
değerlendirme materyallerini kullanma sürecinde, öğrencilerinin derse olan
ilgilerinin ve motivasyonlarının arttığı konusunda görüş bildirdikleri
görülmektedir. Katılımcılardan biri görüşünü şu şekilde bildirmiştir.
“Hazırlamış olduğunuz e-değerlendirme materyalleri öğrencinin dikkatini
çekme, öğrenciyi motive etme ve aktif kılma özelliğine sahip olması açısından
başarılı buldum. Öğrenilen konunun desteklenmesi açısından faydalı bir
etkinliktir.”*Ö20,K,Türkçe+
Nitel verilerin nicel verileri desteklediği görülmektedir. Nitekim
nicel verilerden elde edilen sonuçlara göre, katılımcıların %95’i, etkinliklerin
öğrenci başarısına olumlu katkıda bulunduğunu, %90’ı konuların
öğrenimini desteklediğini, %80’i öğrenciyi aktif kıldığını ve %75’i motive
ettiğini belirtmişlerdir. Bununla birlikte materyaller ile ilgili katılımcıların
olumsuz görüşleri Tablo 3’te içerik ve tasarım olmak üzere iki ayrı tema
altında sunulmuştur. Tablo 3. Öğretmenlerin E-Değerlendirme Materyalleri İle İlgili Olumsuz Görüşleri
Temalar Kategoriler
Öğretmen
S %
İçerik
Soru sayısının az olması 6 30
Kitaptaki alıştırmalarla benzer olması 5 25
Etkinlik sayısının az olması 3 15
Soruların kolay olması 2 10
Sosyal Bilimler Dergisi 190
Tasarım
Ekranın kullanışsız olması 5 25
Resim ve sesin az kullanılması 4 20
Dönütün yetersiz olması 3 15
Değerlendirme aracı ile içeriğin uyumsuzluğu 2 10
Tablo 3’e göre e-değerlendirme materyalleri, içerik yönünden en
çok, soru ve etkinlik sayısının az olması yönünden eleştirilmiştir. Nicel
verilerden elde edilen sonuçlarda da öğretmenlerin yarısı (%50) etkinliklerin
kapsamını yeterli bulmadığını belirtmiştir. Nitekim Ö4, “Öğrencilerin
ilgilerini çeken bir program fakat üniteler ile ilgili etkinliklerde soru sayısı az.”
[K,İngilizce+ diyerek görüşünü ifade ederken, Ö8 “Bu tür materyaller
öğrencilerin dikkatini çekiyor, ancak tek düzey olmaması gerekiyor. Aynı tip
alıştırmalar sürekli yapıldığında sıkıcı oluyor.” *K,İngilizce+ diyerek görüş
bildirmiştir.
E-değerlendirme materyalleri, tasarım yönünden en çok “ekranın
kullanışsız olması” ile “ resim ve sesin az kullanılması” yönünden
eleştirilmiştir. Nicel verilerden elde edilen sonuçlarda da “Sayfalar arası
bağlantıları yeterlidir: %50”, “Yeterince görsel unsur bulunmaktadır: %65”,
maddelerine katılım oranının diğerlerine göre oldukça düşük olduğu
dikkati çekmektedir. Konuyla ilgili bir öğretmen “Etkinlik sayısı az… Sesli
anlatım olmaması - yeterince dikkat çekmiyor.” *Ö18,K,Kimya+ şeklinde görüşünü
ifade etmiştir. Tasarımla ilgili eleştirilerden dönütlerin yetersiz olmasıyla
ilgili olarak Ö9 “Geri dönütler yeterli değil. Örneğin "doğru cevap oranı %16"
diye çıkıyor. Ama hangi sorularımız yanlış hangileri doğru söylemiyor. Nerede
yanlış yaptıklarını göremiyorlar.” *Ö7,K,İngilizce+ diyerek görüş bildirmiştir.
Değerlendirme aracı ile içeriğin uyumsuzluğuna ilişkin bir öğretmen
görüşünü, “Çocukların kağıt veya tahta üzerinde işlemler yapmaları gerekir. Fakat
ortam karanlık olacağından bu mümkün olmayacak. Zihinsel olarak da çok işlem
var, ama özellikle diğer soru tiplerine uygun değil.” *Ö13,K,Matematik+ diyerek
ifade etmiştir.
Öğretmenlerin E-değerlendirme Materyallerini Kullanırken
Yaşadıkları Sorunlar
“E-değerlendirme materyallerini kullanırken problem öğrencileriniz
yada siz bir problem yaşadınız mı?” sorusuna öğretmenlerin %45’i (9 kişi)
sorun yaşadığını belirtirken %40’ı (8 kişi) herhangi bir sorun yaşamadığını
ifade etmiştir. Sorun yaşadığını belirten katılımcılardan biri “…dediğim gibi
A. ARI, E.EREN, Ş. S. ÇAM, G. G. AKİFOVA, G. S. TAHİROVA 191
alıştırmalar esnasında cevapların tek tek yazılmak zorunda olması kötü.”
