Ümumtəhsil məktəblərinin 6-cı sinfi üçün “Həyat bilgisi – 6” dərslik komplektinə
dair TQDK-nın monitorinqinin yekun rəyinə müəllifin münasibəti
Rəydə qeyd olunanlar Rəyə cavab
1. Struktur və inteqrasiya baxımından 1. Struktur və inteqrasiya baxımından
1. Dərslik komplekti dərslikdən və
müəllim üçün metodik vəsaitdən ibarətdir.
Dərslik “Mündəricat”, “Mənim mənəvi
aləmim”, “Dövlətimə arxalanıram”,
“Cansızdan canlıya”, “Təhlükəsiz həyat”
bölmələri üzrə 23 mövzunu əhatə etmişdir.
Dərslik komplektində 4 məzmun xətti
üzrə əsas və alt-standartların reallaşdırılması
nəzərdə tutulmuşdur.
Azərbaycan Respublikası Təhsil
Nazirliyinin təsdiq etdiyi tədris planına
görə, fənnin tədrisi üçün həftədə bir saat
olmaqla, 32 saat vaxt ayrılmışdır. Təbii ki,
dərslikdəki materiallar da buna uyğun
olmalıdır. Lakin dərslikdə 23 mövzu var.
Sonuncu mövzunun tədrisi üçün 2 saat
nəzərdə tutulmuş, qalan 8 saatın istifadə
olunması isə “Müəllim üçün metodik
vəsait”in 7–8-ci səhifələrində verilmiş
“Tematik planlaşdırma” cədvəlində belə
tövsiyə edilmişdir:
Kiçik summativ qiymətləndirmə
– 6 saat
Böyük summativ qiymətləndirmə
– 2 saat
Yarımillər üzrə 2 böyük summativ
qiymətləndirmənin (BSQ) keçirilməsi heç
bir mübahisə doğurmur. Lakin cəmi 32
saatlıq dərs həcmi çərçivəsində əlavə olaraq
6 saatın da kiçik summativ qiymətləndirmə
(KSQ) üçün tövsiyə olunması
məqsədəmüvafiq hesab edilmir.
2. Dərslik yaradıcılığında ən önəmli
məsələlərdən biri təlim materiallarının
pedaqoji prinsiplərə uyğun ardıcıllıqla
düzülməsidir. Belə ki, məzmun baxımından
ardıcıllıq tədris vahidlərinin və mövzuların
sadədən-mürəkkəbə doğru sıralanmasını,
tematik baxımdan ardıcıllıq bu sıralamada
tarixi günlərin və əlamətdar hadisələrin
diqqətə alınmasını, məntiqi baxımdan
ardıcıllıq isə əvvəlki təlim materialları
vasitəsilə növbəti materialların
mənimsənilməsinə zəmin hazırlanmasını
nəzərdə tutur.
1. 32 saatlıq dərs həcmi çərçivəsində əlavə
ola-raq 6 saatın kiçik summativ qiymətləndirmə
(KSQ) üçün tövsiyə edilməsi (hər dörd dərsdən
sonra) normal bir haldır. Belə ki Azərbaycan
Respubli-kasının təhsil nazirinin 2 sentyabr 2013-
cü il tarixli 792 nömrəli əmrinin 4.4. və 4.7-ci
bəndlərini nə-zərinizə çatdırmaq istərdik:
4.4. Kiçik summativ qiymətləndirmə hər təd-
ris vahidinin sonunda, altı həftədən gec
olmayaraq, müəllim tərəfindən keçirilir.
4.7. Kiçik və böyük summativ qiymətlən-
dirmələrin keçirilmə vaxtı illik planlaşdırmada nə-
zərdə tutulur.
“Həyat bilgisi” fənni həftədə bir dəfə tədris
olunduğundan məktəbdaxili qiymətləndirmə qay-
dalarına əsasən KSQ bölmələrin sonunda aparıl-
mışdır. Məhz bu səbəbdən də KSQ-yə 6 saat vaxt
ayrılmışdır.
2. Həm dərslik müəllifi, həm biologiya fənn
kurikulumunu hazırlayan işçi qrupun fəal üzvü,
həm də təlimçi kimi dərsliklərin hazırlanmasında
mövzuların ardıcıllığı (məntiqi, xronoloji və sa-
dədən mürəkkəbə) prinsipinin gözlənilməsinin va-
cibliyi nəzərə alınmışdır.Lakin hər müəllif bu
ardıcıllığa müxtəlif nöqteyi-nəzərdən yanaşa bilər.
Sözsüz ki, buna standart yanaşma mümkün deyil-
dir.
VI sinif “Həyat bilgisi” fənn kurikulumunda
reallaşdırılması nəzərdə tutulmuş “4.2.2. Yol ni-
şanlarının təyinatına uyğun bacarıqlar nümayiş
etdirir” standartını nəzərinizə çatdırmaq
istərdik.Bu standartyol hərəkəti qaydalarını deyil,
aşağı
Lakin dərslikdə bu prinsiplərə tam əməl
olunmamışdır. Məsələn, yol hərəkəti
qaydaları ilə bağlı bilik, bacarıq və vərdişlər
digər ölkələrdə tədris ilinin başlanğıcında
formalaşdırılır. Bunun başlıca səbəblərindən
biri, mənimsənilmiş yol hərəkəti
qaydalarının tətil dövründə yaddan çıxma
ehtimalı, eləcə də şagirdlərin yeni –
yaşlarına uyğun qaydaları vaxtında
öyrənməsi zərurətidir. Hətta bunu nəzərə
alan Dövlət Yol Polisi hər il tədris ilinin
başlanğıcında “təhlükəsizlik ongünlüyü” və
ya “təhlükəsizlik aylığı” da keçirir. Ona
görə də bu mövzunun tədris ilinin sonunda
təqdim edilməsi düzgün hesab edilmir.
3. Məlum olduğu kimi, sağlamlıqla bağlı
problemlər adətən daha çox payız aylarında
yaranmağa başlayır. Xüsusən də yoluxucu
xəstəliklər – qrip, angina və öskürək kütləvi
hal alır. Ona görə də sağlamlıqla bağlı
mövzuları aktuallıq nəzərə alınmaqla,
adətən bu dövrdə tədris edirlər. Lakin
dərslikdə bu mövzuların tədrisi aprel ayının
əvvəlinə – havaların istiləşdiyi dövrə
nəzərdə tutulmuşdur.
Sonuncu tədris vahidinin – “Təhlükəsiz
həyat”ın birinci tədris vahidi kimi təqdim
edilməsipedaqoji baxımdan daha doğru
olardı.
4. Dərslikdə fənlərarası inteqrasiya
baxımından da müəyyən qüsurlar var.
Məsələn, 15-ci mövzuda müxtəlif canlıların
hüceyrələri və mikroskopla bağlı təqdim
edilmiş məlumatlar “Biologiya-6”
dərsliyində (səh. 28-40) təbii olaraq daha
ətraflı şərh olunmuşdur. Ona görə də bu
mövzunun şagird “Biologiya” dərsliyindən
öyrəndikdən sonra, “Həyat bilgisi”ndə
verilməsi düzgün olardı.
5. Dərslikdə heç bir dövlət bayramına
yer ayrılmamışdır. Halbuki “Mənim mənəvi
aləmim” və “Dövlətimə arxalanıram”
bölmə-lərində formalaşdırılması nəzərdə
tutulan bilik və bacarıqların xeyli hissəsini
siniflərdən indiyədək şagirdlərin tanıdıqları yol
nişanlarının qruplaşdırılmasını (üstünlük,
qadağan, servis, xəbərdarlıq, məcburi hərəkət
istiqaməti, məlumatverici-göstərici, əlavə
məlumat, nəqliyyat vasitələrini tanıma nişanları)
tələb edir.
Siz bu nöqteyi-nəzərdən yanaşdığınız kimi,
mən də bir müəllif və eyni zamanda müəllim kimi
VI sinfin yeniyetməlik dövrünə təsadüf etdiyini
əsas götürərək bu yaşda şagirdlərin yoldaşları, va-
lideynləri və s. ilə ünsiyyətdə qarşılaşdıqları prob-
lemləri əsas götürərək mövzuları bu ardıcıllıqla
verməyi məqsədəuyğun hesab etmişəm.
3. Bu fikri heç bir məntiqə uyğun hesab etmi-
rik. Çünki orqanizmin yaz aylarında da mü-
qaviməti azalır. Eyni zamanda yay aylarında da
epidemiyalar qaçılmazdır. Yoluxucu xəstəliklər
sırasına yalnız qripi, anginanı aid etmək olmaz.
Hesab edirik ki, illik planlaşdırma tərtib
edərkən illik planlaşdırmanın aparılması
qaydalarına müvafiq olaraq (MMV-də səh.15)
tədris vahidlərinin və mövzuların ardıcıllığında
müəllimlər dəyişiklik edəbilərlər. Çünki
planlaşdırma müəllimin özünəməxsus fəaliyyət is-
tiqamətidir.
4.Nəzərinizə çatdırım ki,“Biologiya – 6” dərs-
liyi “Bakı”, “Həyat bilgisi – 6” dərsliyi isə “Şərq-
Qərb” Nəşriyyat Evi tərəfindən işlənilmişdir.
Dərs-liklər yazılarkən digər nəşriyyatların
müəllifləri ilə müzakirə olunmur.
2-ci tərəfdən yazdığınız irad tamamilə yan-
lışdır. Çünki “Biologiya” fənninin ümumtəhsil
məktəblərində həftədə 2 saat, “Həyat bilgisi”
fənninin isə həftədə 1 saat tədris olunduğunu
nəzə-rə almaqla, müxtəlif canlıların hüceyrələri və
mikroskopla bağlı təqdim edilmiş məlumatlar
“Həyat bilgisi – 6” dərsliyində 15-ci mövzu olub
15-ci həftədə, “Biologiya” dərsliyində 11-ci
mövzu olub 6-cı həftədə tədris olunur. Yəni
burada heç bir səhv yoxdur.
5. “Mənim mənəvi aləmim” və “Dövlətimə ar-
xalanıram” bölmələrində verilən mövzularda nə-
zərdə tutduğunuz bayramların standart baxımın-
dan açılması qeyri-mümkündür. Bu mövzulara
şagird-lərə məhz bu kontekstdə aşılamaq
olardı.
