Werken met tussendoelen in
de onderbouw
Interactief lees- en schrijfonderwijs
Laura Punt
2013
Inhoud
• Het waarom en het wat van tussendoelen
• Aansluiting tussen po en vo
• Werken met tussendoelen
• Voorbeelden van interactief lees- en schrijfonderwijs
• Verbeterpunten in uw onderwijs - tussendoelenscan
Handboek en website
• Handboek:
Interactief lees – en
schrijfonderwijs. Werken met
tussendoelen in de onderbouw
van het vo.
• Website met
tussendoelenscan:
www.werkenmettussendoelen.nl
Waarom deze materialen met
tussendoelen?
• Referentieniveaus tot wet verheven: kader waar je niet omheen
kunt. Behoefte aan verdere concretisering
• Meer nadruk op groei en niet alleen op toetsen van wat je
beheerst
• Meer nadruk op het ‘hoe’ met ruimte voor differentiatie
• Doelgericht onderwijs
Wat zijn tussendoelen?
Primair onderwijs:
Tussendoelen zijn markeringspunten in het
taalontwikkelingsproces van leerlingen, tussendoelen zijn
mijlpalen langs verschillende leerroutes
= ontwikkelingsdoelen
Voortgezet onderwijs:
Tussendoelen zijn beheersingsdoelen. De natuurlijke
ontwikkeling heeft voor een groot deel in het po
plaatsgevonden. Sprake van doorontwikkelen.
Onderwijsaanbod nog belangrijker
Aansluiting po en vo
(Sub)domeinen
Leesvaardigheid
• Leesmotivatie
• Technisch lezen
• Leeswoordenschat
• Begrijpend lezen
• Lezen van fictie
Schrijfvaardigheid
• Strategisch schrijven
• Spelling en interpunctie
• Reflecteren op geschreven
taal
Aansluiting po en vo - vervolg
Elk subdomein kent de volgende paragrafen:
- Casus
- Terugblik op de tussendoelen van het primair onderwijs
- Wat weten we over de verdere ontwikkeling van ….?
- Tussendoelen ….
- Stimulering van ….
Een vraag aan u
Wat gebeurt er op uw school op het gebied van:
- Signalering en toetsing
- Doelgericht werken aan lezen en schrijven
- Didactische aanpak binnen de klas
- Extra hulp buiten de klas
- Sectie Nederlands
- Andere secties
- Overgang po/vo?
Werken met tussendoelen
Schoolniveau
• Ontwikkeling taalbeleid
• Verbeteren aansluiting po en vo
Team- of sectieniveau
• Keuzes voor en ontwerpen van onderwijsaanbod en
lesmateriaal
Klassen- of groepsniveau
• Onderlegger lesvoorbereidingen cyclische ontwikkeling
en doelgericht werken
• Differentiatie in de klas of groep
Een voorbeeld – Strategisch schrijven
Ambitieuze tussendoelen in het po:
• Teksten met veelal correcte spelling en interpunctie;
• Herkennen en gebruiken van kenmerken van
verschillende tekstsoorten;
• Schrijfdoel en lezerspubliek vaststellen;
• Informatie verzamelen, ordenen en in de tekst
verwerken;
• Enkelvoudige en samengestelde zinnen gebruiken;
• Teksten reviseren;
• Reflecteren op schrijfproduct en schrijfproces.
Strategisch schrijven in de praktijk
• Lang niet alle tekstsoorten en tekstdoelen komen aan bod in po;
• Schrijfpubliek veelal bekenden in po;
• 60% van de scholen besteedt gemiddeld 45 minuten aan schrijven (van de 8 uur taal in totaal) in po;
• In vo vooral communicatieve functie van schrijfonderwijs;
• Schrijfonderwijs havo en vwo is schoolfunctioneel en procesgericht.
