Download - Veress Endre_Acta Et Epistolae
FONTES
RERUM TRANSYLVANICARUM(ERDELYI
TORTENELMI FORRASOK)TOMUSIV.
7i7
32
ACTA ET EPISTOLAERELATIONUM
TRANSYLVANIAE HUNGARIAEQUECUM
MOLDAVIA ET VALACHIA
COLLEGIT ET EDIDIT
DR
ANDREAS VERESS
VOLUMEN PRIMUM14681540
KOLOZSVARFONTES RERUM TRANSYLVANICARUM1914
AKTAK es levelekERDELY ES MAGYARORSZAG
MOLDOVAVAL S HAVASALFOLDEVELVALO
viszonyAhozGYUJTOTTE ES KOZREBOCSATJA
DR
VERESS ENDREELSO KOTET 14681540(OT HASONMASSAL)
BUDAPESTSTEPHANEUM NYOMDA1914R. T.
NYOMASA
:
r1
ELOSZOJelenkotetiink clseje
gimknak, melyet
1891 ota egy negyedszazadon at
annak a valtozatos
es
gazdag leveltari anyagyiijtot-
tiink tervszerii rendszeresseggel, lankadatlan kitartassal es allandolelki gyonyoriiseggel Europa konyv- es leveltaraiban Erdelynek es Magyarorszagnak a vele szomszedos Moldovaval es Havasalfolde-
vel valo viszonya tortenetehez.
Magyarorszag
s
a kesobb tole kiilonvalt Erdely osszekotte-
tese a moldva-havasalfoldi vajdasagokkal termeszetesen egyidos
x4mde siiriibbe mikor Matyas kiraly 1467 vegen fenyito hadjaratot vezetett Moldovaba, Istvan vajda ellen. Ezert kezdjiik kotetiinket az 1468-iki evvel, a mikor Matyas kiraly a moldvai hadjaratban resztvett hiveit jutalmazza, mert ezidotol kezdve sziinetlen s majdnem megszakitas nelkiili az a lancz, mely a moldva-havasalfoldi vajdasagokat Magyarorszaggal osszefiizte. Ez a lancz a hiiberiseg lancza volt, a mennyiben az allando torok veszedelemmel szemben a magyar kiralyok a ket szomszedos kereszteny orszag meghoditasaval igyekeztek vedeni birodalmuk hatarait s a hiiberjogbol kifolyolag azt a ket allamot is, melyeknek vajdai nekikes allandobba azota valt, a
e vajdasagok allami kialakulasaval es fennallasaval.
hiiseget fogadtak.
E termeszetadta viszony kovetkezteben Maty as kiraly es utodaiII.
Ulaszlo es
II.
Lajos Moldovdrol
es
Havasalfolderol mint Magyar-
orszdgJwz tartozo orszdgokrol emlekeznek
tiinkben
is
meg
okleveleikbeniiltetik
kote-
es vajdaikat
erdemiik szerint
tronra vagy
ha oket biintetni akarjak. Maguk a vajdak is tobbszor kijelentik, hogy orszaguk Magyarorszdg egyik tagja, 6k pedig adofizetoi a magyar kiralyoknak. Kesobb ez a viszony meglazul es megvaltozik, minthogy a vajdak fiiggetlenitik magukat a magyar kiralyok fenhatosagatol. De azert a szomszedos vajdak baratsagattaszitjak le rola,
meg
az egymassal versengo
I.
Ferdinand
es
Janos kiraly
is
keresi,
apolja s ezutobbiuj birtokadomanynyal (Balvanyosvara elajande-
kozasaval)
is tetezi.
Vi
E16sz6
legyen hova menekiilniok Matyas kiraly az erdelyi Csicsot es Kiikullovdrdt adomanyozta a moldvai vajdanak. E nagy joszagoktol koriilvett nevezetes birtokukban a vajdakat Matyas utodai is megerositettek, sot adomanyukat kiterjesztettek a havasalfoldi vajdakra is, a kik Algyogyot, Alvinczet es Borbereket kaptak rengeteg kiterjedesii uradalmaikkal. Ezeket a vajdak iigyes gazdalkodassal es elelrevalosaggal meg gyarapitottak is, mert a magyar foldesurak koziil osi birtokukbol sokan eladogadtak nekik, a mi hatalmukat noHiisegiik
jutalmaul,
meg hogy
veszely eseten a torok
elol,
A Bdnffyak, a dengelegi Pongrdczok, a Bethlenek es masok egesz falvakat adtak el orokaron a moldvavelte es tekintelyiiket emelte.
havasalfoldi vajdaknak es boerjaiknak, a kik Erdelyben Janos kiralyhalalaig zavartalanul eltek s mint orszagos fourak szerepeltek, bar
maguk gyakran sok bajt es zavart okoztak. Ez erdekes jogviszonynak, a moldva-havasalfoldi erdelyi birtokldsdnak majdnem teljes okleveltarat nyujtjuk
vajddke kotet-
ben, a mellett a sok egyeb becses akta, level es jelentes mellett,
a melyet benne ez alkalommal kiadunk. Gyiijtemenyiinkbe mindentfelvettiink, a
mi romdn
vonatkozdsii
tortenelmi tudasunkat elobbreviszi.
mi roman es magyar Foanyaga ugyan a romdns
a
magyartettiik,
erintkezesek korebol valo, de ezt a kort sokszor kiszelesbbi-
valahanyszor mas romdn erdekii oklevelre bukkantunklett
kutatasaink kozben, a mit orok vetek
volna figyelmen
kiviil
hagynunk. Ilyenek ph vajdai lcvclek, barhol es barmirol irodtak, moldva-havasalfoldi esemenyeket megvilagito jelentesek, vagy bujdoso boerok irasai stb. Kiilonben is ezek meg a lengyel, nemetbirodalmi, avagy portai erintkezesek oly szoros viszonyban allanak a magyar-erdelyi es moldva-havasalfoldi vonatkozasokkal,hogyazokat
majdnemeleve
lehetetlen, sot kar volna szetvalasztani, kivalt,
hogy
ezek a tudositasok legtobbszor kiegeszitik egymast. Kutatasaink
azonban a magyarorszdgi romdnsdg annak kereteben csupan a muvelodestortenelmi erdekii okleveleket nyomoztuk es adjuk ki, pl. roman nemesiteseket, piispoki kinevezeseket, kolostorok privilegiumait, vagy mas oly iratokat, a melyek arrol tanuskodnak, hogy a magyar kiralyok es erdelyi fejedelmek mit tettek idok folyaman a romanok kulturakorebol
kikapcsoltuk
tortenetet, illetve
janak emelese es fejlesztese erdekeben. Kutataskozben korlatoznunk kellett erdeklodesiink hatarait, de megvalljuk, igy is sokkal tobbet adhattunk volna, ha kotetiinkelobb jelenhetett volna meg.Mialatt
Ez a
kijelentesiink
mi
t.
i.
gyujtottunk es ujabb
nem ellenmondasos. meg ujabb kutatasokkal ege-
E16sz6VII
szitettiik ki rendszeresen
megalapozott gyujtemenyunket, masok
kisebb-nagyobb kiadvanyokban sok oly oklevelet adtak ki eloliink, melyet mar reg lemasoltunk tanulmanyaink folyaman. Ez kozosvegzete nagy gyujtoknck, mert ambar a hosszas gyiijtesnek megvan az a tagadhatatlan elonye, hogy targyara nezve emberileg teljes anyagot eredmenyez, de azaltal, hogy munkajat a gyiijto evtizedekig folytatja, a mig teljesnek remeli es lezarandonak veli, reszletkerdesek kutatoi, vagy szerencsesebb kozlok idokozben
sok darabot kiadnak
elole,
a mit aztan gyujtemenyebol akarva,az oka, hogy kotetunkben az 1468
nem akarva
ki kell dobnia.
Ez
mindossze 264 aktaval es levellel 1540 kozti evek tortenetehez jarulhatunk hozza. Ez a szam azonban nem kicsinylendo, ha
ma
hogy a roman tortenetiras az utobbi idokben epp az oklevel-kiadas teren rendkiviili tevekenyseget fejt ki s igy eppenseggel nem konnyii dolog egesz kotettel vagy kotetekkel jarulni a roman kiadvanyok sorozatahoz A legregibb roman tortenelmi okmanytarat Laurianu es Balcescu inditotta meg folyoirat alakjaban 1845-ben. 1 Ezt kovette, kizarolag Moldova tortenetere vonatkozolag 1852-ben Codrescu Todor vallalata, melybol elete vegeig 25 kotetet adott ki. 2 Rendszeresebb ezeknel s mar kiilfoldi anyagot is nyujt az erdelyi A. Papiu Ilarianu kiadvanya, 1862 1864 kozt harom kotetben. 3 Magyarorszagi torteneti anyagot tett kozze 1863-ban Baritiu Gyorgy, a mikor meginditotta azoknak a romanokra vonatkozo okleveleknek a kiadasat, a melyeket grof Kemeny Jozsef gyiijtemenyebol Moldovan Istvan masolt le es kivonatolt, a nehai tudosmeggondoljuk,
!
grof eleteben es engedelyevel. 4 Viszont
Romania
allami leveltara
kincseibol meritett B. P. Hasdeu, a mikor 1865-ben
annak hivatalos
1 Magazinu istoricu pentru Dacia. Subt redactia lui A. Treb. Laurianu Profesor de Filosofie in Colegiul National si Nicol. Balcescu.
Vol.
I IV.2
a
lui Theodor Co1852 1895. 3 Tesauru de monumente istorice pentru Romania, atat din vechiu tiparite cat si manuscripte cea mai mare parte straine. Adunate, publicate cu prefatiuni si note, illustrate de A. Papiu Ilarianu. Bucuresci, 1862 1864. Nagy 4-retii I III. kotet, szamos keppel es hasonmassal. 4 ColecSiune de diplome din diplomatariul comitelui Josif Kemeny,
XV XIX
Bucuresti, 1845 1847. Uricariul cuprinzatoriu de hrisoave, tratate
si
alte acte din suta
atingatore de Moldova.
drescu. Kis 8-retii I
XXV
Sub redactiunea
kotet.
Iasi,
care privescII
VII.
mai ales pe Romani (Valachi). A na^szebeni Transilvania>> evfolyamaban. Az 1096 1576 kozti evekbol 436 oklevel es
kivonat.
vni
E16sz6
kozlonyet
meginditotta. 5
A roman
oklevel-kiadasnak
azonban
az Academiajelents
Romdnd
adott ujabb lendiiletet, a midon 1876-ban
meginditotta a Hurmuzaki-kiadvdnyt, melybol mainapig 34 kotet meg. 6 Ehhez jarul a tudos N. Iorga irodalmi miikodese
abban kivalt az 6 1895-ben meginditott oklevel-kiadasa, amely28 kotetet
eddigelealakult
eredmenyezett 7
s
legujabban az
1910-ben
Romania Tortenelmi Bizottsaga munkassaga, melyet6t szep kotet jelez. 8
mar
is
E kiadvanyok kozbiil felsorolt reszeben sok oly oklevel jelent meg, a mely mar kotegeinkben reg megvolt de osszegyiijtott kiadatlan tortenelmi anyagunkat kiilonosen megnyirbalta a Hur;
muzaki-kiadvany tavaly megjelent legujabb XV. kotete, a mely a besztercze, brassoi es nagymindossze harom erdelyi leveltarbol
szebeni varosi leveltarakbol
modon
kiadvany nem remelt minthogy magaban veve is 6nallo, sziiksegesnek latom sajat gyiijtemenyem kiadasanak mega magyar inditasat, nehogy tovabbi kesesemmel ket nemzet tortenetirasat hatraltassam haladasaban. es roman Kiadvanyom a magyar-romdn erintkczesek alapveto forrds1358kozti
1825
-3495 erdekes aktat es levelet nyujt azEbecsess
evekbol. 9
gazdagitotta tudasunkat
konyvc kivan lenni, a melybol tudosok, politikusok es nemzetgazdak egyarant boven merithetnek. Allando kiegeszitoje leszen egyuttal valamennyi forrasmunkanak, a mely magyar-romantortenelmetilleto
okleveleket
isis,
tartalmaz
;
de egyszersmind a
nagy Hurmuzaki-kiadvanynakGyiijtemenyem5
a melyet
ma mar
senki
sem
nelkulozhet, a ki tortenelmi tanulman}^aiban teljessegre torekszik.jelenI.
kotete anyaganak nagyresze a becsi
I
Arhivakotet.
istorica
a
Romaniei.1865
III.
