Standar Kompetensi :8.Mengungkapkan gagasan dan perasaan dalam berbagai
bentuk karangan sastra dan budaya Jawa
Kompetensi Dasar 8.1 Menulis karya sastra prosa.
CRITA RAKYAT
Jaka Tarub saha Nawang Wulan, cariyos sawijining wiranem utawi jejaka kaliyan pitu
widadari ingkang saweg lelumban wonten ing sendhang,sanget misuwur ing Pulo
Jawa.Wonten ing Jawa Timur dipunpanggihi cariyos Aryo Menak saha Tunjung Wulan.
Mboten naming wonten ing Indonesia,ing Cina saha Jepang ugi wonten cariyos ingkang
memper utawi mirip kaliyan cariyos Jaka Tarub saha Nawang Wulan.
Cina
Ing Cina kisah menika dipunwastani “Jejaka Tukang Angon kaliyan Putri Penenun. Niu
Lang tukang angon sapi mboten kanyana ningali pitu widadari ingkang nembe lelumban ing
sendhang.Pitu widadari kalawau putrinipun Kaisar Giok.Lembu ingon-ingonipun Niu Lang
ngujuk-ujuki Niu Lang supados ndhusta salah satunggal busana kagunganipun salah
satungaling widadari kalawau.Busana ingkang dipundhusta inggih menika werni abrit kaleres
agemanipun widadari ingkang paling wuragil sesilih Zhi Nu.Cekaking atur Niu Lang
palakrami kaliyan Zhi Nu.Wonten versi sanes inggih menika busananipun Zhi Nu kabur
kenging angin lajeng Niu Lang saged manggihaken busana kalawau Niu Lang kaliyan Zhi Nu
sami-sami tresna lajeng nedya palakrama.Wonten versi sanes bilih Niu Lang naming nyobi
mendhet salah satunggal busana,ananging nalika ingkang kagungan busana inggih menika Zhi
Nu muwun lajeng Niu Lang mboten mentala lajeng busana dipunkonduraken.Niu
Lang.Amargi piyambakan Niu Lang mitulungi Zhi Nu kanthi nyipeng wonten griyanipun Niu
Lang.Lajeng kekalihipun mratelaaken raos tresna lajeng palakrami.Ananging Zhi Nu wonten
ing khayangan nggadhahi tugas nenun mega werni-werni.Amargi Kaisar Giok mangertosi Zhi
Nu nerak paugeran para dewa inggih menika palakrami kaliyan manungsa limrah.Saengga
Kaisar Giok nedya misahaken Zhi kaliyan Niu Dipunbiyantu kaliyan lembunipun ingkang
sejatosipun malihanipun dewa,Niu ngoyak garwanipun inggih menika Zhi,ananging mboten
kanyana-nyana ing madyaning lampah Niu kapisahaken dening samudra ageng.Niu mboten
Wulangan Klas XI Genap
saged nyebrang samudra salajengipun para peksi rumaos trenyuh ningali lelampahan menika
salajengipun damel gugusan memper kreteg ingkang saged dipunangge nyebrang.Kasetyan
sarta katulusan Niu andamel para dewa trenyuh saengga marengaken Niu kepanggih Zhi
pendhak tanggal pitu wulan pitu ing saben taunipun ing penanggalan Cina,Zhi saged
kepanggih Niu. Wonten versi malih sasampunipun palakrami sarta anggadhahi putra kalih Zhi
mboten senggaja manggihi busananipun ingkang rumiyin nate dipundhusta Niu.Amargi Zhi
kangen kaliyan kaluwarganipun ing khayangan Zhi kondur makayangan.Ananging Kaisar
Giok tanggap sasmita sigra damel samudra ageng ingkang saged misahaken Zhi kaliyan
Niu.Zhi mboten saged wangsul ing bumi.Niu naming saged ningali Zhi saking katebihan
nalika Zhi nembe ngronce mega-mega.Amargi para peksi mesakaken dhumateng Niu saengga
pendhak tanggal pitu wulan pitu saben taunipun para peksi damel gugusan memper kreteg
kangge margi Niu kepanggih Zhi. Tanggal pitu wulan pitu penanggalan Cina dipunpengeti
dados dinten Qi Xi.Para wiranem sami ndonga lajeng ngedalaken ketrampilanipun olah seni
supados pikantuk jodho ingkang sae.Kisah menika mujudaken gegambaran lintang Altair
(Niu Lang) sahan Vega (Zhi Nu) ingkang kapisah dening gugus bimasakti, ananging pendhak
telasing akhir musim panas lintang kekalihipun kepanggih kanthi dipunsranani dening lintang
Deneb saking rasi lintang Cygnus. Peksi-peksi ingkang sabiyantu Niu saha Zhi wonten ing
basa Inggris dipunsebat Magpie ing basa Jepang dipunsebut Kasasagi.
Jepang
Ing Jepang, kisah menika dipunsebat riyaya dinten kaping pitu utawi Tanabata. Ing riyaya
menika tiyang Jepang nyerat panyuwunan ing secuwil dluwang lajeng dipuncenthelaken
dhateng taneman deling.Sasampunipun ariyaya purna delingipun dipunbesmi utawi
dipunlarung ing lepen..
Alkisah Orihime utawi Shokujo, putri Kaisar Langit (Tenkou), saben dintenipun nyulam ing
pinggiring lepen khayangan (Amanogawa). Kain-kain rajutanipun saensu edi peni.Ananging
Orihime rumaos jeleh nindaaken pakaryan menika.Kaisar Tenkou manggihaken Orihime
kaliyan Pangon lembu namanipun Hikoboshi utawi Kengyuu, salajengipun Ori kaliyan Hiko
sami-sami tresna nedya palakrami.Kaisar Tenkou duka mriksani Ori kaliyan Hiko
nglirwaaken kuwajibanipun sakawit inggih menika nyulam kaliyan angon lembu.Lajeng lepen
dipundamel Kaisar Tenkou kangge misahaken Ori kaliyan Hiko.Ori saged kepanggih Hiko
pendhak dinten kaping pitu wulan kepitu saben taunipun.Amargi mboten saged nyebrang
kekalihipun dipuntulungi para peksi ingkang saged damel gugusan memper kreteg.Ananging
menawi dinten kalawau kaleres jawah,para peksi mboten saged biyantu damel gugusan
kreteg.Saengga kanthi kapeksa Ori kedah nengga setaun malih kangge kepanggih Hiko.Jawah
kalawau dipundamel Kaisar Tenkou kangge ngukum Ori kaliyan Hiko menawi kekalihipun
mboten nindaaken kuwajibanipun kanthi sae.
