Uniwersytet Ekonomiczny we Wrocławiu
Wydział Zarządzania, Informatyki i Finansów
studia podyplomowe
MECHANIZMY FUNKCJONOWANIA STREFY EURO
Daniel Zabawa
Zmiany kursów walut i ich wpływ
na sprawozdawczość finansową
praca końcowa
Promotor
dr Magdalena Bywalec
2
Spis treści Wprowadzenie .............................................................................................................................. 3
Rozdział 1 ...................................................................................................................................... 5
Czynniki wpływające na kursy walut ............................................................................................. 5
Rozdział 2 .................................................................................................................................... 16
Wpływ kursu walutowego na rachunkowość jednostki oraz jednostek powiązanych ............... 16
2.1. Różne kursy walutowe do celów bilansowych, podatku VAT
oraz podatku dochodowego ................................................................................................... 16
2.2. Kursy walutowe w procesie konsolidacji sprawozdań finansowych ................................ 21
Rozdział 3 .................................................................................................................................... 38
Analiza wpływu zmian kursu EUR w latach 2008-2012 na przykładzie Spółki Vi ........................ 38
3.1. Opis jednostki ................................................................................................................... 38
3.2. Wpływ zmian kursu walut na marżę Spółki ..................................................................... 38
3.3. Wpływ zmian kursów walut na wynik finansowy netto................................................... 44
Podsumowanie ............................................................................................................................ 49
Bibliografia .................................................................................................................................. 51
Netografia ................................................................................................................................... 52
Oświadczenia .............................................................................................................................. 53
3
Wprowadzenie
O ile jeszcze kilka lat temu prowadzenie działalności poza granicami kraju
macierzystego przedsiębiorcy było niejako przywilejem dużych grup
kapitałowych, to obecnie, szczególnie po akcesji Polski do struktur Unii
Europejskiej, jest to codzienność bardzo licznej grupy jednostek, w tym również
małych i średnich przedsiębiorstw. Działalność międzynarodowa
przedsiębiorstw może polegać na:
- sprzedaży produktów czy towarów osobom zagranicznym lub na zakupie
bezpośrednio od nich ich wyrobów,
- może przybrać formę oddziału zagranicznego jednostki macierzystej,
- wreszcie może być prowadzona poprzez niezależną z formalno-prawnego
punktu widzenia jednostkę podporządkowaną.
Powiązania gospodarcze pomiędzy kolejnymi krajami ujawniają się poprzez
zmiany kursów walutowych1. W ich następstwie powstają zmiany wolumenu
eksportu oraz importu towarów i usług. Ryzyko kursowe, zwłaszcza w okresie
recesji, jest jednym z istotnych czynników w działalności przedsiębiorstw,
prowadzących działalność na rynkach międzynarodowych, i stanowi jedną z
barier rozwoju wymiany handlowej2.
Prowadzenie działalności na rynkach, na których obowiązuje inna waluta, niż ta,
którą stosuje dana jednostka, powoduje konieczność przeliczania wartości
transakcji wyrażonych w walucie obcej, a w przypadku oddziału zagranicznego
lub jednostki podporządkowanej wręcz przeliczenia całego sprawozdania
finansowego.
Problem wydawałby całkiem błahy, jeśli relacja kursów jednostki i obcego była
przynajmniej w określonym, dłuższym okresie stała. Taka sytuacja występuje
jednak niezmiernie rzadko, raczej w sytuacji przejściowej lub w gospodarkach
1 Kaźmierczak A., Polityka pieniężna w gospodarce otwartej, PWN, Warszawa 2008, s. 197.
2 Nagaj R., Ryzyko kursowe w działalności przedsiębiorstw w Polsce, Studia i Prace Wydziału Nauk
Ekonomicznych i Zarządzania nr 32, Wydawnictwo Uniwersytetu Szczecińskiego, Szczecin 2013, s. 91.
4
centralnie sterowanych. W gospodarce rynkowej kursy zmieniają się zgodnie
z prawami popytu i podaży.
Celem niniejszej pracy jest:
- wskazanie czynników wpływających na kształtowanie się kursu walutowego
- wskazanie metod przeliczania transakcji gospodarczych w celu ujęcia ich
w księgach rachunkowych i wykazania w sprawozdaniu finansowym jednostki
- wskazanie metod przeliczania jednostkowych sprawozdań finansowych w celu
skonsolidowania ich w ramach konsolidacji sprawozdań finansowych grup
jednostek powiązanych
- udowodnienie na rzeczywistym przykładzie, że niestabilność kursów
walutowych wpływa negatywnie na obraz sytuacji majątkowej, finansowej
i dochodowej jednostki.
W pracy zostaną wykorzystane przede wszystkim studia literaturowe,
opracowania publikowane na stronach internetowych portali tematycznych
zajmujących się tematyką z zakresu finansów, w szczególności kursami
walutowymi, jak również dane przykładowego przedsiębiorstwa za lata 2008-
2012.
Problematyka kursów walutowych nie jest nowa, stąd część teoretyczna oparta
na studiach literatury oraz publikacjach elektronicznych jest praca odtwórczą,
porządkującą znane zagadnienia dla potrzeb niniejszej pracy. Cześć praktyczna
natomiast, opatrzona komentarzami własnymi autora, stanowi jego wkład
w poszerzenie wiedzy na temat niniejszego zagadnienia.
5
Rozdział 1
Czynniki wpływające na kursy walut3
Jest wiele czynników, które bezpośrednio lub pośrednio oddziałują na
notowania walut. Każdy winien być rozpatrywany indywidualnie, a także w
kontekście
z innymi.
Wśród najistotniejszych czynników wymienia się najczęściej:
a) politykę monetarną i politykę gospodarczą
b) wskaźniki makroekonomiczne
c) sytuację polityczna na świecie
d) sytuacja polityczna i społeczna
e) inwestycje bezpośrednie i portfelowe
f) bilans płatniczy
g) rezerwy walutowe
h) oczekiwane dochody z inwestycji w danym kraju
i) wypowiedzi osobistości
Czynniki te mogą mieć charakter fundamentalny: czynniki ekonomiczne oraz
niefundamentalny: czynniki polityczne i psychologiczne4.
Polityka monetarna i polityka gospodarcza
Każdy kraj, a dokładniej jego bank centralny prowadzi określoną politykę
monetarną, która stanowi o koszcie pieniądza, którego miernikiem są stopy
procentowe. Ich wysokość ma bezpośredni wpływ na rentowność dłużnych
papierów skarbowych. W Polsce są to obligacje skarbowe i bony skarbowe.
3 Na podstawie http://www.bankier.pl/wiadomosc/Czynniki-wplywajace-na-kursy-walut-1797963.html
4 Szerzej nt. w: Wiśniewski M., Instrumenty polityki kursowej [w:] Skopowski M., Wiśniewski M.,
Instrumenty współczesnej polityki pieniężnej, Wydawnictwo Uniwersytetu Ekonomicznego w Poznaniu, Poznań 2012, s. 104.
6
W przypadku podwyżki stóp procentowych następuje wzrost rentowności
papierów wartościowych. Wówczas inwestorzy zagraniczni chętnie nabywają
takie instrumenty, zamieniając swoją walutę na walutę kraju, w jakiej są
denominowane te instrumenty.
Na przykład inwestor amerykański kupujący polskie obligacje skarbowe
sprzedaje w takiej sytuacji w polskim banku dolary kupując złote. To kreuje
popyt na polską walutę i podaż na naszym rynku dolarów. W efekcie spowoduje
to wzrost kursu złotego wobec dolara amerykańskiego. Stąd podwyżki stóp
procentowych
w danym kraju powodują umocnienie jego waluty.
Taki scenariusz nie zawsze się sprawdza, szczególnie na rynkach rozwijających
się, gdzie występuje wyższy od średniego poziom ryzyka inwestycyjnego, ale
także odpowiednio wyższy potencjał zarabiania. Rynki te są przedmiotem
dużego zainteresowania kapitału spekulacyjnego o krótkim horyzoncie
inwestycyjnym.
Jak wyżej wspomniano, podwyżka stóp procentowych skutkuje wzrostem
rentowności dłużnych papierów wartościowych, co oznacza spadek ich cen
rynkowych. W takiej sytuacji spekulanci będą starać się jak najszybciej sprzedać
posiadane papiery skarbowe. Otrzymane sumy sprzedają, doprowadzają do
obniżenia notowań waluty kraju, w którym zaostrzono politykę monetarną.
Polityka gospodarcza to szerokie pojęcie, które zawiera wszelkie działania
podejmowane przez rząd państwa, wywołujące skutki ekonomiczne.
Największymi są decyzje w zakresie finansów publicznych i podatków. Działania
w tych obszarach przekładają się na poziom deficytu budżetowego i zadłużenia
sektora finansów publicznych, w tym Skarbu Państwa.
Błędna polityka rządu w tym zakresie może przyczynić się do wzrostu ryzyka
niewypłacalności państwa. Konsekwencją tego jest: spowolnienie lub załamanie
7
gospodarcze. W konsekwencji spowoduje to zmniejszenie napływu kapitału
zagranicznego. Dalej nastąpi spadek wartości waluty kraju wobec innych krajów,
których rządy prowadzą rozsądną politykę gospodarczą.
Zarówno państwo poprzez wydatki rządowe jak również bank centralny (w
Polsce Rada Polityki Pieniężnej) wpływając na wzrost gospodarczy mogą
zachowywać się na dwa sposoby5:
- ekspansywnie (czyli powodować, że w gospodarce pojawia się relatywnie coraz
więcej pieniądza, w stosunku do poprzedniego okresu) lub
- restrykcynie (czyli w gospodarce pojawia się relatywnie mniej pieniądza)
Innymi słowy rząd może wydawać więcej lub mniej a Bank Centralny może
obniżać lub podwyższać stopy procentowe. Działania te powodują, że
gospodarka jest pobudzana lub spowalniania.
Na podstawie powyższych zachowań mogą powstać cztery typy zachowań i
cztery typy konsekwencji dla gospodarki tych zachowań:
1. Obie instytucje prowadzą ekspansywną politykę, czyli „pompują” pieniądz
w gospodarkę (rząd zwiększa wydatki pod naciskiem poszczególnych grup
społecznych, czyli pojawia się deficyt budżetowy, a Bank Centralny utrzymuje
stopy procentowe na zbyt niskim poziomie), co w dłuższym okresie prowadzi do
mega przegrzania gospodarki, bąbla, dużej inflacji a potem gwałtownego
załamania gospodarczego.
2. Obie instytucje prowadzą restrykcyjną politykę, co prowadzi do mocnego
spowolnienia/recesji w gospodarce.
3. Rząd prowadzi ekspansywną politykę.
W tej sytuacji Bank Centralny nie ma wyboru i aby nie przegrzać gospodarki
musi prowadzić restrykcyjną politykę monetarną. Objawia się to w relatywnie
wysokich stopach procentowych (znacznie powyżej inflacji). Innymi słowy realne
stopy procentowe muszą być dosyć wysokie (np. stopa ustalana przez RPP –
inflacja). Konsekwencją tego jest:
5 na podstawie “Ekonomia: Makroekonomia” David Begg, Stanley Fischer, Rudiger Dornbusch; Polskie
Wydawnictwo Ekonomiczne.
8
a) Rząd musi zadłużać się np. poprzez emisję dodatkowych obligacji, aby
pokryć większe wydatki. Aby uplasować na rynku większą ilość obligacji musi
zapłacić wyższe oprocentowanie. W dłuższym terminie, aby pokryć wyższe
wydatki i wyższe oprocentowanie rząd musi podnieś podatki i inne tego typu
daniny jak np. akcyza od paliwa ( bo w dłuższym terminie tylko stąd są wpływy
do budżetu państwa).
b) Pojawia się efekt „wypychania”. Inwestorzy (banki, zagranica, TFI, OFE
i inwestorzy indywidualni) inwestują w obligacje emitowane przez rząd (ze
względu na wysokie oprocentowanie) ale przez to nie inwestują/ nie udzielają
kredytu dla firm, ponieważ stopa zwrotu z obligacji jest relatywnie bardzo
atrakcyjna (wysoki zysk przy małym ryzyku).
c) Przez wyższe stopy procentowe wymuszone na Banku Centralnym
zachowaniem rządu, zarówno firmy jak i osoby indywidualne płacą wyższe
odsetki od kredytów (czyli niższe inwestycje i konsumpcja). Dodatkowo przez
„efekt wypychania” firmy nie mogą inwestować tyle, ile by chciały, co w sumie
powoduje wolniejszy rozwój gospodarczy.