*Ö1,K,İngilizce+ şeklinde görüşünü ifade ederken bir başka katılımcı “Sürekli
ana ekrana dönme sıkıntısı sürekliliği olumsuz etkiliyor.” *Ö10,K,Fen Bilgisi]
diyerek görüşünü açıklamaktadır.
3.2. Öğretmenlerin E-değerlendirme Materyallerini Kullanım
Deneyimleri
Öğretmenlere yöneltilen “Daha önce böyle bir değerlendirme
materyali kullandınız mı” sorusuna öğretmenlerin çoğu (%60’ı; 12 kişi) daha
önce e-değerlendirme materyali kullandıklarını, %25’i ise kullanmadıklarını
belirtmişlerdir. Konuyla ilgili bazı öğretmenler, “Ben her ders kullanıyorum
zaten, bütün üniteleri bu şekilde işliyorum.”* Ö7,1,İngilizce+, “Evet daha önce böyle
bir araç kullandım "Morpa Kampus" hala kullanmaya devam ediyorum.”*Ö9,K,Fen
Bilgisi] şeklinde görüş bildirmişlerdir.
3.3. Öğretmenlerin E-değerlendirme Materyallerinin Gerekliliği
Konusunda Düşünceleri
Araştırmaya katılan öğretmenlerin çoğu (%60; 12 kişi) e-
değerlendirme araçlarının gerekli olduğunu düşünürken bir öğretmen
gereksiz olduğunu ifade etmiştir. Konuyla ilgili Ö5, “Derslerimizde konuyla
ilgili materyaller kullanmaya gayret ediyoruz. Hazırlanan bu şekildeki
değerlendirme materyalleri ders kitabının paralelinde hazırlandığı için daha faydalı
olduğunu düşünüyorum. İşlenen konunun arkasından bu etkinliklerin öğrenci
tarafından görsel olarak yapılması konunun pekişmesini kolaylaştırmaktadır.”
*Ö5,K, Din Kültürü+ demiştir. Bir başka öğretmen ise görüşünü şu şekilde
açıklamıştır: “Değerlendirme aracı ile konuların eşleştiğini düşünmüyorum.
Toplama işleminde eşleştirme yapmak gereksiz gibi. E-değerlendirme araçları için
önce uygun ortam gerekir ve öğretmen öğrenciye konuyu ekranda anlatmadıysa
yani konu anlatımında bilgisayar kullanılmıyorsa değerlendirmede kullanılamaz.”
*Ö13,K,Matematik+.
3.4. E-değerlendirme Materyallerinin Sınıf Yönetime Etkisi
“E-değerlendirme materyallerinin kullanımının sınıf yönetimi
açısından olumlu ve olumsuz yanları nelerdir?” sorusuna ilişkin
öğretmenlerin yarısı (%50; 10 kişi) herhangi bir olumsuz etkisinin
olmadığını belirtirken, diğer yarısı (%50; 10 kişi) ise sınıf yönetimini
sağlamada sıkıntı yaşadıklarını ifade etmişlerdir. Konuyla ilgili bazı
öğretmenlerin görüşüne aşağıda yer verilmiştir:
“Görsel olarak hazırlanan bu şekildeki materyalleri derste kullanırken sınıf
yönetimini sağlamak biraz daha güçleşiyor. Bu gibi etkinlikler yaptırabilmek için
hiçbir olumsuz şartın olmaması, bütün teknolojik araç ve gereçlerin kullanılabilir
durumda olması gerekiyor. Görsel etkinlikler öğrencinin dikkatini ve katılımını
Sosyal Bilimler Dergisi 192
artırdığı için öğrencilerin kontrolünü ve davranışlarını sağlamak
güçleşiyor.”*Ö5,K,Din Kültürü+
“…bilgisayar veya programla ilgili aksaklıklar olduğunda çocuklar sabırla
bekleyemiyorlar ve dersin işlenmesi acısından zaman kaybı oluyor.”
*Ö8,K,İngilizce+
Öğretmenlerden biri ise e-değerlendirme materyallerinin
laboratuvar ortamında kullanılmasının sınıf yönetimini kolaylaştıracağını
belirtmiş ve görüşünü “Öğrencilerin bireysel yanıtlamaları ve bilgisayarı
kendilerinin kullanması gereken etkinlikler var. Bilgisayar laboratuvarında sorular
yanıtlansa her öğrencinin kullanabileceği bilgisayar ortamı olsa bu değerlendirme
daha iyi olur.” *Ö14,K,İngilizce+ diyerek açıklamıştır.
3.5. E-değerlendirme Materyallerinin Öğrencilerin Derse Karşı
Tutumlarına Etkisi
Öğretmenlere yöneltilen “E-değerlendirme materyallerinin
öğrencilerin derse karşı tutumlarını nasıl etkilediğini düşünüyorsunuz?”
sorusuna öğretmenlerin verdiği cevaplar aşağıda yer almaktadır.