6. “Dərsliklərin qiymətləndirilməsi
meyarları”nın11.6-cı maddəsi gender
məsələlərinə həssas yanaşılması tələbini
qoyur. Lakin dərslikdə gender
məsələlərinə həssas münasibət hiss
olunmur. Məsələn, ayrı-ayrı səhifələrdə
tanınmış tarixi şəxsiyyətlərin kəlamlarının
verilməsi doğru olsa da, onların yalnız kişi
cinsinə aid olması etiraz doğurur. Belə çıxır
ki, yaxşı fikirlər ancaq kişilərə aid ola bilər.
Bu, bəzi səhifələrdəki rəsmlərə də
aiddir. Məsələn, 8–9-cu səhifələrdə ancaq
oğlan, 17-ci səhifədəki ailə şəklində isə
yalnız qız təsvirləri verilmişdir.
7. Dərslik komplektindəki materiallar
məzmun xətləri üzrə əsas və alt-standartların
bir çoxunun tam şəkildə reallaşdırılmasına
imkan vermir.
1.1.1 alt-standartı şagirdin
“maddələrin xassələrini onların daxili
quruluşu ilə əlaqələndirməsi” ilə bağlı
bilik və bacarıqların formalaşdırılmasını
nəzərdə tutur. Məsələn, şagird mətbəxdə hər
gün gördüyü ağ və narın halda olan üç
maddənin – şəkər tozu, xörək duzu və limon
duzunun oxşar olduqları halda, nəyə görə
tamamilə fərqli dadlara malik olduqlarını və
yaxud plastikdən hazırlanmış qabların fərqli
rənglərdə olduqlarını anlaya bilsin.
Bu alt-standartın reallaşdırılması üçün
dərslikdə 6 mövzu (9-14) verilmişdir.
Əlbəttə, cəmi 23 mövzudan ibarət olan
dərslikdə təkcə bir alt-standarta bu həcmdə
yer ayrılmasının o qədər də
məqsədəmüvafiq hesab edilmir. Lakin, hətta
bu həcmdə material da həmin alt-standartın
tam şəkildə formalaşdırılmasına imkan
yaratmır. Belə ki, alt-standartla bağlı
“Maddələrin xassələri” sərlövhəli mövzuda
maddələrin xassələri fiziki və kimyəvi
olaraq iki qrupa ayrılır və onlar sxem
vasitəsi ilə təqdim edilir. Burada maddənin
aqreqat halını, həll olma xassəsini çıxmaqla,
sxemdə sadalanan digər xassələri haqqında
anlaşıqlı məlumat verilmir. Maddənin rəngi,
iyi, dadı və istilik keçirmə qabiliyyəti kimi
xassələrinin onun daxili quruluşu ilə hansı
aşağı siniflərdə, eyni zamanda da ədəbiyyat, tarix
və s. dərsliklərdə geniş yer verilmişdir.
6. Cəmiyyətdə kişi və ya qadın olmaq yalnız bu
və ya digər anatomik xüsusiyyətlərə sahib olmaq
deyil, həm də cəmiyyət tərəfindən müəyyən edil-
miş bu və ya digər gender rolunu icra etmək de-
məkdir. Gender qadın və kişinin cəmiyyətdəki so-
sial rolunu və vəziyyətini təyin edən sosial model
kimi cəmiyyət tərəfindən təşkil edilir.
(http://az.wikipedia.org/wiki/Gender)
7. “1.1.1. Maddələrin xassələrini onların daxili
quruluşu ilə əlaqələndirir” məzmun standartına
ya-naşma fərqli ola bilər. Sözsüz ki, standart
hansısa mövzuda tam, hansısa mövzuda qismən
reallaşdı-rıla bilər. “Maddələrin xassələri”
mövzusunda bu standart qismən reallaşdırılmış,
növbəti mövzular-da standartda nəzərdə tutulanlar
açıqlanmışdır.
1 http://edu.gov.az/view.php?lang=az&menu=162&id=227
əlaqədə olması barədə isə, ümumiyyətlə,
bircə kəlmə belə danışılmır. Lakin unutmaq
olmaz ki, bütün bunlar şagirdin məişətdə
tez-tez rastlaşdığı vəziyyətlərdə ona lazım
olan məlumatlardır. Məsələn, əgər şagird
metalların istiliyi daha yaxşı keçirdiyini
dərk etsə, əlini ocağın üstündəki qaba, şişə
və ya digər əşyalara uzatmamışdan öncə
düşünməli olacaq.
8. 3.1.1.Ünsiyyət mədəniyyətinin
formalaşmasına təsir edən amilləri
dəyərləndirir.
Bu alt-standartsosial həyatın əsas şərti
olan ünsiyyət yaratma və ünsiyyəti qoruyub
saxlama bacarıqlarının formalaşmasına təsir
göstərən fərqli amillərin şagirdlər tərəfindən
dəyərləndirilməsini nəzərdə tutur. Məsələn,
əgər şagird öz həmyaşıdlarından biri ilə
yaxşı ünsiyyət qurubsa, bu ünsiyyəti
qorumaq üçün müxtəlif amilləri nəzərə
almalıdır: söhbətlərdə fikirlərini düzgün
ifadə etmək, mehriban və səmimi olmaq, pis
sözlərdən istifadə etməmək, ad günlərində
və bayramlarda təbrik etmək, xəstələnəndə
baş çəkmək, müəyyən vaxtlarda zəngləşib
ortaq maraq dairəsinə aid məsələlərlə bağlı
müzakirələr aparmaq, birgə gəzintiyə
çıxmaq, teatra getmək və s.
Ona görə də alt-standartın
formalaşdırılması üçün nəzərdə tutulmuş
mövzu elə qurulmalı idi ki, şagird bu
amillərin hər birinin dəyərini anlaya və
qiymətləndirə bilsin. Lakin dərslikdə səhifə
6-da bununla bağlı verilmiş “Ünsiyyət
mədəniyyəti” sərlövhəli yeganə mövzu
demək olar ki, tamamilə başqa bacarıqların
formalaşdırılmasına – münaqişələrdən
qaçmağa və emosiyaların düzgün idarə
olunmasına həsr olunmuşdur.
9. 4.1.1. Sağlam həyat tərzinin əsas
şərtlərini fərqləndirir.
Bu alt-standartdakı bilik və bacarıqların
formalaşdırılması üçün dərslikdə 3 mövzu
(17-19) verilmişdir. Lakin elə bununla bağlı
birinci mövzunun adından da (“Sağlamlığın
şərtləri”) görünür ki, burada söhbətin
istiqaməti dəyişdirilmiş və “sağlam həyat
tərzinin əsas şərtləri” anlayışı
“sağlamlığın şərtləri” ilə əvəzlənmişdir.
Hətta məsələ “qurd xəstəlikləri” və
8. 3.1.1.Ünsiyyət mədəniyyətinin forma-
laşmasına təsir edən amilləri dəyərləndirir.
Standarta bu baxımdan yanaşılmağın başlıca
səbəbi VI sinfin yeniyetməlik dövrünə təsadüf
etməsidir. Çünki əsasən, bu yaş dövründəki şa-
girdlər çılğın olur, həmyaşıdları ilə münasibəti
düzgün qura bilmirlər. Sizin qeyd etdiklərinizlə
bağlı məsələlərə (pis sözlərdən istifadə etməmək,
ad günlərində və bayramlarda təbrik etmək, xəs-
tələnəndə baş çəkmək və s.) səh.13-də (tap.9, 10,
11, 12) kifayət qədər toxunulmuşdur.
9. Bu iradla bağlı bildirmək istərdim ki, sağ-
lamlığın 3 aspektinin fərqləndirilməsi Gülər Meh-
diyeva, Bahar Kərimovanın müəllifi olduğu
“Həyat bilgisi – 5” dərsliyində “4.1.1.
Sağlamlığın üç as-pektini fərqləndirir” standartına
müvafiq verdiyi “Fiziki sağlamlıq”, “Emosiyalar
və sağlamlıq”, “Mənəvi sağlamlıq” mövzuları
vasitəsilə tam ola-raq əhatə olunmuşdur. Bu
səbəbdən də bir daha o məsələlərin
xırdalanmasına heç bir ehtiyac duyul-mamışdır.
MMV-də (səh.65) məhz mövzuya giriş 5-ci
“birhüceyrəli heyvanların, bakteriyaların
törətdiyi yoluxucu xəstəliklər” müstəvisinə
keçirilmişdir. Əlbəttə, bu halda alt-
standartın düzgün və sistemli
formalaşdırılması barədə söhbət gedə
bilməz. Belə ki, Ümumdünya Səhiyyə
Təşkilatının (ÜST) mövqeyinə görə, insanın
fiziki sağlamlığı təkcə onun xəstə olmaması
ilə ölçülmür, həm də psixoloji, mənəvi və
sosial durumunun qaydasında olması ilə
müəyyən olunur (məsələn, fiziki cəhətdən
sağlam olan şəxs tüfeyli həyat tərzi də
keçirə, dələduzluqla məşğul ola, hətta
cinayətkar ola bilər).
Ona görə də “sağlam həyat tərzi”
kontekstindəsağlamlığın üç forması
fərqləndirilir:
fiziki sağlamlıq (bütün orqan və
sistemlərin düzgün fəaliyyət göstərməsi);
psixoloji sağlamlıq (idraki
fəaliyyətin səviyyəsi və keyfiyyəti, diqqət
və yaddaş, emosional dayanıqlıq, iradənin
inkişafı);
mənəvi sağlamlıq (əməyə şüurlu
münasibət, mədəniyyət xəzinələrinə
yiyələnmək həvəsi, normal həyat tərzinə
zidd olan hərəkətləri fəal şəkildə rədd
etmək).
Lakin dərslikdə verilən mətnlər demək
olar ki, ancaq fiziki sağlamlıq məsələləri ilə
bağlıdır. Hətta bu gün 6-cı sinif şagirdləri
üçün daha aktual olan və rəsmən “zərərli
vərdişlər” siyahısına daxil edilən,
“kompüter asılılığı”, “televizor asılılığı” və
“oyun asılılığı” kimi problemlər, onların
yaratdığı fizioloji və psixoloji fəsadlar
barədə, ümumiyyətlə, söhbət getmir.
Bununla bağlı MMV-də də məlumat
verilməmişdir.
2. Dil və yazı üslubu baxımından
1. Səhifə 10-da “Hər yerdə düzgün
davranaq” sərlövhəli mövzuda insanların
cəmiyyətdəki davranışları əxlaq qaydaları
və hüquq normaları müstəvisində
qruplaşdırılır. Lakin yalan danışmaq,
böhtan atmaq, satqınlıq, ikiüzlülük,
sinifdə öyrənilən yuxarıda qeyd olunmuş mə-
sələlərlə bağlıdır və dərslikdəki mövzunun gedişa-
tında da uğurla davam etdirilir.
