UCZEŃ Z OBNIŻONĄ SPRAWNOŚCIĄ
INTELEKTUALNĄ
opracowała:Joanna Morawska
UCZEŃ Z OBNIŻONĄ SPRAWNOŚCIĄ INTELEKTUALNĄ
Inteligencja niższa niż przeciętna (ang. borderline
intellectual functioning, borderline intelligence) to poziom sprawności
intelektualnej mieszczący się pomiędzy -1,01 a -2,00
odchyleniem standardowym, który zaliczany jest do tzw.
szeroko rozumianej normy
(APA, 2000; Kostrzewski, 1981).
W zależności od użytych metod badawczych, iloraz
inteligencji osób z niższą niż przeciętna sprawnością
intelektualną mieści się w przedziale:
skala Psyche - Cattell i Stanford - Binet I.I. 69-83,
skala Wechsler I.I.70-84,
stanowi kryterium różnicujące przy rozpoznaniu
dysleksji rozwojowej!
KLASYFIKACJA POZIOMU SPRAWNOŚCI INTELEKTUALNEJ
POMIĘDZY -1,01 A -2,00 ODCHYLENIEM STANDARDOWYM
Zgodnie z przyjętą w 1968 roku VIII rewizją Międzynarodowej
Klasyfikacji Chorób i Przyczyn Zgonów Światowej Organizacji
Zdrowia (ICD-8), omawiany poziom inteligencji został uznany za
pogranicze normy intelektualnej („pogranicze upośledzenia”).
Wcześniej poziom ten interpretowany był jako nieznaczny
niedorozwój umysłowy, bowiem upośledzenie umysłowe
rozpoznawane było w przypadku wyników mieszczących się poniżej -
2,01 odchylenia standardowego.
KLASYFIKACJA POZIOMU SPRAWNOSCI INTELEKTUALNEJ
POMIĘDZY -1,01 A -2,00 ODCHYLENIEM STANDARDOWYM
1980 IX rewizja Międzynarodowej Klasyfikacji Chorób
i Przyczyn Zgonów Światowej Organizacji Zdrowia (ICD-9)
• dla poziomu inteligencji pomiędzy -1,01 a -2,00 odchyleniem
standardowym wprowadzono termin „inteligencja niższa niż
przeciętna” (ang. borderline intelligence) i ostatecznie uznano, że ten
poziom funkcjonowania intelektualnego należy do obszaru szeroko
rozumianej normy.
KLASYFIKACJA POZIOMU SPRAWNOSCI INTELEKTUALNEJ
POMIĘDZY -1,01 A -2,00 ODCHYLENIEM STANDARDOWYM
Zgodnie z klasyfikacją Amerykańskiego Towarzystwa
Psychologicznego DSM-IV-TR z 2000 roku, iloraz inteligencji
odpowiadający niższemu niż przeciętny poziomowi funkcjonowania
umysłowego mieści się w granicach 71-84 (pomiędzy -1,01 a -2,00
odchyleniem standardowym) i jednoznacznie rozumiany jest jako
pogranicze – stan sprawności intelektualnej, który mieści się
w szerokich granicach normy intelektualnej.
TERMINOLOGIA
Początkowo klasyfikowano jako górną granicę upośledzenia
umysłowego ( „nieznaczne upośledzenie umysłowe”),
później uznano za formę graniczną pomiędzy upośledzeniem
a normą intelektualną („pogranicze upośledzenia”).
TERMINOLOGIA
Obecnie w polskiej literaturze stosuje się terminy:
„inteligencja niższa niż przeciętna”, „niższy niż
przeciętny rozwój umysłowy”, „niższy niż przeciętny
poziom sprawności intelektualnych”, „dzieci z szeroko
rozumianej normy”, „dzieci z obniżoną sprawnością
intelektualną”, „dzieci z trudnościami w nauce”.