“Öğrencilerin derse ve konuya olan ilgi ve tutumlarını tabi ki olumlu
etkilediğini düşünüyorum. Klasik anlatım tekniğinin dışında yaptığınız farklı
uygulama ve teknikler öğrencinin konuyu daha rahat anlamasına ve konunun kalıcı
alınmasına katkı sağlamaktadır. Ders içinde ne kadar fazla anlatım tekniklerini
kullanırsanız anlatılan konu öğrencinin zihninde kalıcı hale gelmektedir.”
*Ö6,1,Sosyal Bilgiler+
“Derste gördüklerini farklı bir ortamda daha görmek ve soruları hemen
cevaplayabilmeleri onları memnun etti.”*Ö3,E,Türkçe+
“Kullanımı öğretmene kolaylık sağlıyor. Öğrencilerin derse karşı motive
ediyor.” *Ö5,K,Din Kültürü+
Öğretmen görüşlerine göre, sınıf ortamında e-değerlendirme
uygulamasının öğretme-öğrenme sürecine farklılık kattığı, böylece
öğrencilerin derse olan ilgilerini arttırdığı söylenebilir.
3.6. Öğretmenlerin E-değerlendirme Materyallerinin
İyileştirilmesine İlişkin Önerileri
Öğretmenlerin e-değerlendirme materyallerinin iyileştirilmesine
yönelik önerileri tasarım ve içerik olmak iki ayrı tema altında Tablo 4’te yer
almaktadır.
A. ARI, E.EREN, Ş. S. ÇAM, G. G. AKİFOVA, G. S. TAHİROVA 193
Tablo 4. Öğretmenlerin E-değerlendirme Materyallerinin İyileştirilmesine Yönelik Önerileri
Temalar Kategoriler
Öğretmen
S %
İçerik Farklı türde alıştırmalar eklenmeli 11 55
Soru sayısı artırılmalı 10 50
Daha zor sorular eklenmeli 4 20
Aşamalı olmalı ve ipucu verilmeli 3 15
Oyun tarzında olmalı 2 10
Tasarım Görsel öğeler daha çok kullanılmalı 8 40
Ses eklenmeli 5 25
Video eklenmeli 4 20
Daha kolay arayüz olmalı 4 20
Tablo 4’e göre öğretmenlerin e-değerlendirme materyallerinin içerik
yönünden iyileştirilmesine yönelik önerileri aşağıda sunulmuştur:
“E değerlendirmenin formatı değişmeli. Herşeyi kapsamaya çalışmak
yerine konuya göre seçilmeli. Aşamalı olmalı. Öğrencilere bazı tip sorular için
ellerine kopya verilmeli.” *Ö13,K,Matematik+
“Etkinliklerin sayısı çoğaltılabilir. Öğrencilerin düşüncelerini
aktarabilecekleri bölümler oluşturulabilir.” *Ö20,K,Türkçe+
“Seviye olarak biraz daha farklı sorular hazırlanabilir. Her soru kolayca
cevaplanınca onları zorlayacak sorular olmayınca düşüncelerini geliştirmede biraz
eksik kalıyor. Öğrencileri biraz düşünmeye itecek birkaç soru
eklenmeli.”*Ö2,K,Matematik+
“Öğrenciler oyun tarzında istiyorlar. İçerik daha fazla olmalı ve öğrenci
bölümleri kaçırmamak için elinden geleni yapmak zorunda kalmalı…”Ö19,E,Din
Kültürü+
Öğretmenlerin materyallerin geliştirilmesine ilişkin önerilerinin,
materyalle ilgili olumsuz düşünceleriyle paralel olduğu dikkati çekmektedir.
Sosyal Bilimler Dergisi 194
Öğretmenlerin çoğu, etkinlik sayısı ve çeşidini az bulurken önerilerini de
daha çok bu konulara ilişkin geliştirmişlerdir. Öğretmenlerin e-
değerlendirme materyallerinin tasarım yönünden iyileştirilmesine yönelik
önerilerine ilişkin bazı öğretmenlerin görüşleri aşağıda yer almaktadır.
“…Çocukların dikkatini çekecek daha çok resim eklenmeli.” *Ö6,K,Sosyal
Bilgiler]
"Listening" alıştırmaların olduğu etkinliklerde dinleme ses kayıtları da
olursa öğretmenin uygulaması açısından büyük kolaylık sağlar. Etkinlik sırasında
verilen "hata" veya "doğru" mesajları da resimle birlikte gelirse öğrenciler daha
motive olur.” *Ö6,K,Sosyal Bilgiler+
“Daha önce de belirtiğim gibi derste sınıf yönetimi esnasında gürültü
olmaması için soruların üzerine tıklayınca cevap gelebilir…Sorular sesli sorulabilir.
Geometrik şekillere hareketlilik verilebilir.” *Ö2,E,Matematik+
Elde edilen bulgulara göre, öğretmenlerin çoğu resim, ses ve
videoyu içeren çoklu ortam materyalleri ile e-değerlendirmenin
zenginleştirilmesini istemektedirler.