Sağlam həyat tərzi hər bir insanın öz sağlam-
lığını yaxşılaşdırmağa, xəstəliklərin profilaktika-
sına və keyfiyyətli həyat qurmağa yönəlmiş
yaşam formasıdır. Sözsüz ki, bura həm
kompüterdən ası-lılıq, onun fəsadları, həm
psixoloji gərginlik, həm idman, həm şəxsi
gigiyena (reproduktiv sağlam-lıq, yoluxucu
xəstəliklər) daxildir. Bununla bağlı “Sağlamlığın
şərtləri” mövzusunun əvvəlində veri-lir:
“Bədən çəkisinin artıq olması, hərəkət azlığı,
düzgün qidalanmama, psixoloji gərginlik, siqaret
çəkmə, spirtli içkilərdən istifadə, yoluxucu
xəstəlik-lərə tutulma və s. sağlamlığı təhlükə
qarşısında qo-yur”.
6-cı sinif şagirdləri üçün daha aktual olan və
rəsmən “zərərli vərdişlər” siyahısına daxil edilən,
“kompüter asılılığı”, “yaşa uyğun ayaqqabıların
geyinilməsi” və s. kimi problemlər, onların yarat-
dığı fizioloji və psixoloji fəsadlar barədə dərsliyin
60-cı səhifəsində (3-cü abzas) yazılır:
“İndi elə bir dövrdür ki, kompüterdən, internet
resurslarından istifadə etməklə istədiyiniz məlu-
matı çox asanlıqla əldə edə bilirsiniz. Lakin uzun
müddət kompüter qabağında oturanda otağın
mik-roiqlimi: temperatur, rütubət, səs-küy,
elektrik və radiasiya sahəsi dəyişir, hava
bakteriyalarla zən-ginləşir. Belə mikroiqlimdə
qaldıqda isə müəyyən dərəcədə əqli, emosional,
görmə funksiyaları dəyişir, yorulma baş verir,
orqanizmin yoluxucu xəstəliklərə qarşı
müqaviməti azalır. Bundan əla-və, kompüter
arxasında çox və düzgün oturmadıq-da onurğanın
patoloji əyriliklərinə (skolioz, kifoz, lordoz)
təsadüf olunur. Bu isə daxili orqanların
fəaliyyətinə öz təsirini göstərir.”
Səh.56, (2-ci abzas), həm də MMV-də
(səh.65) açıqlama verilmişdir.
2. Dil və yazı üslubu baxımından
1. Səh.10-da 4-cü abzasda verilir: “Paxıllıq,
yalan danışmaq, böhtan atmaq, satqınlıq, ikiüzlü-
lük, arxadan danışmaq, qeybət, qorxaqlıq, iradə-
sizlik, etibarsızlıq, israfçılıq, tənbəllik, bədgü-
manlıq kimi zərərli keyfiyyətlər birinci qrupa aid-
dir.
Bu cür əxlaqi keyfiyyətlər cəmiyyət tərəfindən
əxlaqsızlıq və s. davranışlar “əxlaqi
keyfiyyətlər”in birinci qrupuna aid edilir.
Əslində isə bunlar əxlaqa zidd hərəkətlərdir.
Digər tərəfdən, Azərbaycan Respublikası
Cinayət Məcəlləsinin 147-ci maddəsinə
görə böhtan atan şəxs cinayət məsuliyyəti
daşıyır. Məhkəmədə yalan ifadə verənlər,
hərbi sirri, çalışdığı müəssisənin sirrini
satanlar da cinayət törətmiş şəxslər kimi
qanun qarşısında cavab verməli olurlar.
2. Səhifə 11-də 6-cı sinif şagirdinin
səviyyəsinə uyğun olmayan xeyli material
verilmişdir. Məsələn, “Məktəbdə davranış
qaydaları”, “Ailədə davranış qaydaları” hələ
birinci sinifdə öyrədildiyi halda, onların
səhifənin yarısı həcmində yenidən dərsliyə
daxil edilməsi məqsədəuyğun hesab edilmir.
3. Səhifə 20-də yazılmışdır: “Qurban
bayramı günü, gün çıxandan sonra
camaat məscidə toplanır. Burada bayram
namazı qılınır, sonra hər kəs evinə gedib
qurbanlıq heyvan kəsir”. Sonra isə
qurbanın kəsilməsi və onun ətinin bölünüb
istifadə edilməsi qaydaları təsvir olunur.
Lakin burada yazılanların dini əsası
olmadığına, qurban kəsmənin yalnız Həcc
ziyarətində olan şəxslərə aid olduğuna görə,
bunu dini mərasim kimi təqdim etmək
doğru deyil. Deməli, Həcc ziyarətindən
kənarda qurban kəsmə dini mərasim deyil,
sadəcə olaraq bəyənilən adətdir. Təsadüfi
deyil ki, Qafqaz Müsəlmanları İdarəsi də
hər il bayram öncəsi bu barədə xəbərdarlıq
edir2. Ona görə də burada Həcc
ziyarətindəki qurban mərasimi təsvir
olunmalı idi.
4. Səhifə 31-də“Ombudsman – isveç
dilində “insan hüquqlarının təmin
olunmasına nəzərət edən şəxs deməkdir” kimi izah olunmuşdur. Əslində isə bu söz
isveç dilində “araçı” anlamına gələn
qəbul edilmir."
Psixologiyada “müsbət və mənfi əxlaqi
keyfiyyətlər” anlayışları olduğu üçün hesab edirik
ki, dərslikdə yazılanlar düzgündür.
2. Standarta (4.2.1. Əxlaq və davranış
norma-larının cəmiyyətin həyatındakı rol və
əhəmiyyətini izah edir) müvafiq olaraq, əvvəlcə
bu davranış qay-daları verilməlidir ki, şagird də
bunların əhəmiy-yətini izah edə bilsin. Bu
məntiqlə yanaşılsa, onda hər il nə yol hərəkəti
qaydalarının, nə sağlamlığın şərtlərinin və s.
verilməsi məqsədəuyğun hesab edilməməlidir.
3. “Azərbaycan dilinin izahlı lüğəti”nə istinad
edərək “mərasim” sözünün mənası:
mərasim: is. [ər. “rəsm” söz. cəmi] Qəbul və ya
müəyyən olunmuş qayda və üsullarla icra edilən
təntənə, ya başqa adət, ənənə. Bayram mərasimi.
Nişan mərasimi. (“Azərbaycan dilinin izahlı
lüğəti”, Bakı, “Şərq-Qərb”, 2006)
Hesab edirik ki, cümləyə yalnız “imkanı
olan” sözü əlavə olunmalıdır.
Qeyd etdiyiniz mənbədə Qurban bayramı günü
qurban kəsmənin mərasim olmadığı deyil, sadəcə
olaraq,Məkkədə hacıların və imkanı olan şəxslərin
qurban kəsməsinin vacibliyi deyilir.
4. İstifadə etdiyimiz mənbələrə
əsasən,iradınızla razı deyilik.
http://www.qafqazislam.com/az/xeber.php?id=96 http://tr.wikipedia.org/wiki/Ombudsman
“ombuds” və “şəxs” anlamında olan “man”
sözlərinin birləşməsindən yaranmışdır3.
5. Burada “Bəyannamə – hansısa
prinsiplərin bəyan edildiyi beynəlxalq
hüquqi sənəddir” kimi qeyd edilmişdir.
Əslində isə bu söz ərəb mənşəli “bəyan” və
fars mənşəli “namə” sözlərinin
birləşməsindən yaranıb, mənası “xalqa,
xalqlara, camaata xitabən yazılı
müraciət/müraciətnamədir4”. Onun
beynəlxalq sənəd olması mütləq deyil.
6. Səhifə 33-də verilmiş“İnsan
hüquqları bir sistem kimi hər kəsin
bərabər hüquqlarını və azadlıqlarını
təmin edir” cümləsinin mənası tam aydın
deyil.
7. Səhifə 34-də“İnsanlar və onların
istehsal etdiyi sərvətlər iqtisadi ehtiyatlar
adlanır” fikrinin səhv olduğunu dərsliyin
növbəti səhifəsindəki “İqtisadi ehtiyatlar”
sxemi də təsdiq edir. Belə ki, maddi
ehtiyatlar bölümünə aid edilmiş, insanın
istehsal etmədiyi torpaq, meşə və faydalı
qazıntılar da iqtisadi ehtiyatlardır. Deməli,
iqtisadi ehtiyatlar dedikdə, əmtəələrin
istehsalı və əhaliyə xidmət göstərilməsi
üçün istifadə olunan təbii ehtiyatlar, insan
ehtiyatları və insanların özləri tərəfindən
istehsal olunmuş maddi ehtiyatlar nəzərdə
tutulur.
8. Səhifə 35-də verilmiş “Əgər malın
qiyməti aşağıdırsa, tələb daha yüksək
olur” cümləsi səhv yanaşmadır. Malın
qiymətinin aşağı olması heç də həmişə bu
mala tələbatın artmasına gətirib çıxarmır.
Tələbin müəyyən həddi olduğuna görə,
təklif də ona uyğun olmalıdır. Əgər təklif
5. Səh.31-də verilən izahat konkret bir bə-
yannaməyə – “İnsan hüquqları haqqında Ümumi
bəyannamə”yə aid verilmişdir. Həmin izah sözün
tərkib hissələrinin mənasını açmaq məqsədi daşı-
mır.
http://dict.obastan.com/word/3946/lng/RU/BƏYANNAMƏ
6. 7-ci paraqrafın məzmunundan irəli gələn
yekun cümlədir. Mətni oxuduqda məna aydın
olur.
7. Burada yalnız insan və onun istehsal
etdikləri yazılmamışdır. Cədvəlin verilməsi
(səh.35) iqtisadi ehtiyatların iki yerə bölündüyünü
əyani şəkildə göstərir. Təbii ehtiyatlar da ayrıca
yazılmışdır.
8. İradla razı deyilik. Kontekstdən çıxarılmış
iraddır. Abzası nəzərinizə çatdırmaq istərdim:
Tələbatın artması və azalması bir çox səbəb-
lərdən asılıdır. Onların ən başlıcası qiymətdir.
Əgər malın qiyməti aşağıdırsa, tələb daha yüksək
olur. Malın qiyməti artarsa, tələb aşağı düşər.