4. Rząd prowadzi restrykcyjną politykę a Bank Centralny ekspansywną.
Innymi słowy rząd wydaje rozsądnie pieniądze, zmniejszając deficyt oraz
wydatki. W tej sytuacji Bank Centralny może prowadzić ekspansywną politykę
monetarną, czyli utrzymywać stopy procentowe na niskim poziomie, czyli realna
stopa procentowa jest relatywnie niewielka. Dzięki temu, co prawda rząd
ograniczając wydatki nie „pompuje” pieniędzy do gospodarki, ale funkcję taką
spełniają niskie stopy procentowe.
Warianty 3) i 4) powodują, że z czasem w gospodarkę „pompowane” są
podobne ilości pieniądza, ale zaletami wariantu 4), czyli kontrolowania
wydatków przez rząd są:
- niższe stopy procentowe
- w konsekwencji niższe koszty obsługi zadłużenia państwa oraz przez niższe
wydatki, niższe podatki i inne daniny pobierane przez państwo w dłuższym
terminie
9
- niższe koszty odsetek dla firm i osób indywidualnych, co umożliwia wyższą
konsumpcję i inwestycje (bo brak efektu „wypychania”)
- Efektywniejsze wykorzystanie zasobów, bo pieniądze kierowane są w sektory
gospodarki, gdzie liczy się zwrot z inwestycji
- Wyższy długoterminowy wzrost gospodarczy
- A co za tym idzie niższe bezrobocie
Wydaje się, że wariant 4) jest najlepszy dla gospodarki w dłuższym terminie.
Trzeba jednak zaznaczyć, że zagrożeniem dla tego wariantu jest
niektontrolowane (nierozsądne) udzielanie kredytów na dużą skalę, ponieważ
wtedy przez jakiś czas PKB jest „pompowane” przez coraz większą ilość
pieniądza w gospodarce, jednak prędzej czy później pieniądze trzeba będzie
oddać, a jeżeli kredyty były udzielone firmom czy konsumentom, którzy nie są w
stanie ich zwrócić, wówczas występuje znaczące ryzyko kryzysu finansowego.
Warto też zwrócić uwagę, że w Polsce od 1989 roku kolejne rządy prowadziły
ekspansywną politykę gospodarczą. Innymi słowy, co roku, my jako państwo
wydawaliśmy więcej niż mieliśmy dochodów, czego konsekwnecją jest deficyt
budżetowy i wzrost zadłużenia. W związku z tym RPP zmuszona była do
utrzymywania stóp procentowych na relatywnie wysokim poziomie (w stosunku
do inflacji). Realne stopy procentowe były bardzo wysokie, jedne z najwyższych
na świecie.
Wskaźniki makroekonomiczne
Informują w sposób syntetyczny o sytuacji gospodarczej kraju. W szczególności
istotny jest wzrost PKB, produkcji przemysłowej, sprzedaży detalicznej. Istotne
są też informacje o bilansie płatniczym oraz poziomie inflacji. Inwestorzy
walutowi śledzą z uwagą wskaźniki oraz ich prognozy. Niektórzy podejmują
decyzję niezwłocznie po ich publikacji, inni oczekują na rozwój sytuacji.
Właściwie można zareagować, znając specyfikę danego rynku. Nie bez znaczenia
jest również intuicja. Utrzymanie stabilności stóp procentowych oraz stabilności
10
na rynku dewizowym waluty krajowej stanowi istotny cel prowadzonej polityki
pieniężnej6.
Sytuacja polityczna na świecie
To jeden z najważniejszych czynników mających wpływ na sytuację ekonomiczną
krajów, a także regionów świata. Napięcia polityczne pomiędzy poszczególnymi
krajami lub zagrożenie konfliktem wojennym może w znaczący sposób wpłynąć
na ryzyko inwestycyjne w danym regionie świata.
Kraje uwikłane bezpośrednio lub pośrednio w konflikt, bez względu na to czy są
agresorami czy przedmiotem agresji, narażone są na osłabienie lub nawet
spadek wzrostu gospodarczego. Każda wojna kosztuje i ma te przełożenie na
stan finansów państwa. W efekcie takich wydarzeń wartość waluty krajów
zaangażowanych w konflikt będzie ulegać osłabieniu, w skrajnym przypadku nie
będzie przedmiotem obrotu na rynku.
Sytuacja polityczna i społeczna w danym kraju
Spokój społeczny, brak strajków demonstracji jest czynnikiem, który wzbudza
zaufanie do inwestycji w danym kraju, także w jego walutę. Dojście do władzy
nieodpowiedzialnych ugrupowań politycznych, czy niezadowolenie społeczne są
czynnikami destabilizującymi sytuację gospodarczą oraz nie sprzyjają wzrostowi
gospodarczemu. Miarą oceny sytuacji są również wyniki badań opinii społecznej.
W takiej sytuacji waluta takiego kraju nie będzie przedmiotem zainteresowania.
Zmniejszy się również atrakcyjność inwestycyjna w każdym obszarze gospodarki.
Spowoduje to spadek wartości waluty takiego kraju.
6 Biernat J., Polityka pieniężna w Polsce w warunkach płynnego kursu walutowe, Wyższa Szkoła
Ekonomiczna Almamer, Warszawa 2006, s. 10.
11
Operacje carry trade
Jest to od niedawna popularna forma zarabiania polegająca na wykorzystaniu
różnicy stóp procentowych w różnych krajach. Jeżeli w kraju A stopy
procentowe są na niższym poziomie, niż w kraju B, wówczas opłaca się pożyczyć
pieniądze
w kraju A i po przewalutowaniu ulokować je w kraju B, np. kupując obligacje
skarbowe. Po osiągnięciu przychodów z takiej inwestycji pożyczka wraz
z odsetkami jest zwracana do kraju A.
W całej operacji dokonuje się dwukrotnej wymiany walut. W pierwszym
przypadku powoduje to osłabienie waluty kraju B wobec waluty kraju A. Po
zakończeniu inwestycji osłabieniu ulega waluta kraju A, a wzmocnieniu waluta
kraju B. Duże operacje carry trade mogą znacząco wpływać na ruchy kursów
walut. Należy pamiętać, iż pomimo bardzo dużej zyskowności, strategia carry
trade obarczona jest ryzykiem znaczącej i nagłej starty na skutek deprecjacji
walut wyżej oprocentowanych7.
Inwestycje bezpośrednie i portfelowe
Inwestycje zagraniczne powodują, że do kraju napływa kapitał w formie waluty,
np. dolary lub euro. Wymiana waluty obcej na walutę kraju inwestycji powoduje
wzmocnienie jej wartości. Znaczące strumienie waluty zagranicznej są
generowane przy dużych prywatyzacjach – inwestycje portfelowe.
Bilans płatniczy
7 Rubaszek M., Kurs równowagi [w:] Sławiński A., Polityka pieniężna, C.H. Beck, Warszawa 2011, s. 177-
178.
12
Stanowi on obraz wszystkich przepływów pieniężnych wynikających z obrotów
kraju z zagranicą, jakie miały miejsce w ciągu roku. Uwzględnia on obroty
handlowe, przepływy kapitałowe. Jeżeli do kraju wpływa więcej pieniędzy niż
wypływa – bilans jest dodatni. Jeżeli suma strumieni pieniężnych wypływających
z kraju jest większa niż wpływających mówimy o ujemnym bilansie płatniczym.
Dodatni bilans płatniczy skutkuje umocnieniem waluty danego kraju, gdyż rośnie
zaufanie inwestorów zagranicznych. Jeżeli kraj posiada bilans ujemny, wówczas
jego waluta ulega osłabieniu.
Rezerwy walutowe
Wysoki poziom rezerw walutowych w danym kraju zapewnia stabilizację
wartości jego waluty. Istotna jest szczególnie relacja rezerw walutowych do
rocznej wartości importu oraz zadłużenia Skarbu Państwa. Daje to większe
możliwości spłaty zadłużenia zagranicznego, a więc zwiększa wiarygodność
danego kraju
w oczach inwestorów zagranicznych. Waluta takiego kraju jest stabilna i silna.
Oczekiwane dochody z inwestycji w danym kraju
Kolejna, ważna sprawa, to rozszerzenie analizy ze stóp procentowych na
dochody oczekiwane również z innych aktywów, jak np. obligacje, akcje czy
generalnie biznesy. Innymi słowy inwestorzy porównują oczekiwane stopy
zwrotu z różnych aktywów w różnych państwach (porównują i inwestują
pieniądze w tych państwach, gdzie spodziewają się uzyskać więcej, a wycofują z
tych, gdzie oczekują mniej, jest to możliwe, bo istnieje swoboda w przepływie
kapitału). Im wyższy oczekiwany PKB tym mocniejsza waluta danego państwa a
im słabszy oczekiwany PKB tym niższe oczekiwane dochody i słabsza waluta. W
13
tym kontekście ruchy na stopach procentowych dokonywane przez Bank
Centralny są to tylko konsekwencją tego, co dzieje się w gospodarce.
Po prostu najpierw gospodarka rozwija się coraz szybciej, więc inwestorzy
oczekują, że w danym kraju będą wyższe stopy zwrotu, waluta się umacnia. Po
pewnym czasie pojawia się inflacja, Bank Centralny podnosi stopy procentowe,
waluta nadal się umacnia. W pewnym momencie pojawiają się oczekiwania, że
gospodarka spowolni, waluta zaczyna się osłabiać, po jakimś czasie Bank
Centralny jest zmuszony obniżyć stopy procentowe, aby pobudzić gospodarkę
i cykl się zamyka, analogicznie tak jak z cyklem hossy i bessy na giełdzie.
Paradoksalnie decyzje Banku Centralnego mogą być odczytywane jako „sygnał”,
co będzie się działo z gospodarką. Jeżeli stopy są obniżane, może to oznaczać, że
gospodarka słabnie, więc stopy zwrotu z inwestowania w danym kraju będą
niższe a w efekcie waluta się osłabia. W momencie podwyższania stóp
procentowych jest dokładnie na odwrót.
Oczywiście jak bardzo waluta (złotówka) się osłabi czy umocni zależy od
tego, jakiego PKB oczekiwano w początkowym okresie.
Wypowiedzi osobistości
To, co mówią osoby wpływowe w danym państwie może mieć znaczący wpływ
na decyzje inwestorów walutowych. W szczególności świat finansów wsłuchuje
się w publiczne wypowiedzi szefów rządów, ministrów finansów oraz szefów
banków centralnych. Ci ostatni są w szczególności pod baczną obserwacją
inwestorów. Każde słowo prezesa FED czy Europejskiego Banku Centralnego jest
analizowane przez sztaby finansistów.
Również na naszym rynku niektóre niefortunne wypowiedzi polityków wpływały
niekorzystnie na notowania naszej waluty. Takie sytuacje mogą mieć miejsce,
kiedy sytuacja polityczna w kraju jest niepewna i do głosu dochodzą
ugrupowania populistyczne.
14
Podejmowanie decyzji inwestycyjnych w obliczu szumu informacyjnego to
poważne wyzwanie dla inwestorów walutowych. Trudno niejednokrotnie
zidentyfikować sygnał płynący z rynku, który może skutecznie zmienić kurs
waluty. Niezbędne jest również sprawdzenie, czy dana informacja nie została już
dyskontowana.
Informacja podana przez GUS np. o 6-procentowym wzroście gospodarczym
w danym kwartale nie spowoduje umocnienia naszej waluty wobec euro czy
dolara, jeżeli wszystko wskazywało, że gospodarka dobrze się rozwija. Jeżeli
rynek spodziewał się jednak wzrostu rzędu 7% to taki wynik będzie sygnałem
negatywnym. Natomiast przy oczekiwaniach wzrostu PKB na poziomie 5%
będzie to sygnał pozytywny i powinna nastąpić aprecjacja wartości złotego.
Dlatego też inwestorzy przed podjęciem decyzji o inwestowaniu w daną walutę
lub wyjściu z inwestycji muszą odpowiedzieć sobie na pytanie, co obecny
poziom kursu danej waluty odzwierciedla, i czy przyszłe informacje nie są już
zdyskontowane.
Przy wypowiadaniu osobistych poglądów ważnych osobistości, szczególnie
mających istotny wpływ na sektor finansowy, należy znać poglądy takiej osoby
na tematy gospodarcze. Na przykład, jeżeli członek Rady Polityki Pieniężnej,
zagorzały zwolennik ostrej polityki monetarnej, stwierdzi, że podwyżki stóp
procentowych są konieczne, to nikt nie będzie tym zdziwiony i rynek na taką
wypowiedź nie zareaguje.