Mikeran manggihaken busana widadari ing kebonipun Mikeran. Tanabata, widadari ingkang
kecalan busananipun nyuwun priksa dhumateng Mikeran bab busananipun.Ananging Mikeran
tumindak Dora kanthi ndhelikaken busananipun Tanabata.Amargi kekalihipun sami-sami
tresna lajeng palakrami .Sasampunipun putra-putranipun sampun ageng,salah satunggal
putranipun Tanabata manggihaken busananipun Tanabata.Saengga Tanabata badhe minggah
makayangan amargi sampunkuciwa nate dipunapusi dening Mikeran.Salajengipun Tanabata
nggadhahi pamundhutan menawi Mikeran saged nganyam sewu pasang sepatu saking
dami,Tanabata badhe wangsul ing bumi.Ananging Mikeran mboten saged nganyam sewu
pasang sepatu saking dami.Saengga Tanabata kaliyan Mikeran naming saged kepanggih
pendhak tanggal pitu wulan pitu saben taunipun. Nalikanipun lintang Altair saha Vega sami –
sami pepanggihan.Cariyos punika nggadhahi irah-irahan Hagoromo.
Legenda sanes saking kitab Kojiki nyariosaken wonten abdi wanita nama Miko utawi
Tanabatatsume yang kedah nenun busananipun para dewa ing pinggir lepen,supados wonten
dewa ingkang kersa mundhut garwa piyambakipun,sanadyan naming sewengi kemawon
palakrami kaliyan dewa kalawau ananging lelabetan Miko saged andamel dhusunipun Miko
saged kalis saking bebendu.
Korea
Ing Korea wonten cariyos kanthi nama para paraganipun inggih menika Kyun-wo kaliyan
Chik-nyo utawi, Pangon kaliyan Penenun. Chik-nyo salah satunggalipun putri ingkang
manggen ing kraton sacelakipun lintang-lintang.Chik remen nenun kanthi sae.Ing sawijining
dinten Chik nenun kanthi pola pasuryanipun priya.Lajeng tiyang sepuhipun Chik ndhaupaken
Chik pikantuk Kyun.Chik kaliyan Kyun gesang bebrayan kanthi kebak kabagyan saengga
kekalihipun kesupen dhumateng kuwajibanipun inggih menika nenun kaliyan angen
lembu.Saengga alat tenun sami teyengen sarta lembu sami kapiran.Tiyang sepuhipun Chik
paring paukuman.Paukuman badhe dipunkendelaken manawi Chik kaliyan Kyun purun
nyambut damel kanthi sae.Saengga pendhak tanggal pitu wulan pitu saben taunipun Chik
nembe saged pinanggih Kyun.Chik kaliyan Kyun sami muwun amargi sungkawa badhe
kapisahaken luhipun ngantos damel bumi bena.Para kewan ing bumi sami kentir katerak bena
ageng.Para peksi lajeng sabiyantu supados Chik kaliyan Kyun pepanggihan pendhak
taunipun,kanthi damel gugusan memper kreteg.Nalika bibar pepanggihan bumi wonten jawah
rintik-rintik nggambaraken Kyun kaliyan Chik badhe pepisahan setaun malih nembe
kepanggih malih.
Eropa
Ing Eropa wonten cariyos Swan Maiden inggih menika nyariosaken pitu putri angsa ingkang
nembe lelumban wonten ing lepen.Pitu putri angsa kalawau mujudaken putri-putri raja
ingkang saged memba-memba memper angsa amargi kagungan jubah angsa.Wonten pemburu
ingkang ketarik dhumateng salah satunggal putri angsa ingkang nembe siram dhateng
lepen.Lajeng pemburu kalawau ndhusta salah satunggal jubahipun putri angsa.Putri angsa
kalawau lajeng palakrami kaliyan pemburu sarta nggadhahi putra.Ing sawijining dinten salah
satunggalipun putranipun putri angsa manggihaken jubah angsa kagunganipun ibunipun
inggih menika putri angsa.Putri angsa lajeng kesah ninggalaken pemburu kaliyan putra-
putranipun sarta maringi piweling menawi pemburu saged nyembadani panyuwunan putri
angsa.Putri angsa badhe wangsul manggihi pemburu garwanipun.Ananging pamundhutan
putri angsa mboten badhe saged dipunleksanani dening pemburu amargi pamundhutanipun
putri angsa sakalangkung awrat .Ananging amargi tresna sarta katulusanipun pemburu,putri
angsa saged kepanggih pemburu sanadyan kedah nglampahi pacoban ingkang awrat sanget.
Ing Italia, putrid angsa kalawau saged memba-memba dados peksi merpati mboten dados
angsa kados cariyos Swan Maiden.. Ing Swedia saha Jerman ugi wonten legenda Putri Angsa
kaliyan Pemburu ananging gunggungipun putri angsa naming tiga mboten pitu.
Ing Vietnam wonten cariyos ingkang nggadhahi kemiripan kaliyan cariyos Orihime kaliyan
Hikoboshi.inggih menika Nguu Lang dan Chuc Nu. Ing di Filipina ugi wonten cariyos kanthi
irah-irahan Seven Young Sky Women..
Sumber :
http://en.wikipedia.org/
http://id.wikipedia.org/
http://www.answers.com/topic/jade-emperor
http://www.advancedpoetx.com/ZHINUWEB/zhibeste7.html
Titik-titik ing ngandhap punika kaisenana kanthi milih wangsulan A,B,C,Dutawi E ingkang trep!
1. Wonten nagari pundi cariyos kanthi irah-irahan Seven Young Sky Women
inggih punika.........
A.cin
[*.;%ilipPin
[c; %kisTn\
[f;jp=u
E;Itli
2. Ing Swedia saha Jerman ugi wonten legenda Putri Angsa kaliyan
Pemburu ananging gunggungipun putri angsa inggih punika.........
A;pitu
[*;szi
[c;lim
[f;sewels\
E; tig
Basa Jawa Kelas X SMA/MA Semester 2
6
3.Wonten ing cariyos versi Jepang,nama Niu Lang kasebat Orihime sawijining putri Kaisar
langit asmanipun Ten Kou.Salajengipun nama peksi-peksi ingkang sabiyantu Orihime
inggih punika……
A.@ssgi
[*.;@ssmi
[c;@ssri
[f;@ssti
E; mgPi
4.Kisah menika mujudaken gegambaran lintang Altair (Niu Lang) saha (Zhi Nu) kagambaraken
dening lintang inggih punika……
A.[p+g
[*.;[%+g
[c; [%+n
[f;[p+r
E;[pp
5.Wonten ing tanggal pitu wulan pitu penanggalan Cina dipunpengeti dados upacara inggih
punika…….