Tələb həm də alıcıların istək və imkanından da
asılıdır.
(Mənbə “İnsan və cəmiyyət – 9” səh.95-də
“Tələb və təklif”)
tələbdən artıqdırsa, onda qiymətin
ucuzluğundan asılı olmayaraq izafi mal
bazarda yığılıb qalacaq. İstehlakçı ona lazım
olmayan mala nəyə görə pul verməlidir?
9. Səhifə 38-də maddələrin fiziki
xassələri ətraflı izah olunmamışdır.
Maddələrin xassələri izah olunarkən onların
həcmi, forması, plastik və elastik olması
haqqında məlumat verilmişdir. Lakin bütün
bunlar maddələrin xassələri deyil.
Maddələrin ən mühüm fiziki xassələri
onların qaynama, ərimə temperaturu və
sıxlığıdır ki, bu barədə mövzuda heç bir
məlumat verilmir. Mövzuda göstərilir ki,
kimyəvi xassələr – maddələrin digər
maddələrlə birləşmə qabiliyyətidir. Əslində isə maddənin kimyəvi xassəsi onun
digər maddələrlə qarşılıqlı təsirdə
olmasıdır. Yaxşı olardı ki, maddələrin fiziki
və kimyəvi xassələri daha anlaşıqlı,
şagirdlərin başa düşə biləcəyi dildə verilsin.
10. Bu mövzunun sonunda verilmiş
“Məsələn, müxtəlif maddələr olan şüşə və
metaldan eyni formalı qablar; rezin, şüşə,
metaldan isə eyni formalı borular
hazırlana bilər” cümləsinin “Məsələn,
müxtəlif maddələr olan şüşə və metaldan
eyni formalı qablar hazırlana bilər” kimi
verilməsi daha düzgündür.
11. Səhifə 40-da “Maddələrin aqreqat
hallarını və xassələrini bildikdən sonra
gəlin təcrübələr aparaq” fikri səhvdir.
Çünki maddənin aqreqat halı elə onun
xassəsidir. Cümlədən isə belə başa düşülür
ki, aqreqat halı maddənin xassəsi deyil.
12. Bu mövzuda “Burada nə müşahidə
9. “Maddələrin xassələri” mövzusunun ətraflı
şərhinə ehtiyac duyulmamasının səbəbi 7-ci
sinifdə bu məsələlərə kimya fənninin tədrisində
geniş yer veriləcəyindən irəli
gəlir.Mövzudamaddələrin xassələri izah
olunarkən onların həcmi, forması, plastik və
elastik olması məsələlərinin verilməsi 1.1.1
(Maddələrin xassələrini onların daxili qu-ruluşu
ilə əlaqələndirir) standartının reallaşdırıl-masına
xidmət edir və anlaşıqlı bir tərzdə veril-mişdir.
10.İradınızla razı deyilik.
11.İradınızla razı deyilik. Maddənin xassəsi
yalnız onun aqreqat halı deyil.Burda onun ayrıca
qeyd edilməsinin səbəbi odur ki, aqreqat halı V
sinifdə, digər xassələr isə VI sinifdə verilmişdir.
12. Ş.Ə.Əhmədov, M.A.Hüseynlinin
müəllifləri olduğu “Atmosferin radiasiya rejimi”
adlı kita-bında quru havanın tərkibində H2-nin də
etdiniz?” sualından sonra verilən izahat
tamamilə səhvdir. İzahdan belə çıxır ki,
qəndi stəkandakı suya salıb qarışdırdıqda o,
atomlara parçalanacaq. Lakin qənd suda həll
olduqda burada atomlar (C,H,O) əmələ
gəlmir. Axırdan ikinci cümlədə “havanın
tərkibində olan oksigen qazı, hidrogen
qazı....” ifadəsi düzgün deyil. Çünki
havanın tərkibində hidrogen qazı yoxdur.
13. Səhifə 41-də eyni atomlardan təşkil
olunan maddələrin molekullarına qızıl və
dəmir misal göstərilmişdir. Bu doğru deyil.
Çünki qızılın və dəmirin molekulları
yoxdur. Onlar qeyri-molekulyar quruluşlu
maddələrdir.
14. Yenə həmin səhifədə müxtəlif
atomlardan təşkil olunan maddələrə xörək
duzu, qənd vənişasta misal göstərilmişdir.
Burada yenə də qeyd etmək lazımdır ki,
xörək duzu molekullardan deyil, ionlardan
təşkil olunmuşdur. İon haqqında isə,
ümumiyyətlə, məlumat verilməmişdir.
Qənd maddə deyil, cisimdir. Nişasta isə
şagirdlərə məlum olmayan maddədir. Bu
maddənin əvəzinə şagirdlərin tanıdıqları
başqa maddənin verilməsi yaxşı olardı.
15. Səhifə 42-də “Atomlar
elementlərin tərkib hissəsidir” ifadəsi
olduğu aşağıdakı kimi verilir: (cədvəldən bir
hissə)
Qaz Həcm miqdarı Nisbi
molekul çəkisi
Havaya nəzərən
sıxlığı
Hidrogen
(H2)
~5*10-5
2,01564 0,070
Neon (Ne) 1,818*10-3 20,183 0,695
Atmosferdə elə qazlar vardır ki, onlar heç bir
bioloji proseslərdə iştirak etmirlər. Lakin
onlardan bəziləri enerji köçürmələrində əsas rol
oynayır. Bunlardan arqonu, neonu, hidrogeni
misal gös-tərmək olar.
Bundan əlavə, başqa bir mənbədə
(http://az.wikipedia.org/wiki/Meteorologiya)
göstərilir:
Yer atmosferi müxtəlif qazların mexaniki qarı-
şığından ibarətdir. Yer səthində təmiz və quru ha-
vanın (tozsuz və rütubətsiz) kimyəvi tərkibi aşağı-
dakı kimidir:
10-6 48,0010-6 131,3 10. Ozon 1,010-5 2,0
9. Ksenon 210-4 83,8
5. Hidrogen 5,010-4 4,00 7. Kripton 1,010-
3 20,18 6. Helium
5,24Qazın adi %-lə miqdarı, molekul çəkisi 1.
Azot 78,09 28,16 2.
Oksigen 20,95 32,00 3. Arqon 0,93 39,94 4.
Karbon qazı 0,03 44,01 5. Neon 1,8
13. Cümlədə texniki qüsur vardır. Nəzərə alınar.
14. Texniki qüsurlar yeni nəşrdə nəzərə
alınacaq.
“Biologiya – 6” dərsliyində (səh.66) “nişasta”
haqqında şagirdə məlumat verilir.
15.“Atomlar elementlərin tərkib hissəsidir”
ifadəsi doğrudur. Belə ki aşağıdakı mənbələrə
nəzər salsanız, bunu aydın görə bilərsiniz. Mən-
doğru deyil. Çünki kimyəvi element –
atomların müəyyən növüdür.
Burada “Yüzdən çox atom növü
vardır” cümləsi isə təkrardır (səh. 40-da
verilib).
16. Yenə həmin səhifədə “Atomlar isə
konkret bir hissəcikdir” deyil, “Atom isə
konkret bir hissəcikdir”olmalıdır.
17. Burada “suyun tərkibində iki
element – hidrogen və oksigen iştirak
edir” cümləsi “suyun tərkibi hidrogen və
oksigen elementlərindən ibarətdir” kimi
yazılmalıdır.
18. Yenə həmin səhifədə “Metallar
parlaq, bərk olub....” əvəzinə “Metallar
adi şəraitdə parlaq, bərk olub....”
olmalıdır. Çünki yüksək temperaturda
metallar öz aqreqat halını dəyişir.
19. Burada metalların sırasında
“bürünc” yazmaq olmaz. Çünki bürünc
metalların ərintisidir.
20. Səhifə 44–45-də fiziki və kimyəvi
dəyişikliklər fiziki və kimyəvi xassələr adlandırılmışdır. Bu tamamilə səhvdir.
21. Səhifə 47-də qarışıqları saf
maddələrə ayırma üsulları yaxşı izah
olunmamışdır. Distillə etmə, durultma,
çökdürmə üsullarını şagirdlər necə başa
düşəcəklər?
22. Qarışıqlar “Tərkibində iki və daha
çox atom və ya molekul növü olur” cümləsi doğru deyil. Belə ki tərkibində iki
bələri nəzərinizə çatdırıram:
Mənbə 1.
(ru.wikipedia.org/wiki/Химический_элемент):
Хими́ческий элеме́нт –
совокупностьатомовс одинаковымзарядом
ядраи числомпротонов, совпадающим с
порядковым (атомным) номером
втаблицеМенделеева[1]
. Каждый химический
элемент имеет свои название и символ,
которые приводятся вПериодической системе
элементовМенде-леева[2]
Mənbə 2.Hər kimyəvi element, nüvəsində eyni
sayda elektrik yükü və atomörtüyündə eyni sayda
elektron olan atomlardanyaranmışdır.
16. İrad nəzərə alınar.
17. Hər iki fikir eyni məna daşıyır.
18. Verilmiş mətndə sonrakı sözlər qeyd etdi-
yiniz fikri tamamlayır: “Metallar parlaq, bərk olub
elektrik cərəyanını və istiliyi keçirir, plastikdir.”
19. İradınızı nəzərə alarıq.
20. İradınızı nəzərə alarıq.
21. MMV-də tapşırıq verilmişdir. Bu tapşırığa
əsasən şagirdlər qarışıqları məqsədəuyğun hesab
etdikləri üsullarla ayırmaları, sonra isə şagirdlərin
işləri müzakirə olunaraq müəllim onların nəyi
düz, nəyi səhv etdiklərini, əslində, necə etməli
olduqlarını izah edərək ümumiləşdirəcəyi nəzərdə
tutulur.
22. Əslində, hər iki fikir mənaca eynidir.
atom növü olan su haqqında artıq məlumat
verilmişdir. Cümləyə əsasən belə başa
düşülür ki, su qarışıqdır. Həmin fikir
“Qarışıqlar – iki və daha artıq saf
maddədən ibarət olan bir sistemdir.”kimi
verilməlidir.
23. Yenə həmin səhifədə“bəsit və
mürəkkəb maddələr” haqqında olan
məlumatlar artıqdır. Maddələrin eyni və ya
müxtəlif növ atomlardan ibarət olması
haqqında məlumatlar səhifə 40-da artıq
verilmişdir. Bəsit və mürəkkəb maddələrin
tərifinin də elə həmin səhifədə verilməsi
yaxşı olardı.