3.8. Öğrencilerin E-değerlendirme Materyalleri İle İlgili Görüşleri
Öğrencilerden e-değerlendirme materyalindeki etkinlikleri içerik,
beğeni ve görsellik yönünden değerlendirmeleri istenmiştir. Yanıtların
dağılımları Tablo 5’te yer almaktadır.
Tablo 5. Öğrencilerin E-değerlendirme Materyalleri İle İlgili Görüşleri
Maddeler Evet Kararsızım Hayır Boş Toplam
İÇERİK S % S % S % S % S %
Alıştırmaları kitaplarındaki konulara
uygun buldun mu? 412 88.4 44 9.4 8 1.7 2 .4 466 100
Alıştırmaların sayısı fazla mı? 245 52.6 130 27.9 90 19.3 1 .2 466 100
Alıştırmaları çözerken zorlandın mı? 41 8.8 59 12.7 365 78.3 1 .2 466 100
Alıştırmaları faydalı buldun mu? 385 82.6 57 12.2 20 4.3 4 .9 466 100
Alıştırmaları çözerken yardıma
ihtiyaç duydun mu? 51 10.9 61 13.1 351 75.3 3 .6 466 100
BEĞENİ
Alıştırmalar dikkatini çekti mi? 320 68.7 76 16.3 69 14.8 1 .2 466 100
Alıştırmaları çözerken keyif aldın mı? 334 71.7 91 19.5 37 7.9 4 .9 466 100
A. ARI, E.EREN, Ş. S. ÇAM, G. G. AKİFOVA, G. S. TAHİROVA 195
Sence arkadaşların da bu uygulamayı
beğendi mi? 229 49.1 195 41.8 40 8.6 2 .4 466 100
Alıştırmalar derse olan ilgini arttırdı
mı? 304 65.2 98 21.0 61 13.1 3 .6 466 100
Her konu için böyle bir uygulama
yapmak ister misin? 346 74.2 79 17.0 38 8.2 3 .6 466 100
Her ders için böyle bir uygulama
yapmak ister misin? 346 74.2 71 15.2 45 9.7 4 .9 466 100
Evde ders çalışırken de bu
uygulamayı kullanmak ister misin? 340 73.0 54 11.6 65 13.9 7 1.5 466 100
GÖRSELLİK
Kullanılan resimler yeterli mi? 259 55.6 95 20.4 110 23.7 2 .4 466 100
Kullanılan resimler sence konulara
uygun mu? 347 74.5 73 15.7 46 9.9 - - 466 100
Arka plandaki renkler gözünü yordu
mu? 97 20.8 72 15.5 295 63.3 2 .4 466 100
Her ünite için farlı bir renk
kullanılması sence karmaşık bir
görüntü oluşturuyor mu?
96 20.6 61 13.1 306 65.7 3 .6 466 100
Tablo 5 incelendiğinde öğrencilerin en çok olumlu yanıt verdikleri
ifadeler; alıştırmaları kitaplarındaki konulara uygun (%88) ve faydalı (%83)
buldukları ayrıca alıştırmaları çözerken zorlanmadıklarına (%78) ilişkin
sorular olduğu görülmektedir. Diğerlerine göre öğrencilerin daha az
katıldıkları sorular ise %56 oranında kullanılan resimlerin yeterli olması ve
%53 oranında alıştırmaların sayısının fazla olmasıdır.
3.9. Öğrencilerin E-değerlendirme Materyallerinin İyileştirilmesine
Yönelik Önerileri
Öğrencilere yöneltilen “Uygulamada başka neler olmasını isterdin?”
açık uçlu sorusuna verilen cevaplar ve oranları Tablo 6’da yer almaktadır.
Tablo 6.Öğrencilerin E-değerlendirme Materyallerinin İyileştirilmesine Yönelik Önerileri
Kategoriler Öğrenci
Sosyal Bilimler Dergisi 196
S %
Başka bir şey istemezdim 54 12
Eğitici oyunlar 45 10
Daha çok soru 31 7
Ses (sesli anlatım, sesli alıştırmalar, müzik, şarkı) 30 6
Daha çok resim 27 6
Daha farklı alıştırma türleri 26 6
Daha eğlenceli 20 4
Daha dikkat çekici 15 3
Daha zor soru 14 3
Konu anlatımı 12 3
Tablo 6 incelendiğinde öğrencilerin önerilerinin öğretmenlerin
önerileriyle uyuştuğu görülmektedir. Her ne kadar öğrencilerin bir kısmı
materyali yeterli bulsalar da diğerleri e-değerlendirme materyallerinin daha
çok görsel, video ve ses ile daha eğlenceli hale getirilmesini önermektedir.
Bununla birlikte daha çok soru, daha farklı etkinliklerle içeriğin
oyunlaştırılmasını talep etmektedirler. Konuyla ilgili aşağıda bazı
öğrencilerin görüşlerinden örnekler yer almaktadır:
“Daha fazla soru olmasını ve soruların azıcık daha fazla zor olmasını isterim.
Resimlerin konulara uygun olmasını isterim.”
“Güzeldi ama daha çok soru ve eğlendiren sesler olabilir ve daha renkli
olabilir.”