W sytuacji odwrotnej, gdyby owa osoba powiedziała, że wskazana jest obniżka
stóp procentowych, wówczas taka wypowiedź miałaby znaczenie dla rynku.
Odwrotnie zachowałby się rynek, po wypowiedziach przedstawiciela RPP
znanego z gołębich poglądów.
16
Rozdział 2
Wpływ kursu walutowego na rachunkowość jednostki oraz jednostek
powiązanych
2.1. Różne kursy walutowe do celów bilansowych, podatku VAT
oraz podatku dochodowego8
Problematyka stosowania właściwych kursów walutowych dla transakcji
gospodarczych, wyrażanych w walutach obcych nie jest spójna na gruncie
przepisów ustawy o rachunkowości oraz ustaw o podatku od towarów i usług,
oraz podatku dochodowego. Analiza zasad ustalania właściwego kursu
walutowego prowadzi do sytuacji, w której zastosowanie mogą mieć trzy różne
kursy walutowe. Ponieważ systemy księgowe często nie są przystosowane do
takiej sytuacji, przedsiębiorcy mają wątpliwość, czy w ramach uproszczenia
można zastosować jeden kurs walutowy do wszystkich ww. celów. Takie
podejście nie znajduje niestety uznania w praktyce organów podatkowych.
Kursy walutowe do celów bilansowych
Na gruncie aktualnie obowiązujących przepisów ustawy o rachunkowości
przeliczanie transakcji wyrażanych w walutach obcych uregulowane jest w art.
30. ust. 2 stanowiącym, że wyrażone w walutach obcych operacje gospodarcze
ujmuje się w księgach rachunkowych na dzień ich przeprowadzenia
odpowiednio po kursie faktycznie zastosowanym w tym dniu (dla transakcji
sprzedaży lub kupna walut ora zapłaty zobowiązań lub należności), albo po
średnim kursie ogłoszonym dla danej waluty przez Narodowy Bank Polski z dnia
poprzedzającego ten dzień (dla pozostałych operacji).
8 http://www.seccount.com
17
Kluczowe jest doprecyzowanie, co oznacza „dzień przeprowadzenia operacji”.
Ustawa nie dostarcza samej definicji „dnia przeprowadzenia operacji” czy też
„daty dokonania operacji gospodarczej”, jak to zostało określone w art. 23.
Jednakże z treści art. 23 ust. 2 można wywnioskować, iż zapis księgowy zawiera
trzy daty:
- datę dokonania operacji gospodarczej;
- datę dowodu księgowego (jeżeli różni się ona od daty dokonania operacji);
- datę zapisu.
Z powyższego wynika, że data wprowadzenia dokumentu do systemu
księgowego oraz data wystawienia dokumentu (np. faktury) nie są tożsame z
datą dokonania operacji gospodarczej. W przypadku transakcji sprzedaży oraz
zakupu usług będzie to zasadniczo data dokonania sprzedaży / zakupu. Jednakże
dla części operacji precyzyjne ustalenie daty operacji gospodarczej może rodzić
pewne problemy – np. w przypadku transakcji obejmujących kilka okresów
sprawozdawczych lub dostaw/usług ciągłych. Przykładem takiej transakcji
będzie zakup prenumeraty, polisy ubezpieczeniowej, ciągła dostawa mediów
(np. wody lub prądu), czy udzielenie rabatu zbiorczego od obrotu. Zgodnie z
obowiązującą w rachunkowości zasadą memoriału, odzwierciedloną w art. 6.
ustawy
o rachunkowości, w księgach rachunkowych należy ująć wszystkie osiągnięte,
przypadające na jej rzecz przychody i obciążające ją koszty związane z tymi
przychodami dotyczące danego roku obrotowego, niezależnie od terminu ich
zapłaty. Pomimo, iż w przepisie mowa jest o roku obrotowym, w praktyce
powyższa zasada będzie miała zastosowanie do krótszych okresów (najczęściej
miesięcznych). Zatem, w przypadku prenumeraty lub polis ubezpieczeniowych,
koszty przypisuje się proporcjonalnie do danego roku, kwartału, miesiąca lub
w razie konieczności innego przedziału czasowego, w zależności od specyfiki
danej jednostki. Ustawodawca celowo nie podaje wprost definicji daty
dokonania operacji gospodarczej, pozwalając w ten sposób jednostce
doprecyzować te zasady w odniesieniu do jej własnej specyfiki oraz w ramach
18
dopuszczalnej elastyczności, określonej w formie zasad (polityki) rachunkowości.
Elastyczność jest dopuszczona w ramach określonych ram niewywierających
istotnie ujemnego wpływu na rzetelność i jasność sytuacji majątkowej i
finansowej oraz wyniku finansowego (art. 4. ust. 4).
Określenie daty dokonania operacji gospodarczej należałoby również
interpretować w pewnym oderwaniu od dyskursu memoriałowego, tj. rozróżnić
między datą przeprowadzenia operacji gospodarczej (np. daty zakupu polisy
ubezpieczeniowej, sprzedaży usługi najmu za okres kwartalny, fakturowanej
z góry) a memoriałową zasadą rozliczania jej w czasie. Takie rozróżnienie jest
najwyraźniej widoczne na tle transakcji walutowych. Gdyby przyjąć, że data
operacji przeprowadzenia operacji gospodarczej jest tożsama z datą
memoriałowego przypisania kosztów do danego okresu, wtedy zgodnie z zasadą
określoną w art. 30 pkt 2, dla transakcji zakupu środków trwałych lub
długoterminowych polis ubezpieczeniowych, wyrażanych w walutach obcych,
należałoby każdorazowo na dzień ujęcia ich w koszty (amortyzacja lub
rozliczenie RMK), dokonywać przeliczenia wg właściwego kursu walutowego.
Takie rozwiązanie nie występuje w praktyce. Podobne problemy pojawiałyby się
przy ewidencjonowaniu np. faktur wystawianych z wyprzedzeniem, gdzie
powstanie przychodu ma miejsce przyszłości, dla której kursy walutowej nie są
jeszcze ogłoszone.
W ten sposób można doprecyzować datę dokonania operacji gospodarczej, jako
datę:
- dokonania dostawy towaru lub wykonania usługi, gdy z charakteru transakcji
nie wynika konieczność rozliczania ich w czasie;
- wystawienia dokumentu, w przypadku, gdy przed datą dostawy towaru lub
wykonania usługi wystawiono fakturę (np. usługi płatne z góry, usługi rozliczane
w okresach rozliczeniowych, usługi/dostawy ciągłe, transakcje wykraczające
poza bieżący okres sprawozdawczy);
- otrzymania zaliczki, w przypadkach zaliczek, przedpłat, otrzymywanych przed
wykonaniem dostawy towaru, usługi;
19
- udzielenia rabatu zbiorczego;
- ujęcia zdarzenia w księgach rachunkowych – rozumianej jako data
przeprowadzenia operacji, dokumentowanej dowodem wewnętrznym (np. tzw.
„PK” lub notą wewnętrzną) - w pozostałych przypadkach (np. ujęcie w koszty
rezerwy danego okresu, ujęcie naliczonych lub należnych odsetek od pożyczki).
Należy pamiętać również o indywidualnych cechach konkretnych typów
zdarzeń. Przykładowo inna może być data dla polisy ubezpieczeniowej,
obejmującej kilka lat, dokumentowanej fakturą za cały okres, a inna w
przypadku, gdy ubezpieczenie zawarte jest w formie wieloletniej umowy
ramowej określającej roczne okresy rozliczeniowe, które będą fakturowane w
cyklach rocznych.
Wspomniana elastyczność w ramach polityki rachunkowości i dozwolonych
uproszczeń powinna uwzględniać zasady przepisów podatku dochodowego oraz
VAT, tak, aby na tej płaszczyźnie powstawało jak najmniej różnic.
Ponadto zgodnie z Art. 30. 1. nie rzadziej niż na dzień bilansowy wycenia się
wyrażone w walutach obcych składniki aktywów i pasywów – po obowiązującym
na ten dzień średnim kursie ogłoszonym dla danej waluty przez Narodowy Bank
Polski.
Powstałe w ten sposób różnice kursowe obciążają wynik finansowy jednostki.
Takie różnice kursowe nazywane są niezrealizowanymi różnicami kursowymi,
ponieważ ich negatywny bądź pozytywny wpływ na wynik finansowy może się
odwrócić do dnia faktycznej realizacji transakcji, to jest do dnia zapłaty
zobowiązania, wpływu należności, wymiany środków pieniężnych, itp.
Kursy walutowe do celów podatku VAT
Wg stanu na dzień 1 kwietnia 2014 roku, zasady przeliczania kwot wyrażonych
w walutach obcych, określone w art. 31a., stanowią, że dla transakcji innych niż
import towarów, przeliczenia na złote dokonuje się wg według kursu średniego
20
danej waluty obcej ogłoszonego przez Narodowy Bank Polski na ostatni dzień
roboczy poprzedzający dzień powstania obowiązku podatkowego, lub na
ostatni dzień roboczy poprzedzający dzień wystawienia faktury, w przypadku,
gdy podatnik wystawia fakturę przed powstaniem obowiązku podatkowego.
Podatnik zamiast kursów ogłaszanych przez Narodowy Bank Polski może
zastosować kursy wymiany opublikowane przez Europejski Bank Centralny.
W przypadku importu towarów przeliczenia na złote dokonuje się zgodnie
z przepisami celnymi.
Moment powstania obowiązku podatkowego zdefiniowany jest w art. 19a.
W zależności od rodzaju transakcji może to być:
- dokonanie dostawy towarów lub wykonanie usługi (zasada ogólna);
- otrzymanie zapłaty lub jej części;
- wystawienie faktury;
- otrzymanie zaliczki, przedpłaty, zadatku, raty, itp.;
- powstanie długu celnego;
- upływ terminu płatności;
- nie później niż 15 dnia miesiąca następującego po miesiącu, w którym
dokonano wewnątrzwspólnotowej dostawy towaru (o ile terminowo nie
wystawiono faktury);
oraz szeregu innych wyjątków zależnych od rodzaju transakcji lub typu
podatnika (np. w przypadku małych podatników).
Taka różnorodność powstawania obowiązku podatkowego w VAT powoduje
również szereg rozbieżności z zasadami bilansowymi w odniesieniu do użycia
właściwego kursu walutowego. Powstaje zatem pytanie, czy dla uproszczeń
rozliczeń można przyjąć jeden kurs, np. kurs wykorzystywany do celów VAT?
Niestety takie uproszczenie nie spotyka się z akceptacją organów skarbowych.
Niejednokrotnie stosowane systemy finansowo-księgowe nie dają nawet
możliwości stosowania do tej samej transakcji różnych kursów walut, odrębnie
21
dla potrzeb PDOP i VAT. Tym samym podatnicy muszą dokonać wyboru
„mniejszego zła” i wybrać jeden z kursów regulowanych przepisami prawa
podatkowego.” Jednak stosowanie uproszczeń, polegające na stosowaniu
jednego kursu do celów VAT i bilansowych nie jest prawidłowe i spółka naraża
się na ryzyko sankcji.
Kursy walutowe do celów podatku dochodowego
Zasadniczą regulację dotyczącą stosowania kursów walutowych zawierają art.
12 ust. 2 oraz 15 ust. 1 ustawy CIT 9, wg których przychody (koszty uzyskania
przychodów) w walutach obcych przelicza się na złote wg kursu średniego
ogłaszanego przez Narodowy Bank Polski z ostatniego dnia roboczego
poprzedzającego dzień uzyskania przychodu (poniesienia kosztu).
Dla przychodów związanych z działalnością gospodarczą uznaje się, że dniem
powstania przychodu jest dzień wydania rzeczy, zbycia prawa majątkowego lub
wykonania usługi albo częściowego wykonania usługi, nie później niż dzień
wystawienia faktury lub uregulowania należności10.
Za dzień poniesienia kosztu11 uważa się dzień, na który ujęto koszt w księgach
rachunkowych (zaksięgowano) na podstawie otrzymanej faktury (rachunku),
albo dzień, na który ujęto koszt na podstawie innego dowodu w przypadku
braku faktury (rachunku).