Bucuresti,
De
B.
P.
Hasdeu. Nagy
8-retii
1867.
6 Documente privitoare la istoria Romanilor. Culese de Eudoxiu de Hurmuzaki. Publicate sub auspiciile IMinisterului Cultelor si al Instructiunii si ale Academiei Romane. Bucuresti. Nagy 4-retii kotetekben. 7 Acte si fragmente cu privire la istoria Rominilor. Adunate din depo-
zitele
ministeriului
de manuscrise ale apusului de Neculai Iorga si publicate cu sprijinul de instrucfie publica. Bucurestl, 1895 1897. Vol. I III. Ujabb gyiijteset 1901-tol kezdve mar Studii si documente cu privire la istoria Rominilor czimen adja ki s ebbol eddigele 8-retii 25 kotet jelent meg. 8 A Comisia Istorica a Romaniei I. kotete 1912-ben jelent meg 8-retii, diszes kiadasban s ezt kovette mar eddig negy masik kotet. 9 Acte si scrisori din arhivele oraselor ardelene (Bistrita, Brasov, Sibiiu) publicate dupa copiile Academiei Romane de N. Iorga. Bucuresti,
191 1 1913. Ket testes kotet, szamos magyar szovegii oklevellel es bo nevmutatoval.
Eloszo
IX
mi annal jelentosebb, hogy a Hurmuzaki-kiadvany annak idejen epp a belole masolt oklevelek kiadasaval indult meg. J61 esik tehat, hogy annakcs. es kir.
udvari-, hazi- es allamlevcltarbol keriilt ki, a
daczara
meg
101 darab kiadatlan iratot talaltunk benne, holott a
becsi gyiijtemenyeket epp a
roman tortenelem szempontjabol mar
tobbszor atneztek.levelet kozliink s
budapesti m. kir. Orszagos leveltarbol 43 okezeknek fontossaga foleg abban rejlik, hogy nagy-
A
resziik az 1526 elotti idokbol valo.
A
budapesti
Magyar Nemzeti
Muzeum
leveltara
is
8
darabbal gazdagita kotetiinket, viszont
Besztercze varos regi leveltaraban (a
mely
ma
a varmegyeivel van
egyesitve) 14 levelet talaltam, holott e leveltar
roman anyaga
kiilon
kotetben tavaly latott napvilagot.
romai vatikani leveltarban 11 kiadatlan oklevelet masoltam kotetemhez, Parmdban harmat,velenczei allami leveltar 15 darabbal, a milanoi 7 darabbal,s
A
mig a
a ndpolyi kettovel
a firenzei 1 darabbal jarult kotetunkhoz.Bdrtfa,
Tobb-kevesebb
irattal
Darmstadt,
Dresden,
Esztergom,
Jdszo, Kassa, Kolozsvdr, Krakow,cnyed, Nagyszeben, Praha,
Lwow, Marosvdsdrhely, NagySimancas, Siimeg es
Sepsiszentgyorgy,
Zsely felsorolt leveltarai gyarapitottak
meg anyagunkat.e kiilonbozo helyekrol
Sem
teriink,
sem szandekunk, hogy
inkabb csak azt emeljiik ki, hogy a veletlen folytan, milyfontos ket moldvai allamszerzodes maradt fenn az esztergomi kaptalan leveltaraban, a hol arra nem is szamitottunk; epp ol} kevesse, mint azokra a darabokra, a melyek a jdszoi konvent konyvtaraban Olah Miklos esztergomi ersek formulakonyveben reank maradtak. A moldva-havasalfoldi vajdakelokeriilt iratok belso erteket vizsgaljuk,7,
leszarmazasat bovito sok csalddtorteneti adat maradt fenn szetszor-
tan a magyar Orszagos Leveltarorizte
birtokiigyi okleveleiben
is,
mig a
koztorteneti fontossagu levelek javareszet
a becsi allami leveltarkozlok, illetve, a mely
meg szamunkra. Munkamban csupan kiadatlan darabot oklevel magyar vagy mas kiadvanyban mares idezve a forrast,
megjelent, azt szinten
besorozom a
teljesseg kedveert, de lehctoleg eredetijerol
lenyomatva 10
a hol eloszor
feltiint.
Lenyomatunk ekkent a
legtobbszor jobb elso kozlesenel, a mirol puszta osszehasonlitas10
a Magyarat,
Ez neha, sajrtos, a legjobb akarattal sem voltlehetseges. Igy pl. a mit Tudomanyos Akademia Acta extera czimu kiadvanyabol vettiink
azoknak eredetijeit a jelzes teljes hianj-a kovetkezteben ismetelt kutatas utan sem talalhattuk meg sem a velenczei, sem a milanoi allami leveltarakban, a honnan oket nehai Mircse Janos masolta, nem jelezven sehol sem a kotegeket, a melyekben rajuk akadt.
X alapjanbarki
E16sz6
meggyozodhetik.s
olyan roman erdekii jelenteseket
is,
Figyelembe vettunk azonban melyeket unicum-jellegu regiismertek
nyomtatvanyokban talaltunkmeretlenek.
alig
vagy
teljesen
is-
Kotetem darabjainak atirasaban
es sajto ala rendezeseben
nagyjaban azokat a kiadasi elveket kovettem, melyeket a nemet tortenetirok 1895-iki frankfurti harmadik gyiilese megallapitott 11 s melyek azota vilagszerte altalanosakka valtak a tudomanyban. Itt-ott tokeletesiteni is igyekeztem oket, hogy a szoveg megjelenese, a nyomtatas es azaltal a konyv nyomdai kiallitasa minel tetszetosebb legyen.
Foelvemadni.
volt
:
tiszta, ertheto es lehetoleg hibatlan
szoveget
E
szerint az iratokategyiitt,
ugy kozlom, a mint vannak,es
iroik saja-
tossagaival
de
csinosan
kovetkezetes
helyesirassal,
hogy minden egyes
level s
kontosben jelenjek meg s se legyen benne a kulso pongyolasagnak, a melyben nemelyik darabjuk kivalt a mely csupan
maga nyoma
az egesz kotet ugyszolvan iinnepi
masolatban maradt fenn reank
szallott.
Nem
tartjuk sziikseges-
nek es jogosultnak gyakorlati (tudomanyos) czelt szolgalo kiadvanyban a betiihiv, u. n. paleografikus atirast, meg kozepkori okleveleknel sem, mert csunya, czelszeriitlen es olvasasa faraszto. Ezt ujabban europai nagy oklevel-kiadvanyok szinten belattak, egy magyar oklevelkozlo pedig mar reg kijelentette helyesen, hogy nem veszit ugyan egy irat sem a maga torteneti becsebol, ha betiihiven masolva kozoljiik, de az eredetit majmolni csak azert, hogy az egyes levelirok kiilonczsegenek emleket allitsunk eppen nem sziikseg s nem is eszszerii. 12 S valoban hanyszor elofordul, hogy gyakran egy es ugyanabban az oklevelben egy es ugyanazt a szot:
tobbfelekeppen irva talaljukirasmodjat ae-val potoltuksegesitettiik,
!
Ebbol a felfogasbol kifolyolag as
latin declinatio regies e
vagyis
e
a helyesiras egyeb ingadozasatviszont
egy-
a pontozast
a
mondatok ertelme
szerint
javitva. Megtartottuk
azonban hiven a tulajdonnevek irasmodjat,
jegyzetben rektifikalva oket, illetve atutalva az indexben maihivatalos
elnevezeseik ala.is,
A
hivatalos helysegneveket kozoljiik
a levelek elen
meg ha
az oklevel keltezese
mas nevet mutat
is
;
11 Beratung uber die Grundsatze, welche bei der Herausgabe von Aktenstiicken zur neueren Geschichte zu befolgen sind. Im Bericht uber die dritte Versammlung deutscher Historiker vom 18. bis 21. April 1895 in Frankfurt a. M. (Leipzig, 1895.) Seite 18 35. 12 Karolyi Arpad a Tortenelmi Tdr 1882. evf. 97. 1.
;
E16sz6
XI
Iasi-t, Buzeu-t,
Roman-t
es Giurgiu-t irunk tehat s
nem
Jdszvdsdrt,
Bodzavdrost, Romdnvdsdrt es Gyergyiket, mikent
meghato
latin levelek keltezeseben
vdr-t esis
Lwow-ot
meg ha Vienna, Claudiopolis
is
elofordul
;
s neha epp igy Wien-t, Kolozs-
magyar
es Leopolis olvas-
a levelek aljan, a keltezesben, a hol oket
termeszetesen
meghagytuk, epp ugy mint az oklevelek szovegeben. Meghagytuk a levelek egyeb kiilso sajatossagait is. Ezert dillt betiivel csupan azt kozoljiik, a miaz eredetiben is alahuzva, vagy jelekerintetleniil
kel (cifra)
irott.
Mivel kiadvanyunkban mindig a romdn-magyar tortenetirdsszolgalata lebegett szemiink elott, a mit egyes levelekbol (mint
targykoriinkre
nem vonatkozot)szakadozott
elhagytunk, pontokkal.
.
.
jeleztiik,
mig
a
jel
vagy
rothadt
helyet
mutat,
a
[szogletes
zarojelben]
kozolt szavak pedig sajat kiegeszitesiink.
Hosszu jelentesekbol kivett levelreszletek felismerhetok arrol, elhagytuk hogy a jelentesek elejet vagyis iidvozlo formulait a neha, egyes fejezetek vegen lathato etc. szocska pedig arra mutat, hogy ott meg folytatodik a level, de persze oly reszleteket nyujtva, a melyek a magyar-roman erintkezesek tortenetet nem erdeklik. Hasonlo takarekossagi szempontbol kozoljiik a czimeket es megszomi roviditve (M Ser ) litasokat is (Maiestatis, Serenissimi .) es egy s mas hasonlo rovidites mellett czelszeriisegi szempontbol kikezdve a sor elejere szedettiik a keltezeseket, hogy szembe-
;
tls
.
.
,
otlobbek legyenek.
A sic-ezes alkalmazasatol a mennyire lehet tartozkodunk, hogy a levelszoveget semmi oda nem illo idegen betoldas ne ektelenitse el de feltiinobb sajatossagokat vagy eHrast es hibat jegyzetben magyarazunk s ott adunk meg roviden minden sziikseges egyeb felvilagositast is, hogy a ki kotetiinket hasznalja, minel;
kevesebb faradsaggal es utanjarassal ertekesithesse gazdag anyagat. Ezt igyekszik szolgalni a kotet anyagarol tajekoztato negyfele jegyzek, 13 meg a kimerito hely-, nev- es targymutato is. Nehanyjellemzobb oklevelet viszont hasonmasbanis
kozliink,
hogy nemi
13 Ezek a jegyzekek vegtelen erdekesek. Igy a II. azt mutatja, hogy kotetiink aktait es leveleit 164 ember vagy testiilet irta, illetve kapta, mint czimzett vagy erdekelt. A III. jegyzek szerint irataink 67 helyen keltek s i^,y ugyanannyinak a monografiajat bo\atik itinerariumszerii adatokkal. A IV. jegyzekben azt mutattuk ki, hogy iratainkat 27 varos 35 kiilonbozo leveltarabol, meg 8 munkabol szedtiik ossze mig az utolso, V. jegyzekben a kotetiink kiilonbozo helyen idezett 38
munka pontos
czimet kozoljiik betiirendben.