A.@iki
[*.;@+ikii
[c;kki
[f;@=+k+
Basa Jawa Kelas X SMA/MA Semester 2
7
E; kik+
6. Wonten nagari pundi cariyos kanthi nama para paraganipun inggih menika Kyun-
wo kaliyan Chik-nyo utawi, Pangon kaliyan Penenun inggih punika……...
A.[@o[ry
[*.;Itlii
[c;jp=
[f;cin
E; p+i[ytNm\
7. Ing Nagari pundi wonten cariyos ingkang nggadhahi kemiripan kaliyan cariyos Orihime
kaliyan Hikoboshi.inggih menika Nguu Lang dan Chuc Nu inggih punika…..
A.[j/mn\
[*.;Itlii
[c;jp=
[f;cin
E; p+i[ytNm\
8. Ing Cina wonten upacara para wiranem sami ndonga lajeng ngedalaken ketrampilanipun
olah seni supados pikantuk jodho ingkang sae inggih punika…..
. A.t=glPitu
[*.;t=glTelu
[c;t=glLim
Basa Jawa Kelas X SMA/MA Semester 2
8
[f;t=glSz
E; t=glSijii
9. Lembu ingon-ingonipun Niu Lang ngujuk-ujuki Niu Lang supados ndhusta salah
satunggal busana kagunganipun salah satungaling widadari,tegesipun ndhusta inggih
punika…...
A.mLyu
*;nzis\
[c;luz
[f;mbu/
E:[vo[l=o
10. Kapisah dening gugus bimasakti, ananging pendhak telasing akhir musim panas
lintang kekalihipun kepanggih kanthi dipunsranani dening lintang Deneb saking rasi
lintang inggih punika…….
A.cigNus\
*;cikNus\
[c;cinNus\
[f; cgNus\
E:cgNs\
A. REMIDIAL
Teks Pawartos Radio “BAB SARWA-SARWI”
Basa Jawa Kelas X SMA/MA Semester 2
9
Pata miyarsa panjenengan mangertos bilih Elar nyamuk sadhetik obahipun kaping 1000 Wonten uler tanah ingkang panjangipun namung sapraselangkung inci.Wonten ingkang
panjangipun ngantos kaping 11.Uler lemah mboten gadhah paru-paru amargipiyambakipun ambegan liwat kulitipun.Sawetawis jinis uler tanah wonten ingkangnggadhahi jantung cacah 10.
Cleopatra ngetes keampuhanipun wisa kanthi nyoba wisa puniku dhumateng budhakipun Elizabeth I saking Inggris kagungan rok cacahipun 3000 iji Menawi es ing Antartika dados toya,toyanipun bakal ngelebi laut ingkang inggilipun 240
kaki,saha damel kelem seprasekawan donya puniki.Panjebar Semangat No.39 23 Sep 2000
Titik-titik ing ngandhap punika kaisenana kanthi milih wangsulan A,B,C,Dutawi E ingkang trep!
1. Tembung wisa sami tegesipun kaliyan tembung inggih punika…………a. obatb. jamuc. racund. dhaharane. unjukan
2. Tembung elar sami tegesipun kaliyan tembung inggih punika…………a. swiwib. wuluc. kulitd. kukue. capit
3. Tembung dasanamanipun lemah inggih punika…………a. Bantala,kisma,siti,kumarab. Bantala,kisma,siti,pratiwic. Bantala,bagaskara,pratiwid. Bantala,siti,pratiwi,driyae. Bantala,siti,giri,kisma
B. PENGAYAAN
Para pamirsa Teladan TV
Tiyang Jawi asring ngawonteni pengetan tanggap warsa kanthi petangan menawiyuswa jangkep wolung warsa sinebat windon.Ubarampe upacara windon utawiSewindunan inggih punika sekul tumpeng kanthi dipunparingi wolung tigangodhok,jenang abang (bubur ngangge gendhis jawi) kaliyan jenang putih (bubur
Basa Jawa Kelas X SMA/MA Semester 2
10
pethak.)Pengetan kedah dipuntindakaken sedinten utawi kalih dinten sasampunipundinten wiyosan ancasipun supados panjang yuswa.Menawi kakung ngawontenakenwiyosan kalih windu,lare wau kasebat jaka amargi swantenipun sampun ngagor-agori (swanten ageng).Menawi pengetan sekawan windu namanipun tumbuk alit(32 warsa),menawi wiyosan kaping 62 warsa namanipun tumbuk ageng.
Titik-titik ing ngandhap punika kaisenana kanthi milih wangsulan A,B,C,Dutawi E ingkang trep!
1. Ngengingi menapa temanipun teks pawartos Teladan TV ing nginggil punika.......
A. Tedhak Siten.B. Jumenengan.C. Bubak Kawah.D. Nyewu.E. Tanggap Warsa.
2. Ingkang mboten kalebet ubarampe ing upacara Windon inggih punika.........
A. Gule Menda.B. Jenang abang.C. Jenang Putih.D. Tigan Godhok.E. Sekul tumpeng.
3. Ingkang mboten kalebet nama upacara wonten ing tanggap warsanipun tiyang
Jawi inggih punika...........
A. Tumbuk Ageng.B. Kol-kolan.C. Tumbuk Alit.D. WindonE. Rong windonan.
4. Kenging punapa pengetan tanggap warsa ’’Windon’’limrahipun dipunlampahi
nglangkungi setunggal utawi kalih dinten tanggal miyosipun tiyang Jawi inggih
punika....
A. supados gesang mulya.B. supados enggal pikantuk jodho.C. supados panjang yuswa.D. supados awet enemE. supados wilujeng.
5. Punapa ingkang dipunwastani jenang abang punika......
A. Jenang kacampur gendhis pasir.B. Jenang kacampur santen.C. Jenang kacampur susu.D. Jenang saking tepung ketanE. Jenang kacampur gendhis Jawi.
Basa Jawa Kelas X SMA/MA Semester 2
Wulangan 2
Kompetensi Dasar : 6.1 Menceritakan dan m
media
6.1 Nyariosaken saha a
media.
