![Page 1: Vermoeidheid en somberheid na CVA Een onderschat probleem!](https://reader036.vdocuments.pub/reader036/viewer/2022070418/568159e6550346895dc72f89/html5/thumbnails/1.jpg)
Vermoeidheid en somberheidna CVA
Een onderschat probleem!
Anne Visser-MeilyRevalidatiearts – UMCU
Vera Schepers, Ingrid vd Port, Caroline van Heugten
![Page 2: Vermoeidheid en somberheid na CVA Een onderschat probleem!](https://reader036.vdocuments.pub/reader036/viewer/2022070418/568159e6550346895dc72f89/html5/thumbnails/2.jpg)
Vermoeidheid na CVA
• Veel gehoorde klacht bij neurologische aandoeningen, waaronder CVA (de Groot, 2003)
• 40% geeft aan dat vermoeidheid de ergste of een van de ergste klachten is (Ingles, 1999)
• 79% sneller en vaker moe in de acute fase (Duits, 2006)
![Page 3: Vermoeidheid en somberheid na CVA Een onderschat probleem!](https://reader036.vdocuments.pub/reader036/viewer/2022070418/568159e6550346895dc72f89/html5/thumbnails/3.jpg)
Vermoeidheid na CVA
• Vermoeid: 74.4%, verhoogde behoefte aan slaap: 53% (Hochstenbach, 1998)
• Zorgt voor beperkingen in dagelijks leven• Factor voor opname in verpleeghuis en
morbiditeit
![Page 4: Vermoeidheid en somberheid na CVA Een onderschat probleem!](https://reader036.vdocuments.pub/reader036/viewer/2022070418/568159e6550346895dc72f89/html5/thumbnails/4.jpg)
Dimensies van vermoeidheid• Subjectief en objectief
• Dimensies:- fysiek- somatisch- mentaal- psychisch- cognitief
![Page 5: Vermoeidheid en somberheid na CVA Een onderschat probleem!](https://reader036.vdocuments.pub/reader036/viewer/2022070418/568159e6550346895dc72f89/html5/thumbnails/5.jpg)
Vermoeidheid?• Ervaren gevoel van aanhoudende moeheid en
verlies van energie• Afname van mogelijkheden, gevoel van
belasting, zelfs zonder inspanning• Verminderde spierkracht en behoefte aan
lichamelijke rust (fysiek)• Verlaagde concentratie of aandacht (cognitief)• Verminderde motivatie of interesse
(psychisch)
![Page 6: Vermoeidheid en somberheid na CVA Een onderschat probleem!](https://reader036.vdocuments.pub/reader036/viewer/2022070418/568159e6550346895dc72f89/html5/thumbnails/6.jpg)
Kun je vermoeidheid meten?
![Page 7: Vermoeidheid en somberheid na CVA Een onderschat probleem!](https://reader036.vdocuments.pub/reader036/viewer/2022070418/568159e6550346895dc72f89/html5/thumbnails/7.jpg)
Meetinstrumenten• Fysieke vermoeidheid: conditie,
spierkracht e.d.• Observeren: in slaap vallen, minder alert,
veel gapen• Vragenlijsten: Fatigue Impact Scale,
Fatigue Severity Scale, Checklist Individual Strength, Rand-36
• “Sinds het CVA ben ik sneller en vaker moe”
![Page 8: Vermoeidheid en somberheid na CVA Een onderschat probleem!](https://reader036.vdocuments.pub/reader036/viewer/2022070418/568159e6550346895dc72f89/html5/thumbnails/8.jpg)
Fatigue Severity Scale1. Als ik moe ben ben ik minder gemotiveerd2. Mijn vermoeidheid wordt opgeroepen door lichaamsbeweging3. Ik ben snel vermoeid6. Langdurig lichamelijk inspannen kan ik niet door de
vermoeidheid8. Van de klachten die mij het meest hinderen is vermoeidheid
een van de drie ergste9. Bij mijn werk, gezinsleven of sociale contacten word ik
belemmerd door mijn vermoeidheid
![Page 9: Vermoeidheid en somberheid na CVA Een onderschat probleem!](https://reader036.vdocuments.pub/reader036/viewer/2022070418/568159e6550346895dc72f89/html5/thumbnails/9.jpg)
Vóórkomen van vermoeidheid na CVA (vd Werf, 1999; Schepers, 2006)
0102030405060708090
100
opname 6 mnd 12 mnd 24 mnd 36 mnd
moe
![Page 10: Vermoeidheid en somberheid na CVA Een onderschat probleem!](https://reader036.vdocuments.pub/reader036/viewer/2022070418/568159e6550346895dc72f89/html5/thumbnails/10.jpg)
Zijn CVA getroffenen vermoeider dan andere
chronisch zieken of gezonde volwassenen?
