Historia ekonomii
Mgr Robert Mróz
Wczesna ekonomia przedklasyczna – 11.10.2016
Główne epoki
Ekonomia przedklasyczna (VIII w. p.n.e. - 1776) Wczesna ekonomia przedklasyczna (do ok. 1500 r.)
Późna ekonomia przedklasyczna (po 1500 r.)
Ekonomia klasyczna (1776 – ok. 1870)
Ekonomia neoklasyczna (ok. 1870 – ok. 1930)
Ekonomia współczesna (ok. 1930 - dziś)
Ekonomia przedklasyczna
Nieformalne, fragmentaryczne analizy
Brak wielkich, ogólnych teorii
Ekonomia jako część filozofii, szczególnie istotne
kwestie etyczne (np. sprawiedliwy podział dóbr,
wpływ różnych rodzajów działalności
gospodarczej na jakość i sprawiedliwość życia)
Główny problem filozoficzny: jak dobrze żyć?
Nierozdzielanie sfer ludzkiej aktywności
Ekonomia przedklasyczna
Historia gospodarcza:
Nierynkowe mechanizmy alokacji: władza, siła,
tradycja
Bardzo powolne zmiany w gospodarce
Wysoki poziom samowystarczalności ludzi,
dominująca rola rolnictwa
Starożytna Grecja
Hezjod, Prace i dnie, ok. 800 r. p.n.e.
Ksenofont, Ekonomika, ok. 400 r. p.n.e.
Platon, Państwo, ok. 400 r. p.n.e.
Arystoteles, Polityka, ok. 310 r. p.n.e. Bonus: Pseudo-Arystoteles, Ekonomika
Hezjod
Utwór poetycki, a nie filozoficzny (nie mówiąc już
o nauce)
Zainteresowanie efektywnością gospodarstwa
domowego
Dostrzegał rzadkość zasobów – w Theogonii pisał,
że to na skutek otwarcia puszki Pandory
Pierwsze spostrzeżenia nt. konkurencji
Ksenofont
Znów: zainteresowanie efektywnością
gospodarstwa domowego Ta oikonomiká – gospodarowanie, umiejętność zarządzania
gospodarstwem, domem; óikos – dom, gospodarstwo
domowe, nomos – prawo
Ale też: wojsko, administracja publiczna
Podział pracy jako czynnik podnoszący
efektywność
Platon
W Państwie przedstawia wizję idealnego państwa
rządzonego przez królów-filozofów
Jedno z fundamentalnych dzieł filozoficznych
3 klasy społeczne (robotnicy, żołnierze, władcy)
W klasie władców nie powinno być własności
prywatnej, bo prowadzi ona do konfliktów, które
odwracają uwagę od ważniejszych spraw Ale np. Demokryt popierał własność prywatną jako bodziec
prowadzący do rozwoju działalności gospodarczej
Arystoteles
Polityka to, z punktu widzenia ekonomii, tematy
takie jak:
Natura gospodarstwa domowego i jego miejsce w
społeczeństwie
Sprawiedliwość dystrybutywna (podział dóbr) i
komutatywna (wymiana dóbr)
Status własności prywatnej
Rola pieniądza
Arystoteles
Ekonomika – zgodnie z wcześniejszą definicją;
zarządzanie ludźmi (głównie przez pana domu)
Chrematystyka – nauka o zdobywaniu bogactwa Naturalna: zbieractwo, łowiectwo, rolnictwo, barter
Nienaturalna: wymiana przy użyciu pieniądza i pożyczanie
pieniędzy na procent
To, co w działalności gospodarczej naturalne, jest
ograniczone przez ludzkie potrzeby
To, co nienaturalne, jest pod władzą pragnień
Jak odróżnić potrzeby od pragnień? Czy to w
ogóle możliwe? Dzisiejsza ortodoksyjna ekonomia
tego nie robi.
Arystoteles
Pieniądz jest środkiem wymiany i jako taki jest
potrzebny i pożyteczny
Jego wartość to kwestia ludzkich konwencji, nie
ma on wartości sam w sobie (wewnętrznej;
nominalizm w kwestii pieniądza)
Jeśli pieniądz służy do ułatwiania wymiany, to
pożyczanie go na procent jest nienaturalne i, tym
samym, niemoralne
Ale też: własność prywatna jest pożyteczna i nie
należy jej ograniczać
Arystoteles
Sprawiedliwość:
Dystrybutywna (rozdzielcza): towary należy
rozdzielać proporcjonalnie do zasług – może służyć
za podstawę rozdziału płac po sprzedaży
wytworzonego produktu
Rektyfikacyjna (wyrównawcza): straty należy
rekompensować
Komutatywna (wymienna): należy przestrzegać
zasady wzajemności, wymiana powinna być
zrównoważona
Arystoteles
Cena sprawiedliwa wynika z koncepcji
sprawiedliwości wymiennej
Bierze się też z milczącego założenia, że towary
mają wartość wewnętrzną, ale jest też jakieś pole
do negocjacji
Współczesna interpretacja ceny sprawiedliwej: np.