FUNKCJONOWANIE POZNAWCZE UCZNIÓW Z INTELIGENCJĄ NIŻSZĄ NIŻ PRZECIĘTNA
ZABURZENIA PIERWOTNE
FUNKCJONOWANIE POZNAWCZE UCZNIÓW Z INTELIGENCJĄ NIŻSZĄ NIŻ PRZECIĘTNA
Uczniowie charakteryzują się m.in.:trudnością w wewnętrznej organizacji nowo nabytej wiedzy i integrowaniu jej z
już posiadaną (stąd wolne tempo uczenia się),trudnościami w generalizowaniu wiedzy oraz wykorzystywaniu jej w różnych
dziedzinach,problemami w opanowaniu materiału o charakterze abstrakcyjnym (ze względu
na bardzo słabą pamięć krótkotrwałą dzieci te zdecydowanie łatwiej pracują i
uczą się na materiale konkretnym),niskim poziomem umiejętności myślenia przyczynowo-skutkowego,trudnościami w dokonywaniu porównań między zbiorami (różnicowanie i
szukanie podobieństw),
FUNKCJONOWANIE POZNAWCZE UCZNIÓW Z INTELIGENCJĄ NIŻSZĄ NIŻ PRZECIĘTNA
słabą umiejętnością wyodrębniania cech istotnych od nieistotnych,
trudnościami w dokonywaniu uogólnień, szczególnie o charakterze werbalnym,
potrzebą dodatkowych, regularnych ćwiczeń w celu utrwalania materiału
szkolnego (najlepiej w postaci eksperymentu czy poprzez odnoszenie się
do konkretnych sytuacji, „przykładów z życia”),
przeciętnym poziomem pamięci mechanicznej (uczą się „na pamięć”
bez zrozumienia treści),
bardzo słabą motywacją do nauki szkolnej.
(Shaw, 2008; E. Gombert (1992)
NIEJEDNORODNOŚĆ GRUPY DZIECI Z INTELIGENCJĄ NIŻSZĄ NIŻ PRZECIĘTNA
Myślenie charakteryzuje: konkretyzm, mała samodzielność, niski
poziom krytycyzmu, mała produktywność, sztywność, mała
oryginalność, wolne tempo (Bogdanowicz 1985).
słaby rozwój myślenia pojęciowo-słownego, konsekwencje:
trudności w rozumieniu i opanowaniu nowych informacji,
szczególnie o charakterze abstrakcyjnym, rozwiązywaniu
nowych zadań, adaptacji do nowych sytuacji.
FUNKCJONOWANIE POZNAWCZE UCZNIÓW Z INTELIGENCJĄ NIŻSZĄ NIŻ PRZECIĘTNA
W szkole wymagają wielu powtórzeń, ćwiczeń utrwalających nowe
umiejętności, ze względu na wolne tempo uczenia się.
Tempo pracy uczniów na lekcji jest wolniejsze, przez co nie
nadążają za resztą klasy.
W środowisku szkolnym funkcjonują więc poniżej stawianych im
wymagań i oczekiwań, z trudem realizują założenia podstawy
programowej kształcenia ogólnego, jak i konkretne wymagania
nauczycieli w proponowanych przez nich programach nauczania.
FUNKCJONOWANIE UCZNIÓW Z INTELIGENCJĄ NIŻSZĄ NIŻ PRZECIĘTNA
ZABURZENIA WTÓRNE
niskie wyniki w nauce; są one często niewspółmierne
do wysiłku włożonego w opanowanie materiału,
motywacja do nauki jest niska,
uczniowie uważają się za gorszych
zaczynają unikać szkoły,
z kolejną porażką budują negatywny obraz własnej osoby,
co obniża wiarę we własną skuteczność i niekorzystnie
wpływa na rozwój osobowości,
rówieśnicy rzadko nawiązują z nimi pozytywne relacje
koleżeńskie.
nauczyciele mogą przyczyniać się do pogorszenia sytuacji szkolnej
tych dzieci, uważając je za niezdolne lub leniwe,
ofiary przemocy szkolnej, głównie ze strony swoich kolegów,
ale niekiedy i nauczycieli,
gdy okres frustracji trwa dłużej, rodzi się agresja wobec siebie
i otoczenia,
obserwuje się narastające trudności w zachowaniu i przystosowaniu
się do warunków obowiązujących w szkole,
motywacja z roku na rok się obniża, rodzi się poczucie wyuczonej
bezradności i nierzadko na tym tle – zaburzenia emocjonalne
o charakterze depresji, nerwicy, fobii szkolnej, a nawet myśli i czyny
samobójcze.