![Page 11: Vermoeidheid en somberheid na CVA Een onderschat probleem!](https://reader036.vdocuments.pub/reader036/viewer/2022070418/568159e6550346895dc72f89/html5/thumbnails/11.jpg)
Vermoeidheid bij diverse aandoeningen
• CVA 4.7 (1.3)
• MS 4.8 (1.3)• Post polio 5.3 (1.5)
• Gezonde volwassenen 2.3 (0.7)
• CVA <-> gezonden: 51% <-> 16% (vd Werf, 2001)58% <-> 36% (Ingles, 1999)
![Page 12: Vermoeidheid en somberheid na CVA Een onderschat probleem!](https://reader036.vdocuments.pub/reader036/viewer/2022070418/568159e6550346895dc72f89/html5/thumbnails/12.jpg)
Is vermoeidheid gerelateerd aan andere problemen na een
CVA?
![Page 13: Vermoeidheid en somberheid na CVA Een onderschat probleem!](https://reader036.vdocuments.pub/reader036/viewer/2022070418/568159e6550346895dc72f89/html5/thumbnails/13.jpg)
Relatie met vermoeidheid (vd Port, 2006)
• ADL (Barthel index): geen relatie met FSS
• Huishoudelijke activiteiten en hobbies (FAI): wel relatie met FSS, maar niet meer na correctie voor depressie en motorische problemen
• Kwaliteit van leven (SIP-68): wel relatie met FSS, ook na correctie voor depressie
![Page 14: Vermoeidheid en somberheid na CVA Een onderschat probleem!](https://reader036.vdocuments.pub/reader036/viewer/2022070418/568159e6550346895dc72f89/html5/thumbnails/14.jpg)
Relatie met vermoeidheid (Visser-Keizer, 2004)
• Geen verschil tussen links en rechts CVA• Geen relatie met leeftijd• Vrouwen rapporteren meer klachten na 3
maanden dan mannen• Beloop van vermoeidheid niet verschillend voor
mannen/vrouwen, links/rechts, jong/oud• Fysieke comorbiditeit geen invloed op beloop
van vermoeidheid• Rechtszijdig CVA en mentale traagheid gaat
samen met vermoeidheid
![Page 15: Vermoeidheid en somberheid na CVA Een onderschat probleem!](https://reader036.vdocuments.pub/reader036/viewer/2022070418/568159e6550346895dc72f89/html5/thumbnails/15.jpg)
Komen vermoeidheid en depressie samen voor?
![Page 16: Vermoeidheid en somberheid na CVA Een onderschat probleem!](https://reader036.vdocuments.pub/reader036/viewer/2022070418/568159e6550346895dc72f89/html5/thumbnails/16.jpg)
Depressie en vermoeidheid
vermoeidnee ja
depressie nee 25% 50% 75%
ja 5% 20% 25%
totaal 30% 70% 100%
![Page 17: Vermoeidheid en somberheid na CVA Een onderschat probleem!](https://reader036.vdocuments.pub/reader036/viewer/2022070418/568159e6550346895dc72f89/html5/thumbnails/17.jpg)
Vermoeidheid en depressie• Vermoeidheid <-> depressie?• Vermoeidheid zelfs criterium voor vaststellen
van depressie• Vermoeidheid treedt ook op zonder depressie
(o.a. Ingles, 1999; Staub, 2002; Choi Kwon, 2005)• Relatie tussen vermoeidheid en IADL wordt
vertekend door depressie (vd Port, 2006)• Aanwezigheid depressie voorspelt optreden van
vermoeidheid (vd Port, 2006)
![Page 18: Vermoeidheid en somberheid na CVA Een onderschat probleem!](https://reader036.vdocuments.pub/reader036/viewer/2022070418/568159e6550346895dc72f89/html5/thumbnails/18.jpg)
Kun je het optreden van vermoeidheid op langere termijn
voorspellen?
![Page 19: Vermoeidheid en somberheid na CVA Een onderschat probleem!](https://reader036.vdocuments.pub/reader036/viewer/2022070418/568159e6550346895dc72f89/html5/thumbnails/19.jpg)
Determinanten voor vermoeidheid (vd Port, 2006)
Opname RC
1 jaar na CVA
Vermoeidheid
Leeftijd
Geslacht
Coping
Co-morbiditeit
Alleenstaand
Hemisfeer
Type CVA
Hemiparese
Cognitie
Depressie
Slaapproblemen
![Page 20: Vermoeidheid en somberheid na CVA Een onderschat probleem!](https://reader036.vdocuments.pub/reader036/viewer/2022070418/568159e6550346895dc72f89/html5/thumbnails/20.jpg)
Determinanten voor vermoeidheid
Opname RC
1 jaar na CVA
Vermoeidheid
Leeftijd
Geslacht
Coping
Co-morbiditeit
Alleenstaand
Hemisfeer
Type CVA
Hemiparese
Cognitie
Depressie
Slaapproblemen
![Page 21: Vermoeidheid en somberheid na CVA Een onderschat probleem!](https://reader036.vdocuments.pub/reader036/viewer/2022070418/568159e6550346895dc72f89/html5/thumbnails/21.jpg)
Meer kans op vermoeidheid 1 jaar na CVA?