2.2. Kursy walutowe w procesie konsolidacji sprawozdań finansowych
Jeśli w obcym kraju obowiązuje waluta inna niż w kraju jednostki macierzystej,
a jak na razie jest tak w przypadku wszystkich jednostek macierzystych mających
siedzibę w Polsce, wówczas pojawia się problem przeliczenia sprawozdań
finansowych jednostek lub oddziałów zagranicznych na walutę grupy, w celu ich
9 odpowiednio art. 14 ust. 1a oraz 22 ust. 1ustawy PIT
10 art. 12 ust. 3 i 3a – ustawy CIT lub art. 14 ust. 1 i 1c ustawy PIT
11 zgodnie z def. art. 15 ust. 4e ustawy CIT lub art. 14 ust. 1c ustawy PIT
22
połączenia lub konsolidacji. Problem przeliczenia może dotyczyć również
jednostek mających siedzibę w Polsce, jeśli walutą sprawozdawczą grupy nie jest
złoty, lecz inna waluta, np. euro.
W literaturze przedmiotu można spotkać następujące metody przeliczania12:
1. metoda kursu bieżącego,
2. metoda czasowa,
3. metoda trwałych / bieżących pozycji,
4. metoda nominalno – rzeczowa.
Metoda kursu bieżącego, nazywana jest często również metodą kursu
zamknięcia.
Wstępuje ona często w dwóch wariantach: czysta metoda kursu zamknięcia
i zmodyfikowana metoda kursu zamknięcia13. W pierwszym wariancie wszystkie
pozycje bilansu i rachunku zysków i strat są przeliczane po jednolitym kursie,
określonym dla danej waluty na dzień bilansowy. Metoda ta wychodzi z
założenia, że zagraniczne jednostki podporządkowane działają relatywnie
niezależnie od jednostki dominującej. Poprzez liniową transformację
poszczególnych pozycji sprawozdania finansowego struktura poszczególnych
jego pozycji pozostaje niezmieniona, co jest korzystne dla celów analizy takiego
sprawozdania na dzień bilansowy. Takie podejście jest jedynym, w wyniku
którego nie powstaną żadne różnice kursowe z przeliczenia sprawozdania
finansowego. O ile w danym kraju nie występują ograniczenia w transferze
dochodów, przeliczony zgodnie z tą metodą wynik finansowy informuje
kierownictwo jednostki dominującej
o wartości możliwej do rozdysponowania dywidendy. Takie podejście ma
również swoje wady. Po pierwsze przeliczony wg tej metody wynik finansowy
zawiera w znacznym stopniu efekt zmian kursu danej waluty w ostatnim okresie
roku obrotowego, przez co może zniekształcać jego wartość, rozumiana jako
12
M. Remlein, Sprawozdawczość finansowa holdingów, Centrum Kreowania Liderów, Ponań 1996, za Samuels, Rickwood, Piper, Advanced Financial Accounting, London 1989 13
H Kirsch, Konzernabschluss unter berücksichtigung von IAS, Shaker Verlag, Aachen, 2000
23
efekt działalności jednostki w całym okresie sprawozdawczym. Po drugie
przeliczenie wartości kapitału własnego w dniu nabycia jednostki po innym
kursie niż obowiązującym w tym dniu może powodować problemy na każdy
następny dzień bilansowy na etapie konsolidacji kapitału. Problemy te są
częściowo rozwiązywane w zmodyfikowanym wariancie metody kursu
zamknięcia. Zgodnie z nim pozycje aktywów i zobowiązań przeliczane są po
kursie zamknięcia obowiązującym na dzień bilansowy, pozycje rachunku zysków
i strat oraz pozycja wynik finansowy w kapitale własnym po kursie
średniorocznym, natomiast pozostałe pozycje kapitału własnego wg stanu z dnia
objęcia kontroli nad jednostką podporządkowaną po kursie historycznym z tego
dnia. Zastosowanie takiego podejścia powoduje rozwiązuje problem z
konsolidacją kapitału własnego jednostek grupy. Ponadto niweluje nieco wpływ
zmian kursów waluty w ciągu roku, choć nie rozwiązuje problemu do końca,
bowiem zakłada, że zarówno przychody jak i koszty, a przez to również i wynik
finansowy wzrastały liniowo
w ciągu roku. Dodatkowo przy zastosowaniu zmodyfikowanej metody kursu
bieżącego powstaje trudna do zinterpretowania pozycja różnic kursowych
z przeliczenia, powstająca w wyniku zastosowania różnych kursów walut.
Ponadto stosowanie różnych kursów na kolejne dni bilansowe może naruszać
regułę porównywalności. Istota reguły porównywalności wynika z faktu,
że użytkownicy informacji księgowych muszą być w stanie porównywać
sprawozdania finansowe przedsiębiorstwa w czasie w celu rozpoznania trendów
jego sytuacji finansowej (i majątkowej – przyp. autora) i osiąganych wynikach
finansowych14. Jeśli więc na koniec poprzedniego roku finansowego dana
jednostka posiadała np. nieruchomości czy zaciągnięte pożyczki, to zakładając,
że metody wyceny tych składników nie uległy zmianie oraz nie poczyniono
żadnych nakładów i nie spłacono ani nie zaciągnięto dodatkowej pożyczki, to na
koniec bieżącego roku zmiany tych pozycji bilansu powinny informować
o wysokości odpisu amortyzacyjnego za okres oraz ewentualnie o naliczeniu
14
M. Gmytrasiewicz, A. Karmańska, I. Olchowicz, Rachunkowość finansowa, Difin, Warszawa, 1999, s. 39
24
odsetek za ten okres. Tymczasem po przeliczeniu sprawozdania finansowego
jednostki przy zastosowaniu metody kursu zamknięcia może informować
o wzroście wartości danej pozycji, o braku zmian tej wartości jak również o jej
spadku. Przy tym jest mało prawdopodobne, aby spadek wartości
nieruchomości czy wzrost wartości pożyczki były zgodne co do wartości
odpowiednio
z dokonanym odpisem amortyzacyjnym czy z naliczonymi odsetkami.
Przeliczony w taki sposób bilans zamiast rzetelnie informować o zmianach
wartości majątku czy zobowiązań, informuje o zmianach kursów walut.
W celu uniknięcia problemów związanych z przeliczaniem sprawozdań
finansowych jednostek należących do grupy zgodnie z metodą kursu bieżącego,
wykształcono w nauce i w praktyce alternatywne do niej metody. Opierają się
one o zróżnicowane kursy stosowane do przeliczenia poszczególnych pozycji
aktywów i pasywów oraz przychodów i kosztów, przede wszystkim o kursy
historyczne, kursy zamknięcia oraz kursy średnie.
Jedną z nich jest metoda czasowa. Metoda ta zakłada, że cała grupa działa na
jednym obszarze gospodarczym, na którym obowiązuje jednolita waluta15. Z
tego punktu widzenia zarówno jednostki krajowe jak i zagraniczne traktowane
są jak zakłady jednostki dominującej, a zdarzenia gospodarcze mające miejsce
we wszystkich jednostkach traktowane są w taki sposób, jakby dokonała ich
bezpośrednio we własnym imieniu i na własne ryzyko jednostka dominująca. Na
dzień bilansowy wycenia się aktywa i zobowiązania każdej z jednostek na
zasadach obowiązujących jednostkę dominującą. Dla przeliczenia sprawozdań
finansowych jednostek zagranicznych ma to takie znaczenie, że wszystkie
zdarzenia gospodarcze mające w tych sprawozdaniach swoje odzwierciedlenie
należy w taki sposób przeliczyć, jakby jednostki zagraniczne od początku
prowadziły księgi rachunkowe w walucie sprawozdawczej grupy. Na dzień
bilansowy natomiast należy wycenić aktywa i zobowiązania, stosując metody
wyceny, w tym metody wyceny aktywów i zobowiązań wyrażonych w walutach
15
Busse von Colbe, Konzernabschlüsse, Olderheide, Wiesbaden, 1993, str. 123
25
obcych, określone dla grupy16. Stosowanie tego podejścia w czystej formie, czyli
tak, jakby zagraniczna jednostka prowadziła swoje księgi w walucie grupy, jest
praktycznie niemożliwe do osiągnięcia w większości jednostek, ponieważ
wiązałoby się to z prowadzeniem drugiego działu księgowości lub takim
zorganizowaniem systemu finansowo – księgowego, które umożliwiłoby bieżące
przeliczanie wszelkich księgowań. W sytuacji takiej nie wystąpią różnice kursowe
z przeliczenia sprawozdania finansowego na walutę grupy. Nie jest praktycznie
możliwe takie przeliczenie sprawozdania finansowego, które dałoby wyżej
opisany efekt. Szczególną trudność stanowiłoby ustalenie wartości wyrobów
gotowych, wyprodukowanych z materiałów wycenionych po kursach z dnia ich
nabycia oraz przeliczenie poszczególnych kosztów w rachunku zysków i strat po
kursach z dnia ich poniesienia. Ponadto należałoby również przyporządkować
zrealizowane różnice kursowe wynikające z różnych kursów na dzień powstania
zobowiązania czy należności oraz na dzień ich zapłaty do poszczególnych pozycji
aktywów i zobowiązań oraz przychodów i kosztów z nimi związanych.
Dlatego metoda ta dopuszcza pewne uproszczenia. W sprawozdaniu
finansowym pozycje bilansu ujmowane w księgach w cenie nabycie bądź koszcie
wytworzenia (wartości niematerialne i prawne, rzeczowy majątek trwały,
zapasy) oraz kapitał własny przelicza się po kursie historycznym, tj. z dnia np.
przyjęcia środka trwałego do używania czy zakupu towarów. Ze względów
praktycznych stosuje się jednak często kurs przybliżony do rzeczywistego kursu z
dnia transakcji. Można na przykład stosować średni kurs tygodniowy lub kurs
miesięczny dla wszystkich transakcji odbywających się we wszystkich walutach
właśnie w tym okresie czasu. Jeżeli jednak kursy wymiany podlegają znaczącym
wahaniom, stosowanie średniego kursu za dany okres nie jest wiarygodne17.
Natomiast pozycje rachunku zysków i strat ściśle powiązane z pozycjami bilansu
(jak na przykład amortyzacja, wartość zlikwidowanych lub sprzedanych środków
trwałych, podatek odroczony, zmiana stanu produktów, koszty / przychody
16
Na podst. A. G. Coenenberg, Jahresabschluss und jahresabschlussanalyse, Verlag Moderne Industrie, Landsberg Am Lech, 2001, str. 542 17
MSR 21.29
26
związane ze zmiana stanu rezerw czy odpisów aktualizujących itp.) są
przeliczane w oparciu o kurs obrany dla tych pozycji bilansu, pozostałe
przychody i koszty po kursie średniorocznym
(z początku i końca roku, kwartalnym, miesięcznym, dziennym, itp.)18. W razie
potrzeby przeprowadza się odpowiednie testy na utratę wartości aktywów,
których pozytywny wynik jest podstawą dokonania odpowiedniego odpisu
aktualizującego19.
Metoda trwałych / bieżących pozycji uzależnia zastosowanie odpowiedniego
kursu od przewidywanego terminu realizacji korzyści z aktywa lub zapłaty
zobowiązania, czyli od kryterium ich terminowości. Zaleca ona stosowanie
następujących kursów:
Długoterminowe pozycje bilansu (wartości niematerialne i prawne, rzeczowe
aktywa trwałe, inwestycje, należności i zobowiązania długoterminowe oraz
kapitał własny) – kurs historyczny; Krótkoterminowe pozycje bilansu (zapasy,
należności i zobowiązania krótkoterminowe, inwestycje krótkoterminowe, w
tym środki pieniężne) – kurs zamknięcia;
Pozycje rachunku zysków i strat związane bezpośrednio ze składnikami bilansu
o charakterze długoterminowym (amortyzacja, aktualizacja aktywów
długoterminowych – kurs historyczny;
Pozostałe pozycje rachunku zysków i strat – kurs średnioroczny.
Metoda ta wychodzi z założenia, że w długim okresie kursy wymiany ulegają
wahaniom w górę i w dół wokół pewnego średniego kursu, z czego wynika, że
w długim okresie zmiany wartości pozycji długoterminowych, związane ze
zmianami kursu przeliczenia, wzajemnie się neutralizują. Krótkoterminowe
pozycje bilansu, w związku z faktem, że uzyskanie z nich korzyści nastąpi
w krótkim okresie czasu, przelicza się po przybliżonym do kursu dnia realizacji
kursie zamknięcia20.
18
H. Kirsch, Konzernabschluss unter Berücksichtigung von IAS, Shaker Verlag, Aachen 2000, str. 112 19
na podst. T. Schildbach, Der Konzernabschluss nach HGB, IAS und US-GAAP, Oldenbourg Verlag, München, 1998, str. 125, za Busse von Colbe 20
Hanno Kirsch Konzernabschluss unter Berücksichtigung von IAS, Shaker Verlag, Aachen 2000, str. 114
27
Metoda nominalno – rzeczowa podobnie jak poprzednia metoda dzieli pozycje
bilansu w oparciu o określone kryterium i proponuje dla nich kurs historyczny
lub kurs zamknięcia.