ODLEGŁE NASTĘPSTWA NIEPOWODZEŃ SZKOLNYCH
ze względu na nawarstwiające się problemy uczniowie opuszczają szkołę jeszcze przed
jej ukończeniem,
ze względu na niskie osiągnięcia w szkole (niski poziom wykształcenia) i problemy
emocjonalne, stanowią „grupę ryzyka” i w przyszłości zagrożone są wykluczeniem
społecznym.
Steven Shaw (2008) wskazuje, że uczniowie z inteligencją borderline są zagrożeni
drugorocznością, porzuceniem szkoły przed zakończeniem edukacji, wchodzeniem
w młodociane grupy przestępcze. Wcześniej niż rówieśnicy zaczynają
eksperymentować z alkoholem i narkotykami, niejednokrotnie popadają w konflikty z
prawem.
obniżanie się I.I
– szczególniewśród uczniówze środowisk
dysfunkcyjnych (Spionek, 1973)
„BŁĘDNE KOŁO”
ODLEGŁE NASTĘPSTWA NIEPOWODZEŃ SZKOLNYCH
Janina Szymańska i Janina Wyczesany (1970) wskazują,
że aż 40% dzieci z ilorazem inteligencji mieszczącym się
pomiędzy 70-89 jest społecznie niedostosowanych.
Zgodnie z wynikami badań Susan Hayes i wsp. (2007)
w głównych brytyjskich więzieniach 23,6 proc. więźniów w teście
WAIS-III uzyskało iloraz inteligencji mieszczący się w przedziale 70-79
(inteligencja niższa niż przeciętna).
ODLEGŁE NASTĘPSTWA NIEPOWODZEŃ SZKOLNYCH
Ze względu na ryzyko trudności emocjonalnych i społecznych
uczniowie ci wymagają szczególnej uwagi i zaangażowania
nauczycieli.
Praca z tymi osobami powinna być skierowana nie tylko
na wspomaganie ich zdolności poznawczych, ale w równie
dużym stopniu na minimalizowanie zagrożeń związanych
z doświadczaniem długotrwałych niepowodzeń szkolnych
oraz powinna być ukierunkowana na tworzenie
pozytywnego obrazu własnej osoby.
mimo starań nie osiągam
równie wysokich
wyników co moi rówieśnicy
czuje, że nie mam na to
wpływu jakie mam stopnie i co będzie
ze mną dalej już mi na
niczym nie zależy
wstydzę się, że inni
uważają mnie za głupiego
może nabiorą do
mnie trochę szacunku jak zaczną
się mnie bać
NIEJEDNORODNOŚĆ GRUPY DZIECI Z INTELIGENCJĄ NIŻSZĄ NIŻ PRZECIĘTNA
Janusz Kostrzewski (1981) zaproponował podział
dzieci z inteligencją niższą niż przeciętna na pięć podgrup.
Każda z nich charakteryzuje się innymi problemami
i wymaga odmiennego podejścia pedagogicznego
i psychologicznego.
NIEJEDNORODNOŚĆ GRUPY DZIECI Z INTELIGENCJĄ NIŻSZĄ NIŻ PRZECIĘTNA
Dzieci zaniedbane pedagogicznie
Zaniedbanie pedagogiczne ma miejsce w sytuacji,
kiedy dziecko ze względu na niewłaściwe warunki rodzinne i inne czynniki
społeczno-ekonomiczne pozbawione jest odpowiednich warunków do
stymulacji rozwoju zdolności poznawczych.
W konsekwencji dziecko nie rozwija w pełni swojego potencjału
intelektualnego i osiąga niski wynik globalny w testach inteligencji.
Uczniowie ci mają jednak dobre tempo uczenia się i mogą wyrównać
braki dzięki intensywnej stymulacji.