Kethoprak wiwit bebukanipun awujud ded
ngawontenaken lelipur sinambi nabuh l
ndadari,kasebut GEJOG.Sasampunipun
tetembangan.Salajengipun wonten tambah
KETHOPRAK LESUNG.,kedadosan in
dipunwontenaken pagelaran kethoprak kant
Pagelaran Kethoprak kawiwitan ingkang res
KETHOPRAK WREKSOTOMO,dipunpa
sadaya priyayi kakung.Cariyos ingkang dip
Gendhini,Darma-Darmi lan sapanunggilipu
Wontening gegayutan kaliyan pagelaran
saged dipunbedaaken kados makatem inggih
1. Kotekan Lesung inggih menika w
ing tembe wingking dados pagelaran
2. Kethoprak Lesung Wiwitan inggih
saha cariyosipun bab panggesangani
3. Kethoprak Lesung inggih menika m
rakyat saha dipuniringi gamelan kad
4. Kethoprak Gamelan inggih menika
cariyos Panji kaliyan ageman “Mesi
11enanggapi s eni pertunjukan tradisional Jawa dari berbagai
nanggepi seni pertunjukan Jawa saking mawarni-warni
Kethoprak
olanan para priya wonten ing dhusun ingkang nembe
esung kanthi irama wonten ing wekdal purnama
punika mindhak dipunregengaken mawi
an kendhang,terbang kaliyan suling,pramila kasebat
g warsa 1887.Rikala warsa 1909 kawiwitan
hi jangkep.
mi wonten ing ngarsanipun masyarakat inggih menika
ndhegani dening Ki Wisangkoro,paraga kethoprak
ungelaraken inggih menika : Warsa-Warsi,Kendhana-
n.
“teater” para narapraja,pramila pagelaran kethoprak
menika:
iwit bukanipun kethorak kaliyan dados winih wonten
kethoprak.
menika Kotekan Lesung dipunjangkepi kaliyan beksan
pun para tani.
ujudaken pagelaran jangkep kanthi ngangge cariyos
osta kendhang,suling,terbang lan lesung.
sami kaliyan Kethoprak Lesung,dipunjangkepi kaliyan
ran” ( Baghdad )
Basa Jawa Kelas X SMA/MA Semester 2
12
5. Kethoprak Gamelan Pendhapa inggih menika cariyosipun ngemungaken cariyos babad
lajeng pagelaranipun wonten ing salebetipun pendhapa.
6. Kethoprak Panggung inggih menika pagelaran kethoprak wonten ing panggung kanthi
cariyos campuran kadosta cariyos rakyat,sejarah,babad ugi cariyos mendhet saking nagari
manca kadosta Sampek Eng Tay,Putri Johar Manik,lan sapanunggilipun.Busananipun
kethoprak nyelarasaken kaliyan busana para narapraja Jawi rikala rumiyin.Umpami Patih
Gajah Mada agemanipun rikala jaman Majapahit.Cariyos Baghdad agemanipun kasebat
Mesiran inggih menika ngagem kain sutra.Ingkang dados cirri wancinipun kehoprak inggih
tembang,dialog,monolog,waranggana saha gamelan (
kendhang,saron,kethuk,kenong,kempul,gong bumbung , gong kemada saha keprak.
Jathilan
Jathilan punika beksan rakyat ingkang sacral amargi kangge ngaturi roh kuda.Roh kuda
dipunanggep saged njagi katentreman.Ananging sakmenika Jathilan dipunpentasaken minangka
beksan panglipur ing pahargyan supitan,resepsi manten lansapanunggilipun.
Beksan dipupentasaken dening enem tiyang kanthi pasangan.Paraganipun inggih menika
prajurit,buta,Anoman,Barongan saha Penthul.Busananipun wonten kalih jinisipun inggih menika
busana asli utawi realis kadosta celana sadhengkul,jarik batik,kaos lengen
panjang,stagen,srempang,sampur,iket,sumping saha kacatingal cemeng.Busana lelakonan utawi
nonrealis inggih menika ngagen mustakanipun Panji ing cariyos Panji utawi mustakanipun paraga
wayang wong lansapanunggilipun.
Instrumen Jathilan inggih menika kendhang,saron,gong,boning,slompret saha ketipung.Pagelaran
Jathilan kaperang tiga inggih menika:
1. Sesi Perang.inggih menika prajurit ingkang nembe gladhen perang.
2. Sesi Lawakan inggih menika prajurit sami kendel ngaso anggenipun beksan.Lajeng medal
juru panglipur inggih menika naga,penthul,celeng,tembem,pecet,jeber
lansapanunggilipun.
3. Sesi Trance inggih menika prajurit ingkang sesi sesi perang sampun purna anggenipun
ngaso lajeng sami kesurupan roh kuda saengga sami polah ingkang mboten
Basa Jawa Kelas X SMA/MA Semester 2
13
kantenan.Prajurit wau ugi saged nyrumbat klapa ngangge waja,ngremus mawa
lansapanunggilipun.
Titik-titik ing ngandhap punika kaisenana kanthi milih wangsulan A,B,C,Dutawi E ingkang trep!
1. Saking nagari pundi cariyos kethoprak kanthi irah-irahan Sam Pek Eng Tay inggih
menika.........
A.cin
[*.;%ilipPin
[c; %kisTn\
[f;jp=u
E;qailn\
2. Inggih menika mujudaken pagelaran jangkep kanthi ngangge cariyos rakyat saha
dipuniringi gamelan kadosta kendhang,suling,terbang lan lesung.Kalebet kethoprak inggih
menika…
A;&e[jog\
[*;%=gu=
[c;%enDp
[f;gmelLn\
E;Xsu=
3. Inggih menika pagelaran kethoprak wonten ing panggung kanthi cariyos campuran
kadosta cariyos rakyat,sejarah,babad ugi cariyos mendhet saking nagari manca kadosta
Sampek Eng Tay,Putri Johar Manik,lan sapanunggilipun.Kalebet kethoprak inggih menika…
A;&e[jog\
Basa Jawa Kelas X SMA/MA Semester 2
14
[*;%=gu=
[c;%enDp
[f;gmelLn\
E;gmelLnPenDp
4. Inggih menika cariyosipun ngemungaken cariyos babad lajeng pagelaranipun wonten
ing salebetipun pendhapa.Kalebet kethoprak inggih menika…
A;Xsu=wiwitTn\
[*;%=gu=
[c;%enDp
[f;gmelLnPenDp
E;Xsu=
5. Inggih menika wiwit bukanipun kethorak kaliyan dados winih wonten ing tembe
wingking dados pagelaran kethoprak.Kalebet kethoprak inggih menika…
A;Xsu=wiwitTn\
[*;[@o[tkKnLesu==
[c;%enDp
[f;gmelLnPenDp
E;%=gu==
B. REMIDIAL
Titik-titik ing ngandhap punika kaisenana kanthi milih wangsulan A,B,C,Dutawi E ingkang trep!