“Eğlenmek için konularla ilgili oyun biçiminde uygulamalar olmasını
isterdim.”
“Sesli alıştırmalar olmasını isterdim.
4. Sonuç, Tartışma ve Öneriler
Bu bölümde, araştırmadan elde edilen bulgulara dayalı olarak
ulaşılan sonuçlar, bu sonuçlara yönelik yorumlar ve öneriler yer almaktadır.
A. ARI, E.EREN, Ş. S. ÇAM, G. G. AKİFOVA, G. S. TAHİROVA 197
Araştırmadan elde edilen bulgulara göre öğretmenler hazırlanan e-
değerlendirme materyallerinin içeriğinin büyük oranda konuların
öğrenilmesini destekler nitelikte olduğunu, öğrencilerin ilgisini çektiğini ve
öğrenci başarısına olumlu katkıda bulunabileceğini belirtmişlerdir. Koç
(2004) bilişim teknolojileri destekli öğretimin öğrencinin tutumunda ve
iletişimde olumlu yönde değişimlere fırsat sunduğunu ifade ederken
Buzzetto-More ve Alade (2006) de bilişim teknolojilerini temel alan
öğretimde öğrenci motivasyonunun ve akademik başarının arttığını dile
getirmişlerdir.
Gürol, Donmuş ve Arslan’ın (2012) yaptığı çalışmada sınıf
öğretmenlerinin, FATİH projesi ile öğrencilerin daha aktif bir şekilde derse
katılımının mümkün olacağı düşüncesine sahip olduklarını ortaya
koymuşlardır. FATİH projesi ile e-değerlendirme imkanlarının daha fazla
artacağı, öğrencinin büyük oranda bireyselliğini ön plana çıkarıp kendi
başına bir şeyler yapabilmesinin mümkün olabileceği söylenebilir.
Geleneksel öğretimde sınıf içerisinde birkaç aktif öğrenci ile dersin
yürütülüp diğerlerinin sessiz bir şekilde ders sonunun gelmesini beklediği
süreçleri geride bırakan bu proje ile her öğrencinin derse aktif katılımı
sağlanabilir.
Çalışmadan elde edilen nitel veriler de nicel verileri destekler
niteliktedir. E-değerlendirme materyallerinin öğrencilerin derse olan ilgisini
ve motivasyonunu arttırdığını düşünen öğretmenler aslında başarının ilk
adımlarının bu proje ile desteklendiğini ifade etmektedirler. Akbaba’nın
(2006) da belirttiği gibi motivasyonu yüksek olan bir bireyin derse ilgisi
yüksek olur ve bunlara bağlı olarak özel bir durumu olmadığı sürece başarı
göstermesi beklenir. Çalışmada öğretmenlerin olumlu görüşlerinin benzer
durumlarda yoğunlaştığı ve nicel-nitel verilerin birbirini desteklediği
görülmektedir.
Öğretmenlerin kullandıkları e-değerlendirme materyallerine ilişkin
olumsuz görüş bildirdikleri konuların başında soru ve etkinlik sayısının
yetersiz olması gelmektedir. Bilişim teknolojileri destekli öğretim
projelerinde üniteye göre etkinlik kapsamı ne kadar geniş olursa öğretmenin
işinin o kadar kolaylaştığı söylenebilir. Sınıf düzeyine uygun ve öğrenci
isteği doğrultusunda seçilebilecek değerlendirme materyali sayısının fazla
olması aslında bir avantaj olarak görülse de bazı noktalarda dezavantaj
olarak düşünülebilir. Öğretilen konunun amacından sapması, sürenin
verimsiz kullanılması ve öğrenci dikkatinin dağılması gibi olumsuz
durumlarla karşılaşılması olasıdır. Bu durumlar göz önünde
bulundurulduğunda sınıfta disiplin problemleri ile karşılaşılması kaçınılmaz
olabilir. Nitekim Akbıyık ve Seferoğlu’nun (2007) çalışmalarında öğretmen
Sosyal Bilimler Dergisi 198
görüşlerine göre, bilgisayarla öğretimin sağlandığı derslerde disiplin
problemlerinin en fazla yaşanan problemlerden biri olması sonucu, bu
görüşü destekler niteliktedir.
Öğretmenlerin olumsuz görüş bildirdikleri bir diğer konu ise,
hazırlanan e-değerlendirme materyallerinin tasarımıyla ilgili olarak ekranın
kullanışsız bir formatta olmasıdır. Buna göre dersler arası geçişler ve sorular
arası geçişler gibi konularda bir karmaşa olduğu ortaya çıkmıştır. Bununla
birlikte öğretmenler e-değerlendirme materyallerinde yeteri kadar görsel
öğe, ses ve video gibi çoklu öğrenme ortamı sunan etkinliklerin yetersiz
olmasından yakınmışlardır. Öğretmenlerin görüşlerine göre de
desteklendiği gibi aslında bir öğretim materyalinde resim, grafik, renk gibi
görsel öğeler ile mümkün olduğunda öğrencinin dikkatini çekecek nitelikte
ses ve video gibi işitsel öğelerinde yer alması materyalin kalitesini
arttırmaktadır (Özen ve Karaman, 2001).