Xii
E16sz6
fejlodeset
kanczellarianak, sot erdekesnek tartottuk a
mutathassuk be a moldva-havasalfoldi idegennyelvii Moldovaban es Havasis
alfoldeben hasznalt papiros vizjegyeit
kiilon tablan bemutatni.es
immar 25 esztendon
Elismeressel gondolok egyesekre
leveltarosokra,
a kik
at vilagszerte folytatott
kutatasaim koz-
ben munkam teljesseget utbaigazitasaikkal elomozditottak. Kiilon emlitem azonban dr. Thalloczy Lajost, a kinek a 107. szamu becsi akta-, dr. Ivdnyi Belat, akinek a Bartfavaros leveltarabol elokeriilt (58. es 60. sz. a.) ket level-, Muller Gyorgy Ede nagyszebeni leveltarost, a kinek a 223. szamu oklevel- es dr. Holub Jozsefet, a kinek a 163. sz. a. Maylad-level masolatat koszonhetem. De halaval emlekezem meg Szittyay Denes jezsuita-irorol, a ki a regesztak- es dr. Ursu Janos jasi egyetemi tanarrol, a ki a jegyzetek kesziteseben kisert vegig kotetemben. Kotetiink hasznaloinak tajekozasara kotelessegemnek tartomvegiil kijelenteni,
hogy azt a roman tortenelem es nyelv teljes ismeretevel adtam sajto ala, nemcsak mivel mindkettovel immar harmincz esztendeje foglalkozom irodalmilag rendszeresen es eloszeretettel, 14 hanem mivel boldog gyermekkoromat Bukurestben toltottem a hol b. e. edesatyam mint mernok miikodott s igy alkalmam volt megismerni Romania foldjet, viszonyait,
nepet es szokasait egyarant.Kolozsvar, 1914 junius 15.
Dr.
Veress
Endre.
14 Elso irodalmi kiserletem is roman targ^-u volt es Szent Demeternek a bukuresti metropolia-templomban orzott eziist koporsoja s a szenttel osszefiiggo szokasok ismerteteset nyujtotta. Megjelent Szent Demeter, az esohozo czimen a Vasarnapi Ujsag 1884 november 9-iki, 45. szamaban.
ACTA ET EPISTOLAE.l.
Brassd,
j.
Januarii 1468.
Mathias rex Hungariae Michaeli Gerendi.illa bona Osvaldi et Johannis Jankafi Johanni Jankafi, quae ob fugam e bello cum Stephano vaivoda Moldaviae inito confiscata sunt, cum novissime a fratre illorum eos non fugisse, sed in certamine vitam amisisse perceperit.
Hortatur ad reddenda
,
nobili
Commissio domini Regis.
10
Mathias Dei gratia rex Hungariae, Dalmatiae, Croatiae etc. Salutem et gratiam. Licet nos universas possessiones portionesque et iura possessionaria, necnon res et bona Oswaldi et Johannis Jankafy de EwsFideli nostro Egregio Michaeli de Gerend.
15
notam illam, quam ipsi ex Moldaviae cum Stephano wayvoda Moldaviensi conflictum habuissemus, 1 tunc de exercitu nostroubilibet habitas et existentes proptereo,
quod cum nos
in partibus
clandestine
recessissentfidelis
incurrisse
dicuntur,
tibi
contulerimus.
Sed tamen nuncita
noster Johannes
exponit Maiestati nostrae,recessissent,
quod
Jankafy, frater ipsorum de ipso exercitu nostro
non20
sed ibidem in ipso conflictu interempti essent.
Unde nos in rebus ac bonis haereditariis dictorum Oswaldi et Johannis Jankafy praefatum exponentem privari nolentes ideo Fidelitati Tuae firmiter mandamus, quatenus receptis praesentibus,;
si
sic est,
quod
videlicet praefati
Oswaldussed,
et
Johannes de ipso
exercitu clandestine
non
recesserunt,
ut in ipso conflictu
2ointerempti sunt, ex tunc dictas possessiones, portionesque et iurapossessionaria praefatorum Oswaldi et Johannis,si
easdem occu-
1 Fuit hic conflictus penes Baia, 14. Decembris 1467, de quo Coronensis templi inscriptio ita commemorat Mathias Rex proficiscitur in Moldaviam post festum S. Martini atque eam Hungariae subiicit.:
Fontes
Rerum Transylvanicarum IV.
I
:
2
No. 2
[4.
Februarii 1468
ipsorum remittere res etiam universas necnon equos equatiales, si quae et parte pro praemissa nota ablatae sunt, sine omni modo praemissopasti, dicto
exponenti
fratri
bona ac pecudes
et pecora,
defectu reddere et restituere debeas, et secus facere nullo
modo5
praesumas. Praesentibus perlectis, exhibenti restitutis. Datum Brassoviae, die dominico proximo post
festum
Circumcisionis Domini. Anno eiusdem Millesimo quadringentesimo sexagesimo octavo. Regni nostri anno decimo, coronationis
vero quarto.L.(Originale.
S.
10
Magyar N. Muzeum
Leveltara torzsanyaga, Budapest.)
2.
Debreczen,
4.
Februarii 1468.
Mathias rex Hungariae Nicolao Banffy comiti Posoniensi.
Ob praestitamdonatur.
fidelitatem et virtutem in bello
cumest,
vaivoda Molcastro Peleske
15
daviae Stephano gesto, in quo etiam vulneratus
Donatio
castri Peleske in
comitatu Zaladiensi habiti
.
.
.
pro
eo, quod Magnificus Nicolaus filius bani de Alsolindva, comes Posouti rex dicit et curiam nostram 20 niensis a pueritia sua nos secutus, et quoad potuit et licuit, a latere nostro nunquam disces-
sisse visus est, in cunctis
rebus nostris
fidei
suae commissis iuxta
modulum
suam, simul et diligentiam nobis ostendendo, hanc etiam suam aetatem, ad quam in servitiis nostrisaetatis suae fidelitatem
pervenit, rebus militaribus dicavit et strenue certare contra ini-
25
micos nostros, atque etiam periculo, ubi opus
opponere non formidat, prout his diebus contra Stephanum vaivodam in Moldavia constantiam suam et virilitatem in effectu demonstrare certavit, pugnavit enim, ut miles strenuus pro salute personae et exercitusest, se
nostri, ubi
etiam vulnera pro nobis suscepit et mori,
si
fortuna 3)
voluisset,
non dubitabat.in Debreczen, feria quinta proxima post festum Beatae Mariae Virginis. Anno Domini 1468.
DatumPurificationis(Originale.
Codex
dipl.
Archivum domus senioris conitum domus senioris comitum Zichy vol.
Zichy, Zsely. Edidit
X.
pag.
442
443.)
4
9-
Februarii 1468]
No.
3
Praha,
9.
Februarii 14.68.
Georgius Podiebrad rex Bohemiae Mathiae regi Hungariae.
Condolet de vulneribus in5
bello
Moldavico perceptis, sed congra-
tulatiir,
quod pericula fclicissime
evitavit.
Letiora sunt gaudia,
quae
tristibus
succedunt,
quam
ea,
quaeistud
se
ex integro animis
hominum:
repraesentant, unde ortum est:
10
iam tritum vulgi sermone proverbium Dulcia non meruit, qui non gustavit amara et alibi Dulcior est apum mage labor, si malus ora prius sapor edat, gratius astra nitent, ubi nothusdesinit imbriferos daresonos.
Iampridem auribus
nostris insonuit,
Frater Carissime, personam Vestram hostili telo petitam lethale
45
vulnus excepisse. Nos vero conterriti ac tremefacti tremula quidem exspectatione aliquamdiu afflicti stetimus ambigua cogitatione ram in Valachia suspensi. Tandem nobis innotuit Serenitatem Vcontra hostes vel perduelles vestrosmilitarisfeliciter
dimicando optatamet.
victoriam reportasse, vulnus autem adversa facie illatum
excep-
-20
animi vestri tam gloriosum praebere testimonium, tum, ut plus inde consolationis et bellicae laudis praeconium et repetendae congressionis fiduciam pepererit, quam ex ictu vel impressione dolorem. Tanto ergo maiore laetitia perfusi sumus, quanto prius ex
maerore consternati.
Datum
Pragae,:
9.
Februarii, regni nostri
anno decimo.306.)
(Grof Teleki Jozsef
Hunyadiak kora Magyarorszagon XI. pag.
2.-,
4.
Esztergom, 23. Martii 1468.
Mathias rex Hungariae conventui ecclesiae de Kolozsmonostor.
Mandatum30
statutorium pro
parteet
Nicolai Csupor vaivodae
Transvlvaniae super possessioneZsukpugnavit
aliis.pro eo,
quod in Moldavia
cum
rege
Mathia contra Stephanum vaivodam Moldaviae.
Mathias Dei gratia rex Hungariae, Dalmatiae, Croatiae etc. Fidelibus nostris conventui ecclesiae de Colosmonostra. Salutemet gratiam.
Quod cum
officium
sit
principibus, ut
suorum subdito-
rum
meritis recte ponderatis uniuscuiusque merita condignis retri-
35 butionibus prosequantur, sic
enim
et
principum laudabitur pruden-
4tia et
Ko. 4
[23.
Martii 1468
subditorumNicolai
alii alios
opere virtutum antecellere properabuntfidelis
;
considerantes itaque fidelitatem et fidelia servitiaMagnificiregni nostri et comitis Siculorum nostrorum,
nostri
Chwpor, waiwodae partium Transylvanarum quae idem nobis in fidei suae commissis ad utilitatem et hono- 5 nonnullis rebus nostris, rem nostrum diligenter exhibuit, is quippe Nicolaus Chwpor waiwoda, dum superioribus diebus partes Moldaviae cum exercitu nostro intrassemus ibique quadam nocte cum Stephano waiwodaMoldaviensi
tunc ipse inter caeteros honore status nostri cum hostibus ante omnes alios, ut audax vir certavit ibique septem vulnera lethalia suscipiens, quorum respectu in aliquam recompensam suorum mericonflictum habuissemus,aulae nostrae milites proliberalem, ut ipse
io-
torum volentes eidem munificentiam nostram regiam ostendere ad servitia nostra deinceps promptior reddatur, possessiones Swk et Zowath vocatas cum earundem pertinentiis 15 in comitatu de Colos, possessiones Vissa, Magiar Kallyan, Olah Kallyan, Magiar Sarmas, Olah Sarmas, Azzonfalwa, Olah Bare, item directas et aequales medietates possessionum Zowath et Kethelen in de Colos, necnon possessionem Omboz vocatas, in de Doboka comitatibus existentes habitas, quae alias condam Michae- 20 lis de eadem Swk praefuerant, et quae per notam infidelitatis eiusiuxta antiquam et approbatam eiusdem regni dem perpetuae nostri consuetudinem ad Sacram dicti regni nostri Hungariae coronam consequenterque collationem nostram rite et legitime devolutae sunt pridemque mediantibus aliis litteris nostris donatio- 25 nalibus exinde confectis fideli nostro Egregio Joanni de Gezth 1 dempta possessione Swk contuleramus, sed nunc easdem possessiones per cambium aliarum possessionum ab eodem Joanne de Gezth. . .
auferentes,
ipsas
praetactas
possessiones
.
.
.
antefato
Nicolao
waiwodae partium nostrarum Transylvanarum simul 3& cum cunctis earundem utilitatibus et pertinentiis quibuslibet memorato Nicolao Chwpor suisque heredibus et posteritatibus uniChwpor,versis vigore aliarum litterarum
nostrarum donationalium exinde confectarum in perpetuum contulerimus velimusque eundem in dominium earundem per nostrum et vestrum homines legitime35facere mtroduci. Igitur Fidelitati Vestrae firmiter
nus vestrum mittatis hominem pro testimoniopraesente Michael
mandamus, quatefide dignum, quo
Kemeny
aut
alii
.
.
.
homo
noster ad facies prae-
scriptarum possessionum Swk,1
etc...
introducat praefatum Nicolaum
In transsumpto anni 1681. mendose Bezer.
