Vluchteling zkt. Woning
Woonondersteuning
aan vluchtelingen
door vrijwilligers
Studiedag 13 juni 2019
Herman Teirlinckgebouw, Brussel
1
Verwelkoming & inleiding
Martin Ruebens
Secretaris-Generaal Departement
Kanselarij en Bestuur
2
Woonnoden van vluchtelingen:
een onderschat probleem
Dirk Geldof
Kenniscentrum Gezinswetenschappen
(Odisee) &
Faculteit Ontwerpwetenschappen
(Universiteit Antwerpen)
3
2015: vluchtelingen op de agenda
• Slechts een klein deel van de
vluchtelingen naar Europa & België
• Vluchtelingencrisis of opvangcrisis?
• In België zijn tussen 2015 & 2018
zo’n 40.000 vluchtelingen erkend
4
Van opvangcrisis naar wooncrisis
• Hoge erkenningsgraden
• Na erkenning
• Een woning vinden
• Inburgering, integratie, …
• Op een woonmarkt in crisis
• Zeker voor de laagste inkomensgroepen
• Belang van wonen voor integratie onderschat
5
Van tijdelijke middelen voor woon-
begeleiding naar groeiende rol vrijwilligers
• Beperkte middelen voor extra
professionele woonbegeleiding
via CAW’s 2016-2017
• Maar vraag groter dan aanbod
• Vrijwilligers maakten verschil
6
De noden blijven ook morgen
• Aantal asielaanvragen in België in 2018 is teruggevallen tot 23.443
• Hoge erkenningsgraad: blijft rond 50%
• Vluchteling zkt woning: realiteit voor 10-12.000 vluchtelingen/jaar (België)• Op een woonmarkt in crisis
• Gezinshereniging vaak nieuwe woningnood
• Belang woonbegeleiding ook morgen groot
• Nood aan creatieve woonoplossingen en woonondersteuning
7
Studiedag = voorstelling
onderzoeksrapport & draaiboek
• Onderzoek naar (de variatie van) woonondersteuning door/met vrijwilligers
• & naar de ondersteuningsnoden van deze vrijwilligers
• Onderzoek juni 2018-april 2019
• onderzoeksrapport & draaiboek online raadpleegbaar op http://www.kcgezinswetenschappen.be/nl/woonbegeleiding_vluchtelingen
8
Woonondersteuning
van erkende vluchtelingen
door vrijwilligers.
Wat leert het onderzoek?
Louise D’Eer & Lore Robeyns
Kenniscentrum Gezinswetenschappen
(Odisee)
9
Begripsafbakening
• Woonondersteuning
• Vluchteling
• Vrijwilliger /
vrijwilligersinitiatief
10
Doelstellingen onderzoek
• Initiatieven in kaart brengen
• Verzamelen van inspirerende praktijken: binnen –en buitenland
• Typologie-constructie
• Analyse motivatie & ondersteunings-noden van vrijwilligers
• Beleidsaanbevelingen
• Draaiboek vrijwilligersinitiatieven: opstartende of bestaande
11
Een sociale kaart:
Wie doet wat?
12
Sociale kaart
• Web-enquête, aangevuld met kennis van experten en online opzoekwerk.
• 80+ initiatieven in Brussel en Vlaanderen, 60 opgenomen in sociale kaart
• Eerste analyse ondersteuningsnoden vrijwilligers
• Inhoudelijke variatie : bouwstenen woonondersteuning
• Sociale kaart raadpleegbaar op
• http://www.kcgezinswetenschappen.be/nl/woonbegeleiding_vluchtelingen
13
Vele vormen van woonondersteuning
• Analyse van de vele bouw-
stenen van woonondersteuning
• Voor het vinden van een woning
• Tijdens het vinden van een woning
• Na het vinden van een woning
• Overkoepelend
� Grote variatie aan initiatieven
woonondersteuning14
Strategische keuzes
van vrijwilligers en initiatieven
15
1. Toeleiden naar de bestaande woonmarkt
en/of capaciteitsuitbreiding?
• Meeste vrijwilligersinitiatieven zetten
in op toeleiden naar huisvesting:
woonclubs, buddywerkingen, …
• Moeilijke en tijdsintensieve
zoektocht leidt tot innovatie:
� Drempels voor vluchtelingen verlagen
� Toegankelijk maken van leegstand of
onderbewoning
� Duurzame capaciteitsuitbreiding
16
2. Zoeken naar tijdelijke en/of
duurzame woonoplossing?
• Hoofddoel: duurzame
woonoplossingen
• Maar… tijdsdruk, te beperkt
huuraanbod, veranderende
gezinssituaties, … nopen soms
tot tijdelijke woonoplossingen
17
3. Woonondersteuning,
maar vaak ook veel meer
• Invloed van context en noden
van vluchtelingen
• Strikte toeleiding tot woning is
vaak niet haalbaar/geen optie
18
4. De organisatiestructuur van initiatieven
• Meerderheid vrijwilligers
verbonden aan
organisatie of vzw
• Top-down vs. Bottom-
up
• Mate van formalisatie
19
5. Welk soort vrijwilligersbeleid?
• Mate van ondersteuning van
vrijwilligers verschilt sterk
• Afhankelijk van context,
middelen, …
• Afbakening van engagement
belangrijke uitdaging
• Impact op ondersteunings-
noden
20
Inspirerende vrijwilligersinitiatieven
21
Inspirerende vrijwilligersinitiatieven
• 13 casestudies: variatie in
• Organisatiestructuur
• toeleiding/capaciteitsuitbreiding
• tijdelijke/duurzame huisvesting
• Hoe dragen ze bij aan het beantwoorden van
woonnoden?