24. Səhifə 48-də 3-cü cümlədə
“cansiz” deyil, “cansız” olmalıdır.
25. Səhifə 49-da şagirdin hələ haqqında
heç bir məlumata malik olmadığı, bilik və
yaş səviyyəsinə uyğun olmayan anlayışlara
yer verilmişdir. Məsələn, “Üzərinə zəif
xlorid turşusu tökülüb bir gün saxlanılan
sümüyü müşahidə edək” cümləsində olan
xlorid turşusu ilə şagird kimya fənnindən 8-
ci sinifdə tanış olacaq (Bax: K. 1.1.1).
26. Səhifə 51-də birinci cümlə
“Hüceyrələri ilk dəfə mikroskopda
mantar parçasını nəzərdən keçirən
Robert Huk onu gözcüklər şəklində
görmüşdür” deyil, “İlk dəfə olaraq Robert
Huk mikroskopda mantar parçasını
nəzərdən keçirərkən hüceyrələri gözcüklər
şəklində görmüşdür” kimi olmalıdır.
27. Səhifə 52-də hüceyrəni bir fabrikə
bənzətmək korrekt deyil. Onu bir dövlətə
bənzətmək daha yaxşı olardı: xarici qılaf
(plazmatik membran) - sərhəd, nüvə -
paytaxt, endoplazmatik şəbəkə - magistral
yollar, mitoxondri - elektrik stansiyaları və
s.
28. Yenə həmin səhifədə“Virusların
cansızlarla canlılar arasında keçid təşkil
etdikləri güman olunur. Təbiətdə bu
canlıların bir qismi böyüdücü cihazlar
vasitəsilə görünür, bir qismi isə çox
nəhəngdir" fikrinin ikinci cümləsindən elə
başa düşülür ki, virusların bir qismi çox
nəhəng olur, əslində isə burada “bu
canlılar” əvəzinə “bütün canlılar”
23. İradla razı deyilik. Əksinə, ilk mövzudan
şagirdlərə bu qədər elmi məlumatın verilməsi
səhv addım olardı.
24. Texniki səhvdir.
25. Səhifə 49-dakı təcrübəni şagird deyil,
müəl-limin özünün əvvəlcədən aparması nəzərdə
tutulub və MMV-də qeyd olunub. Şagirdin,
sadəcə, belə bir maddənin olduğunu bilməsi
kifayətdir. Burada məqsəd maddəni tanımaq
deyil.
26. Texniki qüsurdur. Elmi qüsur hesab edilə
bilməz.
27. Bu hər bir müəllifin öz yanaşmasıdır.
28. Bütün abzası oxuduqda aydın olur ki,
viruslar canlı orqanizm kimi təqdim edilməyib.
Söhbət canlılardan gedir. Onlar da 4 aləmə
bölünmüşdür.
yazılmalıdır.
29. Səhifə 56-da “Reproduktiv
sağlamlıq” anlayışının 6-cı sinfə gətirilməsi
də düzgün deyil. Hətta Qərb ölkələrində 11-
12 yaşlı şagirdlərlə belə söhbətlər aparılmır.
Digər tərəfdən, bu anlayış “Həyat bilgisi”
kurikulumuna əsasən 8-ci sinifdə
öyrədilməsi nəzərdə tutulan standarta aiddir.
(Bax: H.b. 4.1.1).
30. Səhifə 66-da olan “Tripanosom”,
“leyşmaniya” və s. kimi sözlər də bu
qəbildəndir.
31. Səhifə 58-də “Günəş vannası
qəbul olunduqdan sonra üzmək
orqanizmin daha çox maye itirməsinə
səbəb olduğundan, bədənin su itkisi
bərpa olunmalıdır” fikri düzgün deyil.
Belə ki, üzmə zamanı çoxlu su itirilmir,
əksinə suyun itirilməsi azalır ( tərləmə
prosesi zəifləyir).
32. Səhifə 66-da verilmiş “Malyariya,
tripanosom və leyşmaniyalara cücülər
sancdıqda, dizenteriya amöbü və
lyambliyalara isə həzm yolu ilə yoluxmaq
olar” cümləsində də xəstəliklər və bu
xəstəlikləri törədən canlılar qarışdırılmışdır.
Malyariya xəstəliyin adıdır, törədicisi isə
malyariya parazitidir (plazmodisidir). Ona
görə də cümlə: “Malyariya paraziti,
tripanosom, və leyşmaniyalara cücülər
sancdıqda, dizenteriya amöbu və
lyambliyalara isə həzm yolu ilə yoluxmaq
olar” kimi verilərsə, doğru olar.
33. Səhifə 82–86-da “Yol nişanlarına
diqqət edək” sərlövhəli mövzuda 6-cı sinif
şagirdinin yaş səviyyəsinə uyğun olmayan,
sürücülərə aid yol nişanlarının verilməsi
düzgün hesab edilmir.
29. “Reproduktiv sağlamlıq” sağlamlığın şərt-
lərindəndir. Standartın tələbini (H.b.-6; 4.1.1.), VI
sinif şagirdlərinin yeniyetməlik dövrünü əhatə etdi-
yini nəzərə alaraq bu barədə məlumatın verilmə-
sində heç bir qəbahət yoxdur.Verilmiş məlumat
çox lakonikdir.
30. Şagird “Biologiya” fənnindən bu adlarla
tanışdır. VI sinifdə oxuyan şagirdin malyariya
paraziti, tripanosom və leyşmaniyalara
cücülərsancdıqda, dizenteriya amöbü və
lyambliyalara isə həzm yolu ilə yoluxa biləcəyini
öyrənməsinin nə kimi mənfi cəhəti ola bilər?
Mövzuda, sadəcə olaraq, birhüceyrəlilərin
törətdiyi xəstəliklərdən qorunmağın yolları
göstərilmişdir.
31.İrad nəzərə alınır.
32.İradla razı deyilik. Burada söhbət
yoluxmadan gedir.
33.“Yol nişanlarına diqqət edək” mövzusu
4.2.2. standartına müvafiq işlənmişdir. Standart yol
nişanlarının təyinatını nəzərdə tutduğundan yol ni-
şanlarını qruplaşdırılaraq verilməsi məcburidir.
Sözsüz ki, bunların içərisində həm piyadalara, həm
sürücülərə aid olanları vardır. Sürücülərə aid olan-
ları mümkün qədər az verməyə çalışılmışdır.
Dərsliyin rus variant
Dərsliyin rus variantı
Dərsliyin rus dilində olan variantında
müəyyən tərcümə qüsurları vardır.
Bunlar aşağıdakılardır:
Səhifə 49-da verilmiş “Давайте
рассмотрим кость, выдержанную
сутки в слабом растворе соляной
кислоты” cümləsi “Давайте
рассмотрим кость, выдержанную в
течение суток в слабом растворе
соляной кислоты”kimi yazılmalıdır.
Burada “Подожжем кость. Что вы
наблюдаете?” əvəzinə “Прокалим кость
на огне. Что вы наблюдаете?”
yazılmalıdır.
Yenə həmin səhifədə suallar və
tapşırıqlarda “Люди получили в
лабораториях искусственный шелк,
икру, яйцо и пр.” cümləsi dərsliyin
Azərbaycan dilində olan variantındakı
fikirlə uyğun gəlmir.
Səhifə 50-də “До изобретения
микроскопа строение живых существ
оставалось тайной для людей” cümləsi
“До изобретения микроскопа строение
одноклеточных организмов оставалось
тайной для людей” kimi yazılmalıdır.
Səhifə 51-də “Существуют также,
обладающие еще большей мощностью,
электронные мироскопы” cümləsi
“Существуют также, обладащие еще
большим увеличением, электронные
микроскопы” kimi yazılmalıdır.
Yenə həmin səhifədə“Пробка -
один из слоев ствола дерева” əvəzinə
“Пробка - один из слоев коры стебля”
yazılmalıdır.
Səhifə 53-də “Говоря природа,
вспоминается являющийся его
неделимой частицей человек” cümləsi
“Когда мы говорим природа планеты,
вспоминается ее неотъемлемая часть –
человек” kimi yazılmalıdır.
Yenə həmin səhifədə verilmiş
“Природа не отказывает человеку ни в
чем” cümləsi korrekt deyil.
3. Dizayn və bədii tərtibat
baxımından
İrad nəzərə alınar.
İradla razı deyilik.
İradla razı deyilik.
İradla razı deyilik.
İradla razı deyilik.
Qabıq özü də gövdənin bir qatıdır. Onu ya
gövdənin, ya da gövdənin qabıq qatının bir hissəsi
kimi vermək səhv deyil.
İrad nəzərə alınar.
İradla razı deyilik.
3. Dizayn və bədii tərtibat
baxımından
3.1. standartı hazır fotolardan, internet səhifə-
lərindəki, eləcə də digər hazır şəkillərdən istifa-
dəni qadağan etmir.
Dərsliyin bədii tərtibatı və dizaynında
müəyyən qüsurlar var. Azərbaycan
Respublikası Təhsil Nazirliyi tərəfindən
təsdiq edilmiş “Dərsliklərin
qiymətləndirilməsi meyarları”nın5 3.1-ci
maddəsi dərsliklərə rəsmlərin orijinallığı
tələbini qoyur. Lakin burada orijinal rəsmlər
demək olar ki, ümumilikdə şəkillərin yalnız
30 faizini təşkil edir.
“Dərsliklərin qiymətləndirilməsi
meyarları”nın 3.7-ci maddəsi dərsliklərin üz
qabığının (cildinin) tərtibatının onun
məzmununa uyğunluğu tələbini qoyur. Yəni
üz qabığı məzmunun aynası olmalıdır.
Məsələn, dərsliyin cildində verilmiş bədii
tərtibat elementlərinə baxmaqla, onun hansı
fənnə (riyaziyyat, fizika, kimya və s.) aid
olduğunu çətinlik çəkmədən söyləmək
mümkün olsun. Lakin bu dərsliyin üz qabığı
daha çox biologiya və ya coğrafiya
dərsliklərini xatırladır.
“Həyat bilgisi” fənninin formalaşdırdığı
bilik və bacarıqların böyük bir hissəsi şəxsi
və kollektiv təhlükəsizlik məsələləri ilə
bağlıdır. Ona görə də 10-cu səhifədə ananın
öz uşağının əlindən tutub dəmir yolu xətti
üzərində hərəkət etməsini əks etdirən
təsvirin verilməsi məqsədəuyğun hesab
edilmir. Əksinə, burada şagirdlərə belə
hərəkətlərin həyat üçün olduqca təhlükəli
olması təlqin edilməlidir.