40
]
Aprilis 1468]
No. 5in
5
Chwpor waiwodam
dominium earundem statuatque easdemsuis utilitatibus et pertinentiis quibus-
eidem simul cum cunctis
libet.praemissae nostrae donationis titulo perpetuo possidendas; etc.
5
Oculi.
Datum Strigonii Anno Domini
feria
quarta
proxima post
dominicamsexagesimo
Millesimo
quadringentesimo
octavo. Regni nostri anno undecimo, coronationis vero quarto.
10
(Transsumptum conventus de Kolozsmonostor anni 1583. Erdelyi Editio Nemzeti Muzeum, Kolozsvar. Collectio comitis Josephi Kemeny. eius de transsumpto anni 1681 in Codex diplomaticus familiae Teleki vol. II. pag. 9092.)
:
Exequutio facta
fuit feria
sexta ante festum Beati Ambrosii
1.
Apr.
episcopi, nullo contradictore apparente.
[Pozsony,i.j
initio
Aprilis
1468.regni Poloniae.
Mathias
rex
Hungariae
senatoribus
Se
iuste
cum Stephano
vaivoda Moldaviae, tyranno nominato,
egisse rescribit, in infidelitatis
notamnon
venisset,
regnumlitteris
eius vero a
regibus Hungariae dependeat,
vaivodae vero sinepossint.
confirman-
iibus a regibus emanatis regnare20
Duo nemet
sunt, quae nobis per litteras vestras imputatis
:
invasio-
Moldaviae, tanquam ad regnum vestrum pertinentis terrae,iniurias vobis et vestris ex
damna, necnon;
Hungaria per nostros
illatas
ac requiritis nos ad veterum utrinque foederum observa-
tionem, et25
communi
arbitrio, perpetrata
committi postulatis.nos quidem nulloregionisillius
Primum, quod ad Moldaviamalio
attinet,
instigante
tyranno, qui
eam cum sua
invasimus,
nisi
Stephano
nobis promissa minime observaret, et exulesabigeret, nec requisitus malefactacastigariP1
nostros foveret, ac e regno nostro instaret
hominum praedas
Turcorum continuas rerum emendarePro quibus certe potuissemus;
30 vellet,
nonne digne a nobis meruit
cuicunque etiam alieno bellum indiceresed nossi et
satis legitime
eum nostrum esse subditum,eodem nomineadulatur,
ipsius confessione scimus.facit;
Quod
vobis1
more suo
nam
et Tartaris
35 fuisse
Ex hac epistola manifeste apparet Valachos devictos et subiugatos tunc a Mathia. Et inde erroris arguuntur Poloni historici, qui scribunt Hungaros maxima clade affectos et reliquias fuga in Transylvaniamelapsas. Nec credibile est Mathiam tam impudentem fuisse, ut in tam manisfesta et tuncubiquenota clade gloriam victoriae sibiattribueret.(Szasz.)
6
Xo. 6
[5.
Dec. 1471
et
Turcis itidem se exhibet
perfidia eius diutiusiuris
ad hoc videlicet, ut inter tot dominos maneat impunita. Terram vero illam nostri;
antiquissimus et continuatissimus praedecessorum esse, nostrorum regum Hungariae titulus declarat, non quidem inanis, sed possessione nunquam interrupta munitus. Xam, ut vetustiora nunc omittamus, post memoriam hominum vaivodae Moldavienses semper regibus Pannonicis servierunt, et provincia illa nullum
5.
habuit praesidem,sive
nisi
ut genitor noster, 2 qui
ad libitum et omnia vanis inscriptionibuspraesentiarum deiis;
hinc approbatum vel immissum usque eo, tantum gubernator erat, plures illic successine contradictione praefecerit vaivodas. Quae(si
10
quae
fortassis in
contrarium pro-
ferre possent) vaiidiora et efficaciora esse dignoscuntur.in
Xos tamen
profundius disceptare rationabilibus deetc.Fol. Lat.
causis
non intendimus 3
(Copia simplex78.
Magyar X. Muzeum, Budapest.Szasz:
1668.
fol. ..
Edidit Joannes
Epistolae Matthiae Corvini regis:
UngariaeI.
vol. III. pag.
211
56
59. et
Fraknoi Vilmos
Matyas
kiraly levelei vol.
pag.
213.)
6.
Regensburg,
5.
Decembris 1471.20-
Mathaeus Delnitzer Mathiae Schlick auf Elbogen.
De
terraemotu in Transylvania, Moldaviafiige
et
Valachia.
29.
Aug.
uch wissen, dass den nehisten Tag noch dato dem Tage Decollationis S. Johannis des Taufers zwuschen zehen und eilfen ist ein grosse Ertbebung in der Kronen kommen, also dass alle Gebaude, Berg und Tal bewegt 25
Item ich
dies Briefes, dass ist in
sind wurden.
Item von dem Berge des Schlosses von der Hohe des Bergesgeigen der Stadt aus Zubrechung des Berges sint zween grosseSteine
kommen. Und
die
Ertbibunge
ist
in
derselbigen Stunde30
gescheen in der Mulden bis an das weisse Schloss, Nester genannt, bis
Waibode in der Walachei ist villich gar zubrochen. Doselbist ist die Erde geoffnet und gross Stank mit bosem stinkendem Wasser und andern Ufflaten hat sichCapham, und das Schloss[des]
erougent. Item2
man
saget, dass in der3
MuldawHaec
ein
Dorf ganz mitsunt 35
Joannes Hunyadi, mortuus 1456.
litterae responsoriae
illis,quaesubannoi468/II. in Hurmuzaki (vol. 2/II. pag. 188 tur et recte i6.Martii 1468. Cracoviae scriptae sunt.
189.)
inveniun-
8
Februarii 1474]
No.
7
sei.
7
Leuten, Gebauden, Tieren und anderem ertrunkenderselben Stunden haben sich alle Berge zu Gibss, zu
Und
in
Turda und zu Bistricien und in dem ganzen Ertrich zu Ciculien und durch die ganz Walachia und Muldaw beweget und das Ertrich Ciculien und5
Silvanien bis an die gemelten Ende.(Copia coaeva. Staatsarchiv, Dresden. Eclidit: Fontes
carum
vol. 46. pag.
171
Rerum
Austria-
172.)
7.
[PrahaJ,10
initio
Februarii 14J4.
Articuli concepti super treuga regni
Bohemiae
et
Hungariae.et
Regcs Bohcmiaeviae foederc pacis
et
Hungariae cum vaivodis Valachiae
Molda-
duorum annorum iunguntur.
Item de provincia Walachiae et Moldaviae deliberatum et conclusum est, quod dicta provincia et voivoda eius habeat veram lotreugam ab istis regibus et regnis usque ad duos annos integros a die praesentium, ita quod interea non inferatur ei ab altero regum vel regnorum bellum aut violentia hoc tamen adiecto, quod nec ipsa praefata regna aut alterum eorum sive pertinentia ad ipsa;
vel20
alterius
eorum invadet, dampnificet aut molestat, alioquinillatis satisfaciat,
pars laesa praemissa ammonitione, ut dese defendere et contra illum
poterit
invasorem
et
damnificatorem absque
laesione
Praeterea deliberatumregni, super dicta provincia25
mutuae pacis istorum regnorum agere, quoad compescatur. est, quod super iuribus utriusqueMoldaviaet dieta instituta et pro
videanturtreugae
et
examinentur dicta iura aequitate requirentium,ibi
quacunque
parte,
diffinitum
fuerit,
nichilominus
praetactae
observentur.(Copia coaeva. Landesarchiv, Praha. Edidit: Fontes
Rerum
Austria-
carum30
vol. 46. pag. 273.)
8.
Torda, 24. Januarii 1475.Novitates de Turcis allatae ad Mathiam regem Hungariae.
De
victoria
Stephani
et
reportata, in35
qua
a militibus Siculis
Basarab vaivodarum super Turcas et Hungaris adiuti sunt.
et nonnullis vaivodis,
Bassa Turcorum cum filio imperatoris Turcorum ac Alibeg sub quorum conductu erant centum milia
8
No. 8
[24.
Januarii 1475
Turcorumcapisteriis
et viginti milia
rusticorum
cum
securibus, fossoriis et
pro viarum explanatione ac obsidione munitionumque,
venerant
cum
eis
de Bulgaria
[et]
intravit
Moldaviam. Stephanus5
autem vaivoda Moldaviensis intellecto adventu Turcorum, undecunque potuit, acquisivit auxilium a Siculis et aliis vicinis locis, ex Valachis autem suis Moldaviensibus habuit quasi 50 milia hominum, ex Hungaris armatis 1800, quibus congregatis videns, quod non posset Turcis occurrere in campis, retrocessit ad locafortiora et fecit
comburere
omnemet
provinciam, perqui
quam
erant10
venturi Turci, ne haberent victualia,
dum
aliquibus diebusessent,
penuria
victualium
laborassent
fatigati
faciebant
tamen postmalia, quae
se victualia deferre de Transalpina per currus et ani-
non poterant eo tempore
sequi.
Deputaverunt septemStephani vaivodae,prostraverunt eosillai5
vaivodas Turcorum ad rumpendas indagines pro recipiendis victualibus,
non remote, ubi erantloco arcto.
Siculi et gentes
quibus iidem Siculi occurrerunt adin
pugnam
et
quodam
Ex
alia parte
iterum receperunt
victualia,
quae ducebantur post Turcos. Videntes autem, quod fortuna eorum10. Jan.
prosperaretur, in festo Sancti Pauli primi Eremitae,feria tertia
quod
erat20
de
mane
toti exercitui
Turcorum
in
quadam
stricta et
luctuosa valle, ubi Turci propter vallis arctum situm non poterantse11. jan.
ad conflictum bene extendere
et alas dilatare, occurrerunt
ad
pugnam, contra quos
tertia feria, die ac nocte, sicsic fortiter
suo
modo
feria
12. jan.
quarta usque ad feriam quintam
pugnaverunt, sed non25
poterant movere exercitum Turcorum, ex quo erat multitudo12. jan.
magna. Tandem feria quinta die lucescente fortissime in eos prosiluerunt, multos ex eis occidendo sagittis et lanceis. Videntes Turci non posse resistere, terga verterunt, quos Valachi et Siculi ac Ungari insequentes, maxima strage affecerunt, bassam Turcorum, filium imperatoris et Alibeg cum nonnullis vaivodis Turcorum et plurimis Turcorum captivando ex alia parte Bozorad;
30
maior, qui erat in
quodam
castro obsessus per Turcos, videns
fugam
Turcorum, de castro prosiluit et magna damna Turcis fugientibus intulit, unde tota fortitudo Turcorum dissipata extitit, super qua victoria tota Transilvania nunc in triumpho ducit dies suos. Ista Deus misericors nunc operatus est per humiles manus hominum in destructione inimicorum christianorum. Ex Torda, feria tertia proxima ante festum ConversionisSancti Pauli apostoli.(Originale.
35
Anno
1475.:
Archivio di Stato, Venezia. Edidit Acta extera vol. II. pag. 299 300.)
Mon. Hung. Hist.
40
25. Jan.
1475]
No. 9
9
9.
Sutschawa, 25. Januarii 1475.
Stephanus vaivoda Moldaviae regno Hungariae
et principibus christianis.
Turcam apud Vaslui infugam5
dedit, qui sequenti vere
ulcionem
parat, quare
principum christianorum opem
implorat.
Alla Corona de Ungaria et a tutte
le terre, et
a tutta la chris-
tianita in qualunque loco questa nostra presente lettera devenira.