• Hoe ondersteunen ze hun vrijwilligers?
• 9 cases in Vlaanderen: plaatsbezoeken, veldwerk, interviews
• 4 buitenlandse cases: literatuuronderzoek
22
Binnenlandse casestudies
• Genks Comité Vluchtelingen
• het netwerk van vluchtelingen versterken
• Woonclub CAW De Kempen
• vluchtelingen worden ook vrijwilligers.
• Buddywerking CAW Limburg
• inzetten op een driehoekswerking
• BioTope Gent
• investeren in extra wooncapaciteit én netwerkvorming
23
• Buren zonder Grenzen
• woonondersteuning én informele ondersteuning van vrijwilligers
• Regionale Woonclub W13
• intergemeentelijke samenwerking als troef
• Huizen van Vrede
• tussenschakel tussen vluchteling en verhuurder
• Melding Tijdelijk Wonen
• capaciteit creëren bij burgers
• Karavanserai
• samenhuizen met vrijwilligers als voorbereiding op zelfstandig wonen
24
Buitenlandse casestudies
25
• Startblok Riekerhaven (Nederland)
• Grote capaciteit én sociale contacten
• Sharehaus Refugio (Duitsland)
• Wonen, werken & sociale contacten
• Refugees Welcome (Internationaal)
• Flatsharing in Europa faciliteren
• Comme à La Maison (Frankrijk, Brussel, …)
• Tijdelijk wonen
• & ondersteuning (administratief én persoonlijke project)
De ervaring van vrijwilligers
26
De motivatie van vrijwilligers
• Een maatschappelijke rol
• Verandering leefomgeving
• Bredere maatschappelijke
verandering
• Zelfontplooiing
• Religieuze waarden
• Gemeenschappelijkheid
27
Energiegevers
• Succeservaringen
• realiseren van een goede
woonoplossing
• Dankbaarheid
• De verbondenheid onder
vrijwilligers
28
Maar ook… complex & moeilijk
vrijwilligerswerk
• Botsen op de krapte op de huurmarkt én op discriminatie
• Grote druk op de schouders
• Ingewikkelde regelgeving & verschillen in interpretatie
• Onrealistische verwachtingen van vluchtelingen
• Invloed van lokale & Vlaamse beleidsbeslissingen
29
De ondersteuningsnoden
van vrijwilligers
30
Op individueel niveau
• Juridisch
• Psychosociaal / emotioneel
• Vorming
• Tolken
• Grenzen stellen
31
Op organisatieniveau
• Overbevraagd
• Onzekerheid over het
voortbestaan
• juridisch en financieel
• Tekort aan vrijwilligers
• Regelgeving
• Logistiek
32
Good practices van initiatieven
• Expertisenetwerk
• Lokale samenwerkingen
• Vorming
• Intake vrijwilligers
• Tolken
• Psychosociale ondersteuning en zelfzorg
• Ontmoetingsmomenten
• Professionele omkadering
33
Het belang van externe ondersteuning
• Lokale besturen
• Middenveld-organisaties
• Helpdesk
• Netwerk
• Vorming
• Online info
34
Beleidsaanbevelingen
35
1. Nood aan sterkere ondersteuning
van vrijwilligers(initiatieven)
• Meer professionele (woon)begeleiding
• Regionale infopunten / taskforces
• Ondersteuning professionalisering initiatieven
• Tools en vormingen: bekendmaking en
uitbreiding/afstemming
• Sociale kaart
• Onderzoek naar ondersteuningsnoden
vrijwilligers met een vluchtelingenachtergrond
36
2. Een sterker woonbeleid voor
kwetsbare groepen
• Vergroot aanbod betaalbare huurwoningen
• Vlaamse huursubsidie evalueren
• Kwaliteitsonderzoeken uitbreiden
• Leegstand aanpakken en herinvullen
• Regelgevend kader samenhuizen vereenvoudigen
• Aanbod aan sociale huisvesting uitbreiden
• Innovatieve projecten & opschaling ondersteunen
37
Conclusies (1)
• Woonnood van vluchtelingen na erkenning is groot
• Woonnood zal ook de volgende jaren groot blijven
• Belang wonen voor integratieproces onderschat
• Professionele (woon)ondersteuning
• beschikbaar maar onvoldoende
• Vele vrijwilligersinitiatieven
• die een verschil maakten voor vele vluchtelingen
• Maar lang niet iedereen bereiken
38
Conclusies (2)
• Heel veel inspirerende praktijken van
woonondersteuning in Vlaanderen
• Toch… is het aanbod ontoereikend om tegemoet
te komen aan de woonnood
• Vrijwilligers verdienen betere omkadering
• Druk voor vrijwilligers verlichten
• Vrijwilligers ondersteunen op alle niveaus
� intern, organisatieniveau en beleidsniveau
39
Conclusies (3)
• Een sterker woonbeleid is essentieel
• Inzetten op groter aanbod betaalbaar wonen
• Woonbegeleiding vluchtelingen véél meer dan
loutere toeleiding naar een woning
• Opschalen van initiatieven cruciaal volgende jaren
• Ook inzetten op vernieuwende initiatieven en
typologieën
• Maar: zelforganisatie is geen excuus voor een
terugtrekkende overheid (Schrooten et al., 2019)
40
Draaiboek
• Als ondersteuning
en/of inspiratiebron
41
Meer lezen?
• Onderzoeksrapport & draaiboek:� http://www.kcgezinswetenschappen.be/nl/woonbegeleiding_vluchtelingen
• Zie ook:
42