Öğretmenlerin çoğunun, araştırma kapsamında hazırlanan e-
değerlendirmeye benzer ders materyali kullandıkları tespit edilmiştir.
Yenilik ve Eğitim Teknolojileri Genel Müdürlüğü tarafından tasarlanan
dijital içeriklerin bulunduğu Eğitim Bilişim Ağı (EBA)’nda çeşitli firmaların
hibe ettiği yazılımlar, eğitsel siteler ve yardımcı ders kitaplarıyla verilen
yazılımlar e-değerlendirme imkanı sunduğu için bu yönde dersi verimli hale
getirdikleri sürülebilir. Buradan esnek zaman sağlanırsa, öğretmenin ilgileri
doğrultusunda bu tür yazılımları etkin bir şekilde kullanabilecekleri
söylenebilir.
Öğrencilerin e-değerlendirme materyallerine olan ilgilerinin ve
motivasyonlarının yüksek olduğu ortaya çıkmasına rağmen öğretmenlerin
bir kısmı sınıf yönetimini sağlamada zorlandıklarını ifade etmişlerdir. Derse
ilgisi ve motivasyonu yüksek olan öğrencilerin bulunduğu bir sınıfta sınıf
yönetiminin sağlanmasının kolay olduğu düşünülmektedir. Nitekim
Akbaba (2010) sınıfta motivasyonun yüksek olması ile sınıf yönetiminin
kolaylaştığı ileri sürülmektedir. Bununla birlikte öğrenmeye istekli
öğrencinin sınıf başarısını arttırdığı bilinen bir gerçektir. Öncü (2001) de
öğrenci motivasyonundaki artış ile sınıftaki problem ve sıkıntıların
azaldığını ve dolayısıyla sınıf yönetiminin olumlu yönde etkilendiğini ifade
etmiştir.
Öğrenci davranışlarının yanında öğretmenin de teknik
aksaklıklardan dolayı sınıf yönetimini sağlamada sıkıntılar
yaşayabilmektedir. Araştırma kapsamındaki öğretmenlerin değerlendirme
materyalinin kullanımına yönelik problemlerle karşılaştıklarını ve sınıf
yönetimini sağlayamadıklarını ifade etmişlerdir. Bir kısmının da
değerlendirme materyalinin içeriğinin öğrenci seviyesine göre
A. ARI, E.EREN, Ş. S. ÇAM, G. G. AKİFOVA, G. S. TAHİROVA 199
farklılaşmadığı ve bu sebeple sınıf bütünlüğünün sağlanmadığını ifade
ettikleri tespit edilmiştir. Sınıf yönetimi açısından bazı problemler
yaşanmasına rağmen bu materyallerin öğretimi kolaylaştırdığı
düşünülebilir. Hazır değerlendirme materyalleri öğretmenin önceden
hazırlık yapması gibi zaman harcayan durumları ortadan kaldırmakla
beraber sınıf içerisinde her öğrenciye ulaşmak için de oldukça elverişli ortam
sağlamaktadır.
Araştırmada öğretmenlerin e-değerlendirme materyallerinin
iyileştirilmesine yönelik önerileri tasarım ve içerik olmak iki ayrı tema
altında toplanmıştır. Öğretmenlerin çoğu resim, ses ve videoyu içeren çoklu
ortam materyalleri ile e-değerlendirmenin zenginleştirilmesini
istemektedirler. Talu’nun (1999) da belirttiği üzere çok yönlü bir ders
sürecinin hazırlanması çoklu zeka yöntemleri ile mümkün kılınabilir. Bu da
öğrencide öğrenmeyi kolaylaştırdığı gibi kalıcılığı da sağlamaktadır. Bu
bakımdan araştırma kapsamında öğretmenlerin materyalleri
zenginleştirmeye yönelik sundukları bu öneri eğitim öğretim bağlamında
oldukça anlamlı görülmüştür. Nitekim Dursunoğlu (2010) öğrencilerin duyu
organlarına ne kadar çok hitap edilirse öğrenmelerinin o kadar anlamlı
olduğu ve beş duyu organı ne kadar verimli kullanılırsa öğrenmenin o
kadar kalıcı olduğunu ifade etmektedir.
İçeriğe yönelik olarak ise öğretmenler özellikle soru sayısının
arttırılması üzerinde durmuşlardır. Araştırma kapsamında hazırlanan e-
değerlendirme materyalleri ders kitaplarını desteklemeye yönelik
hazırlanmıştır. Fakat bu şekilde etkinlik çeşitlerinin sınırlılığından
yakınılmış, söz konusu etkinliklerin genişletilmesi önerilmiştir. Öğretmen
görüşleri, doğru-yanlış, boşluk doldurma, eşleştirme, bulmaca ve çoktan
seçmeli değerlendirme türlerinin dışında tanılayıcı dallanmış ağaç,
yapılandırılmış grid, kelime ilişkilendirme, kavram haritaları ve balık kılçığı
tekniği gibi alternatif değerlendirme türlerine yönelme gerekliliğini ortaya
koymaktadır.