10
Noi Stefano vaivoda,per Dio gratia duca de terra Moldaviense, salutatione et desiderio a tutti buoni per li beni delle persone alle Vostre Dignita commesse. L'infidele imperatore Turco a molti tempi e [za] stato et destrugitore [et desfattor de tutta] la christianita, et ogni di pensa, per qual forma el possa subiugarla.con
humana
In pertanto notifichiamodella
alle
Vostre Dignita, come circa la festaJan'
Epiphania proxima passata mise il nominato Turco sopra di noi un suo grande exercito de quantita de cento venti milia, 15 qual dicto exercito mise per suo primo capitaneo Sulaman bassa, el secundo capitaneo Beli Erbizi 1 con tutti sui carriazzi, con tutta Romania et anco lo Signor de la Montagna 2 con tutta sua possanza, Issibech 3 et Alibech, et Semdrebech, 4 Dowabech, 5 Baltiriubech, 7 6 Beribech, 8 figliolo de OQ Sepefa bech et Signore Sulazi, Chasarabech, Isache Rasache con tutta la sua forza et questi erano li grandi capitani con li sui exerciti. Et noi audendo se armamo tutti et andamo contro di loro, con 1'aiuto de Dio omnipotente, noi verso;
"
delli inimici della christianita 5 li
mettemoci
et tutti
cosa Dio ne sia
vencemo loro et sotto li nostri piedi mettemo a taglio della spada, 9 della qual laudato. Dopo questo lo infidele Turco questa cosa;
li
audendo,nel
vole reparare con la sua testa et con lo suo pensero
30
mese di Maggio supra di noi, volendo havere questa porta della christianita, la quale ha nel nostro regno, della qual cosa Iddio la guarda. Et se questa porta se fosse perduta fino a me, havria conturbata tutta [la] christianita. Et per tanto addomandiamo alle Amicitie Vostre, come tutti re dobbiate presto sopra el nemico della christianita, imperoche e tempo, che el dicto Turco ad ogni parte ha molti awersari, li quali con armata mano contro de lui2 Vaivoda Valachiae, secundum versionem GermaniMit dem Herrn aus dem Landt genandt Havaselve. 3 Hassan beg. 4 Skender beg Michaloglu. 5 Grana beg Dorazi. 6 Serefaga beg. 7 Cusenra beg. 8 Paier beg. 9 Hoc proelium fuit apud oppidum Vaslui nominatum. 1
35
Begler beg.scripti:
cam huius
io
No. 10
[20.
Junii 1575
procederanno. Et noi da questa parte promettemo supra la nostra fide christiana, col nostro collo, per rino alla morte stare et pugnareper la christianita, et a questoper terra et per mare, intardare. 10
modo
voi facendo dall'altre parte,
modo
che a queste volte con 1'aiuto de5
Dio omnipotente havemo tagliata la sua destra. Adunque non vogliate
Data
in
Suciava in di della conversione
di
Santo Paulo a
dl
25 del mese di Zennaro.
Anno Domini
1475.
Stephanus Vaivoda Segnor del paesedella Moldavia.10
(Originale. Archivio di Stato,
Venezia
e
Milano. Edidit
:
Hist.lui
Acta extera
vol. II. pag. 301
302.
et
Ioan Bogdan
:
Mon. Hung. Documentele
Stefan cel
Mare
vol. II. pag. 323.)
10.
Jasi, 20. Junii [1475.]
15
Stephanus vaivoda Moldaviae oratoribus
suis
ad Mathiam regem Hun-
gariae exmissis.
Nuntia varia a consanguineo suoCaffa a Turcis obsessaest,
et
Belogrado huc advento.Valachis castra movent,est.
qui contra seregis
cum
quare
cum
legatis
Mathiae
properandumgratia
Nos Stephanus vaivoda, Deiviae. Scribit
dominus terrae Molda-
Dominatio nostra 1
fidelibus nostris et venerandis viriset comiti Michaeli 2 per praesentes
comiti Stanzulo et comiti
Dume,
de nobis scire omnia, quae nunc acciderunt. Advenit unus
homo
a castellanis de Alba, qui scribunt ad nos dicendo, 25 quod applicuit adAlbam una navis ItalorumdeMangopa, 3 illa navis,litteris
cum
quae apportaverat compatrem nostrum Alexandrum, in qua navi Morzi et Aiamorzi 4 ad nos usque adjassium 5 et solus nuntius narravit nobisoreproprio,narrando nobis sic, quod frater uxoris Dominationis meae, Alexander venit ad locum [Mangop] et die tertia lucratus est dictum locum Mangop haereditatem paternam et [est] ipse pronunc in Mangop et non est aliter. Et de Turcis ita sciatis, quod ita... dixerunt, quod venit perpraeest Philippus Nauta, etiam [venerunt..
.]
3a
;
10 Versionem Germanicam huius edicti vide Neculai Iorga: Acte fragmente vol. III. (Bucuresti, 1897.) pag. 91 92.
si 35
1
Pangopa.
In originali, mendose Vestra. 4 Taiamorzi. 5 Jaspum.:
2
Mihaiu spatarul.
3
Mendose
:
20. Junii
1575]
No. 10
11
mare Axcmat bassa cum galeis 6 et curavitverunt contra Caffam per tresdies, die
[obsidere]
Caffam.
et
pugnaTurci
vero quarto
.
.
ipsi
praevaluerunt et expugnaverunt Caffam et habetur [nunc] in mani-
bus Turcorum. Aliter non5
est.
Et fuerat
in Caffa impe[rator], qui
prius erat imperator
inOrdam.cum
mille Tartaris,
suis.se subieceruntTurcis et uniti suntTartari
quae cum omnibus cumTurcis. Istafnova]
percipimus ab inimicis christianitatis, ab infidelissimis [Turcis,] quodveniunt contra nos; et de novo advenit fama pro firmo, quodTurci veniunt ad nos, contra nos et contra terram nostram, et per10
aquam et per terram et ita dicunt, quod valida classis praecedit cum maximis munitionibus bombardarum magnarum expugnare Albam et Chiliam, et sunt in itinere iam prope et per terram;;
venietsolusimperatorcontranos expugnareterram nostram personaliter,15
cum
tota sua potentia et
cum omni
suo exercitu etaliter, nisi sic.
cum
tota;
potentia terrae Valachiae, quia Valachi sunt nobis veluti Turciet credatis nobis
pro firmo, quod non est
Propterea
vos sine mora statim, ut videbitisconsurgatis et habeatis
litteras praesentes, in
sermonem cum
oratoribus, qui
veniunt a rege Mathia ad nos, et mittatis21
unumdie
puncto vobiscum cursorem velocem
cum litteris nostris et cum litteris oratorum, cum ad nos. Oui ipse cursor debeat festinare
qui veniunt
una vobis-
noctuque ad regem
Mathiam et scire det suae gratiae de istis inimicis christianorum. Forte Deus informabit suam gratiam, quo se appropinquaret ad noset25
ad
ista confinia celeriter et
quam
citius fieri poterit,
indie et in
nocte,
cum omnibus
suae gratiae potentiis et;
cum
suis gentibus,
quas Deus sibi dono dedit qui nos non derelinqueret perire et terram nostram per istos paganos. Utinam Deus suam gratiam inspiret, ut apponeret diligentiam pro christianitate contra istosperfidos Turcos.30
Et interim
ipsi soli
simul
cum
oratoribus regis
Mathiae, qui veniunt ad nos, in nullo loco quiescere praesumatis,sed festinetis die et nocte ad nos,bile.
quam
citius fieri est vobis possi-
Et secus non
faciatis.
DatumItem35
in Jassy, die 20.
mensis Junii [1475].
quod antemisimus familiarem nostrum Heliam, qui conducet oratores, qui veniunt ad nos a rege Mathia.sciatis,
(Copia coaeva.Hist.
Acta extera
vol. IV. pag.
Archivio di Stato, Venezia. Edidit Mon. Hung. 308 309. et Bogdan 1. c. vol.II.324 326.):
40
6 De profectione Turci versus Moldaviam ex Corfu 14. Junii 1475. Dicono ancora, come el Signor Turco haveva mandato essi hoc scribitur Flamburi alla Vlachia, in loco dicto Cheli per pigliar certo passo, dove die andar la sua armada, che saputo per Cara Bogdan, andb et assalto quelle in modo che non scappo lo Turco de quelli. (Ibidem, vol. II. pag. 265.):
12
No. ii
[25. Junii
1475
11.
Besztercze, 25. Junii [1475.]
Dominicus praepositus Albaeregalis et Gasparus, oratores regis Mathiae Hungariae ad Stephanum vaivodam Moldaviae missi, Mathiae regi.Epistolam Stcphani vaivodae Moldaviae mittunt, in qua auxi5
lium contra Turcas
petit.
Draculiam pro vaivoda electum
esse a rege
omnibus
placere.
Serenissime Princeps.sime. Postgratiose.
Domine
noster naturalis et gratiosiset Princeps10
humillimam subiectionem nostram. Rex
Cumciensi,
essemus in procinctu itineris nostri de civitate Bistrivenit ad barones Moldavienses 1 homo domini Stephani vai-
vodae Moldaviensis 1 cum litteris praesentibus inclusis, 2 qui vocali sermone retulit nobis, quomodo praeteritis diebus ipse vaivoda Stephanus misisset Alexandrum fratrem carnalem consortis suae 15 in regnum, quod dicitur Mangop 3 et illud potentia sua, post exitum boierorum suorum ad M tem V ram solliciter optinuisset et universos maiores et minores in illo regno Mangop dominio suo subegisset., ,
Retulit etiam,
quomodo Turci cum
valida potentia
cum
quadrin20
gentis galeis venissent in obsidionem Caffa,cinxissent, obtinuerunt simulsic optentis,bili,
cum
castello in
quam, cum obsidione eadem habito. Ouibus
universos Italos in dicto castello existentes nece terripotentioribus civitatis interemissent, reliquos ipsiusin antiquis
simul
cum
urbis post
datam fidem
quendoipsis
;
et,
ut fertur, Turci ipsi Tartaros incivitatis
eorum consuetudinibus relinumero XL millium 25Caffa associaverant,
in
expugnatione ipsius
cumeo,
quibus nuncquiaillic
magnum
pacis foedus pepigerunt,
maxime exurae
nem
fecerat, in illa
mentioimperator Tartarorum, de quo Stanczul M. V urbe Caffa per Turcos et Tartaros captus esse
quo ipse Stephanus 30 imminere periculum, petit nos medio horum boieronum suorum, quatenus litteras nostras ad M tem V ram velocissime daremus, ut Maiestas V ra dignaretur convertere faces suas ad partes regni sui inferiores, et indies festinaret discedendo quoniam sperat idem vaivoda, quod postquam Maiestas V ra move- 35perhibetur. Nunc, Serenissime Princeps, exintelligit sibi
vaivoda
;
rit se,
Turcus ipse nonvenerit2
ita facile proficiscetur vel;
contra regnumfacit,
Moldaviae, vel
M tem Vram
et sine
dubio nos advisat et certosipse,3
quod postquam1
Turcus9.
qui iam:
dudum
iter
suum
Helias.
Vide sub No.
Mendose
Mango.
30. Junii
1475]
No. 12
13
arripuit,
Transalpinenses
contra
insurgent, quia paratos iam se Turcus ipse cum maxima potentia personaliter per terram et rae scripsialias gentes suas per aquas misisse fertur. Haec M" V 5mus, ut intelligat Maiestas V' novitates harum partium. Recepimus nudiustertius litteras, quas Maiestas V ra miserat ad me, Dominicum praepositum, in facto inmissionis vaivodae Draculia, 4 quas post earum lectionem communicavi cum boiaroni1
M tom V ram et ipsum vaivodam um contra M V ram retulerunt.
bus, qui post acceptas has novitates, dicunt laudando,10
quod Maies-
vaivodam, supplicantes, quod Maiestas ra dignetur eum celerrime mittere cum potentia, quia iam SteV phanus vaivoda cum omnipotentia sua in Jassamarck hoc, forum ia Filistenorum, castrum tenet, prout Maiestas V intuebitur ex litteristas
V
ra
creaverit
eum
in
15
ipsius Stephani vaivodae praesentibus inclusis. Hunc latorem praesentium supplicamus citissime remittat ad nos, ut sciamus, quid in his rebus respondeamus ipsi Stephano vaivodae. Deus ram teneat Sublimitatem V ad vota ad regimen regnorum suorum. 5
Raptim ex20
Bestriza, die
Domenico post festum
Nativitatis
Beati Joannis Baptistae. [A. D. 1475.]Perfideles Sublimitatis
Vestrae
Dominicus Praepositus et Gasparus de Nagyvatha.(Originale.