Dla aktywów rzeczowych (aktywa trwałe bez pożyczek, zapasy,
krótkoterminowe papiery wartościowe) i kapitału własnego oraz związanych z
nimi bezpośrednio pozycjami rachunku zysków i strat zakłada przeliczenie ich
wartości przy użyciu kursu z dnia ich powstania (historycznego). Pozostałe
pozycje bilansu (szeroko rozumiane należności i zobowiązania oraz środki
pieniężne) należy przeliczyć po kursie zamknięcia na dzień bilansowy, natomiast
pozostałe pozycje rachunku zysków i strat po kursie średniorocznym. Metoda ta
zakłada, że zmiany kursu walut wpływają bezpośrednio na wartość
nierzeczowych aktywów
i zobowiązania. W przypadku rzeczowych składników majątku zakłada, że ich
wartość zmienia się w wyniku inflacji wprost proporcjonalnie do zmiany kursu
walut.
Wyjaśnia to następujący przykład:
W dniu 01.07.t1 jednostka posiada w kasie 1000 PLN oraz właśnie zakupione za
granicą towary za kwotę 250 EUR po kursie 4,0 PLN/EUR, a więc również 1000
PLN. Na koniec roku sytuacja nie uległa zmianie za wyjątkiem kursu, który
wynosi 5,0 PLN. Przeliczając aktywa po kursie z dnia zamknięcia wykaże gotówkę
o wartości 200 EUR oraz zapasy o wartości również 200 EUR. Jednak należy
zauważyć, że gdyby chciała zakupić w dniu zamknięcia takie same zapasy,
musiałaby zapłacić za nie 250 EUR. Stąd w tym modelowym przypadku bardziej
odpowiednia jest metoda nominalno -rzeczowa, zgodnie z która w aktywach
wykaże środki pieniężne wartości 200 EUR oraz zapasy o wartości 250 EUR (a
więc wartość 1000 PLN przeliczy po kursie historycznym 4,0 PLN/EUR).
Sposoby przeliczania sprawozdań finansowych na walutę grupy zgodnie z wyżej
wymienionymi metodami przedstawiono w tabeli21:
21
opracowanie własne
28
metoda przeliczenia
pozycja bilansu
lub rachunku zysków i strat
metoda
kursu
bieżącego
metoda
czasowa
metoda trwałych /
bieżących pozycji
metoda
nominalno -
rzeczowa
rzeczowy majątek trwały + WNiP zamknięcia historyczny historyczny historyczny
finansowy maj. trw. - akcje i udziały zamknięcia historyczny historyczny historyczny
finansowy majątek trwały - pożyczki zamknięcia historyczny historyczny zamknięcia
zapasy + RMK zamknięcia historyczny zamknięcia historyczny
należności krótkoterminowe zamknięcia historyczny zamknięcia zamknięcia
inw. krótkoterm. - akcje i udziały zamknięcia historyczny zamknięcia historyczny
inw. krótkoterm. - pożyczki zamknięcia historyczny zamknięcia zamknięcia
środki pieniężne zamknięcia historyczny zamknięcia zamknięcia
kapitał własny historyczny historyczny historyczny historyczny
różnice kursowe z przeliczenia TAK NIE TAK TAK
zobowiązania długoterminowe zamknięcia historyczny historyczny zamknięcia
zobowiązania krótkoterminowe zamknięcia historyczny zamknięcia zamknięcia
przychody i koszty ściśle
powiązane z bilansem średnioroczny historyczny przyjęty do bilansu
przyjęty do
bilansu
inne przychody i koszty średnioroczny historyczny średnioroczny średnioroczny
Najczęściej stosowane są jednak dwie metody przeliczania sprawozdań
finansowych jednostek podporządkowanych na walutę kraju jednostki
dominującej, mianowicie: metoda kursu bieżącego i metoda czasowa.22
Każda z wymienionych metod ma swoje zalety i wady. W określonych sytuacjach
jedne są bardziej odpowiednie do zastosowania niż inne.
W polskich przepisach dotyczących skonsolidowanych sprawozdań finansowych,
podlegające konsolidacji sprawozdania finansowe wyrażone w walutach obcych
22
R. Ignatowski R.,Marcinkowska M., Marcinkowski J., Sprawozdawczość finansowa firm w 1995 roku, ODDK, Gdańsk 1995 r., str. 163
29
przelicza się według zasad określonych dla celów włączenia danych sprawozdań
oddziałów (zakładów) do sprawozdania zbiorczego jednostki23:
- w zakresie bilansów - po obowiązującym na dany dzień bilansowy średnim
kursie ustalonym dla danej waluty przez Narodowy Bank Polski
- w zakresie rachunku zysków i strat - po kursie stanowiącym średnią
arytmetyczną średnich kursów na dzień kończący każdy miesiąc roku
obrotowego. W uzasadnionych wypadkach może to być średnia arytmetyczna
średnich kursów na dzień kończący poprzedni rok obrotowy i na dzień kończący
bieżący rok obrotowy, ustalonych, podobnie jak wyżej, przez Narodowy Bank
Polski.
Pozycje rachunku zysków i strat jednostki zagranicznej teoretycznie należy
przeliczać po kursie, jaki obowiązywał w dniu dokonania transakcji, jednak
byłoby to dla podmiotu macierzystego bardzo czasochłonne i skomplikowane,
gdyż wymagałoby wiedzy na temat: 24
- każdej indywidualnej transakcji dokonanej przez jednostkę zagraniczną oraz
- kursów, jakie obowiązywały w momencie dokonania transakcji.
W związku z tymi utrudnieniami przyjęto, iż na potrzeby przeliczania
przychodów i kosztów na walutę sprawozdawczą podmiotu macierzystego
można przyjąć kurs średni za okres sprawozdawczy (na przykład kurs stanowiący
średnią kursów miesięcznych w danym roku).
Na skutek przeliczania pozycji bilansu oraz rachunku zysków i strat po różnych
kursach: zamknięcia, historycznym i średnim – powstają różnice kursowe.
Różnice kursowe wykazuje się bezpośrednio jako składnik kapitałów własnych
(nie zaś jako przychody lub koszty okresu, w którym różnice te powstały).
Różnice,
o których mowa, powinny być ujmowane w kapitałach do momentu zbycia
23
Art. 55 ust. 6 oraz art. 51 ust. 2 Ustawy o rachunkowości 24
M. Mazur, Konsolidacja sprawozdań finansowych jednostek krajowych i zagranicznych, Serwis
Finansowo Księgowy (F-K) 23/2001 z dnia 09.06.2001 (str. 8), Infor
30
udziałów w jednostce zagranicznej – dopiero wówczas powstałe
na przestrzeni lat zakumulowane różnice należy odnieść do rachunku zysków i
strat.
Problem przeliczania na walutę polską sprawozdań finansowych jednostek
zagranicznych dla potrzeb konsolidacji reguluje Rozporządzenie Ministra
finansów w sprawie szczegółowych zasad sporządzania przez jednostki inne niż
banki i zakłady ubezpieczeń sprawozdania finansowego jednostek powiązanych
(rozporządzenie w sprawie konsolidacji)25. § 9 stanowi, że:
a) poszczególne pozycje aktywów i pasywów bilansu, z wyjątkiem kapitałów
własnych, przelicza się na walutę polską według ustalonego dla danej waluty
przez Narodowy Bank Polski kursu średniego na dzień bilansowy
b) poszczególne pozycje rachunku zysków i strat przelicza się na walutę polską
po kursie stanowiącym średnią arytmetyczną średnich kursów ustalonych dla
danej waluty przez Narodowy Bank Polski na dzień kończący każdy miesiąc roku
obrotowego,
a w uzasadnionych przypadkach po kursie będącym średnią arytmetyczną
średnich kursów z dnia kończącego bieżący i poprzedni rok obrotowy
c) kapitały własne, według stanu na dzień objęcia kontroli lub rozpoczęcia
wywierania znacznego wpływu przez jednostkę dominującą, przelicza się według
kursu średniego ustalonego dla danej waluty na ten dzień przez Narodowy Bank
Polski. W przypadku emisji dodatkowych akcji lub udziałów do ich przeliczenia
stosuje się średni kurs dla danej waluty z dnia wpisu podwyższenia do rejestru.
25
Dz. U. Nr 152, poz. 1729
31
W skrócie przedstawia to poniższa tabela26:
POZYCJA KURS WALUTOWY
Aktywa średni kurs NBP na dzień bilansowy
Pasywa (oprócz kapitałów) średni kurs NBP na dzień bilansowy
Kapitały (oprócz wyniku finansowego netto) - kurs historyczny, po jakim pozycja została pierwotnie
ujęta w pasywach bilansu
Wynik finansowy netto - kurs zastosowany do przeliczenia pozycji rachunku
zysków i strat
Rachunek zysków i strat - średnia arytmetyczna średnich kursów NBP
z ostatniego dnia każdego miesiąca roku obrotowego
Powstałe przy przeliczeniach różnice kursowe wykazywane są w odrębnej
pozycji w kapitałach własnych. Obejmują one:
- różnice pomiędzy wynikiem finansowym netto przeliczonym według kursu
odpowiedniego dla rachunku zysków i strat a wynikiem finansowym netto
przeliczonym według kursu bilansowego
- różnice pomiędzy kursem historycznym, po jakim zostały przeliczone
pozostałe pozycje kapitałów, a kursem bilansowym.
Powyższe różnice kursowe podlegają odpisaniu na rachunek zysków i strat tylko
w przypadku sprzedaży akcji (udziałów) jednostki objętej konsolidacją.
Polskie przepisy o rachunkowości w zakresie przeliczania sprawozdań
finansowych podmiotów zagranicznych na walutę polską zaadoptowały
zmodyfikowaną metodę kursu zamknięcia.
Jak jednak wcześniej wspomniano przy omawianiu tej metody, takie podejście
ma ogromne wady. Być może jest dobre dla przeliczenia jednostkowego
sprawozdania finansowego sporządzonego na określony dzień lub za dany okres
w celu jego analizy, i to bardziej statycznej niż dynamicznej. Nie przystaje jednak
do określania wartości księgowej majątku, zobowiązań, przychodów i kosztów,
szczególnie dla celów konsolidacji. Podejście takie uniemożliwia uzgodnienie
26
Konsolidacja sprawozdań finansowych, Dodatek do Zeszytów Metodycznych Rachunkowości Nr 22(70), Gofin, Gorzów Wlkp., 2001
32
zmian wartości aktywów i zobowiązań, szczególnie długoterminowych
z powiązanymi z nimi pozycjami rachunku zysków i strat (np. środki trwałe
i amortyzacja, czy zobowiązania i koszty finansowe-odsetki). O ile dla potrzeb
analizy jednostkowego sprawozdania finansowego nie ma to istotnego
znaczenia, to dla potrzeb konsolidacji takiego sprawozdania z innymi
sprawozdaniami grupy jest ogromnym utrudnieniem. Proces konsolidacji, w
przepisach ustawy błaho określony jako sumowanie jednostkowych sprawozdań
finansowych oraz dokonywanie korekt i wyłączeń, w rzeczywistości wiąże się z
zestawianiem wielu różnego rodzaju danych w formie relatywnie
skomplikowanych tabel, których wzajemna zgodność ma odbicie w jakości
procesu konsolidacji a docelowo również w jakości skonsolidowanego
sprawozdania finansowego grupy. Zgodność ta dotyczy zarówno danych w
pojedynczym sprawozdaniu finansowym (np. wzrost umorzenia i amortyzacja)
jak i danych pomiędzy jednostkowymi sprawozdaniami finansowymi (np. jedna z
jednostek sprzedała środek trwały innej jednostce, mającej siedzibę za granicą,
na dzień bilansowy przychody jednej z jednostek muszą być zgodne z wartością
brutto środka trwałego w drugiej jednostce w celu wyłączenia wzajemnych
obrotów). Nieprawidłowość tą nieco łagodzi rozporządzenie w sprawie
konsolidacji. Zezwala ono na przeliczanie wszystkich przeprowadzonych
pomiędzy jednostkami grupy transakcji wyrażonych w walucie obcej,
odpowiednio po kursie sprzedaży lub kupna, obowiązującym w dniu rozliczenia
transakcji, stosowanym dla danej waluty przez bank, z którego usług korzysta
jednostka. Dopuszcza również stosowanie kursów średnich. Rozporządzenie,
mówiąc o kursie kupna lub sprzedaży, wydaje się nie do końca dostosowane do
ostatnich nowelizacji ustawy, które dopuszczają przeliczanie na dzień bilansowy
składników aktywów i pasywów wyrażonych
w walutach obcych po obowiązującym na ten dzień średnim kursie ustalonym
dla danej waluty przez Narodowy Bank Polski27.