Öğrencilerin de hazırlanan e-değerlendirme materyallerine ilişkin
görüşleri alınmıştır. Ortaya çıkan sonuçlara göre öğrencilerin büyük bir
çoğunluğu etkinlikleri kitaplarındaki konularla uyumlu ve oldukça faydalı
bulmuşlardır. Ayrıca etkinlikleri yaparken zorlanmadıkları sonucuna
ulaşılmıştır.
Öğrencilerin e-değerlendirme materyalinin iyileştirilmesine yönelik
önerilerinin öğretmenlerin önerileriyle örtüştüğü görülmektedir. Öğrenciler
e-değerlendirme materyallerinin daha çok görsel, video ses ile daha
eğlenceli hale getirilmesini ve farklı etkinliklerle içeriğin oyunlaştırılmasını
talep etmektedirler. Çocukluk döneminde etkin bir yere sahip olan oyun
Sosyal Bilimler Dergisi 200
çocuğun bulunduğu her alanda yer almaktadır. Günlük hayatla bir bütün
haline gelen oyunla aslında çocuk bir yaşam biçimi ve hayata hazırlanma
şeklidir (Yavuzer, 1987). Bu yüzden öğrencilerden böyle bir talep gelmesi
beklenen bir durum olarak değerlendirilebilir. Hayatında oyunu bu kadar
önemseyen bir kesime eğitimin de bu yolla sağlanması eğitimde kalıcılığı
arttırıp öğretmene kolaylık sağlamaktadır. Yapılan araştırmalarla oyunla
öğretimin öğrencinin başarısını arttırdığı ve derse yönelik olumlu bir tutum
geliştirmesine yardımcı olduğu saptanmıştır (Altunay, 2004; Işık, 2007).
Araştırma bulgularına göre elde edilen sonuçlara yönelik önerilere aşağıda
yer verilmiştir.
FATİH projesi içeriğinin amacına hizmet edebilmesi için hazırlanan
bu e-değerlendirme materyalleri milli eğitim kapsamındaki devlet
okullarında ve özel okullarda uygulanabilir. Her derse uygunluğu
söz konusu olan bu e-değerlendirme materyallerinin kullanımının
kolaylığı bakımından yaygınlaştırılmasının mümkün olduğu
söylenebilir.
Daha kullanışlı bir e-değerlendirme materyali tasarımı için maddi
destekler sağlanarak farklı yazılımlar kullanılabilir. Ekranda yer
alan bazı yönergelerin veya soruların sesli olarak sunumu,
görselliğin arttırılması, etkinliklerde yer alan sorular için geri
bildirimlerin arttırılması ile flash vb. ortamlarda hazırlanan çoklu
ortamlar ile ekranın kullanışlılığı arttırılabilir.
Bilgisayar ortamına bağlı olarak dersi yürütmeye hazır olan
öğretmenlere gerekli eğitimler verilerek bu tür programları
kullanmaları yaygınlaştırılabilir.
Derse olan ilgisi ve akademik başarı düzeyi yüksek olan öğrenciler
diğerlerine göre verilen etkinlikleri daha önce bitirdiklerinde
sıkılmamaları için onlara alternatif etkinlikler sunulması gerektiği
belirlenmiştir. Hazırlanan e-değerlendirme materyallerinde
yapılacak düzenlemelerle sınıf yönetiminde yaşanan aksaklıklar da
giderilebilir.
E-değerlendirme materyallerinin zenginleştirilmesi için daha çok
alternatif ölçme-değerlendirme türlerinden faydalanılabilir.
Tanılayıcı dallanmış ağaç, yapılandırılmış grid, kelime
ilişkilendirme, kavram haritaları ve balık kılçığı tekniği gibi çeşitli
alternatif değerlendirme türleri farklı yazılım programları desteği ile
oluşturulabilir. Bunların yanında ses ve video tabanlı kısa etkinlikler
de bu dökümana eklenebilir.
A. ARI, E.EREN, Ş. S. ÇAM, G. G. AKİFOVA, G. S. TAHİROVA 201
Kaynakça
Akbaba S. (2006). Eğitimde motivasyon. Kazım Karabekir Eğitim Fakültesi
Dergisi, 13, 346.
Akbıyık C. ve Seferoğlu, S.S. (2009). Bilişim teknolojileri öğretmenlerinin
öğrenci beklentilerine ilişkin görüşleri ve derslerde karşılaştıkları
disiplin sorunları, Çukurova Üniversitesi Eğitim Fakültesi Dergisi, 3(36):
39-52.
Alkan T., Bilci A., Akdur T. E., Temizhan O. ve Çiçek H. (2011, Şubat).
Fırsatları arttırma teknolojiyi iyileştirme hareketi (FATİH) projesi.
Uluslararası Bilgisayar ve Öğretim Teknolojileri Sempozyumu,
Elazığ.