Archivio di Stato, Venezia. Edidit
:
Mon. Hung. Hist.pag. 327
Acta extera
vol. IV. pag.
306
307. et
Bogdan
1.
c. vol. II.
329).
12.
Buda,
30. Junii 1475.
Sebastianus Badoer orator Venetus
Petro Mocenigo duci Venetorum.
De duabuspetit30
litteris
prius missis. Vaivoda Moldaviae auxilinm
ad Caffam reoccupandam.Serenissime Princeps et
Domine
Excellentissime.
Domine
mihi colendissime.Scripta la alligata per la Maesta del Re, mi e stato mandato ad dire in questa hora, haver havuto lettera dal vaivoda Stephano de Moldavia et dal proposito de Albaregal, ambassador suo a quello, 1 come per le ultime mie scripse a Vostra Sublimita, che havendosi4
35
Vlad Tepes
III.
secunda
vice.
5
Aliae litterae praepositi Dominici de obsidione et captu arcis Caffa:
anno 1475 exaratae vide Hurmuzaki 1 Vide sub No. 9 et 11.
Documente
vol. 2/1. pag. 12.
14
No. 13
[18.
Julii
1475
appresenta Tarmada del Turco
al
luogo de Caffa, immediate quel lo
optenne
cum
tutte le fortezze, fatti a pezzi tutti Italiani et tutti
Turco cum i principal cum i Transalpini a damno del vaivoda capi de' Tartari et etiam predicto. Unde cum grande instantia richiede soccorso dicto vaivodaprincipali de dicto luogo, et era accordato el
5
Maesta Sua per la importantia grandissima de la optention de dicto luogo de Caffa et per quanto e predicto questo Signor, e in grande afflictione, et dal canto suo dice, fara ogni provvisione possibile, et cusi procureno cum ogni diligentia. Iddio per sua clementia provvedi ai bisogni christiani per la grandezza dei periculi succealla
10
deriano, se per misericordia(Originale.
non prowedesse268.)
;
etc.:
Archivio di Stato, Venezia. Edidit
Mon. Hung.
Hist.
Acta extera
vol. II. pag.
267
13.
Buda,
18. Julii 1475.I.
15
Florius Reverella orator Herculi
duci Ferrariae.
De
fide
Stephani vaivodae Moldaviae per legatos suos iuratacopias mittere paratum se exhibet.
agitur in comitiis nuper clausis Hungaricis, quare
eum defendendumliae vaivodae.
Mathias rex ad Negotium Dracu-
Intendera la Vostra Excellentia per questa, como la dieta d'Ungheria generale e gia conclusa, in la quale tra le altre conclusioni e prowissioni contro il Turco hanno imposto uno ducato per
che se extima che montara piu de cinque cento milla ducati. Li baroni et ambassatori de comunitade sonoos malcontenti, che havendo facta questa dieta con grande faticha efoco in tuttoel
reame,
si
potentati dTtalia, secondo
con grandissima spesa, credendo havere qualche subsidio delli gli era dato firma speranza dalla Signoria
de Venezia, se sono retrovati beffati et ingannati et piu li dole, che per la ritornata de questo Ser mo Re dalla impresa de Bohemia, 30 la quale felicemente procedeva, tutto inspecto ed forza del Turco se hanno provocato contra de loro, peroche ipso Turco sentendola tornata della guerra del
del predetto subsidio Italico, postposita sue forze et exerciti sono dirizzati contro 1'Ungheria et secondo se intende, manda le sue gente verso la Mole la
Re
fama
mare,
le
35
davia, dove questa vernata el suo exercito fu rotto, et ha
per il Mare mazore 60 galie con certe nave alla fauce del per expugnare certe terre, vi sono del predicto Conte Stefano,quali sono de grande importantia.
mandate Danubiole
Aug. 1475]mo
No. 14
15
Re per obviare a questo, ha recevuto in gratia Ouesto Ser el predicto Conte Stefano, el quale da molti anni passati non haveva bene quadrato con Sua Maesta, si che ora sono bene d'accordo et epso Conte Stefano per sui ambassadori in questa dieta ha facto ban5 novo homaggio alla predicta Maesta et li ha mandato alcune dere et spoglie, che furono guadagnate in la rotta, in signo d'obbedientia. Praeterea essa Maesta ha restituito Ladislao Dragula alleprotine sue dignita in Valachia, factolo vaivoda et restituito al
10
suo stato, datoli gente d'arme, dinari et bone lettere, si che se especta el dicto Dragula fara gran facto contra li Turchi, come altrevolte fece, dandoli piu rotte circa la parte de Valachia, avantiche fosse prigione della Maesta de questo Signore Re, et per dargli maggiore favore ha mandati epsa Maesta commissari in Transilvaniaa disponere el paese in favore del dicto Dragula, onde se potranno
15
L milla homini bene disposti alle armi, quando pure li Turchi se presentassero verso quelle parti di Moldavia o de Valahaverechia;
etc.(Originale.
Archivio di Stato, Milano. Edidit
:
Mon. Hung.
Hist.
Acta extera
vol. II. pag. 272
273.)14.
[Buda, medio Augusti 1475.]Mathias rex Hungariae Stephano vaivodae Moldaviae.
Legatum causa necessaria urgente diuremisit.25
retinuit,
neque adhuc
Spectabilis etc.
Quod hactenus Eliam oratorem vestrum adfuit,
quod remittere noluimus, donec eum cum aliqua certitudine et sine debito possemus ad Fidelitatem yram rem ittere. Exspectavimus enim intelligere nova quaedam, ram de omnibus reddere quibus cognitis sciremus Fidelitatem Vvos non remisimus, id causae30
certiorem. Et ob hoc eum nos crebro pro sua expeditione sollicitantem retinuimus et cogemur adhuc paucos dies retinere. Verum ra ne Fidelitas V hanc moram illius negligentiae ascriberet, duximus de hoc Eundem avisandum, ut sciret non eius negligentia, sed
nostra
voluntate
et
rei
ipsius
necessitate
suam expeditionem
asretardari.
Diu tamen non retardabimus, sed paucis diebus eum expediemus, missurique sumus cum eo hominem nostrum ad Fidelitatem Vram qui de omnibus occurrentibus eam fideliter'
avisabunt, et
cum
tali
responso et expeditione
eum
remittemus,
16
No. 15
[3-
Nov. 1475
rebus et etiam utilitati vestrae ac rebus christianis et saluti publicae plurimum conducat. Rogamus itaque Fidelitatem yram, u non ae g re f era t hanc tarditatem suam, quam fecit de volun-
quae
et nostris
^.
tate nostra
;
is
enim moram hanc suam meliori rerum expeditione5
compensabit. Datum.Intitidatio:
Ad Stephanum wayvodam1.
Moldvaviae.Fol. Lat. 1656.
(Copia simplexfol.
Magyar Nemzeti Muzeum, Budapest.c.
57. Edidit:
Fraknoi
vol.
I.
pag. 314
315.)w
15.
PUcrvdrad,
3.
Novembris 1475.
Mathias rex Hungariae Sixto IV. pontifici Romanorum.Rogatus,adiuvaret, seut
Stephanum vaivodam Moldaviacet
contra
Turcas
iam properate
infidcles recessisse annuntiat.
Beatissime in Christo Pater et domine domine colendissime.
Post devotam mei commendationem ad oscula
pedum
Sanctitatis
15
V V
beatorum. Beatissime Pater, hortata est me saepius Sanctitas ut contra imperatorem Turcorum in sanguinem christianum de die in diem magis saevientem arma sumerem, nuperque strictius requisivit, ut Stephano waivodae Moldaviensi auxilio essem. Nonraera'
dubito, Beatissime Pater, Sanctitatemet
V ram
et per litteras, nuntios 20
oratores meos, non dixerim desiderium, sed ardorem meum agendi contra ipsos Turcos iam saepius intellexisse, quidve me prohibuerit, ne totus cum toto regno meo in communes hostes
hactenus proruperim, occupationemobedientiailliussi
scilicet
belli
Bohemici pro
Sanctae
Sedis per
me
suscepti
virium, quas
confortari et augeri sollicitavi,
imparitatemque 25 non ut cuipiam
forem importunus, sed ut rebus christianis miserabiliter labentibus consuleretur, feci. Post, ubi vero caeteris hostibus pacem sive pacis inducias dedi, mox ad conflandum exercitum parandamque classem in Histro sive Danubio me converti, cuius apparatus S0I030auditu imperator ipse, tota hac aestate
cum maximo
exercitu in
uno
loco campestri fixus mansit
;
non parum huiuscemodi expecta-
tione fatigatus, expensas plurimas fecit, praesidia in locis finitimis
multa
vum
locavit, et qui Transalpinas fere sibi subiugaverat, Moldainvasurus retracto pede in suis mansit. Utroque itaque, et35
coadunato exercitu, in nomine Dei nostri, Sanctitatis mandata humiliter suscipiens, iam aliquot dierumterrestri, et navali
V
rai
iter
perfeci, properoque, ut
non solum Moldavum,
cui
cum
sit
mihi
Apr.
1476J
No. 16
17
subditus, teneor, sed et quascunque
a nefando vastatore defendam.sive
1
possum christianas provincias Ouidquid autem admiserit Deus,
prosperum, sive adversum, Sanctitati V rae significare curabo, quam ceu omnium christianorum parentem exoratam velim, ut8
taliter
cum
caeteris potentatibuset
quod pondus hoc ad me
regnum
communi periculo consulere velit, meum modo prorsus devolutum,
communi avertatur
auxilio.
Altissimus Sanctitatem
V ram
regimini
ecclesiae suae sanctae
incolumem conservare dignetur.
Datum10
in
Peterwaradia, tertio die mensis Novembris.;
Anno
Domini Millesimo quadringentesimo septuagesimo quinto regnorum meorum anno Hungariae etc. decimo octavo, Bohemiae veroseptimo.
Eiusdem Vestrae
Sanctitatis devotus
filius
Mathias Dei gratia rex Hungariae, Bohemiae15
etc.
Ad mandatum(Originale.
domini
regis.:
Mon. Hung.1/6 pag.
Hist.
101
Archivio di Stato, Venezia. Busta 29. No. 3. Edidit Acta extera vol. IV. pag. 310 311. Monumenta Vaticana 102. Fraknoi 1. c. vol. I. pag. 317 318.)
16.20
[Roma,Sixtus IV. pontifex
initio Aprilis
1476.]regi Hungariae.
Romanorum Mathiae
Favens petitioni Stephani vaivodae, Petrum episcopum Moldaviae confirmat. Hac de causa pecuniam mittit regi.Charissime in Christo25fili
noster etc. Fuerunt apud nos diebus
superioribus oratores dilecti
filii
Stephani waywodae, 1 quos etiam
30
commendavit, praesertim circa promotionem illius sui ad ecclesiam Molduaviensem, 2 in quo libenter tibi satisfecimus, sicut in omnibus solemus, quae cum Deo possumus, libere etiam omnia expedita. Nam et annatam praeter consuetudinem ei liberaliter donavimus et reliqua remisimus, quae ad ita, ut existimemus eum huiusmodi expeditionem pertinerent Maiestati Tuae gratias acturum. Petiit autem a nobis per eosdemMaiestasnobis;
Tua plurimum
1 Gabriel Rangonio episcopus Agriensis, apostolicae sedis legatus de Petervaradja 1. Decembris 1475. etiam hoc nuntiat Moldavus paratus est et 35tantummodo expectat convenire cum Regia te in loco designato. (Ibidem,:
M
vol. II.1
pag. 285.)
De
his oratoribus legitur in epistola
Pontificis
Romani de dato14.)
3.
Aprilis 1476.2
(Hurmuzaki
:
Documente
vol. 2/1. pag.
Petrus episcopus.2
Fontes Rerura Transyvanicarum IV.