Basa Jawa Kelas X SMA/MA Semester 2
15
1. Inggih menika Kotekan Lesung dipunjangkepi kaliyan beksan saha cariyosipun bab
panggesanganipun para tani.Kalebet kethoprak inggih menika…
A;Xsu=wiwitTn\
[*;%=gu=
[c;%enDp
[f;gmelLnPenDp
E;Xsu=
2. Inggih menika sami kaliyan Kethoprak Lesung,dipunjangkepi kaliyan cariyos Panji kaliyan
ageman “Mesiran” ( Baghdad ).Kalebet kethoprak inggih menika…
A;&e[jog\
[*;%=gu=
[c;%enDp
[f;gmelLn\
E;Xsu=
3. Pagelaran Kethoprak kawiwitan ingkang resmi wonten ing ngarsanipun masyarakat inggih
menika KETHOPRAK WREKSOTOMO,dipunpandhegani dening inggih menika…
A.@iwisNuAfi
[*.;@iwis=kr
Basa Jawa Kelas X SMA/MA Semester 2
16
[c;@iwis=genii
[f;@iwis=sua/fi+
E; @iwis=sy
4. Kethoprak wiwit bebukanipun awujud dedolanan para priya wonten ing dhusun ingkang
nembe ngawontenaken lelipur sinambi nabuh lesung kanthi irama wonten ing wekdal purnama
ndadari.Dipunsebat inggih menika
A;&e[jog\
[*;%=gu=
[c;%enDp
[f;gmelLn\
E;gmelLnPenDp
5. Ingkang dados ciri wancinipun kehoprak inggih tembang,dialog,monolog,waranggana saha
gamelan kendhang,kethuk,kenong,kempul,gong bumbung , gong kemada saha keprak,sarta
inggih menika…
. A.$[ron\
[*.;femu=
[c;ktipu=
[f;sLenQem\
E; g=mB=
6. Ingkang mboten kalebet ciri-ciri seni pertunjukan Jathilan inggih punika.......
Basa Jawa Kelas X SMA/MA Semester 2
17
A. busana realis.B. busana non realis.C. pecut.D. Dhadhak merak.E. pawang.
7. Ingkang mboten kalebet ciri-ciri seni pertunjukan Kethoprak Lesung inggih punika.........
A. ndadi.B. alu.C. lesung.D. Lakon pademangan.E. Lakon Darma-darmi
8. Ingkang mboten kalebet ciri-ciri seni pertunjukan Kethoprak Gamelan inggih punika...........
A. dhalang.B. dekorasi.C. Busana non realis.D. Naskah skenarioE. Lakon babad.
9. Ingkang mboten kalebet ciri-ciri seni pertunjukan Reog inggih punika....
A. pengiring.B. Dhadhak merak.C. Busana realis.D. Kaca tingal cemengE. Asli Ponorogo.
10. Ingkang mboten kalebet ciri-ciri seni pertunjukan Jathilan inggih punika.......
A. busana realis.B. busana non realis.C. pecut.D. Dhadhak merak.E. pawang.
DODOL DHAWET
Salah satunggalipun adicara nalika tiyang Jawi ngayahi gadhah damel mantu, inggih punika
dodol dhawet. Dodol dhawet dados salah satunggalipun rerangken budaya kang kedah
dipunlampahi. Mliginipun ing pihak penganten putri saderengipun tumapak ing adicara panggih.
Punapa tegesipun makna ingkang sinengker ing upacara dodolan dhawet puniku, mbok
menawi dereng kathah ingkang mangertosi. Miturut pangertosan ingkang sampun sumebar,
Basa Jawa Kelas X SMA/MA Semester 2
18
adicara dodol dhawet kanthi arta kreweng minangka gegambaran ingkang kagungan kersa gadhah
mantu mbage raos bingah dhumateng tiyang sanes. Kanthi kasegeran dhawet ingkang dipunsade
ing madyaning raina/siyang wancinipun tiyang ngelak damel seger dhumateng para tamu tanpa
pamrih punapa-punapa. Raos legawa wau dipungambar ngagem arta kreweng.
Wondene raos manisipun juruh ingkang dipundamel saking gendhis Jawi nggambaraken
kautaman, amargi raos legi
minangka pokokipun tiyang bebrayan. Semanten ugi santen saking parutan klapa ingkang
raosipun gurih mengku kekajengan mugi-mugi ing bebrayan punika tansah gadhah daya lan
mahanani kangge bebrayan agung.
C. PENGAYAAN
Titik-titik ing ngandhap punika kaisenana kanthi milih wangsulan A,B,C,Dutawi E ingkang trep!
1. Teks siaran pawartos Basa Jawi ing nginggil kapethik saking kalawarti punapa?
A. Jaya BayaB. Panjebar SemangatC. SempulurD. Djaka LodangE. Damar Jati.
2. Punapa tegesipun arta kreweng miturut teks ing nginggil punika?A. Arta recehanB. Arta saking dluwangC. Arta saking pecahan gendhengD. Arta saking pecahan kacaE. Arta saking lemah ingkang dicithak bunder.
3. Ingkang mboten kalebet ubarampe adicara “Dodol Dhawet” kanthi paugeran wonten ing teksing ngggil punika punapa?
A. Arta KrewengB. Pisang RajaC. SantenD. JuruhE. Gendhis Jawi.
Basa Jawa Kelas X SMA/MA Semester 2
19
4. Punapa tegesipun raos legawa miturut teks ing nginggil punika?A. Raos bingahB. Raos bombongC. Raos ngelakD. Raos syukurE. Raos ikhlas.
5. Punapa tegesipun juruh ingkang kadamel saking Gendhis Jawi miturut teks ing nginggilpunika?
A. Kautaman utawi pokokB. kabecikanC. PatuladhanD. PaugeranE. Pasedherekan.
Ko
m
A.
su
m
su
Ga
M
B.
Basa Jawa Kelas X SMA/
mpetensi Dasar : 7.1 Me
7.1 Ne
acapat.
PANGERTOSAN BAB L
Ing donyaning Seni Mu
1. Jinis musik Diatonis
Ingkang pinanggih ing
2. Jinis musik Pentatonis
Ingkang pinanggih in
Kethuk-Kenong, Kemp
Samber-rapetipun Lara
wantening tetiyang ingkang
usik Pentatonis, tetiyang
wantenipun kaliyan laras ala
Tembang Macapat bak
melan, wondene kala mang
acapat kanthi laras dhasar D
LARAS
Ing musik pentatonis utaw
1. Laras Slendro
Gamelan Laras Slendro T
punika:
Angka
6 Enem ageng
1 Barang = Si
2 Jangga (gulu
3 Dhadha (ten
5 Lima ageng
MA Semester 2
20
lagukan dan menganalisis struktur tembang macapat
mbangaken sarta saged nganalisis struktur tembang
ARAS
sik, laras (interval) wonten warni kalih inggih punika:
alat musik: Keyboard, Piano, Guitar lsp
g alat musik Gamelan Jawa kadosta: Saron, Bonang,
ul/ Gong, Penembung (Slenthem), Gender lsp.