27
Art. 30 ust. 1 ustawy o rachunkowości
33
Znacznie bardziej kompleksowo problem traktował MSR 21 Skutki zmian walut
obcych.
Podejście do przeliczania sprawozdań finansowych wyrażonych w walucie obcej
w nim zaprezentowane określa się w literaturze niemieckojęzycznej28 jako
funkcjonalne przeliczanie walut29.
Koncepcja ta jest wypadkową ww. metod przeliczania, dopasowującą je do
określonych jednostek w zależności od integracji ich działalności z działalnością
jednostki dominującej. Zakłada ona, że znaczenie zmian kursów walut dla grupy
jednostek powiązanych jest zależne od ekonomicznych stosunków łączących
jedną z jednostek z pozostałymi jednostkami grupy. Zgodnie z tym kryterium
wyróżnia się podmioty zagraniczne i jednostki działające za granicą, których
działalność stanowi integralną część działalności jednostki sporządzającej
skonsolidowane sprawozdanie finansowe. Z językowego punktu widzenia drugie
z pojęć zawiera się w pierwszym, z punktu widzenia odzwierciedlenia
w rachunkowości rzeczywistości gospodarczej są to odmienne pojęcia, a różnica
między nimi ma ogromny wpływ na sprawozdanie finansowe.
Jednostka działająca za granicą, której działalność stanowi integralną część
działalności jednostki sporządzającej sprawozdanie finansowe prowadzi swoją
działalność w taki sposób, jakby stanowiła ona przedłużenie działalności
jednostki sporządzającej sprawozdanie finansowe30. MSR za przykład podawał
jednostkę sprzedającą towary importowane z jednostki sporządzającej
sprawozdanie finansowe oraz przekazującą jej osiągnięte z tego tytułu wpływy.
Za przykład można podać jednak również jednostki produkcyjne, gdzie pierwsza
jednostka sprzedaje drugiej materiały, ta wytwarza z nich produkty, które
sprzedaje ponownie pierwszej jednostce, lub innej jednostce również należącej
do grupy. Bardzo wiele tego typu przykładów można znaleźć w krajach nie
należących do najbardziej rozwiniętych krajów na świecie, również w Polsce. W
tego typu sytuacjach mówi się często, że ze względy na niższe koszty pracy jakaś
28
np. Coenenberg str. 549, Kirsch str. 115, Hinz str. 150 29
„Funktionale Währungsumrechnung” 30
MSR 21.24
34
jednostka przenosi swoją produkcją lub jej najbardziej pracochłonną część do
innego kraju. Pozapłacowe i pozamateriałowe wydatki w tych
przedsiębiorstwach na rzecz jednostek lokalnych spoza grupy ogranicza się do
minimum a transakcje
w zakresie zakupu materiałów od jednostek spoza grupy odbywają się na takich
samych warunkach, jakby zakupów tych dokonywała jednostka macierzysta.
Druga grupa jednostek, podmioty zagraniczne, to jednostki bardziej
samodzielne. Gromadzą one środki pieniężne oraz inne pozycje pieniężne,
ponoszą koszty, wytwarzają przychód oraz zaciągają pożyczki. Wszystkie te
działania prowadzą przeważnie w walucie lokalnej31, choć mogą również
zawierać transakcje
w walutach obcych, w tym także w walucie sprawozdawczej. Wystąpienie
zmiany kursów wymiany między walutą sprawozdawczą a walutą lokalną nie
wywołuje istotnego wpływu na obecne lub przyszłe przepływy środków
pieniężnych z tytułu operacji podmiotu zagranicznego oraz jednostki
sporządzającej sprawozdanie finansowe. Najważniejsze jednak jest to, że zmiana
kursów wymiany wpływa w głównej mierze na inwestycję netto w podmiocie
zagranicznym, a nie
na poszczególne pieniężne i niepieniężne pozycje znajdujące się w posiadaniu
podmiotu zagranicznego.
31
MSR 21.25
35
Typy jednostek a przeliczanie sprawozdania finansowego wg MSR 2132
Kategoria podmioty zagraniczne
jednostki działające za granicą,
których działalność stanowi
integralną część działalności
jednostki sporządzającej
skonsolidowane sprawozdanie
siła wpływu na działalność
operacyjną jednostki
zagranicznej
- niezależne - silnie zintegrowane, zależne
rola transakcji z jednostkami
powiązanymi
- na równi z jednostkami spoza
grupy - dominująca
sposób finansowania
- zobowiązania wobec jednostek
lokalnych, spoza grupy,
zaciągane na rynku lokalnym czy
regionalnym
- zobowiązania wobec jednostek
grupy
waluta płatności za zakupy
materiałów i towarów oraz
waluta przychodów ze sprzedaży
wyrobów
- waluta kraju jednostki
zagranicznej
- waluta kraju jednostki
dominującej
kontrola przepływów
działalności operacyjnej
jednostki zagranicznej
- samodzielnie, oddzielnie od
przepływów jednostki
dominującej
- bezpośredni wpływ działalności
jednostki dominującej
metoda przeliczenia zmodyfikowana metoda kursu
bieżącego metoda czasowa
Sprawozdanie finansowe jednostek działających za granicą, która jest integralną
częścią jednostki sporządzającej sprawozdanie finansowe powinno być
przeliczone przy użyciu metody czasowej, tak, jak gdyby transakcje jednostki
działającej za granicą były transakcjami samej jednostki sporządzającej
sprawozdanie finansowe. Z zasady należy zastosować czystą formę metody
czasowej, to znaczy całe sprawozdanie finansowe powinno być tak sporządzone,
32
Opracowanie własne na podstawie MSR 21
36
jak gdyby księgi rachunkowe jednostki zagranicznej były prowadzone w walucie
sprawozdawczej. Ze względów praktycznych MSR 29 dopuszcza jednak
uproszczenia, o ile kursy nie podlegają znaczącym wahaniom.
Przeliczenie jednostki zagranicznej, którą na podstawie ww. kryteriów można
określić jako podmiot zagraniczny powinno się odbyć przy użyciu
zmodyfikowanej metody kursu zamknięcia, tj. aktywa i zobowiązania po kursie
zamknięcia, kapitały bez wyniku finansowego po kursie historycznym, natomiast
rachunek zysków i strat oraz wynik finansowy z zasady po kursie historycznym,
jednak dla uproszczenia można przyjąć kurs średnioroczny.
Takie, tzn. przyjęte w MSR 21, podejście wydaje się odpowiadać w większym
stopniu zasadzie prezentacji wiernego i rzetelnego obrazu sytuacji majątkowej,
finansowej i dochodowej jednostki w sprawozdaniu finansowym. Jednostki,
które inwestują środki w jednostki zagraniczne w celu uzyskania z nich korzyści
finansowych w postaci dywidendy czy wzrostu wartości aktywów netto
jednostki, dla których jednostki zależne nie stanowią części ich działalności
gospodarczej, lecz przede wszystkim lokatę środków pieniężnych będą
zainteresowane wartością aktywów netto wyliczoną przy użyciu kursów
bieżących, z dnia bilansowego (kursu z dnia tego wyliczenia). Pozostałe
jednostki, które prowadzą część swojej działalności gospodarczej w formie
zagranicznych jednostek podporządkowanych, czerpiące z zagranicznej jednostki
podporządkowanej przede wszystkim korzyści gospodarcze a nie finansowe,
będą zainteresowane takimi informacjami, jakby to one same prowadziły tą
działalność na własny rachunek i we własnym imieniu – a więc wartościami
historycznymi.
Od dnia 1 stycznia 2005 roku obowiązuje jednak jedna metoda przeliczeń
kursowych związanych z działalnością zagraniczną. Do przeliczenia wyników i
sald jednostek działających za granicą na walutę prezentacji stosowaną przez
jednostkę raportującą w celu jednostki działającej za granicą do sprawozdania
37
finansowego stosuje się takie zasady, jak zalecane przez ustawę o
rachunkowości33.
33
A. Helin, Sprawozdanie finansowe według MSSF. Zasady sporządzania i prezentacji, BDO – CH Beck, Warszawa, 2006, str. 352
38
Rozdział 3
Analiza wpływu zmian kursu EUR w latach 2008-2012 na przykładzie
Spółki Vi34
3.1. Opis jednostki
Grupa Vi jest jednym z wiodących, międzynarodowych producentów systemów
techniki grzewczej, chłodniczej i klimatyzacyjnej. Rodzinna firma założona w
1917 roku, zatrudnia obecnie około 11.500 pracowników. Obrót całej grupy
wynosi 2,2 mld euro. Ponad 56 procent sprzedaży urządzeń marki Vi jest
generowane poza granicami Niemiec.
Działalność firmy Vi ma wybitnie międzynarodowy charakter, o czym świadczą
22 zakłady produkcyjne w 11 krajach, biura handlowe w 74 państwach oraz sieć
dystrybucyjna 120 oddziałów handlowych na całym świecie.
Vi sp. z o. o. jest jedną ze spółek należącą do koncernu. Jej zadaniem jest
dystrybucja produktów na terenie Polski. Spółka posiada centralę we Wrocławiu
oraz cztery oddziały: w Komornikach koło Poznania, w Mysłowicach,
Mysłowicach Piasecznie oraz w Rusocinie koło Gdańska.
3.2. Wpływ zmian kursu walut na marżę Spółki
Spółka nabywa oferowane towary głównie od spółek produkcyjnych należących
do grupy oraz w mniejszym stopniu od jednostek nie należących do grupy.
Jednostki powiązane mają swoje siedziby w Niemczech, Austrii, Szwajcarii,
Francji oraz w Turcji. Dostawcy nie należący do grupy mają swoje siedziby w
Polsce w Niemczech i w Czechach.
34
Spółka nie zezwoliła na użycie jej nazwy, w związku z czym w niniejszej pracy używane będzie określenie Spółka bądź spółka Vi
39
Z dostawcami krajowymi Spółka rozlicza się w PLN. Ze wszystkimi innymi
dostawcami ( powiązanymi i niepowiązanymi) Spółka rozlicza się w EUR.
Struktura zakupów
Kraj wartość zakupów w TPLN %
Niemcy 140.766 71,8%
Polska 39.158 20,0%
Turcja 8.496 4,3%
Szwajcaria 4.655 2,4%
Austria 3.032 1,5%
Francja 3 0,0%
196.110 100,0%
Klientami Spółki są wyłącznie podmioty krajowe. Spółka przyjęła dwu- lub
trzystopniową strategię sprzedaży, to znaczy, że jej towary dystrybuuje poprzez
hurtownie lokalne do instalatorów a następnie do użytkowników końcowych
(trzystopniowa strategia sprzedaży) bądź z pominięciem hurtowni lokalnych
(dwustopniowa strategia sprzedaży).
Spółka posiada ustabilizowane udziały rynkowe w większości grup
asortymentowych, więc wielkość sprzedaży z roku na rok jest stabilna, a
jedynym czynnikiem mającym na nią istotny wpływ są wahania koniunktury
w budownictwie. W celu dywersyfikacji ryzyka z tym związanego spółka
koncentruje swoje działania na sprzedaży dla nowego budownictwa jak również
dla potrzeb modernizacji, przez udaje jej się osiągnąć relatywnie dużą stabilność
sprzedaży.
Ze względu na to, że jej odbiorcami są wyłącznie mniejsze podmioty krajowe,
przychody ze sprzedaży generowane są w PLN.
Specyfika rynku, na którym działa wymusza również na spółce stosowanie
cennika w PLN. Cena ustalana jest przeważnie raz w roku i jest niezmienna do
40
kolejnej aktualizacji. W branży działają podmioty mające swoje cenniki w EUR
i przeliczające cenę po aktualnym na moment sprzedaży kursie, jednak
przypadki te mają raczej marginalny charakter i mają zastosowanie do
podmiotów specjalizujących się w towarach nietypowych, na indywidualne
zamówienie klienta.
Spółka raz w roku, w ramach planowania wyniku finansowego na następny roku
przyjmuje kurs planowy i w oparciu o niego konstruuje cennik. Nie oznacza to,
że Spółka jest w stanie przerzucić na klientów prognozowany efekt wzrostu
kursu EUR – na rynku funkcjonuje wielu konkurentów krajowych, dla których
zmiany kursu nie wpływają na rentowność, przez co nie reagują cenowo na
zmiany kursów. W obliczu znaczącej zmiany kursu spółka jest jedynie w
nieznacznym stopniu w stanie zmienić swoje ceny – w przeciwnym przypadku
ceny jej produktów przestaną być konkurencyjne. Ceny w ciągu roku są
niezależne od kursu EUR.