;
18
No. 17
[25.
Junii 1475
oratores suos subsidium adversus Turcos, quos valde infensos sibi
imminere dicebat. Respondimus subsidium praeTuae dicatum esse verum propter coniunctionem, quae tecum sibi esset, non dubitare nos, quin omne praeet
eius ruinae
sentis anni Maiestati
;
sidium afferres ei, quod necessarium esset, attento, quod eius salus ad salutem quoque tuam valde pertineret de secunda autem contributione daremus operam, ut iuvaretur. Novissime autem,;
5.
cum perlatum ad nos
sit
gravi
cum
periculo subiacere, scripsimus
ad Venerabilem fratrem episcopum Reatinum, 3 commissarium nostrum, ut cum isthic erit, communicato tecum consilio, eiusio
quemadmodum Tuae Maiestati videbitur enim Stephanum tibi esse charissimum, et considerare te, confidimus quanti momenti sit ad hoc bellum sustinendum, et etiam quanti periculi, si propter impotentiam aliquas cum hoste conditiones iniret vel succumberet. Propterea non dubitamus eius praesidiumsaluti
prospiciatur,
15
vehementeret
tibi
curae esse
;
in quo, ut pro singulari sapientia tua
summa
in
eumet
benivolentia studium et operam colloces, sicuti
Domino te hortamur. Propediem apud vos erit praefatus episcopus cum res 20 pecuniis, quae pro maiori parte Venetiis in promptu suntres postulabit
expedire cognoveris, plurimum in
;
secundi subsidii bene etiam, ut speramus, succedet, in quo nihillaboris et diligentiae praetermittimus.(Copia1656.fol.1.
Datum.Fol. Lat.
simplex.
Edidit
:
Magyar Nemzeti Muzeum, Budapest. Monumenta Vaticana vol. 1/6. pag. 118.)
17.
25
Venezia, 25. Junii 1476.
Senatus
Secretus
Venetus Emanueli GerardoValachia.
secretario
Veneto in
Mandatum,omnibus suis
ut
adiuvet
Stephanum vaivodam Moldaviae
in30
negotiis.
Post tuum hinc discessum certiores plurifariam facti sumus Turchum contra Illustrem Stephanum vayvodam direxisse gressus suos:
id tibi debet exploratissimum esse
;
nostis
enim
practi-
cam nostram ad imperatorem Tartarorum et volumus mandamusque tibi, ut in omnem casum, tam si Turchus in Valachiam venisset,3 quam non, operam des assiduam et intelligentem intelligendi,3
5.
Fabius Gallerani (1475
1477O
: ;
25. Junii
1475]
No. 17
19
ubi imperator praedictus Tartarorumet si
cum
suo exercitu se reperit
:
eum
esse intellexeris cis
Tanaim versus Boristenemet effice, ut
sive flumen,
quod vulgo Turlus nominatur, tenta
ad eum accedas
cum5
litteris
nostris credentialibus, quas tibi mittimus alligatas,
et Sublimitati
Suae declara venisse ad praesentiam nostram oratosecretario nostro,
rem suum una cum Johanne Baptista 1et
quem
ora-
torem, intuitu Suae Celsitudinis, alacriter et honorifice vidimus
excepimus
:
et cognitis petitionibus
eiusdem Sublimitatis orato-
rem praedictum expediendum curavimus, qui immediate itineri 10 se exponet cum rebus omnibus postulatis, et cum optimo ordinecirca pecunias,et
ad praesentiam eiusdem Sublimitatis
redibit
hortareque, suade et persuade praedictae Sublimitati, ut in succur-
sumvel16
Stephani,
si
forte
ab hoste opprimeretur, festinanter veniat,tali auxilio
si
etiam Stephanus non egerit
impraesentia, veniat
nihilominus ad offensionem communis inimici.
Haec
est nostra
mens
et voluntas, ut
tua opera idem impera-
tor confirmetur in suo proposito veniendi
ad impresiam 2
et
cum
exercitu reducatur quanto ripis Danubii proximius reduci potest
20 sit
25
ad hoc perficiendum negotium, quantum possibile conferto huiusmodi nostrum desiderium et mandatum, ut tibi ad securum iter favorem et auxilium praestet. Si vero accessus tuus ad eundem imperatorem impossibilis esset aut propter distantiam, aut propter aliam causam, tu quaere et vestiga omnem viam et modum notificandi Celsitudini Suae expeditionem hinc oratoris eius et nostram deliberationem satisfaciendi quibuscumque suis postulatis, ut materiam habeat se non delongandi ab illis partibus, sed expectandi reditus praedicti oratoris et appropinquandi locis unde cito esse possit super impresia. Omnia,
incumbeet
igitur
cum vayvoda
:
ut diximus, tentato et facito30
cum
participatione, consensu, volun-
tate, favore et auxilio
vayvodae, quem ad hoc negotium bene fore;
dispositum nobis sui affirmarunt oratoresesset sententiae, tu nihil contrafacito tuis copiosis et distinctis
sed, si forte ipse alterius:
suam voluntatem tentato sed nos litteris certiores tam de hoc, quam
de omni alia re digna nostra scientia.35
DeReg. 27.
parte 126
de non non1 di
sinceri o
(Conceptus.fol.
Archivio
Stato,
Venezia. Deliberazioni Senato
I.
81.)
1
Trevisano.
2
Terminus
Italicus.
2o
No. 18
[3-
Julii
1476
18.
Buda,Lucas Lupus
3.
Julii 1476.
consiliarius Galeazzo
Maria Sforza principi Mediolanensi.et
regis
De postulatis legatorum vaivodae Moldaviae ad defendendum suum dominum propensi.
de voluntate5
Li oratori di Stefano di Moldavia in Valachia citeriore, feudataria della Maesta del Signor
10. jan.
Re mio, homo potente di 25 in 30 millia persone de fanti, et e quello che 1'anno passato in lo di di Sancto Paolo primo Eremita, che vene a 10 di Gennaro, rompetti uno bassa del Turco, quale haveva insultato il stato suo cum centoventimilia Turchi,
10
como
se dice, al presente:
sono in Buda et hannobaroni alui
explicate le infrascripte cose
Prirno, che'1 dicto Stefano insiemeiecti,
perseverano in la fedelita verso
el
cum li Re mio.
sub-
Secondariamente,Constantinopoli in lo
che'l
Turco ha messoe
il
naviglio suo de
15
Mar mazore,
titino di la dicto navilio del
quando dicti oratori se parTurco era in uno castello, chiamato
Varna
nel
Mar mazore,II
vicino al'infrascritti castelh del dicto Ste-
fano de Moldavia.
naviho era mazore, che non fu quello dell'anno20
passato contra Caffa.
Terziatamente, che'l dicto Stefano era certificato dicto Turcovolere per ogni
modo
dirizzare suo naviho contro doi castelli del
dicto Stefano, l'uno chiamato Chilia, 1'altro castro Mauro, fortissimi(quello castro
voleva dicto
Mauro in nostra lingua se chiama Moncastro) x et Turco mandare uno exercito per terrain Transalpina, 2 25
feudo d'un altro, pur subiecto alla corona d'Ungheria, potente come e dicto Stefano, et questo faceva el Turco cosi per damnificareTransalpina,
como per impedire chedicti castelli,
dal canto de Moldavia
se potesse soccorere dicti castelli, pero che Transalpina e in di
non mezzo30
Moldavia e de'
cum
verbi gratia, Moldavia Trans-
alpina e
dicti castelli
mettendosi in mezzo, cioe in Transalpina,
impediria
il soccorso, como ho detto. Quarto et ultimo, ditti oratori rechiedono soccorso sono ancora in Buda, dove si ritrova al presente la Maesta del Re non sono expediti, ma indubitato e che li dara soccorso. 35; ;
Quantoche seguiranno,Akermann = Cetatea
avvisaro
la
Ill
ma
Signoria
Vostra.
1
Alba.
2
Valachia.
y.
Aug. 1476]
No. 19
21
Poteriano dicti Turci in absentia di questi oratori haver fatto1'assalto ai dicti castelli,(Originale.
ma
qui del certo non se ne ha altro:
;
etc.
Acta extera
vol. II. pag.
Archivio di Stato, Milano. Edidit 316 317.)
Mon. Hung. Hist.
6
19.
[BudaJ
7.
Augusti 1476.moiibus Moldavicis et
Ladislaus familiaris vaivodae Vlad Tepes de
Transylvanico -Turcicis.
Nuntia10 dum
bellica.
Turci apud Romdnvdsdr castra posuerunt,
Stephanus vaivoda Moldaviae in arce Neamtu se defendit. Mox prope Moncastro et Chilia hostem aggreditur. Novus vaivoda Valachiae,
Draculia in Medgyes, apad Stephanum Bdthory moratur.
Laus Deo15
MCCCCLXXVI
die 7. Augusti hora 22.
Relation de Ladislao, familio de vaivoda Draculia, venuto
hac nocte precedenti de Moldavia, d'onde giorno 10 fa parti et dice Primo. El Turcho era passato cum tutto 1'hoste suo sopra la Moldavia ziorni 4 avanti sua partida et attrovandosi nel luogo de:
Romanvasar, qui est in medio Moldaviae prope fluvium Sereth, dove propinqua e una fortezza per circa uno miglio italiano, contra 20 la qual fino el partir suo non era facta alcuna novita. Avanti el uo partir circa duo giorni era stato facto scorrere la maggior parte de dicta provincia per el Turcho et bruxar et ruinar tutto. Tamen ne a homini, ne facolta de quelli haveva possuto far damno da conto, perche se erano redutte cum le persone e robe alli monti avanti 25 el passar de dictoTurcho. Sentido per el vaivodaStefano attrovandosi nel luogo sopradicto de Romanvasar cum circa persone 6000 el transito del Turcho, immediate se parti et redussese in uno castello, chiamato Nemz, 1 sopra uno monte el resto delle zente del dicto vaivoda, che se divulgava essere oltra persona 60.000 era dal 30 altra parte del Sereth, in modo che 1'hoste del Turcho et le zente del dicto vaivoda sono divise per il dicto fiume distante dal luogo de Nemz predicto per una dieta, et avanti che'l dicto Turcho passasse;
sendo venuti circa Tartari 10.000 in favor de quello, li fu al incontro le zente del vaivoda circa Moncastro, et quelli ruppe et liberano circa35
persone 5 milla, che havevano preso di subditi suoi. Essendo venuta parte dell'armata marittima del Turcho per fermare uno ponte sotto1
Cetatea Neamtului.
22
No. 19
[7.
Aug. 1476
Moncastro, sono rebattuti per quelli del dicto luogo et etiam perquelli
eranoet
de Chilia. Erano sta prexi circa 500 Janizeri, che verso quella corsi, ne contra alcuno dei dicti era facta obsessione alcuna,
Der quanto se divulgava, non se credeva dicto Turco mandasse ad obsieder i loghi predicti, fino non si ritrovasse alle mano cum el vaivoda Stefano, perche, se quello vincesse haveria dicti loci senza difficulta. Erano a parte fuggiti oltre 500 dal hoste del Turco, fra i quali erano molti Hungari captivati per avanti, per i quali a sta affermato morbo e carestia grandissima esser nel hoste del Turco et e de tanta vehemenza dicto morbo, che de una hora infermi dal altra sono morti, et uno piccolo pane valeva 5 aspri, ne fino alpartire suo de dicte parte, altro era innovato. Divulgavase 1'hoste
5
10
del Turco la maior parte, del quale ipse vidit esser persone 90 milla computati circa 9 milla, dateli per Bozarad vaivoda Transalpino, 1 ne piu ne haveva possuto dare, perche erano fuggiti alle montagna, 15et quotidie fuggiva per
non
se voler unir
cum
le
zente del Turco.