“Ümumi təhsil sistemində dərslik
siyasəti” sənədinin 6.11-ci maddəsi
dərsliklərdə tədrislə əlaqəsi olmayan
reklamları qadağan edir. Bu qadağanın əsas
səbəblərindən biri dövlət büdcəsi hesabına
çox böyük tirajla çap olunan və yarım
milyondan artıq şagirdin istifadə etdiyi
dərsliklərdə hansısa özəl müəssisənin
məhsulunu yerləşdirib bazar subyektləri
arasında ayrıseçkilik salmamaqdır. Çünki
dövlət büdcəsi yalnız dərslikdə reklamı
yerləşdirilən müəssisə və firmaların deyil,
həm də onların bazardakı rəqiblərinin
ödədiyi vergilər hesabına formalaşır. Lakin
“Həyat bilgisi” dərsliyinin 34-cü
səhifəsində“Jalə” şirələrinin hazırlandığı
Üz qabığı ilə bağlı iradlarla razı deyilik.
Yanaş-malar müxtəlif ola bilər. “Həyat bilgisi”
inteqrativ, yəni bir neçə fənni özündə birləşdirən
dərslikdir. Üz qabığındakı şəkil tərəfimizdən
aşağıdakı kimi mənalandırılır:
“Əsrarəngiz təbiətə, zəngin təbii sərvətlərə
ma-lik müstəqil Azərbaycan Yer kürəsinin bir
hissə-sidir. Burada yaşayan hər bir vətəndaş onun
döv-lətçilik prinsiplərini, hüquq və vəzifələrini,
sağ-lamlıq və təhlükəsizlik şərtlərini bilməli,
fauna-sını, florasını, təbii sərvətlərini tanıyaraq
onu qo-rumalı, istifadə qaydalarına yiyələnməli və
özündə bu tələblərdən irəli gələn bacarıqlar
formalaşdır-malıdır”.
Səh.10-da verilmiş şəkil davranışın düzgün
olub-olmaması barədə şagirddə motivasiya yarat-
maq məqsədi daşıyır.
Bu, reklam məqsədilə deyil, sadəcə, “Jalə” sö-
zü kiçik həriflərlə yazıldığı üçün diqqətdən yayın-
mışdır.
İrad nəzərə alınar.
Gələn nəşrlərdə nəzərə alınar. Ancaq təbiətdə
eyni rəngdə olan bərk və maye cisimlər də az
deyil.
5 http://edu.gov.az/view.php?lang=az&menu=162&id=227
sexdən reklam xarakterli şəkil
yerləşdirilmişdir.
38-сi səhifədə maddənin aqreqat halları
ilə bağlı verilmiş 1-ci (Bərk) və 2-ci (Maye)
şəkillərdə maddələr eyni rənglərdə
verildiyinə görə sadəcə olaraq formaları ilə
fərqlənirlər.
Bərk, maye və qaz halında olan
maddələrin sıxılması ilə bağlı 39-cu
səhifədə verilmiş şəkillər elmi və pedaqoji
cəhətdən doğru deyil. Birincisi, belə sıxma
əməliyyatları heç vaxt şüşə qablarda həyata
keçirilə bilməz. Çünki şüşə qab həmin
təzyiqlərə davam gətirə biləcək
keyfiyyətlərə malik deyil. Ona görə də
şagirdlərdə belə bir səhv fikir formalaşa
bilər ki, bunu dərslikdə göstərilən üsulla
etmək olar. İkincisi isə mayelərin, xüsusilə
də damcı yaradan mayelərin sıxılması
olduqca çətin və adi laboratoriyalarda
həyata keçirilə biləcək proses deyil.
Əslində, bu sıxılma çox cüzi, demək olar ki,
gözlə görünməsi mümkün olmayandır.
Lakin dərslikdəki şəkildən belə çıxır ki,
mayeni şüşə qabda 10-15% sıxmaq olar.
40-cı səhifədə şəkildə “Yod atomları”
deyil, yod molekullarından ibarət olan
kristal qəfəs təsvir olunmuşdur.
Məlum olduğu kimi, hər bir su molekulu
kristal halda dörd qonşu molekulla
əlaqəlidir. Lakin 41-ci səhifədə verilmiş
qarmaqarışıq “Su molekullarının quruluşu”
sxemində bu prinsip tamamilə pozulmuşdur.
Hətta bu prinsipə əməl etmək üçün
təsvirlərdə bir qayda olaraq, kənarda qalan
molekullarda yarımçıq rabitə xətti
göstərilmişdir.
43-cü səhifədə şəkillərin adları “Metal
cisimlər” deyil, “Metaldan hazırlanan
cisimlər”, “Qeyri-metal cisimlər” isə
“Qeyri-metaldan hazırlanan cisimlər”
olmalıdır.
50-ci səhifədə yazılmışdır: “Şəklə
baxın. Orada çoxlu hissəciklər var.
Onları bir yerə yığsaq, oyuncaq
avtomobil alınar”. Halbuki şəkildəkilər
“oyuncaq avtomobilin hissəcikləri” deyil,
əsl minik avtomobilinin hissələridir –
mühərrik, dinamo, karbürator, sürət qutusu
Şəkil düzgün verilmişdir.
Bu şəkillər şagirddə maddələrin sıxılması ilə
bağlı müəyyən təsəvvür yaratmaq üçündür.
İrad nəzərə alınar.
İradla razı deyilik. Şəkil düzgün verilmişdir.
İradla razı deyilik. Çünki nə mis, nə də daş
kömür hazırlanan cisim deyil.
Hesab edirik ki, şəkillərin adları düzgündür.
İradla razı deyilik. Hissələrin çoxu olmadığı
üçün də buna oyuncaq avtomobil deyilir.
İradla razı deyilik. Səh.11-də verilən şəkildə
aydın görünür ki, sinifdə şagird cavab vermək
istərkən əl qaldırmışdır. Bu da sinif daxilində
və s. Bundan əlavə göstərilən hissələrdən
avtomobil yığmaq mümkün deyil.
Hissələrin xeyli hissəsi çatışmır .
“Ümumi təhsil sistemində dərslik
siyasəti” sənədinin 3.1-ci maddəsi
“illüstrasiyaların yığcam və mövzulara
uyğun olması” tələbini qoyur. Dərslikdə bir
çox hallarda bu tələbə əməl olunmamışdır.
Məsələn, 11-ci səhifədəki ikinci şəkilin, 28-
ci səhifədəki 1-ci şəkilin mövzu ilə heç bir
əlaqəsi yoxdur. 18-ci səhifədəki şəkil
düzgün anlaşılmır. Belə ki, burada uşaq əli
ata və ananın biləyindən də böyük bir biləyə
sanki “calaq” edilmişdir. 57-ci səhifədəki
şəkil, eləcə də 62-ci səhifədəki ikinci şəkil
də, sadəcə olaraq, boş qalmış yeri doldurmaq
məqsədi daşıyır.
Səhiyyə sistemində qəbul olunmuş
qaydalara görə həkimlər iş başında müəyyən
olunmuş geyim formasında olmalı,
xəstələrin müayinəsi və müalicəsi zamanı
gigiyena qaydalarına uyğun olaraq ağız və
burunlarını xüsusi qoruyucu tənziflə
örtməlidirlər. Ona görə də həkimlərin iş
başında təsvirləri də bu qaydalar diqqətə
alınmaqla yerinə yetirilməlidir. Məsələn,
dərsliyin 59-cu səhifəsindəki şəkildə
şagirdi peyvənd edən şəxsin kim olması
geyimindən məlum deyil. Sanki kimsə
qızın qoluna nə isə yazmağa çalışır.
64-cü səhifədəki diş həkimi də
qoruyucu tənzifsiz təsvir olunmuşdur.
70-ci səhifədə “şəkillərdə göstərilən
fövqəladə hadisələrdən necə qorunmaq
olar” sualı (7) qoyulmuşdur. Lakin burada
verilmiş 6 şəkildən üçünün fövqəladə
hadisələrlə heç bir əlaqəsi yoxdur. Belə ki
1-ci şəkildə nəqliyyat qəzası, 3-cü şəkildə
borudan su sızması və 6-cı şəkildə isə
məişətdə işlədilən adi qaz pilətəsi təsvir
olunmuşdur. Yaxud da 2-ci şəkildə təsvir
olunmuş yanan neft tankerinin 12 yaşlı
şagirdə nə aidiyyəti var? Bu suala cavab
verməklə özü üçün hansı faydalı bacarıq
əldə edəcək? Onu harada tətbiq edəcək?
72-ci səhifədə verilmiş xəritədə şəhər və
rayon adlarının yazılışında şrift çox qarışıq
verilmişdir. Məsələn, “ZAQATALA” sözü
baş şriftlərlə, “Şəki” sözü sətri şriftlərlə,
“Astara” sözü “Lənkəran”dan daha böyük
şriftlə təqdim olunmuşdur. Ölkənin ikinci
gözlənilməsi vacib sayılan davranış qay-
dalarından biridir.
Səh.28-də verilən şəkil də mövzuya uyğundur.
Səh.29-da yazılmışdır: “Mədəni tərbiyə funksiyası
əhalinin mədəni tələblərinin ödənilməsi, dünya
mədəniyyəti ilə tanışlıq məqsədilə tədbirlər həyata
keçirir”. Deməli, Eyfel qülləsinin təsviri verilmiş
şəkil mətnə uyğundur.
57 və 62-ci səhifələrdəki şəkillər mövzuya
uyğun verilmişdir. Müəyyən iradlar təkrar nəşr-
lərdə nəzərə alınar.
İrad nəzərə alınar.
İrad nəzərə alınar.
Bacarıq müəyyən bir mərhələ üçün formalaş-
dırılmır. Şəkillərin üstündə verilən və hər birinə
aid olan sualı diqqətlə oxusaq, görərik ki, 12 yaşlı
şagird böyüyüb neft sahəsində çalışa bilər.
Zaman-zaman formalaşdırılan bacarıqlar sonralar
fərdin köməyinə gələ bilər. Ekspertlərin nəzərinə
çatdırmaq istərdik ki, standart vasitəsilə
formalaşdırılan bacarıqlar şagird müstəqil həyata
qədəm qoyandan sonra daha çox lazım olur.
İrad qəbul olunur.