Przychody w latach 2008 do 2012 kształtowały się następująco:
Rok Obrót w PLN
2008 249.294.427,1
2009 248.471.080,0
2010 231.648.916,9
2011 254.620.237,5
2012 240.473.196,2
Jak widać pomimo dotkliwego dla gospodarki, a w szczególności dla
budownictwa kryzysu finansowego z roku 2009 przychody nie uległy istotnemu
zmniejszeniu.
Co prawda widoczny jest spadek obrotu w roku 2010, ale za to odbicie nastąpiło
w roku 2011. Jest to efektem przesunięcia rozpoczęcia inwestycji z roku 2009 na
2010, co w efekcie skutkuje przesunięciem momentu zakupu urządzenia
grzewczego po 12 miesiącach od planowanego rozpoczęcia inwestycji.
Również od strony kosztowej można zauważyć znaczącą stabilizację. Ze względu
na stabilną pozycję rynkową koszty stałe Spółki takie jak koszty marketingu,
41
wynagrodzeń, utrzymania nieruchomości i ruchomości, floty samochodowej, itp.
utrzymują się na stałym poziomie również w długim okresie.
W przypadku kosztów zmiennych, jak już wcześniej wspomniano, dostawcami są
przede wszystkim jednostki powiązane.
typ dostawcy % udział w zakupach
powiązani 75,0%
niepowiązani zagraniczni 5,0%
niepowiązani krajowi 20,0%
100,0%
Zarówno dostawcy powiązani jak i niepowiązani stosują stabilne polityki
cenowe, a zmiany cen przez nich stosowane są uwzględniane w podwyżce cen
Spółki.
W przypadku jednostek powiązanych można mówić nawet o przeniesieniu 1:1
planowanej podwyżki, to znaczy wzrost ceny o 1 % powinien znaleźć swoje
odzwierciedlenie w 1 %-owej podwyżce cen tego produktu przez Spółkę.
W przypadku jednostek niepowiązanych nie jest to regułą, jednak odstępstwa
od tej zasady mają charakter marginalny, nie wpływający istotnie na ogólnie
przyjętą zasadę.
Oczywiście zarówno podwyżka cen przez dostawców jak i jej przełożenie na
klientów Spółki jest wspólnie z tymi dostawcami negocjowana, ponieważ obu
stronom jednakowo zależy, aby pozycjonowanie cenowe nie odbiegało istotnie
od cen rynkowych.
Podsumowując charakterystykę Spółki od strony przychodów ze sprzedaży
można stwierdzić w uproszczeniu, iż:
- spółka działa na stabilnym rynku, stąd wielkość sprzedaży jest również stabilna,
- polityka cen jest stała i zakłada niewielkie coroczne podwyżki. Cennik jest w
PLN,
- generowane przychody ze sprzedaży są stabilne i nie podlegają istotnym
wahaniom;
42
- dostawcy stabilnie stosują analogiczne polityki cenowe, przy czym zakupy
dokonywane są przeważnie w EUR,
stąd można oczekiwać, że zarówno marża pierwszego stopnia jak również
(w dalszej perspektywie) wynik finansowy będą także stabilne, bliskie
wartościom oczekiwanym przez Spółkę, lub przynajmniej, że będzie istniała
zależność pomiędzy tymi wartościami a przychodami ze sprzedaży.
Tak jednak nie jest, a przyczyna są znaczące wahania kursu walutowego.
Ze względu na to, że Spółka kupuje towary w EUR a sprzedaje w PLN narażona
jest w ogromnym stopniu na ryzyko kursowe. Wyklucza to również naturalny
hedging – Spółka nie eksportuje swoich towarów ani nie rozlicza się z
podmiotami krajowymi w EUR.
Średni kurs EUR na przestrzeni lat 2006 do 2011 kształtował się następująco35:
Jak widać wahania kursu są bardzo znaczące. Od najniższego w połowie roku
2008 na poziomie ok. 3,2 PLN/EUR do maksymalnego na poziomie ok. 4,9
PLN/EUR
na początku roku 2009. Na dodatek tak znacząca (o 1,7 PLN/EUR) zmiana
35
http://www.money.pl/pieniadze/forex/waluty/forex,eurpln.html
43
nastąpiła na przestrzeni zaledwie kilku miesięcy, a jedynie nieliczni analitycy ją
przewidzieli. Podczas planowania wyniku finansowego na rok 2009 (koniec 2008
roku) , gdy kurs większość analityków bankowych przewidywała spadek kursu na
koniec roku do poziomu nawet ok. 3,0 PLN/EUR i utrzymanie się na tym
poziomie w 2009, kurs ten rósł w niespotykanym dotychczas tempie, by
osiągnąć rekordowy poziom w lutym 2009. W kolejnych miesiącach zanotowano
co prawda spadki, jednak poziomy z roku 2008 nie zostały do dzisiaj osiągnięte.
Również Spółka w tym okresie podążając za ogólnym trendem prognoz,
planowała kurs na rok 2009 na poziomie 3,8 PLN/EUR. Do tego kursu
dostosowano cennik sprzedaży.
W efekcie tego osiągnięta marża na sprzedaży spadła znacząco, co pokazuje
poniższe zestawienie:
Rok Obrót w PLN Wartość sprzedanych towarów marża 1-go stopnia %
Kurs średni
2008 249.294.427,1 182.264.580,9 67.029.846,1 26,9% 3,5166
2009 248.471.080,0 213.252.790,5 35.218.289,5 14,2% 4,3298
2010 231.648.916,9 169.705.954,6 61.942.962,3 26,7% 3,9945
2011 254.620.237,5 204.094.221,8 50.526.015,8 19,8% 4,1189
2012 240.473.196,2 189.450.080,7 51.023.115,4 21,2% 4,1850
Przy kursie średnim na poziomie 3,5166 PLN/EUR w roku 2008 Spółka
realizowała marżę pierwszego stopnia na poziomie prawie 27% przychodów ze
sprzedaży. Przewidując brak stabilności kursu w 2009 roku określono kurs
planowy na poziomie 3,8 PLN/EUR. Rzeczywisty średni kurs EUR/PLN
przekroczył jednak znacząco planowany, i wyniósł średnio 4,3298. Spowodowało
to spadek marży do poziomu zaledwie 14,2%.
W kolejnym roku (2010) kurs ponownie spada do poziomu ok. 4,0 PLN/EUR,
dzięki czemu marża wzrasta do poziomu 26,7%. Kolejny rok to wzrost kursu o 11
groszy, co powoduje ponowny spadek marży do ok. 20%. W 2012 kurs znów
wzrasta, mimo to marża nieco się poprawia (o 1,4 punktu procentowego), lecz
jest to wynikiem dopasowania cenowego będącego efektem długotrwałego
44
wysokiego kursu EUR. W Perspektywie tych 2 lat rynek zaakceptował to
dopasowanie.
Podsumowując można stwierdzić, że marża pierwszego stopnia w Spółce silnie
zależy od kursu waluty, w tym przypadku EUR/PLN.
Potwierdza to współczynnik korelacji pomiędzy marżą pierwszego stopnia w %
a średnim kursem EUR/PLN, który w badanym okresie wyniósł -0,8089336.
3.3. Wpływ zmian kursów walut na wynik finansowy netto
W poprzednim podrozdziale wykazano, że zmiany kursów walut znacząco
wpływają na rentowność pierwszego stopnia Spółki. Należy tu zauważyć, ze
marża pierwszego stopnia liczona jest w oparciu o wartość sprzedanych
towarów przeliczana każdorazowo po kursie na dzień zakupu towarów (kurs
średni NBP
z dnia poprzedzającego wystawienie faktury).
Na wynik finansowy mają jednak bardzo istotny wpływ różnice kursowe
zrealizowane przy płatnościach zobowiązań oraz z wyceny aktywów i pasywów
na dzień bilansowy37.
O ile jednostka ma krótkie terminy płatności i je stosuje, a zakup waluty odbywa
się w dniach bliskich do dnia zapłaty, wpływ tych różnic kursowych nie będzie
znaczący.
W przypadku jednak, gdy z różnych względów występuje znacząca rozbieżność
pomiędzy dniem dokumentu zakupu a dniem zapłaty, lub gdy spółka dokonuje
zakupu waluty w innym dniu niż dokonanie płatności, wówczas zarówno
realizowane różnice kursowe jak i te z wyceny zobowiązań na dzień bilansowy
mogą w takim stopniu wpłynąć na wynik finansowy, że pomimo stabilnych
36
Excel 37
Stwierdzenie oparte o sytuację Spółki - importera
45
obrotów i relatywnie stabilnej marży, wynik finansowy netto będzie się wahał
od ogromnego zysku do ogromnej straty.
Taka sytuacja miał miejsce w latach 2008-2010 w przypadku analizowanej
Spółki.
Istotą polityki zabezpieczeń Spółki jest tzw. „łapanie dołków”, to znaczy
oczekiwanie na taki możliwy do uzyskania kurs zakupu waluty, który będzie
niższy niż kurs, po którym zaksięgowano faktury dokumentujące zakup. Taka
strategia w dłuższym okresie powoduje realizowanie dodatnich różnic
kursowych, wymaga jednak dysponowania znaczną płynnością bądź
„wyrozumiałości” dostawców.
Na przykład: zakupiono towar za 1 mln EUR. Kurs obowiązujący w dniu zakupu,
po którym zaksięgowano fakturę wyniósł 4,10 PLN/EUR. Termin płatności to 90
dni.
Spółka w ciągu tych 90 dni będzie oczekiwać na kurs średni niższy niż 4,10. Jeśli
rzeczywisty kurs spadnie poniżej tego poziomy, Spółka zakupi walutę i w 90 dniu
zapłaci swoje zobowiązania z tytułu dostawy. Jeśli rzeczywisty kurs jednak nie
spadnie do tego poziomu, Spółka może:
- zapłacić zobowiązania korzystając z linii kredytowej i nadal czekać na niższy
kurs, w celu zakupu waluty i spłacenia kredytu (wariant 1)
- nie spłacić zobowiązań w terminie, narażając się na odsetki za zwłokę w
zapłacie (wariant 2)
- zawrzeć transakcje typu SWAP – w dniu zapłaty sprzedać PLN za EUR po kursie
bieżącym wyższym niż 4,10 PLN/EUR, zastrzegając jednak transakcje odwrotną
po zbliżonym kursie za pewien okres, na który przewiduje, ze kurs będzie niższy
niż 4,10 PLN/EUR (wariant 3). Jeśli jej przewidywania się urzeczywistnią,
wówczas ostatecznie zrealizuje transakcję po kursie niższym, jeśli nie, wówczas
zawrze ponownie transakcję SWAP na analogicznych warunkach i nadal będzie
czekać, bądź też tego nie zrobi ostatecznie realizując stratę z tytułu różnic
kursowych na tej transakcji (zakupu towarów).
46
Trzecia możliwość może jednak zachwiać do tego stopnia sytuacją finansową
jednostki, ze bez wsparcia grupy kapitałowej i bez zrozumienia transakcji przez
komitety kredytowa banków finansujących, jej płynność i z nią związana
kontynuacja działalności była by istotnie zagrożona.
W 2008 roku spółka dokonywała zakupów po kursie znacznie niższym niż 4,0
PLN/EUR. Pod koniec roku ze względu na rosnący kurs oraz korzystne prognozy
tego kursu na koniec roku oraz na początek roku 2009 Spółka zaprzestała
płatności do jednostek powiązanych, tak jak to opisano w wariancie 2.
Wysoki, na poziomie 4,17 PLN/EUR Kurs spowodował obciążenie wyniku
finansowego różnicami kursowymi z wyceny zobowiązań na dzień bilansowy
w kwocie 11,3 mln PLN, redukując zysk netto z 11 mln PLN do ok. 3 mln PLN.
Sytuacja teka trwała aż do lipca 2009. W tym samym czasie spółka nadal
prowadziła normalną sprzedaż, przyjmując wpłaty należności i nie realizując
płatności za zobowiązania. Skumulowane zobowiązania wobec jednostek
powiązanych sięgnęły kwoty 25 mln EUR, natomiast wolne środki pieniężne
(w PLN) osiągnęły wartość ok. 100 mln PLN. Wolne środki pieniężne lokowano
krótkoterminowo w bankach, jednocześnie dostawcy obciążali Spółkę odsetkami
za brak płatności. Nie uwzględniając ryzyka kursowego sytuacja ta okazała się
nawet korzystna, ponieważ obciążenie było przy zastosowaniu stopy ok. 3-4%
w skali roku, natomiast na lokatach w tamtym okresie możliwe było osiągnięcie
nawet 8% w skali roku.