NIEJEDNORODNOŚĆ GRUPY DZIECI Z INTELIGENCJĄ NIŻSZĄ NIŻ PRZECIĘTNA
Dzieci z parcjalnymi deficytami rozwoju psychoruchowego
Niskie wyniki osiągane w testach inteligencji nie są rezultatem
obniżonego potencjału intelektualnego (są to osoby o przeciętnym
poziomie inteligencji), lecz określonych deficytów parcjalnych,
np. funkcji językowych, co w rezultacie zaniża wyniki osiągane
w testach inteligencji.
NIEJEDNORODNOŚĆ GRUPY DZIECI Z INTELIGENCJĄ NIŻSZĄ NIŻ PRZECIĘTNA
Dzieci o poprawnym, lecz powolnym przebiegu procesów
intelektualnych
Procesy orientacyjno-poznawcze u tych jednostek
przebiegają stosunkowo wolno. Dzieci te powoli myślą, tworzą
pojęcia, spostrzegają, kojarzą czy zapamiętują. Powoli rozwiązują
zadania, których wynik w efekcie jest poprawny. Obowiązujący w
testach inteligencji limit czasowy w przypadku tej grupy dzieci obniża
ich globalny iloraz inteligencji.
NIEJEDNORODNOŚĆ GRUPY DZIECI Z INTELIGENCJĄ NIŻSZĄ NIŻ PRZECIĘTNA
Dzieci niepełnosprawne intelektualnie
(upośledzone umysłowo w stopniu lekkim)
W wyniku intensywnej stymulacji, bardzo dobrej pamięci
mechanicznej, koncentracji uwagi, dzieci te opanowały spory zasób
słownictwa i wiedzy oraz rozwinęły niektóre sprawności językowe do tego
stopnia, że w skalach werbalnych testów inteligencji uzyskują rezultaty,
które podwyższają globalny wynik testu. Tym samym wynik ten może
wynosić 70 i więcej, co powoduje, że iloraz inteligencji tych dzieci mieści się
między -1,01 a -2,00 odchyleniem standardowym i dlatego mogą być mylnie
zdiagnozowane jako dzieci z inteligencją niższą niż przeciętna.
NIEJEDNORODNOŚĆ GRUPY DZIECI Z INTELIGENCJĄ NIŻSZĄ NIŻ PRZECIĘTNA
Dzieci o istotnie niższym niż przeciętny poziomie inteligencji
Dzieci te we wszystkich skalach testu inteligencji Wechslera
osiągają wyniki na poziomie niższym niż przeciętny, ich poziom
rozwoju intelektualnego jest globalnie obniżony.
CZĘSTOŚĆ WYSTĘPOWANIA OSÓB Z INTELIGENCJĄ NIŻSZĄ NIŻ PRZECIĘTNA
Zgodnie z rozkładem krzywej Gaussa, częstość
występowania osób z inteligencją borderline w populacji wynosi
14 proc. populacji szkolnej. Jest to 4-5 uczniów w każdej klasie.
W literaturze polskiej i międzynarodowej, pojawiają się
różne dane na ten temat.
Według Liliany Kostańskiej (1995) dzieci z inteligencją
niższą niż przeciętna stanowią od 10 proc. do 15 proc. uczniów
w szkołach masowych.
68%
2-3%
Częstość występowania
14%
-2σ -1σ M 1σ
70 85 100 115 130 σ=15 Skale Wechslera
CZĘSTOŚĆ WYSTĘPOWANIA OSÓB Z INTELIGENCJĄ NIŻSZĄ NIŻ PRZECIĘTNA
Badania Haliny Spionek (1973) wskazują, że wśród uczniów
doświadczających niepowodzeń szkolnych dzieci z ilorazem
inteligencji 70-90 stanowią 24 proc.
Według Cooter i Cooter (2004) w przeciętnej klasie szkoły
ogólnodostępnej powinno się znajdować od 3 do 4 dzieci z
inteligencją niższą niż przeciętna, przy czym liczba ta może być
wyższa w środowiska wiejskich.