Altunışık, R., Coşkun, R., Bayraktaroğlu, S. ve Yıldırım, E. (2005).
Sosyal bilimlerde araştırma yöntemleri. Sakarya: Sakarya Kitabevi.
Buzzetto-More, N. ve Guy, R. (2006). Incorporating the hybrid learning
model into minority education at a historically black university.
Journal of Information Technology in Education, 5, 153-164.
Büyüköztürk, Ş., Çakmak, Ebru K., Akgün, Ö. E., Karadeniz, Ş. ve Demirel,
F. (2011). Bilimsel araştırma yöntemleri (8.baskı). Ankara: Pegem A
Yayıncılık.
Çepni, S. (2009). Araştırma ve proje çalışmalarına giriş (4. Baskı). Trabzon:
Derya Kitapevi.
Dursunoğlu, H. (2010). İlk okuma yazma öğretiminde sesi sezdirmeye
yönelik olarak yararlanılabilecek bazı görseller. Erzincan Üniversitesi
Eğitim Fakültesi Dergisi, 12(1): 91-105.
Gülbahar, Y ve Tinmaz, H. (2006). Implementing Project-Based Learning and
e-Portfolio Assesment in an Undergraduate Course. Journal of
Research on Technology in Education, 38(3), 309-327.
Gülbahar, Y. (2013). E-değerlendirme. K. Çağıltay ve Yüksel Göktaş (Ed.).
Öğretim teknolojilerinin temelleri: Teoriler, araştırmalar, eğilimler.
Ankara: Pegem A Yayıncılık.
Gülsün, R. (2007). Hot potatoes kullanarak etkileşimli alıştırmalar
hazırlamak. Erişim adresi:
http://yabancidil.info/downloads/dokumanlar/hotpots6tr.pdf,
Erişim tarihi: 15.07.2013
Sosyal Bilimler Dergisi 202
Gürol, M., Donmuş V. ve Arslan, M. (2012). İlköğretim kademesinde görev
yapan sınıf öğretmenlerinin FATİH projesi ile ilgili görüşleri. Eğitim
Teknolojileri Araştırmaları Dergisi. 3(3).
Kayaduman H., Sırakaya M. ve Seferoğlu S. (2011, Şubat). Eğitimde FATİH
projesinin öğretmenlerin yeterlik durumları açısından incelenmesi.
Akademik Bilişim’ II-XIII. Akademik Bilişim Konferansı Bildirileri,
İnönü Üniversitesi, Malatya.
Koç, M. (2004). Öğrenme teorilerinin etkili teknoloji entegrasyonuna ve
hizmet öncesi öğretmen eğitimine etkileri: Eleştirel literatür
taraması. Türk Fen Eğitimi Dergisi, 2(1), 27–32.
Kuş, E. (2012). Nicel-nitel araştırma teknikleri (4.baskı).Ankara: Anı Yayıncılık.
Love, T. ve Cooper, T. (2004). Designing online information systems for
portfolio-based assessment: Design criteria and heuristics. Journal of
Information Technology Education, 3, 65-81. 28. 07.2013 tarihinde
http://jite.org/documents/Vol3/v3p065-081-127.pdf adresinden
alınmıştır.
MEB (2011). Fatih Projesi-Eğitim Teknolojileri Genel Müdürlüğü
http://fatihprojesi.meb.gov.tr/site/index.php. adresinden 10.07.2013
tarihinde ulaşılmıştır.
Özen, Ü. ve Karaman, S. (2001). Web tabanlı uzaktan eğitimde sistem
tasarımı. Akdeniz Üniversitesi İİBF Dergisi, 1 (2): 81-102.
Polat, C. Coşkun ve Odabaş, H. (2008). Bilgi toplumunda yaşam boyu
öğrenmenin anahtarı: Bilgi okuryazarlığı. Küreselleşme,
Demokratikleşme ve Türkiye Uluslararası Sempozyumu, Antalya.
Seferoğlu, S.S. (2007). İlköğretim bilgisayar dersi öğretim programı: Eleştirel
bir bakış ve uygulamada yaşanan sorunlar. Eurasian Journal of
Educatioanl Research, 29, 99-111.
Talu, N. (1999). Çoklu zeka kuramı ve eğitime yansımaları. Hacettepe
Üniversitesi Eğitim Fakültesi Dergisi, 15: 165-172.
The Joint Information Systems Committee (JISC). (2007). Effective practice
with e-assessment. www.jisc.ac.uk/elearningocus adresinden
05.07.2013 tarihinde ulaşılmıştır
Vendlinski, T., ve Stevens, R. (2002). Assessing student problem-solving
skills with complex computer based tasks. Journal of Technology,
Learning, and Assessment, 1 (3).
A. ARI, E.EREN, Ş. S. ÇAM, G. G. AKİFOVA, G. S. TAHİROVA 203
Yıldırım, A. ve Şimşek, H. (2008). Sosyal bilimlerde nitel araştırma yöntemleri
(6.baskı). Ankara: Seçkin Yayıncılık.