Bronnen: Cito (2004)
Inspectie van het Onderwijs (2011)
Bonset & Braaksma (2008)
Samenhang op
zinsniveau
Leerlingen
formuleren hun
gedachten en
gevoelens in
enkelvoudige en
samengestelde
zinnen.
Leerlingen
formuleren hun
gedachten en
gevoelens in
enkelvoudige en
samengestelde
zinnen.
Leerlingen
formuleren hun
gedachten en
gevoelens in
enkelvoudige en
samengestelde
zinnen.
Ze gebruiken
verwijswoorden.
Ze gebruiken
verwijswoorden
veelal correct.
Ze gebruiken
verwijswoorden
bijna altijd correct.
Afstemming doel Leerlingen stellen
schrijfdoel van
tevoren vast.
Ze stellen
schrijfdoel van
tevoren vast en
blijven trouw aan
dit doel.
Ze stellen
schrijfdoel vast en
kunnen
verschillende
doelen hanteren
en combineren.
Tussendoelen strategisch schrijven
Werken aan strategisch schrijven
Werken met de tussendoelen:
• Breng focus aan bij schrijfopdrachten: welke
tussendoelen staan centraal?
• Differentieer: welke tussendoelen zijn haalbaar voor
welke groepen leerlingen?
• Maak de gewenste ontwikkeling zichtbaar, brainstorm
samen met leerlingen, verzamel goede en minder goede
voorbeelden.
• Breng dezelfde focus aan bij het geven of laten geven
van feedback, revisie en beoordeling.
Stimulering van lees- en
schrijfontwikkeling
Interactief onderwijs
• Sociaal leren
• Betekenisvol leren
• Strategisch leren
Sociaal leren – observerend leren
schrijven
Bij Nederlands
• De schrijftaak zelf uitvoeren
• Observeren van twee leerlingen met de vraag Wie van
de twee doet het minder goed en waarom?
• Observeren van twee leerlingen met de vraag Wie van
de twee doet het beter en waarom vind je dat?
Bron: Rijlaarsdam & Braaksma (2004)
Betekenisvol strategisch schrijven
Bij Nederlands: ‘Wie schrijft, wil gelezen worden.’
Multatuli schreef al: “Ik wil gelezen worden!”
• Werken met leertaken
• Betekenisvol reviseren
• Betekenisvol brieven schrijven
Strategische leren bij alle vakken Genredidactiek
Genre Betoog Historisch verslag
Doel Overtuigen Informeren of verklaren
Tekststructuur Inleiding met stelling
Argumenten voor met
toelichting
Argumenten tegen met
weerlegging
Conclusie
Gedetailleerde
beschrijving gebeurtenis
Mogelijke verklaringen
Beschrijven gevolgen
Verbindingswoorden Signaalwoorden
opsomming,
tegenstelling, conclusie
Chronologische
volgorde, oorzaak en
gevolg
Andere talige
kenmerken of specifiek
taalgebruik
Eigen mening schrijver,
feiten om te overtuigen
Vaak verleden tijd,
bijvoeglijke
naamwoorden
Tussendoelenscan (2)
Leesmotivatie
• Ik laat leerlingen zelf teksten uitkiezen die passen bij hun leesniveau en
hun interesses.
• Ik lees mijn leerlingen voor.
• Ik laat de leerlingen hun leeservaringen met elkaar delen (erover praten,
discussiëren, poster maken, recensies bespreken).
• Ik introduceer boeken in verschillende genres en soorten.
• Ik besteed aandacht aan vrij lezen in de les.
• Ik help de leerlingen om zicht te krijgen op hun eigen leesvoorkeuren,
bijvoorbeeld d.m.v. het invullen van een leesenquête.
www.werkenmettussendoelen.nl
• Overzicht tussendoelen
• Voorbeelden bij de suggesties uit het handboek
• Materialen uit de pilots
• Verwijzingen naar materiaal van ‘derden’
• Tussendoelenscan
Hartelijk dank en veel succes met het doelgericht werken
aan interactief lees- en schrijfonderwijs!