WSPOMAGANIE ROZWOJU I ODDZIAŁYWANIA EDUKACYJNO-TERAPEUTYCZNE
Dzieci potrzebują wczesnego stymulowania
ogólnorozwojowego, a więc wspomagania rozwoju mowy i funkcji
językowych już w okresie poniemowlęcym, stymulowania rozwoju
intelektualnego zwłaszcza w wieku przedszkolnym.
Oddziaływanie edukacyjno-terapeutyczne powinno
wspomagać rozwój procesów poznawczych, a przede wszystkim
myślenia i funkcji językowych.
WSPOMAGANIE ROZWOJU I ODDZIAŁYWANIA EDUKACYJNO-TERAPEUTYCZNE
o Teoretycy i praktycy powinny skupić się na opracowaniu skutecznych metod pracy
z uczniami z inteligencją niższą niż przeciętna, które umożliwiłyby im osiąganie
pozytywnych wyników w nauce i rozwijanie zdolności poznawczych.
o Ważne jest stworzenie warunków do kształtowania pozytywnego obrazu własnej osoby,
dzięki wykorzystaniu mocnych stron rozwoju, które każde z tych dzieci posiada.
o Konieczne jest zapewnienie profilaktyki wtórnych zaburzeń emocjonalnych,
motywacyjnych, osobowościowych.
Ważne jest zatem stworzenie programów wsparcia, które chroniłyby te dzieci przed
odległymi skutkami niepowodzeń szkolnych i niskich zdolności intelektualnych.
WSPOMAGANIE ROZWOJU I ODDZIAŁYWANIA EDUKACYJNO-TERAPEUTYCZNE
o Znaczenie dla poprawy sytuacji szkolnej dzieci z inteligencją niższą niż
przeciętna miałoby nadanie tej grupie uczniów praw, które gwarantowałyby im
odpowiednie warunki edukacyjne i równe szanse podczas oceniania.
o Konieczne jest dostosowanie wymagań i sposobu oceniania w systemie
oceniania wewnątrzszkolnego, jak również oceniania zewnątrzszkolnego –
stworzenie odpowiednich warunków zdawania egzaminów zewnętrznych
(sprawdzianu i egzaminu gimnazjalnego) z dostosowaniem do specjalnych
potrzeb edukacyjnych (np. możliwość wykonywania zadań w dłuższym czasie,
ze względu na istotnie wolniejsze tempo ich myślenia).
Bibliografia:
Jankowska A., Frankowska K., Bogdanowicz M.(2009) Inteligencja Borderline – rozwój poglądów na temat inteligencji niższej niż przeciętna”. (W:) Cz. Kosakowski, A. Krause, M. Wójcik (red.) Relacje i doświadczenia społeczne osób z niepełnosprawnością. Wydawnictwo Edukacyjne Akapit, Toruń – Olsztyn.
Janowska A., Bogdanowicz M.(2011) Uczeń z obniżoną sprawnością intelektualną – poznawanie jego słabych i mocnych stron oraz udzielanie pomocy. (W:) Materiały konferencyjne Uczeń niepełnosprawny w szkole ogólnodostępnej – pomoc psychologiczno-pedagogiczna, formy i metody pracy.
FUKCJONOWANIE EMOCJONALNE
Niedojrzałość emocjonalna
Niska samoocena, brak poczucia własnej wartości
Cechy nadpobudliwości, często w sytuacjach narastającego
zmęczenia
Inteligencja niższa niż przecięta współwystępuje z ADHD
(Rimmerman & Yurkevich, 2005)
Mała tolerancja na niepowodzenia
Brak poczucia kontroli i wpływu na cokolwiek
Przyszłość widziana w „czarnych kolorach” (lęk), poza ich kontrolą
FUKCJONOWANIE EMOCJONALNE
Narastające poczucie frustracji związane z brakiem efektów swojej
pracy (spadek motywacji)
Trudności z nawiązywaniem i utrzymywaniem kontaktów
z rówieśnikami, mają niewielką liczbę przyjaciół
- Zaburzenia neurowegetatywne dot. 50% dzieci z inteligencją niższą
niż przeciętna, z czego u 25% przyczynę stanowią wyłącznie
trudności szkolne (Lewicki i Obuchowski, 1967)
Prezentują zachowania neurotyczne (Hassiotis i wsp., 2008)
Inhibited- ostrożny:
- ciche
- podporządkowane
- nazbyt grzeczne
- wycofane
- bardzo nieśmiałe
Excited- pobudzony:
- impulsywne
- z cechami nadpobudliwości psychoruchowej
- przekraczają granice
- nie słuchają poleceń nauczyciela
- maja trudności w podporządkowaniu się i przestrzeganiu reguł
FUKCJONOWANIE EMOCJONALNE
Zespół naukowców z Children’s Hospital Greenville,S.C prowadził 5-letnie
badania na 142 dzieciach z inteligencją niższą niż przeciętna. Badanie dot.