s ingkang pinanggih ing alat musik kaliyan Vokal utawi
“menyanyi” ing musik Diatonis utawi “nembang” ing
wau kedah saged nglarasaken utawi njumbuhaken
t musik utawi Gamelan, sampun ngantos fals utawi blero.
enipun ngginakaken laras dhasar musik Pentatonis utawi
sanipun ing Langgam Jawi utawi Campursari wonten Bawa
iatonis, punika kalebet “ngruda peksa” ing bab laras.
i Gamelan Jawa Laras kaperang dados kalih inggih punika:
itilaras saha urut-urutanipun laras ing Instrumen Gender inggih
Katrangan Kawaos
/ andhap Nem
ji ageng/ andhap Ji
) = Loro ageng/ andhap Ro
gah) = Telu ageng/ andhap Lu
/ andhap = Lima Ma
Wulangan 3
Basa Jawa Kelas X SMA/MA Semester 2
21
6 Enem ageng/ andhap = Enem Nem
1 Barang = Siji tengahan Ji
2 Jangga = (gulu) = Loro tengahan Ro
3 Dhadha (tengah) = Telu tengahan Lu
5 Lima tengahan = Lima Ma
6 Enem tengahan = Enem Nem
1 Barang = Siji alit (inggil) Ji
2 Jangga = Loro alit (inggil) Ro
3 Dhadha = Telu alit (inggil) Lu
Tengahan Alit
(Andhap) (Inggil)
Gambar (B) Pelog Barang Gambar Gender Laras Slendro
6 1 2 3 5 6 1 2 3 5 6 1 2 3
Ageng Tengahan Alit
(Andhap) (Inggil)
2. Laras Pelog
Gamelan Laras Pelog kaperang dados kalih inggih punika:
a. Laras Pelog Bem (Laras Lima lan Pelog Nem)
b. Laras Pelog Barang
Cara nabuhipun ing Instrumen Saron utawi Slenthem, yen laras Pelog Bem
wilahan Pelog Barang boten katabuh, dene yen nabuh laras Pelog Barang
wilahan ingkang Pelog Bem boten dipuntabuh.
Gambar Saron/ Slenthem Laras Pelog
6 1 2 3 4 5 6 7
Namaning Titilaras Pelog saha Pamaosipun
Angka Katrangan Kawaos
1 Bem = Siji Ji
2 Jangga (gulu) = Loro Ro
Basa Jawa Kelas X SMA/MA Semester 2
22
3 Dhadha (tengah) = Telu Lu
4 Pelog = Papat Pat
5 Lima = Lima Ma
6 Enem = Enem Nem
7 Pitu = Pitu Pi
Titilaras saha urut-urutaning laras ing Instrumen Gender
Gambar (A) Pelog Bem
1 2 3 5 6 1 2 3 5 6 1 2 3
Ageng
6 7 2 3 5 6 7 2 3 5 6 7 2 3
Ageng Tengahan Alit
(Andhap) (Inggil)
Katrangan: Wonten ing Instrumen Gender Pelog Bem menapa dene Pelog
Barang kalih-kalihipun boten wonten wilahan 4 utawi Pelog
C. PANGERTOSAN BAB PATHET
Ingkang kawastanan “pathet” inggih punika watesaning suwanten (laras) utawi
tibaning suwanten (ambitus) wiwit saking laras ingkang andhap dumugi ingkang inggil
piyambak. Ing gamelan Laras Slendro wonten tiga inggih punika:
1. Pathet Nem
2. Pathet Sanga
3. Pathet Manyura
Wondene ing gamelan Laras Pelog ugi kaperang dados tiga inggih punika:
1. Pathet/ Pelog Lima
2. Pathet/ Pelog Enem
3. Pathet Barang
Cakepan (syair/ lirik) ing Sekar punika ngewrat pitedah sae inggih punika:
Mila kedah makaten wajibing tiyang gesang punika, menawi dereng kasembadan
gesang ingkang sekeca namung kedah narimah, nanging ugi kanthi pambudidaya lan
Basa Jawa Kelas X SMA/MA Semester 2
23
ndedonga. Samanten ugi boten kenging kabesturon utawi lirwa. Sagedipun kalampahan
srana pambudidaya/ usaha. Sadaya tindak-tanduk sageda mranani tiyang sanes. Sabarang
tumindak kedah katata amrih prayoga. Tiyang gesang kedah saged “nut ing jaman
kalakone” wiwit lair dumugi wekdal sapunika kanthi boten nilar dugi prayogi.
2. Sekar Sinom “WENIKENYA”
(Laras Pelog Pathet Nem)
1 2 2 2 . 2 2 . 2 1 2 . 3 . 0
Sa- mang- sa- ne pa- sa- mu- wan
1 1 1 1 . 2 3 1 . 2 1 6 . 5 . 0
Me- ma- ngun mar- ta mar- ta- ni
1 2 3 . 2 1 6 5 . 5 6 . 5 3 2 . 1 . 0
Si- nam- bi ing sa- ben mang- sa
6 1 1 1 1 1 . 2 3 1 . 2 . 1 6 . 0
Ka- la ka- la- ne a- se- pi
1 2 2 2 . 2 2 1 2 . 3 . 0
Le- la- na te- ki te- ki
1 1 1 1 1 1 1 . 2 3 2 . 0
Ngga- yuh ge- yong- an- ing ka- yun
3 5 5 5 5 6 . 5 3 2 . 1 . 0
Ka- yung- yun e- ning- ing tyas
6 1 1 1 1 1 2 3 1 . 2 . 1 6 .0
Sa- ni- tya sa- pi- nrih- a- tin
2 3 3 3 . 2 2 2 2 2 2 3 1 6 1 2 . 0
Pu- guh pang- gah ce- gah dha- har la- wan nen- dra
Kapethik saking serat Wedhatama
Udani
Cakepan Sekar Sinom punika isi piwucal ingkang sae mliginipun tumrap para
pangarsa pangembating praja, supados anuladha lekasing Kanjeng Panembahan Senapati,
ingkang tansah mbudidaya amrih kerta raharjaning negari lan kawula.
Panjenenganipun asring nilar praja tindak cangkrama ing papan asepi saperlu
manengku puja semadi nggemblengaken Cipta-Rasa-Karsa, meminta sihing Gusti
Ingkang Kuwaos amrih katentremaning Praja lan Kawula. Kanthi makaten
Pamjenenganipun tansah sesirik angirangi dhahar lan sare.