średnia harmoniczna 2
(1
𝐶𝑁+
1
𝐶𝑆)
Scholastycy
Scholastyka:
Nauka uprawiana na średniowiecznych
uniwersytetach
Kierunek filozoficzny charakteryzujący się próbami
rozumowego udowodnienia dogmatów religijnych
Specyficzna metoda filozoficzna (komentowanie
tekstu, dyskusja, wyciąganie wniosków) – ściśle
ustalona, abstrakcyjna, formalna
Olbrzymi wpływ Arystotelesa
Scholastycy
Podstawy scholastycznej doktryny ekonomicznej: Brak jeszcze znaczącej roli rynków
Gospodarka feudalna, społeczeństwo spajane przez tradycję i
władzę (pochodzącą od Boga), małe społeczności – każda
własność ziemska była de facto osobną jednostką polityczno-
gospodarczą
Wpływ Kościoła, także jako największego posiadacza
ziemskiego
Postęp techniczny i rozwój przemysłu przetwórczego
doprowadziły w końcu do upadku tego systemu w XV w.
Scholastycy
Zakonnicy – wtedy duchowieństwo było jedyną
klasą wykształconą
Ich celem było wprowadzenie zasad religijnych w
świeckiej działalności – także ekonomicznej
Nie chodziło więc o analizę przemian
gospodarczych, a o wpływanie na nie, oraz o
pogodzenie nauki Kościoła z działalnością
gospodarczą
Tematy: własność prywatna, zysk, lichwa, cena
sprawiedliwa
Św. Tomasz z Akwinu
1224-1274, Włoch, studiował u benedyktynów w
klasztorze Monte Cassino
1243 – zostaje dominikaninem (zakon założony w
1216 roku)
Wykłada w Neapolu, Kolonii i Paryżu
Na polecenie papieża Urbana IV przystępuje do
analizy pism Arystotelesa Przełom w myśli chrześcijańskiej, do tej pory zdominowanej
przez idee platońskie – zwrot ku światowi materialnemu
Arystoteles „odkryty” dzięki kontaktom z Arabami (m.in.
rekonkwista Hiszpanii w XIII w.), wcześniej w Europie
niemal nieznany
Św. Tomasz – własność prywatna
Własność prywatna była problematyczna dla
Kościoła ze względu na niektóre fragmenty Pisma
Świętego
Św. Tomasz argumentował, że własność prywatna
nie jest sprzeczna z prawem natury, a stanowi jego
uzupełnienie – tak jak odzież jest uzupełnieniem
naturalnego stanu bycia nagim
Św. Tomasz – własność prywatna
Suma teologiczna: „Możemy powiedzieć, że być
nagim jest dla człowieka prawem natury dlatego,
że natura nie dała mu odzieży, a wynalazła ją
sztuka. W tym sensie uważa się własność
wszelkich rzeczy […] za prawo natury,
mianowicie dlatego że cecha własności […] nie
została wprowadzona przez naturę, lecz
wymyślona przez rozum ludzki na użytek życia
ludzkiego.”
Św. Tomasz – własność prywatna
Dopuszczał nierówność podziału własności
prywatnej, jednak uważał, że państwo może
wpływać na jej podział
Mimo wszystko wciąż utrzymywał, że ubóstwo i
wspólna własność powinny być ideałem dla ludzi
głęboko religijnych, bo pozwolą im poświęcić się
wierze – za Platonem
Św. Tomasz – cena sprawiedliwa
Słuszność i sprawiedliwość podstawowymi
analizowanymi aspektami – znów etyka
Za Arystotelesem: dopóki wymiana służy
zaspokojeniu potrzeb, to nie ma o czym mówić
Jeśli natomiast producent zakłada osiągnięcie
zysku, jego działanie będzie moralne tylko jeśli
kierują nim dobroczynne motywy a jego cena jest
sprawiedliwa, czyli i on, i kupujący odnoszą
korzyść z transakcji
Św. Tomasz – cena sprawiedliwa
Jak interpretować to pojęcie?
Równowartość kosztu pracy
Równowartość w kategoriach użyteczności
Równowartość całkowitego kosztu produkcji
Cena panująca na rynku
Interpretacja socjologiczna: jeśli wszystkie ceny miałyby być
sprawiedliwe w tym sensie, to nie można by zmienić swojego
statusu ekonomicznego, a więc pojęcie ceny sprawiedliwej
uzasadniałoby i podtrzymywało feudalizm
Czy możemy sensownie mówić o cenie
sprawiedliwej?
Św. Tomasz - lichwa
Lichwa rozumiana ówcześnie jako pobieranie
procentu w ogóle
Biblia ją potępia, bo silniejszy może wykorzystać
słabszego
Za Arystotelesem należałoby uznać, że wszelki
procent jest niemoralny, jednak zmiany w
gospodarce niejako wymusiły częściowe
złagodzenie stanowiska wśród scholastyków
Podsumowanie
Jak zobaczymy, kwestie etyczne są
marginalizowane we współczesnym mainstreamie,
jednak podnoszone przez heterodoksję
Wciąż zajmujemy się zagadnieniami ceny
sprawiedliwej (jakie dobra podlegają odgórnym
ustaleniom cenowym?) czy lichwy (kredyty
bankowe, coś jeszcze?)
Jak żyć?