zdrowia psychicznego tych dzieci i wtórnych zaburzeń emocjonalnych. Zaobserwowano, że: 97% badanych dzieci nauczyciele określili jako niezmotywowane do nauki szkolnej 76% dzieci nauczyciele określili jako impulsywne 74% dzieci odbyło rozmowę dyscyplinującą z dyrektorem (bójki) 12% dzieci zostało aresztowanych podczas przeprowadzania badań 19% dzieci zostało zdiagnozowane ADHD 15% dzieci zostało zdiagnozowane zaburzenia zachowania 65% dzieci urodziło się z ciąż nastoletnich matek
ze szkolnej ławki za więzienne kraty…
Osoby o inteligencji niższej niż przeciętna mają mniejszy potencjał umysłowy
(zasoby poznawcze) do radzenia sobie z sytuacjami trudnymi
Słabsze rozumienie norm i zasad
Są szczególnie wrażliwi na sytuacje stresowe i frustracje, większa skłonność
do reagowania agresją na frustrację
Mniejsza stabilność emocjonalna
Mają trudności w kontrolowaniu impulsów, w tym seksualnych
Niski poziom edukacji
Szczególnie wrażliwym okresem dla ich funkcjonowania emocjonalnego jest
okres dojrzewania
Uczeń z inteligencją niższą niż przeciętna, jak pomóc?
Praca na materiale konkretnym, angażowanie zmysłów
(dotykanie, czucie, widzenie, słyszenie); polecenia kierowane
do dzieci powinny odwoływać się do zmysłów („poczuj…,
zobacz…, dotknij…, posłuchaj”); eksperymentowanie i
bezpośrednie doświadczanie (matematyka, pisanie)
„Biblioteka słów” („how to library”) zeszyt, w którym dziecko zapisuje
słowa, wyrażenia, zdania konkretne i charakterystyczne dla danej
sytuacji, również specyficzne instrukcje potrzebnych do realizacji
pewnych działań (czytanie i pisanie)
Uczeń z inteligencją niższą niż przeciętna, jak pomóc?
„Zeszyt nowych umiejętności-książka z przepisami”, w którym
uczniowie krok po kroku zapisują, jak i kiedy mogą wykorzystać
nowo nabyte umiejętności (ile elementów jest potrzebnych, jaki jest
cel, od czego zacząć i jak po kolei wykonywać zadanie)
Uczeń z inteligencją niższą niż przeciętna, jak pomóc?
„Zeszyt poleceń” stworzenie zeszytu, w którym dziecko zapisuje polecenia
„Wielkie idee” tworzenie kontekstu dot. wprowadzanego tematu poprzez odnoszenie się
do konkretnych zdarzeń, obiektów; nowe informacje powinny być powiązane z
informacjami już znanymi przez dziecko, powinien istnieć związek tematyczny pomiędzy
lekcjami; równoległe omawianie wielu aspektów jednego zdarzenia na różnych przedmiotach
szkolnych (cross-topic), np.: prąd
- matematyka: obliczanie zużycia prądu
- historia: eksperymenty Benjamina Franklina
- fizyka: zastosowanie, eksperymenty i zagadnienia bezpieczeństwa
Zabawa w role ćwiczenie nowych umiejętności społecznych w emocjonalnie bezpiecznych
warunkach (zapobieganie wtórnym zaburzeniom emocjonalnym)