3. Sekar Dhandhanggula “BANJET”
Basa Jawa Kelas X SMA/MA Semester 2
24
(Laras Pelog Pathet Barang)
3 5 6 7. 7 7 7 7 7 6 7 2 . 3 . 2 7. 6 5 .0
Sas- mi- ta- ning a- u- rip pu- ni- ki
3 5 6 7 . 6 5 7 6 5. 6 5 3 . 2 . 0
Ma- pan e- wuh yen du- rung we- ruh- a
2 3 5 2 3 5 6 7 6 . 7. 6 . 5 . 0
Pan ju- me- neng ing u- rip- e
7 2 2 2 2 2 3 5 .0
A- keh kang nga- ku a- ku
7 6 5 . 6 5 3 . 2 2 3 5 6 7 2 7 2 . 3 . 2 . 7 .
0
Pa- ngra- sa- ne sam- pun u- da- ni
7 7 7 7 7 7 . 6 7 2 3 2 7 . 6 . 5 . 0
Tur du- rung wruh ing ra- sa
2 2 3 5 6 . 7 2 7 2 . 3 . 2 . 7 . 0
Ra- sa kang sa- tu- hu
2 3 5 2 3 5 6 7 5 . 0
Ra- sa- ne ra- sa pu- ni- ka
3 2 1 2 . 2 2 2 2 3 4 . 32 3 . 0
U- pa- ya- nen da- ra- pon sam- pur- na u- gi
7 2 2 2 3 2 7 . 7 . 6 7 . 7 . 0
Ing ka- hu- rip- an- i- ra
Kapethik saking serta Wulangreh, anggitanipun Sri
Pakubuwana IV
Pratelan
Menawi kagatosaken cakepan ing sekar macapat punika cetha sanget bedanipun
yen katanding kaliyan lagu-lagu Langgam, Campursari lan lagu Indonesia Pop lsp.
Tembang macapat kathah-kathahipun ngewrat pitutur utami, yen lagu Langgam,
Campursari lan Lagu Pop Syair/ Lirik isi bab katresnan, prenesan lan gegujengan.
Cakepan ing Sekar Dhandhanggula Banjet punika ngewrat pitutur ingkang utami,
inggih punika: tiyang gesang badhe ewuhaya ing pambudi yen dereng nyumerepi jejering
gesang. Wekdal punika kathah tiyang ingkang sok mangertos, kuminter, lan kumawasa.
Sadaya wau titikanipun tetiyang ingkang kirang olah raos-pangraos. Pramila raos-
pangraos kedah dipungegulang kanthi sampurna ing sauruting gesangipun.
1. Dipunterangaken isinipun Macapat Sinom ing ngandhap menika!..
Kinanthi
Basa Jawa Kelas X SMA/MA Semester 2
25
Siji-siji yen nyurtanah
Telu-telu telung ari
Pitu-loro mitung dina
Lima-lima matang desi
Loro-lima nyatusi
Wilujengan nyewu ari
Enem-lima cara lampah pangetangnya
A. REMIDIAL
1. Dipunterangaken isinipun Macapat Dhandhanggula ing ngandhap menika!..
Dhandhanggula
Lamun ngudi gesang kang utami,
Angon ulat klawan angon ilat,
Den udi murih becike,
Ugi ngen angenipun
Manah suci jujuring ati
Jumbuh lair batinnya
Aywa sasar-susur,
Yen ngendika dipun laras,
Kedah leres tur jumbuh lair lan batin,
Temen tinemu mulya
(Kapethik JL 09-08-2008)
B. PENGAYAAN
1. Sekar Macapat Dhandhanggula ing nginggil punika dipunripta kanthi ngemot
rerengganing basa punapa kemawon?
A. Purwakanthi sastra,swara,basa,entar,plutan.
B. Sanepa,purwakanthi basa.
C. Entar.
D. Entar,dwilingga salin swara,purwakanthi sastra,basa,entar,plutan.
E. Dwilingga,dasanama,entar,plutan,purwakanthi swara.
Sekar Macapat Sinom
Sekar sinom ginupita,
dadya peling kita sami,
Basa Jawa Kelas X SMA/MA Semester 2
26
Setu Wage ri samana
tanggal pitulikur Mei,
kalih ewu nem warsi
kanci ngancik bangun esuk,
lindhu gung nrajang mbuncang,
reh Ngayogyakarta nagri,
miwah nyrambah ing laladan Jawa Tengah.
Kapethik saking Djaka Lodang
2. Sekar Macapat Sinom ing nginggil punika suraosipun ngengingi inggih menika….
A. Lelampahan rikala redi Merapi njebluk
B. Cariyos ngengingi pagebluk wabah flu burung
C. Lelampahan nalikanipun lindhu ageng ing Jawa Tengah
D. Lelampahanipun nalikanipun laladan Ngayogyakarta badhe katerak Tsunami ing
27 Mei 2006
E. Lelampahan ingkang nggambaraken nalikanipun dumuginipun lindhu ageng ing
Ngayogyakarta saha Jawa Tengah
Sekar Macapat Dhandhanggula
Dhandhanggula resep watakneki
Pangkur sereng Sinom renyah grapyak,
Maskumambang panlangsane,
Sembrana watakipun,
pun Pocung ingkang andarbeni,
Megatruh nglangut rasa,
Durma galakipun,
dene Mijil prihatinnya,
Gambuh genah Kinanthi ing seneng asih,
Asmarandana tresna.
(Kapethik saking Djaka Lodang)
3. Sekar Macapat Dhandhanggula ing nginggil punika suraosipun ngengingi
A. nama-nama sekar macapat
B. jinisipun sekar macapat.
C. watakipun sekar macapat
D. mupangatipun sekar macapat
E. urut-urutanipun sekar macapat
4. Ingkang mboten kalebet watakipun sekar macapat inggih punika….
A. Dhandhanggula wonten 10 guru gatra
Basa Jawa Kelas X SMA/MA Semester 2
27
B. Dhandhangula resep watakipun
C. Kinanthi remen asih
D. Pocung sembrana watakipun
E. Mijil prihatin
Dhandhanggula
Lamun ngudi gesang kang utami,
Angon ulat klawan angon ilat,
Den udi murih becike,
Ugi ngen angenipun
Manah suci jujuring ati
Jumbuh lair batinnya
Aywa sasar-susur,
Yen ngendika dipun laras,
Kedah leres tur jumbuh lair lan batin,
Temen tinemu mulya
(Kapethik JL 09-08-2008)
5. Sekar Macapat Dhandhanggula ing nginggil punika dipunripta kanthi ngemot
rerengganing basa punapa kemawon?