4. Tapşırıqların elmi-metodiki
böyük şəhəri olan Gəncənin adı
yaxınlığındakı Göygöl rayon mərkəzi ilə
eyni şriftlə verilmişdir. Halbuki xəritələrdə
yaşayış məntəqələrinin adları onların
böyüklüyünə və statusuna uyğun şriftlərlə
fərqləndirilir.
4. Tapşırıqların elmi-metodiki
uyğunluğu baxımından
1. Pedaqoji və psixoloji prinsiplər
nəzərə alınmaqla dərsliklərdə sual və
tapşırıqlar adətən ümumən şagirdlərə deyil,
konkret şagirdə yönəlik olur və “izah et”,
“göstər”, “söylə”, “təqdim et”, “yaz”, “tərtib
et” kimi sözlərlə ifadə olunur. Bu dərslikdə
isə daha çox ümumi halda – “izah edin”,
“göstərin”, “söyləyin”, “təqdim edin”,
“yazın”, “tərtib edin” formasında ifadə
olunmuşdur. Hətta, bəzi səhifələrdə bu
yanaşmaların hər ikisindən istifadə
olunmuşdur. Bununla bağlı, 9-cu səhifədəki
4-cü və 54-cü səhifədəki 10-cu sualları
göstərmək olar.
Kurikulumun məzmun standartlarının
ifadə forması da bilik və bacarıqların
“şagirdlər” tərəfindən deyil, “şagird”
tərəfindən nümayiş etdirilməsini nəzərdə
tutur.
2. Dərslikdə bəzi hallarda verilən
tapşırıqlarda təhsilin humanizm prinsipləri,
sağlamlıqla bağlı tələblər pozulmuşdur.
Məsələn, səhifə 33-də“Hüquqlarımızı
qoruyanlar” sərlövhəli mövzu ilə bağlı
“Sual və tapşırıqlar” bölməsindəki 3-cü
tapşırığı yerinə yetirmək üçün şagird
BMT-nin “Uşaq Hüquqları haqqında
Konvensiya”sını diqqətlə oxumalı və oradan
sağlamlıq və təhsil hüququnun qorunması
ilə bağlı bəndləri (?) seçib yazmalıdır.
Konvensiya 54 maddədən 48 460 işarədən
ibarətdir6. Bu, 12-lik şriftlə 20 kitab
səhifəsinə bərabərdir. Şagirdin seçib
yazmalı olduğu 25, 26, 28 və 29-cu
maddələr isə 5223 işarədən ibarətdir. Yəni
6 dəftər səhifəsidir. Təkcə bu tapşırığı
yerinə yetirmək üçün şagird ona ən azı bir
gününü sərf etməlidir. Ona görə də sual
uyğunluğu baxımından
1. Dərslikdə verilmiş tapşırıqların MMV-də
icrası göstərilmişdir. Tapşırıqların, əsasən, qrupla-
ra, cütlərə, kollektivə verilməsini nəzərə alaraq bu
şəkildə təqdim edilməsini səhv hesab etmirəm.
Qrup forması varsa, məhz şagirdlər olmalıdır.
2. MMV-də də qeyd olunmuşdur ki, paylama
materialından istifadə olunsun. Aydın məsələdir
ki, şagird 54 maddəni dərs müddətində oxuyub
təhlil edə bilməz. Müəllim əvvəlcədən iş vərəqinə
sin-findəki şagirdlərin potensialına müvafiq
maddə-ləri seçib salmalıdır.
olunur: Tapşırığın bu formada yerinə
yetirilməsi pedaqoji və psixoloji cəhətdən
nə dərəcədə düzgündür?
Hələ bu da görüləcək “iş”in hamısı
deyil. Belə ki, şagird 5-ci tapşırığın
tələblərinə görə dövlətimizin müvafiq
sənədlərindəki “Təhsil hüququ”na aid
bəndləri də eynən seçməli, 8-ci və 9-cu
tapşırıqlara görə, ombudsmanın fəaliyyəti
və xüsusi qayğıya ehtiyacı olan uşaqların
hüquqlarının qorunması haqqında
məlumatlar da toplamalıdır. Üstəlik 11-ci
tapşırığa görə “İnsan hüquqlarının
pozulmasına aid hekayə qurmalı və insan
hüquqlarını qoruyan orqanlara məktub
hazırlamalıdır”.
3. Səhifə 39-da suallar və tapşırıqların
5-ci bəndi belədir: “Suyun fiziki
xassələrini havanın fiziki xassələrindən
fərqləndirin”. Suyun fiziki xassələrini
şagird sadalaya bilər. Çünki su – saf
maddədir. Onun fiziki xassələri sabitdir.
Lakin hava qarışıqdır. Onun sabit fiziki
xassələri yoxdur. Buna görə də hava və
suyun fiziki xassələrini fərqləndirmək
düzgün hesab edilmir.
4. Səhifə 41-də suallar və
tapşırıqlarda “Nə üçün qazlar
daha çox sıxıla bilir?” sualı bu
mövzuya aid deyil. Bu sual artıq
əvvəlki mövzuda soruşulmuşdur.
Burada “Xörək duzunu xörəyə əlavə
etdikdə onun ən kiçik hissəcikləri nələr
olacaq?” sualına şagirdlər düzgün cavab
verə bilməz. Xörək duzunu suya əlavə
etdikdə onun ən kiçik hissəcikləri ionlar
olacaq. Lakin hələ şagirdlər ion haqqında
məlumat almayıblar.
5.10-cu tapşırıq “Elə maddələr yazın
ki, iki qazın birləşməsindən maye alınsın”
kimidir. Bu cümlə əslində“İki qazın
birləşməsindən yaranan maye halında
maddə yazın” kimi olmalı idi. Çünki
şagirdlər mövzuda sudan başqa maye
halında maddə ilə tanış olmurlar.
6. Səhifə 47-də suallar və tapşırıqların
6-cısı belədir: “Qəhvə bişirdikdə içində
neçə maddənin qarışığı olduğunu
dəftərinizdə yazın.” Bu düzgün tapşırıq
deyil. Birinci, qəhvə bişirilmir. İkinci, qəhvə
hazırlayan şagird onun tərkibinə daxil olan
3. Səhifə 39-dakı tapşırıqda saf su və havanın
müqayisəsi nəzərdə tutulur. Şagirdlər havanın iy-
siz, dadsız və s. olduğunu bilir.
http://scfwca.gov.az/up/news/article/2012/konvensiya.pdf
4. Sual bu mövzuya uyğundur. Çünki həmin
səhifədəki abzasda bu suala cavab vermək üçün
material verilmişdir. Əvvəlki paraqrafda isə
suallar başqa formada qoyulmuşdur:
1. Qaz, maye və bərk maddələrin sıxılma xü-
susiyyətləri eynidirmi?
2. Nə üçün maye qaza nisbətən az sıxılır?
5.Elə məqsəd də burada şagirdin “su” sözünü
yazmasıdır.
6. Tapşırığın şərti aydındır. Tapşırığın cütlərdə
icra olunacağını nəzərə alaraq paylama materia-
lından istifadə olunacaq.
7. Şagird bu tapşırığı gördüklərinə və təc-rübəsinə
əsasən icra edə bilər. Ən azından şagirdlər su və
südü qeyd edəcəklər.
5. “Müəllim üçün metodik vəsait”in
(MMV) məzmununun işlənməsi
baxımından
onlarla maddənin olduğunu bilməli deyil.
7. Səhifə 57-də suallar və tapşırıqlarda
2-ci sualda “Qarışıq maddə nədir?” deyil,
“qarışıq nədir?” olmalıdır.
5. “Müəllim üçün metodik
vəsait”in (MMV) məzmununun
işlənməsi baxımından
1. “Müəllim üçün metodik vəsait”-də
dərslik və MMV-dən istifadə qaydaları,
fənn üzrə məzmun standartları, tematik
planlaşdırma cədvəli, fənn üzrə məzmun
standartlarının reallaşma cədvəli, fənnin
tədrisində istifadə olunan təlim forma və
üsulları, mövzuların illik planlaşdırılmasına
dair nümunələr, şagird nailiyyətlərinin
qiymətləndirilməsinə dair tövsiyələr,
mövzuların gündəlik planlaşdırılmasına dair
nümunələr, summativ qiymətləndirmə
vasitələri haqqında məlumat verilmişdir.
MMV-nin təlim forma və üsulları ilə
bağlı bölməsində verilən materiallar demək
olar ki, aşağı siniflərdə təqdim olunanların
təkrarıdır. Hətta onların bəziləri
natamamdır. Məsələn, “Beyin həmləsi”
üsulunun reallaşdırılması mexanizmi
düzgün izah olunmamışdır. Bu üsulun
reallaşdırılması adətən, üç mərhələni əhatə
edir:
a) Problemin qoyulması. Müəllim problemi hamının yaxşı
anlayacağı şəkildə (şifahi və ya yazı
lövhəsində) elan edir və şagirdlərə onun
həlli ilə bağlı ən çoxu 10-12 dəqiqə ərzində
müxtəlif ideyalar irəli sürməyi təklif edir.
Bu zaman sinfi 3 qrupa bölmək və
problemin qruplar tərəfindən müstəqil
şəkildə çözülməsini də təşkil etmək olar:
problemin həlli üçün ideyalar irəli
sürən əsas qrup;
ideyaları qeydə alan qrup
(katiblik);
ideyaları qiymətləndirən qrup
(ekspertlər).
b) İdeyaların generasiyası.
İşin müvəffəqiyyəti daha çox bu
mərhələdən asılı olduğundan, müəllim
aşağıdakı qaydalara əməl etməlidir:
hər bir şagirdin öz fikir və
ideyalarını sərbəst söyləyə biləcəyi mühit
1. MMV-nin təlim forma və üsulları ilə bağlı
bölməsində verilən materiallar nəyə görə başqa
olmalıdır. Müasir təlimdə 4 təlim forması var ki,
bu təlim formalarının hər birindən “Həyat bilgisi”
fən-ninin tədrisində geniş istifadə olunur.
Beyin həmləsi üsulunun konkret aparılması
forması MMV-də tam olaraq əhatə olunmuşdur.