Ziorni ottosi
fa, che'l
parti di Megies, loco de Transilvania, doveel
ritrovava Bathory Istvan, capitaneo regio etla
vaivodaDraculia, 2
patron suo et
nocte sequente poi sua partita dovevano partirsi,20
perche per giorni 4 avanti tutte le zente de dicta provincia Transilvanense, che se divulgava erano persone oltre 30.000, erano avviate
messe a cammino, et lui nella venuta sua haveva scontracta la maior parte per Bathory Istvan et Draculia supradicti, era sta mandato a dir al vaivoda Stefano, che non togliesse impresa alcunaet
cum
el
Turco, fino che non fosseno uniti
cum
lui
cum omnibusosel
gentibus, et che fra 6 ziorni poi la sua partita a la piu longa serannoritrovati
cum omnibus,
et
cum
el
vaivoda predicto,. . .
qual altro
non expectava, salvo che el giunger di le zente sopra scripte, et oltra le arme consuete cadauno de quelli del vaivoda de' Transilvani portara una manara con se, et questo, per quanto el senti,per potere sbarrarele
30
strade
cumel
arbori et legnami per serrare la
via al Turcho, che non habbia
modo de
ritornar addietro.:
(Originale. Archivio di Stato, Venezia.
Edidit
Mon. Hung.
Hist.
Acta extera
vol. II. pag.
319
321.)
1
Basarab Laiota.
2
Vlad Tepes.
35
25.
Aug. 1476]
No. 2020.
23
Bereczk, 25. Augusti 1476.
Comes Stephanus Bathory iudex
curiae,
Mathiae
regi
Hungariae.
5
Turca acquiescit in oppugnanda Neamtu, motus rumoribus copiasHungarorum adproperantes circumferentibus. Stephano vaivodae manus auxiliatrices misit ipseque ei in eadem angusta obviam ivit,qua Mathias rex Moldaviam tendebat.Serenissime Princeps.ter gratiosissime.
Domine
et
domine noster naturalis-
10
Pridem scripseramus Serenitati V rae ex parte imperatoris Turcorum ac Illustris domini Stephani vaivodae Moldaviae, quomodo et qualiter habuisset conflictum.^Sciat Serenitas V ra omniasicuti et
quemadmodum V raeSerenitati
Serenitati scripseramus, vera fuisse.
Nunc etiam15
Vrae
veras novitates scribimus,in
quomodo
imperator Turcorum castrum Nemiz vocatum
Moldavia habi-
tum obsederat
et
num cumet
aliquot milibus
abinde perfidum Bozarad vaivodam TransalpiTurcorum deputaverat, ut terram Bozza
totam Transilvaniam subintraret, per illam viam, qua Serenitas Moldaviam intraverat et iam per eandem viam aliquantulum 20 processerat, audiensque idem Bozaradetiam nos versus ipsam viam applicari statimque non curando mortem equi, adventum nostrum imperatori intimavit, quo audito imperator nulla mora expectata ab obsidione dicti castri Nemiz festinans discessit versus domum, modo nescitur et nec adhuc ipse dominus Stephanus vaivoda scit, 25utrum vada transfretaverit, anad castra Albam Nezther 2 et Chilie rae Serenitatis, ut ierit, quia ita fugit audito adventu gentium V decet ante hostes fugere. Hodie enim est quarta dies, quod certitudinaliter rescivimus ipsum dominum Stephanum vivere, quia miseramus ad eum hominem nostrum, qui ipsum in Moldavia plusoribus diebus quaesivisset, tandem multis laboribus in alpibus recepisset. Idemque dominus Stephanus vaivoda cum isto homine nostro, unum boiaronem suum ad nos miserat petiturum a nobis aliquas gentes pro suo auxilio. Cui nos non solum tantas, quantas ipse petebat gentes, sed longe plures, eo, ut in omnibus voluntas 35 Vestra Regia impleretur, misimus, nuntiando eidem, ut quamprimum opus fuerit, etiam personaliter cum omni potentia V rae
V
ra
Serenitatis
ra ad ipsum accedemus. Sciat etiam Serenitas V actos praefatum Bozarad ad domum ivisse et cum omnibus gentibus
1
Penes Valea Alba,
26. Julii 1476.
2
Akerman.
24
No. 21
[25.
Aug. 1476
suis vigilem et indivisum fore, qui
solummodo expectat ingressum;
nostrum ad Moldaviam, statim terram Bozza intraret sed nos ad insidias suas attendimus, ut vota sua minime compleat. Ad praesens autem sumus hic in ipsa scilicet via Bereczki, per quam Serera Moldaviam intraverat, pro eo, ut si repente ipsi domino& nitas V Stephano vaivodae placemus, in una die ad eum intrare valeamus. Quid intimavit nobis ipse dominus Stephanus vaivoda, cum apud ipsum ita sciretur, quod adhuc de vadis imperator alium vaivodam ad Moldaviam eligere vellet tantummodo pro ea re manemus, ut si oportuerit nos ad ipsum dominum Stephanum intrare aut non? 10 Denique eidem tantas gentes, immo plures quam ipse optabat, misimus, quibus se bene poterit tueri. Insuper nosmet ipsi perso:
naliter parati
sumus cum omnipotentia Serenitatis V rae in auxilium suum, quacumque hora voluerit intrare. Caeterum enim dicet isfamiliaris, ostensor praesentium, cui credere 15
Stephanus Sovenffydignetur Serenitas
V1
ra,
quam
Altissimus conservet felicem pro-
speramque ad vota. Ex castris gentium Vestrarum regalium prope Bereczkpraedictis sexto die festi Beati Regis Stephani.
Anno
1476.20
Eiusdem Vestrae MaiestatisComes Stephanus de Bathoriudex curiae Vestrae RegiaeIntitulatio:
fidelis.
Serenissimo Principi, domino domino Mathiae, Dei gratia regi Hungariae, Bohemiae etc. Domino gratiosissimo.(Copia coaeva.Hist.
Archivio di Stato, Venezia.
Edidit
:
Mon. Hung. 2&
Acta extera
vol. II. pag. 321
323.)
21.
Buda,
8.
Septembris 1476.Sforza,principi
Justinianus Cavitelli Galeazzo Maria
Mediolanensi.30
Turci Moldaviam
et
Valachiam reliquerunt.
Sono etiam venute ozi lettere d'uno altro capitaneo de Sua Maesta che'l Turco in totum s'e partito de Moldavia, cioe Valachia1 Dappoi questa son venute altre lettere etiam al ambassadore dei Venetiani da un secretario dalla Signoria mandato al Stefano di Moldavia, lo quale non e ancora arrivato al dicto Stefano per le cose son successe 3& del Turco, ma sta in li confinii del dominio d'esso Stefano, che el Turco ha passato el Danubio et e tornato in Bulgaria, et come in lo suo essercito
e
una grandissima peste et fame et la causa della fame e stata che Stefano sentendo, che el Turco devia invadere lo suo stato bruzo quasi tutto el paese.;
23. Szept.
1476]
No. 22
25
et
cum
confusione ha passato
Excellentia,
ma
le
Danubio. Io ne scrisse a Vostra lettere havute confirmano che e bona nova.el
5
Maesta del Re che sono XL mila persone, sono unite tutti con il Valacho, si che non temono il mondo sono piu di 110 mila persone et etiam credo che in fra 8 giorni omnino la Maesta del Re personaliter andera a Belgrado, et credo sentira Vostra
Le gente
della
;
Excellentia, che'l fara qualche facto e questo fa senza fallo
li
denari
mandati de
Italia
;
etc.:
(Originale.10
Archivio di Stato, Milano. Edidit
Mon. Hung. Hist.
Acta extera
vol. II. pag. 325
326.)22.
Venezia, 23. Septembris 1476.
Senatus Secretus Venetus Ser Antonio Donatocuria15
militi, oratori
Veneto in
Romana.inter reges Poloniae et
Motus Turcorum Induciae
Hungariae.
Idea crutiatae in partibus Moldaviensibus.
Sumus exillarum rerum20:
partibus Transilvanae ab Hemanuele secretario
nostro facti certiores de progressibus Turci et statu conditioneque
exemplotisillis
et
quae omnia, ut intelligatis, mittimus vobis incluso volumus, ut cum Summo Pontifice communicetis, addi-
verbis et rationibus, quae vobis accomodatae videantur
ad inducendum atque adeo inflammandum Summum pontificem in cura et studio non deserendarum, sed iuvandarum potius rerumpraedictarum.25
Continetur in
litteris
suprascripti Hemanuelis inter caetera
memoramentum instaurandarum indutiarum inter Ser mos dominos reges Poloniae et Hungariae, quam nos non solum utilem et penitusnecessariam fore existimamus,etita,
ut sine ea inutilem et ineffica-
cem iudicandam censemus omnem impensam etomnemprovisionem30
conatum, qui ab Sede Apostolica et ab omnibus christianis principibus fieret pro favore rerum christianarum, pari modo necessariam iudicamus bonam etiam compositionem et pacificationem procurandam et faciendam inter Imperatoriam Maiestatem " et Ser dominum regem Hungariae, qui expeditus et securus ab17121
35
his vicinis, et
etiam intrinsecis dissensionibus et molestiis robustiuspropugnationivosadversus
vacarepossit:
proprieet
communem inimicumdiscedatis
propterea
priusquam
istinc
plusquam
semel
sitis
cum Summo
Pontifice, procurate et studiose quaerite,
:
26
No. 23
[15.
Nov. 1476
ut Sanctitas ipsa, quae sola per auctoritatemprospicere utriquerei potest, vel
supremam suamper nuntios, sicut
per
litteras, vel
Beatitudini Suae visum fuerit, prospiciat etindutiae praedictae inter
quod tam utrumque regem prorogentur etfirmentur,efficiat,fiat
quamficatio.
suprascripta etiam
cum
imperatore compositio et pacicrutiatae
5
Ad
haecillis
ambo probaremus etiam publicationemTransilvanis et Moldaviensibus, etalibi,
in partibus
ubi pro-
desse rebus christianis posset.
antedictae memorate et
Hanc etiam partem suadete, quantum potestis;
Beatitudinietc.fol. 97.)
10
(Originale. Arch. di Stato, Venezia. Delib.
Senato
I.
Reg. 27.
23. Bitda, 75. Novembris 1476.
Mathias rex Hungariae Ernesto principi electori Saxoniae.
De novonavit, quarerediit
bello
in
Moldaviamest.
ducto, ex
qua vaivoda Valachiae,
15
Basarab, ab eius copiis pulsus
Ad
hanc dignitatem Dracul nomi-
Basarab exacerbatus exercitu Turcico ex Bulgaria veniens in regnum suum, sed a militibus regis iterum excluditur
regno suo.
Postquam vero copias
nostras, quas
ad regna maioris mino-20
risque Valachiae tutanda transmiseramus, ad nos revocavimus,
pontes super Danubio et Zavo fluminibus extruximus et ad invaden-
dum denuo hostem
ipsiusque
regnum nos paravimus
;
ipse [Turcus,]
ut est potentissimus, mirabilem brevi congessit exercitum, castra
metarique coepit et quo nos diverteremur intendere, cumque cer-25neret se per nos,
quemadmodum
superiori anno, fatigari et nostraaffici,
cunctatione
plurimis damnis et gravissimis expensis
tra-
dente
sibi
transitum perfido Bozorad regni Transalpini waivoda,
Moldaviam invasit, waivodam, qui nimis propriis viribus confisus, non expectato exercitu nostro, confligere voluit, prostravit 1 coe-30 pitque civitatem et castrum Nemecz obsidione cingere ac bombardis et machinis oppugnare, contra quem duos imperatores gentiumnostrarum
cum
circiter sexaginta milibus
hominum
transmisimus.
Hosubiilleappropriarepercepit, obsidione soluta, relictis tormentis et multis impedimentis, turpem se convertit in fugam, nec respira1
35
Relationem pugnae penes Valea Alba vide apud Donado da Lezze;
Historia Turchesca
editio professoris
I.
Ursu.
4.
Dec. 1476]
No. 24
27
vit,
quod pluribus hebdomadis intrando absolverat, Danubium remeavit, nec destitit quoad Constantinopolim rediit. Ouanta in fuga illa, in hominibu