W lipcu, ze względu na brak możliwości dalszego wstrzymywania płatności
Spółka postanowiła zawrzeć SWAP walutowy. Zakupiono ok. 25 mln EUR po
kursie 4,2650 PLN/EUR, celem dokonania zapłaty za zobowiązania (tak
naprawdę był to depozyt złożony dostawcy w kwocie równej wymagalnym
zobowiązaniom). Jednocześnie Spółka zobowiązała się sprzedać taką samą
kwotę po zbliżonej cenie38 po upływie miesiąca. Po miesiącu dostawca zwracał
depozyt, Spółka sprzedawała otrzymane EUR do banku, otrzymując
równowartość w PLN (kurs zbliżony do tego po którym zawarto transakcję
38
Ze względu na złożoność zagadnienia w wyjaśnieniach pominięto problematykę punktów SWAPowych
47
SWAP), po czym cała transakcja była odnawiana po aktualnym kursie (zakup
EUR, wpłata jako depozyt, upływ miesiąca, zwrot depozytu, zamiana na PLN,
itd.). Proces wyglądał kuriozalnie, jednak ze względu na ścisłą współpracę z
bankiem Spółki, bankiem dostawcy
i samym dostawcą, cała operacja dokonywana była w ciągu jednego dnia i miała
raczej charakter księgowań na kontach bankowych.
Spółka realizowała w ten sposób różnice kursowe, jednak za każdym razem
pozostawiała sobie możliwość zrealizowania różnic odwrotnych.
W kolejnych miesiącach kwota SWAP’a rosła, ponieważ zwiększały ją kolejne
zobowiązania. Spółka przyjęła zasadę, że na bieżąco płacono zobowiązania
zaksięgowane po kursie niższym niż 4,15, natomiast te powstałe przy kursach
wyższych „rolowano” na następne okresy.
Sytuacja taka trwała do sierpnia 2012 roku. Ostatni SWAP na kwotę 55,5 mln
EUR zrealizowano przy kursie 4,08, zapłacono ostatecznie zobowiązania
i postanowiono nie zawierać kolejnej transakcji SWAP.
Na koniec każdego roku obrotowego Spółka wyceniała transakcję SWAP po
aktualnym na dzień bilansowy kursie. Mimo, iż nie były to różnice zrealizowane,
ich wartości były ogromne jak na spółkę tej wielkości, kwoty rzędu 30 mln PLN.
Zrealizowane i niezrealizowane różnice kursowe związane z transakcją SWAP
zestawiono poniżej:
ZREAL. NIEZREAL. RAZEM
2009 833 453,77 3 930 000,00 -3 096 546,23
2010 -9 783 083,64 -1 430 000,00 -8 353 083,64
2011 -3 437 395,62 -30 700 000,00 27 262 604,38
2012 4 996 234,31 28 200 000,00 -23 203 765,69
-7 390 791,18 0,00 -7 390 791,18
W efekcie końcowym Spółce udało się zaoszczędzić w ten sposób 7.390 TPLN.
Wartość ta stanowiła w ostatecznym rozrachunku różnicę pomiędzy wartością
historyczną zobowiązań (po kursie, po którym zaksięgowano faktury) a kursem
4,08 PLN/EUR (po którym ostatecznie kupiono walutę i zapłacono
zobowiązania). Zestawienie pokazuje również szczegółowo kwoty wartości
niezrealizowanych różnic kursowych wpływających na wynik finansowy.
48
Najbardziej negatywny dla Spółki był rok 2011, na koniec którego kurs sięgnął
poziomu 4,4 PLN/EUR
a różnice kursowe 30,7 mln PLN. Różnice te odwróciły się w kolejnym roku
(Spadek kursu do poziomu 4,08 PLN/EUR i ostateczne zamknięcie SWAPa).
Cała operacja była możliwa wyłącznie dzięki temu, że spółka w całym okresie
miała na tyle dobrą sytuację finansową, aby „wytrzymać” jej obciążenie
różnicami kursowymi ( w skrajnym przypadku kwotą 30 mln PLN).
49
Podsumowanie
Dokonana analiza literatury wykazała, ze istnieje bardzo wiele teorii na temat
przeliczania wartości zdarzeń gospodarczych w celu ich ujęcia w księgach
rachunkowych, ich wyceny na dzień bilansowy oraz dla potrzeb konsolidacji
sprawozdań finansowych. Wybrane rozwiązania narzucają przedsiębiorcom
przepisy z zakresu rachunkowości. Problematyczne jest uzgodnienie ich z
przepisami ustaw podatkowych, które niestety nie są tożsame, bo inne teorie
leżą u ich podstaw. Przepisy podatkowe stosują najczęściej zasadę realizacji,
podczas gdy przepisy z zakresu rachunkowości nakazują stosować zasadę
memoriału.
Przeanalizowany przykład Spółki pokazuje jak bardzo zmiany kursów walut
obcych mogą wpływać na wynik finansowy jednostek.
Jeśli wynik finansowy potraktujemy jako jedną z kategorii oddających sytuację
finansową czy dochodową jednostki, to przykładzie analizowanej Spółki widać,
że nie spełnił on swojej roli.
Rok Obrót w PLN r.k. ogółem Kurs na dzień bil. Wynik finansowy netto
2008 249.294.427,1 -9.836.125,6 4,1724 2.946.778,4
2009 248.471.080,0 11.224.084,5 4,1082 -3.548.968,9
2010 231.648.916,9 12.240.699,8 3,9603 15.092.953,7
2011 254.620.237,5 -36.676.222,5 4,4168 -37.026.003,8
2012 240.473.196,2 26.809.668,3 4,0882 16.287.620,0
3.762.104,5
Pomimo bardzo istotnych wahań wyniku finansowego i znacznych różnic
w poszczególnych latach (w najgorszym, 2011 roku strata sięgnęła poziomu 37
mln PLN), w rzeczywistości sytuacja dochodowa Spółki była stabilna. Wynik
finansowy w całym okresie od 2008 do 2012 był pod ścisłą obserwacją
analityków kredytowych banków i wymagał obszernego komentarza, jednak ze
względu na przejściowy charakter różnic kursowych z wyceny SWAPa oraz
realne, raczej pozytywne prognozy kursów walutowych żadna ze stron nie
50
podjęła nierozważnego ruchu, jakim była by odmowa zawarcia kolejnej
transakcji SWAP (szczególnie na koniec roku 2011), pozbawiająca Spółkę w ten
sposób szansy na odwrócenie różnic kursowych.
Jednocześnie przykład wskazuje na ułomność rachunku zysków i strat jako
narzędzia obrazującego wynik finansowy jednostki. W pozycji „Inne przychody /
koszty finansowe” pokazywane są różnice kursowe zarówno te zrealizowane jak
i te z wyceny na dzień bilansowy. Nie są rozróżniane różnice zrealizowane od
tych niezrealizowanych, co powoduje braki informacyjne w tym zakresie.
Trudno jest również wytłumaczyć służbom sprzedażowym Spółki czy innym
odbiorcom sprawozdania finansowego, nie mającym szerokiej wiedzy z zakresu
rachunkowości czy finansów, dlaczego mimo wzrostu sprzedaży, mimo
wprowadzenia podwyżki cen sprzedaży nie niższej od tej, którą wprowadzili
dostawcy, strata jest tak znacząca, czy też podlega takim wahaniom. Nawet dla
odbiorców dobrze zorientowanych w tej tematyce nie jest to widoczne
w standardowo przygotowanym sprawozdaniu finansowym.
Przepisy ustawy o rachunkowości dają co prawda jednostce prawo dodatkowych
objaśnień w informacji dodatkowej, czy wręcz stworzenia dodatkowych,
bardziej szczegółowych pozycji w rachunku zysków i strat, lecz niewiele
podmiotów z tego korzysta. Przypadek analizowanej Spółki powinien do tego
typu rozwiązań zachęcać.
51
Bibliografia
1. Begg D., “Ekonomia: Makroekonomia”, Stanley Fischer, Rudiger Dornbusch,
PWE.
2. Biernat J., Polityka pieniężna w Polsce w warunkach płynnego kursu
walutowe, Wyższa Szkoła Ekonomiczna Almamer, Warszawa 2006.
3. Busse von Colbe, Konzernabschlüsse, Olderheide, Wiesbaden, 1993.
4. Coenenberg A. G., Jahresabschluss und jahresabschlussanalyse, Verlag
Moderne Industrie, Landsberg Am Lech, 2001.
5. Gmytrasiewicz M., Karmańska A., Olchowicz I., Rachunkowość finansowa,
Difin, Warszawa, 1999.
6. Helin A., Sprawozdanie finansowe według MSSF. Zasady sporządzania i
prezentacji, BDO – CH Beck, Warszawa, 2006
7. Ignatowski R., Marcinkowska M., Marcinkowski J., Sprawozdawczość
finansowa firm w 1995 roku, ODDK, Gdańsk 1995.
8. Kaźmierczak A., Polityka pieniężna w gospodarce otwartej, PWN, Warszawa
2008, s. 197.
9. Kirsch H., Konzernabschluss unter berücksichtigung von IAS, Shaker Verlag,
Aachen, 2000.
10. Konsolidacja sprawozdań finansowych, Dodatek do Zeszytów Metodycznych
Rachunkowości Nr 22(70), Gofin, Gorzów Wlkp. 2001.
11. Mazur M., Konsolidacja sprawozdań finansowych jednostek krajowych i
zagranicznych, Serwis Finansowo Księgowy (F-K) 23/2001 z dnia 09.06.2001,
Infor.
12. Nagaj R., Ryzyko kursowe w działalności przedsiębiorstw w Polsce, Studia i
Prace Wydziału Nauk Ekonomicznych i Zarządzania nr 32, Wydawnictwo
Uniwersytetu Szczecińskiego, Szczecin 2013.
52
13. Remlein M., Sprawozdawczość finansowa holdingów, Centrum Kreowania
Liderów, Ponań 1996, za Samuels, Rickwood, Piper, Advanced Financial
Accounting, London 1989.
14. Rubaszek M., Kurs równowagi [w:] Sławiński A., Polityka pieniężna, C.H.
Beck, Warszawa 2011.
15. Schildbach T., Der Konzernabschluss nach HGB, IAS und US-GAAP,
Oldenbourg Verlag, München, 1998.
16. Wiśniewski M., Instrumenty polityki kursowej [w:] Skopowski M., Wiśniewski
M., Instrumenty współczesnej polityki pieniężnej, Wydawnictwo
Uniwersytetu Ekonomicznego w Poznaniu, Poznań 2012.
Netografia
1. http://www.bankier.pl/wiadomosc/Czynniki-wplywajace-na-kursy-walut-1797963.html 2. http://www.seccount.com 3. http://www.money.pl/pieniadze/forex/waluty/forex,eurpln.html
53
Oświadczenia
OŚWIADCZENIE
Oświadczam, że pracę niniejszą przygotowałem samodzielnie. Wszystkie dane,
istotne myśli i sformułowania pochodzące z literatury (przytoczone dosłownie
lub niedosłownie) są opatrzone odpowiednimi odsyłaczami. Praca ta nie była w całości
ani w części, która zawierałaby znaczne fragmenty przedstawione w pracy jako oryginalne
(wyniki badań empirycznych, obliczenia, spostrzeżenia, oceny, wnioski, propozycje itp.),
przez nikogo przedłożona do żadnej oceny i nie była publikowana.
Oświadczam, że tekst pracy dyplomowej na nośniku elektronicznym jest identyczny
z tekstem wydrukowanym i nie zawiera znaków niewidocznych na wydruku.
Wrocław, dnia 23.06.2015 ................................................. (miejscowość) (podpis)
OŚWIADCZENIE
Wyrażam zgodę / Nie wyrażam zgody* na udostępnienie osobom
zainteresowanym mojej pracy dyplomowej.
Zgoda na udostępnienie pracy dyplomowej nie oznacza wyrażenia zgody
na kopiowanie pracy dyplomowej w całości lub w części. Brak zgody nie wyklucza
kontroli tekstu pracy dyplomowej w systemie antyplagiatowym, wyklucza natomiast
dopisanie tekstu do bazy tego systemu.
* niepotrzebne skreślić
Wrocław, dnia 23.06.2015 ................................................. (miejscowość) (podpis)