Bu iradı, ümumiyyətlə, qəbul etmirəm.
yaratmaq;
söylənən fikir və ideyaların sayına
məhdudiyyət qoymamaq;
söylənən fikir və ideyaların bütün
şagirdlər tərəfindən eşidilməsini təmin
etmək;
fikir və ideyaların müzakirəsini
(tənqid və ya tərif) qadağan etmək;
söylənən fikir və ideyaların hamısını,
hətta ən absurd ideyaları belə qeydə almaq.
b) İdeyaların seçilməsi,
qruplaşdırılması və qiymətləndirilməsi. Bu mərhələdə katiblik söylənmiş
ideyaları bir daha elan edir. Sonra ekspert
qrupu onları katiblikdən təhvil alır, tənqidi-
incələmədən keçirməklə “Beyin
həmləsi”nin məqsədinə uyğun gələnləri,
gündəlik həyatda istifadəyə yararlıları seçib
qruplaşdırır və göstərir.
Amma vəsaitdə bu mexanizm görünmür.
Ona görə də belə hesab etmək olar ki,
dərslikdə “Beyin həmləsi” adı ilə
verilənlərin (M.V. 33, 37, 39, 43, 45 və s.)
bu üsula aidiyyəti yoxdur.
2. Vəsaitdə demək olar ki, hər yerdə
“alt-standart” əvəzinə “standart” ifadəsi
işlənmişdir. Halbuki bunlar fərqli
anlayışlardır.
3. MMV-nin yaradılmasında başlıca
məqsəd dərslikdə nəzərdə tutulan fikir və
ideyaları müəllimlərə daha aydın şəkildə
çatdırmaq, kurikulumda təsbit edilmiş bilik,
bacarıq və dəyərlərin formalaşdırılması
üçün onlara zəruri metodik tövsiyələr, eləcə
də nümunəvi, həm də orijinal dərslər təqdim
etməkdir. Lakin qeyd etmək lazımdır ki, bu
“nümunə”lərin içərisində orijinallığı ilə
seçilən və yadda qalan bircə dərsə belə rast
gəlmək mümkün deyil.
4. MMV-də dərsliyin bütün
səhifələrinin yalnız lupa ilə oxunacaq şəkil
formasında təkrar verilməsinin məntiqi
anlaşılmır. Aşağı siniflərdə (I-II siniflər)
məzmunun xeyli hissəsi şəkillərdən ibarət
olduğundan, bu, rəsmlərə istinad və onların
izahı baxımından özünü doğruldur. Lakin 6-
cı sinifdə bunların verilməsinə heç bir
2. Əsas və alt standartlar birlikdə məzmun
standartıdır. Və hər bir müəllim bunu çox gözəl
bi-lir ki, söhbət gündəlik dərsdən, mövzudan
gedirsə, deməli, bu, alt standartı reallaşdırmaq
üçündür. Heç bir gündəlik dərs planında alt
standart yazılmır və yazmağa ehtiyac duyulmur.
3. İradla razı deyilik. Rəyin əvvəlində
MMV haqqında verilmiş ilk məlumatla bir-birinə
tamamilə ziddir.
4. MMV-də mövzular qruplaşdırıldığından
bu şəkillərin mikroskopik olsa belə,
yerləşdirilməsinə ehtiyac duyulur.
5. İradla razı deyilik. Mənbələr
mündəricatda
göstərilənlərdir.
ehtiyac yoxdur.
5. Dərslikdə konstitusiyadan,
qanunlardan, siyasət, elm və mədəniyyət
xadimlərinə (H. Əliyev, A. Bakıxanov,
Ş. Monteskyö, Sofokl, A. Şopenhauer) aid
çoxlu sayda kəlamlardan və xeyli başqa
məlumatlardan istifadə olunsa da, MMV-də
verilmiş “Ədəbiyyat siyahısı”nda bunlarla
bağlı heç bir mənbə verilməmişdir. Hətta
yol nişanlarının hansı rəsmi mənbədən
götürüldüyü belə göstərilməmişdir.
6. Vəsaitdə heç bir konkret resursun adı
və mənbəyi göstərilməmişdir. Hər şey
ümumi şəkildə verilmişdir. Məsələn,
“Dərslik, müxtəlif şəkillər, iş dəftəri,
ensiklopediya, İKT vasitələri, videoçarx,
CD” formasında. Bu cür “tövsiyə”nin
müəllimə hansı köməyi ola bilər? Halbuki
burada hər mövzuya uyğun konkret
mənbələr göstərilməli idi. Elə “Dərsliklərin
qiymətləndirilməsi meyarları”nın7 2.1.5-ci
maddəsi də “əlavə vəsaitlərə (elektron
resurslar, əyani vəsaitlər, xəritələr, sxemlər və
s.) istiqamətləndirmə” tələbi qoyur. 7. Bəzi mövzuların tədrisi zamanı
qoyulan məqsəd mövzunu və alt-standartı
reallaşdırmır.
Məsələn “Elementlər” mövzusunun
planlaşdırılmasında (səh. 53) alt-standart:
1.1.1. Maddələrin xassələrini onların
daxili quruluşu ilə əlaqələndirir.
8. Məqsəd olaraq “Element anlayışını
atom və maddə anlayışlarından
fərqləndirmək” nəzərdə tutulmuşdur. Nə
MMV-də, nə də dərslikdə bu məqsəd lazımi
səviyyədə izah olunmamışdır. Burada yalnız
element və atom anlayışları arasında
əlaqələrdən danışılmışdır. Müəllim və ya
şagird bu mövzunu öyrənməklə element və
maddə anlayışlarını heç vaxt fərqləndirə
bilməz. Bu mövzuda fənlərarası inteqrasiya
müəyyənləşdirilməmişdir. Ona görə də
“Mövzu üzrə reallaşacaq standartların
digər fənn kurikulumlarının 6-cı sinif
standartları ilə inteqrasiya imkanlarını
6. Adı çəkilən resursların açıqlaması mövzu-
lar üzrə göstərilmiş və eyni zamanda səh. 85-də
“İstifadə edilmiş və müəllimin istifadə edə
biləcəyi mənbələr”də verilmişdir.
MMV-də və dərslikdə kifayət qədər əlavə
resurslar, sxemlər, xəritə, şəkillər, istinad ediləcək
mənbələr verilmişdir.
http://edu.gov.az/view.php?lang=az&menu=162&id=22
7. 1.1.1 standartının reallaşdırılması üçün bu
mövzuların verilməsi mütləqdir. Fənn kurikulum-
larına əsasən planlaşdırılmanın aparılmasında da,
qeyd olunduğu kimi, standartların bir qismi bir
mövzuda tam, digər mövzuda isə qismən reallaş-
dırıla bilər.
8. İradla razı deyilik. Yalnız 1 cümləni
nəzərinizə çatdırmaq kifayətdir: atom və element
anlayışlarını eyniləşdirmək olmaz. Sonrakı fikirlər
bu fikrin açılmasına xidmət edir.
9. İradla razı deyilik.
müəyyən edə bilərsiniz.” yazılmışdır.
Lakin məlumdur ki, element anlayışı kimya
fənninə aid olub, 8-ci sinifdə tədris olunur.
Belə olan halda, deməli, bu mövzu verilmiş
alt-standartı reallaşdırmaq üçün düzgün
seçilməmişdir.
9. Bəzi mövzuların tədrisi zamanı
izahlarda elmi və üslubi səhvlərə yol
verilmişdir. Məsələn, səhifə 49-damövzu
izah olunarkən kömür, xörək duzu, su və
oksigenin fərqləndirilməsini göstərən cədvəl
verilmişdir. Burada xörək duzunun rəngi
ağ göstərilmişdir. Əslində isə xörək duzu
şəffafdır.
10. ə
Səhifə 51-də ümumiləşdirmə və nəticələrdə
“malekulları” deyil, “molekulları”
olmalıdır.
11. S
Səhifə 57-də dəmir tozu və oduncaqdan
alınan kəpək qarışığının ayrılması üsulu
səhv verilmişdir. Əslində, dəmir tozu və
oduncaqdan alınan qarışıqdan dəmir tozunu
maqnitin köməyilə ayırmaq daha düzgün
olardı.
12. Vəsaitin sonunda verilmiş“Summativ
qiymətləndirmə vasitələri”bölməsində
tövsiyə edilən test tapşırıqlarında xeyli
səhvlər var. Məsələn:
Test tapşırığı 13 (MMV., səh. 81).
Respublikamızda Milli Məclisin verdiyi
qanunları hansı qurum yerinə yetirir?
a) Məhkəmə; b) İcra Hakimiyyəti; c)
BMT; d) ATƏT; e) Məktəb.
Burada a, b və e bəndlərinin hər üçü
doğrudur. Deməli, test tapşırığı düzgün
tərtib olunmamışdır.
13. Test tapşırığı 21 (MMV., səh. 82).
Hansı sırada verilənlər doğrudur?
Burada sıra olmadığına görə, şagirdlər
çaşa bilər.
14. Test tapşırığı 27 (MMV., səh. 83).
Maddənin kimyəvi xassələri hansılardır?
a) Rəngi; b) Qaynama temperaturu; c)
Digər maddələrə çevrilməsi; d) Dadı.
Şagird dərsliyin 38-ci səhifəsindən
rəngin və dadın, 44-cü səhifəsindən isə
qaynama temperaturunun maddənin fiziki
xassələrinə aid olduğunu öyrənmişdir. Ona
görə də digər bəndlərə fikir vermədən,
10. Texniki səhvdir.
11. İradla razı deyilik. Hesab edirəm ki, hər
iki yanaşma doğrudur. Ancaq MMV-də göstərilən
forma səhv deyil.
12. İradla razı deyilik. Testin cavabı– “İcra
Hakimiyyəti”.
13. TQDK tərəfindən hazırlanan, əsasən də,
“Azərbaycan dili”, “Kimya” və s. fənlər üzrə test
kitabçalarında “sıra”, “cərgə” sözlərinin işləndiyi
kifayət qədər test nümunəsi tapmaq mümkündür.
14. Suallar hazırlanarkən 4 səviyyə nəzərə
alın-malıdır. Bu tapşırıq 1-ci (aşağı) səviyyə üçün
nə-zərdə tutulur.
15.Müəllim üçün metodik vəsaitdə həmin
mənbələr təqdim olunmuşdur.
doğru cavab görünür. Deməli, test tapşırığı
düzgün tərtib olunmamışdır.
15. Müəllim üçün əlavə materiallar
verilməmişdir. Lakin “Qiymətləndirmə
meyarları”nın 5-ci maddəsi MMV-də əlavə
materialların olmasını tələb edir.
Hazırladı:
Ümumtəhsil məktəblərinin 6-cı sinfi üçün “Həyat bilgisi – 6” dərsliyinin müəllifi Nüşabə Məmmədova