• Vrouwen• Hogere leeftijd• Aanwezigheid van depressie• Externe locus of control: problemen en
oplossingen buiten jezelf leggen
![Page 22: Vermoeidheid en somberheid na CVA Een onderschat probleem!](https://reader036.vdocuments.pub/reader036/viewer/2022070418/568159e6550346895dc72f89/html5/thumbnails/22.jpg)
Meer kans op vermoeidheid op langere termijn? (Visser-Keizer, 2004)
• Hoger angst niveau• Meer stemmingsproblemen• Grotere fysieke problemen• Grotere subjectieve cognitieve
veranderingen• Grotere emotionele veranderingen
![Page 23: Vermoeidheid en somberheid na CVA Een onderschat probleem!](https://reader036.vdocuments.pub/reader036/viewer/2022070418/568159e6550346895dc72f89/html5/thumbnails/23.jpg)
Emotionele klachten 10 maanden na CVA (Hochstenbach, 1999)
Eerder huilen 58Initiatiefverlies 50Irritatie 50Veranderde seksualiteit 49Persoonlijkheid 48Afhankelijk gedrag 45Depressief 45In zichzelf gekeerd 41Emotioneel vlak 32Labiel 31
![Page 24: Vermoeidheid en somberheid na CVA Een onderschat probleem!](https://reader036.vdocuments.pub/reader036/viewer/2022070418/568159e6550346895dc72f89/html5/thumbnails/24.jpg)
Depressie na CVA CES-D (revalidatiepopulatie)
(vd Port, 2006)
05
10152025303540
1mnd
1 jr 3 jr 7 jr
![Page 25: Vermoeidheid en somberheid na CVA Een onderschat probleem!](https://reader036.vdocuments.pub/reader036/viewer/2022070418/568159e6550346895dc72f89/html5/thumbnails/25.jpg)
Post stroke depression
• Linker hemisfeer > re hemisfeer– Mn letsel meer naar frontaal
• Gegeneraliseerd vaatschade– Depressie CVA = depressie MI
• Familiair voorkomen• Depressie in VG
• 2004: post-stroke depression :bio-psycho-social approach. Ivo Aben
![Page 26: Vermoeidheid en somberheid na CVA Een onderschat probleem!](https://reader036.vdocuments.pub/reader036/viewer/2022070418/568159e6550346895dc72f89/html5/thumbnails/26.jpg)
Kun je vermoeidheid behandelen?
![Page 27: Vermoeidheid en somberheid na CVA Een onderschat probleem!](https://reader036.vdocuments.pub/reader036/viewer/2022070418/568159e6550346895dc72f89/html5/thumbnails/27.jpg)
Mogelijke behandelingen (de Groot, 2003; Stulemeijer, 2005; Colle, 2006)
• Voorlichting aan patiënt en familie• Medicatie:
- stimulantia- antidepressiva
• Stress-management• Slaaptherapie• Cognitieve gedragstherapie• Graded exercise• Loopband training en andere vormen van fitness
– ‘geen evidence voor’
![Page 28: Vermoeidheid en somberheid na CVA Een onderschat probleem!](https://reader036.vdocuments.pub/reader036/viewer/2022070418/568159e6550346895dc72f89/html5/thumbnails/28.jpg)
Kun je depressie behandelen?
![Page 29: Vermoeidheid en somberheid na CVA Een onderschat probleem!](https://reader036.vdocuments.pub/reader036/viewer/2022070418/568159e6550346895dc72f89/html5/thumbnails/29.jpg)
Mogelijke behandelingen (Choi-Kwon, 2006; Williams, 2007; Turner
Stokes 2002)
• Voorlichting• Antidepressiva • Cognitieve gedragstherapie• Activiteiten niveau verhogen• Fysieke training
• ‘beperkte evidence’
![Page 30: Vermoeidheid en somberheid na CVA Een onderschat probleem!](https://reader036.vdocuments.pub/reader036/viewer/2022070418/568159e6550346895dc72f89/html5/thumbnails/30.jpg)
Kortom:• Wees alert op vermoeidheid• Wees alert op depressie• Het komt vaak voor ook in de acute en
revalidatiefase• Let op de aanwezigheid van andere
factoren en samenhang• Geef goede voorlichting aan patiënt en
naasten• Overweeg gerichte behandeling
![Page 31: Vermoeidheid en somberheid na CVA Een onderschat probleem!](https://reader036.vdocuments.pub/reader036/viewer/2022070418/568159e6550346895dc72f89/html5/thumbnails/31.jpg)
Bedankt voor uw aandacht!!