A. Purwakanthi sastra,swara,basa,entar,plutan.
B. Sanepa,purwakanthi basa.
C. Entar.
D. Entar,dwilingga salin swara,purwakanthi sastra,basa,entar,plutan.
E. Dwilingga,dasanama,entar,plutan,purwakanthi swara.
Sinom
Mangkya darajat ingpraja
kawuryan wus sunya ruri
rurah pangrehing ukara
karana tanpa palupi
Atilar silastuti
Sujana sarjana kelu
Kalulun kala tida
Tidhem tandhaning dumadi
Ardayengrat dene karoban rubeda
6. Sekar Macapat Sinom ing nginggil punika dipunripta kanthi ngemot rerengganing
basa punapa kemawon?
Basa Jawa Kelas X SMA/MA Semester 2
28
A. Purwakanthi sastra,swara,basa,garba,plutan,sandiasma.
B. Sanepa,purwakanthi basa,sandiasma.
C. Entar,dwilingga,garba,plutan.
D. Entar,dwilingga salin swara,purwakanthi sastra,basa,entar,plutan.
E. Dwilingga,dasanama,entar,plutan,purwakanthi swara.
7. Ingkang mboten kalebet rerenggan utawi kaendahan tembang wonten ing cipta tembang
Megatruh ing nginggil inggih punika.....
A. Kerata basa
B. Kawi 95%
C. Sandiasma
D. Garba
E. Plutan.
8. Andina-dina tumimbul, purbaning kahanan jati, tuhu haining tyas utama, mamardi
murtining ati, tutumanen dimentuman, kataman sarjuningsih,ingkang mboten kalebet
rerengganing basa inggih punika……
A. Purwakanthi Basa.
B. Dwi Lingga.
C. Purwakanthi Sastra
D. Garba.
E. Purwakanthi Swara.
9. Kaesthi, waskita musteking bumi. Bumi gung agung jumurung, mring samulkiningrat
Jawi, winantua gung agungan marang Hyang murbeng diri, raras ingkang rerasik,
sanetyasa sakayune, kayomana ing sakuyun.Ingkang kalebet rerengganing basa
inggih punika…….
A. Entar
B. Garba
C. Purwakanthi Sastra.
D. Purwakanthi Basa.
E. Purwakanthi Swara.
Pangkur
Kawastanan Jaman Edan
Kathah Jalma Nglampahi Sungsang Balik
Kataman Ing Kala Bendu
Para Hambek Sarjana Katur Kasingkur
Hardaning Angkara Murka
Mustaka Candhaning Ati
10. Punapa suraosipun utawi isi sekar macapat Pangkur ing seratan nginggil punika…...
A. Jangka utawi ramalan ngengingi jaman edan,kathah tiyang ingkang tumindak
nalisir saking bebener,angkara murka,mboten jujur,kejem dhateng
sesaminipun.
Basa Jawa Kelas X SMA/MA Semester 2
29
B. Ngengingi jaman ing Kala Bendu,kathah tiyang ingkang nengenaken
tumindak deksura lan ngangsa bandha.
C. Ngengingi panggesangannipun para pemimpin ingkang sami nindaaken
tumindak ingkang mboten sae kadosta korupsi.
D. Jangka ngengingi jaman ingkang kathah bencana alam utawi pagebluk.
E. Jangka ngengingi jaman ingkang risak amargi bangsa-bangsa samiperang.
Dhandhanggula ( Serat Witaradya)
Rarasing kang sekar sarkara mrih
Den aksama dening sang sudyarsa,
Ngawikani wengkuning reh,
Beraweng para ratu,
Ilanga kang sesangker sarik,
Rongas westhining angga,
Gagating tyas antuk,
Wartaning kang parotama,
Sinawung tengran sembah trus sukaning budi,
Tataning kang carita
11. Dipunanalisis tembung-tembung endah ingkang wonten ing Serat Witaradya ing
nginggil
A. Dasanama,garba,purwakanthi sastra lan entar.
B. Sandiasma,garba,purwakanthi basa , purwakanthi sastra lan purwakanthi swara..
C. Sandiasma,garba,purwakanthi sastra lan rura basa.
D. Sandiasma,garba,purwakanthi sastra lan kerata basa.
E. Dasanama,garba,purwakanthi sastra lan camboran.
(Sinom) Serat Witaradya
Sageda sabar santosa,mati sajroning aurip,
kalis ing reh haruhara,murka angkara sumingkirtarlen meleng malatsih,sumaruna anarawung,
badharing sapudhendha,antuk mayar sawatawis,
borong angga sawarga mesi martaya
12. Sandiasma inggih punika nama sawijining pengripta ingkang dipunlebetaken dados
sesinglon(rahasia) utawi nama tiyang ingkang dipunpendhet dening pangripta wonten
ing seratan tembangipun.Ginanipun kangge titikan sinten ingkang ngripta utawi
Basa Jawa Kelas X SMA/MA Semester 2
30
kangge nambahi endahipun tembangipun.Punapa sandiasma tembang Megatruh ing
nginggil..
A. YosodipuroB. MangkunagaraC. Rongga WarsitaD. Rangga WarsitaE. Brata Kesawa.
Kinanthi
Padha gulangen ing kalbu
ing sasmita amrih lantip
aja pijer mangan nendra
ing kaprawiran den kaesthi
pesunen sariranira
sudanen dhahar lan guling
Kapethik saking Serat Wulang Reh Mangkunagara IV
13. Punapa suraosipun utawi isi sekar macapat Pangkur ing seratan nginggil punika…...
A. Gesang kanthi prasaja,laku prihatin,mboten ngumbar hawa nepsu angkara
murka supados dados tiyang ingkang asipat prawira, alus lan becik budi
pekertinipun
B. Gesang menika mboten namung nengenaken dhahar eca,sare,suka
parisuka nanging tiyang menika kedah nggadhahi sipat prawira,asring caos
tetulung dhateng sesami.
C. Gesang menika mboten namung kabungahan kemawon ingkang
dipunadhepi nanging kadangkala inggih manggihi sungkawa ingkang
saged damel manah kita tetep eling marang Gusti.
D. Gesang menika kedah rekaos,tirakat,nyingkiri hawa nepsu supados
pikantuk ganjaran saking Gusti
E. Gesang menika namung mampir ngombe sampun mangke tembe
wingkingipun panjenengan rumaos kuciwa amargi mboten nate nindaaken
prihatin.
DhandhanggulaLamun ngudi gesang kang utami,Angon ulat klawan angon ilat,
Den udi murih becike,Ugi ngen angenipun
Manah suci jujuring atiJumbuh lair batinnyaAywa sasar-susur,
Yen ngendika dipun laras,Kedah leres tur jumbuh lair lan batin,
Temen tinemu mulya(Kapethik JL 09-08-2008)
Basa Jawa Kelas X SMA/MA Semester 2
31
14. Tembung ”kang” nggadhahi rerengganing basa inggih punika...
A. Purwakanthi sastraB. plutanC. entarD. sanepa.E. keratabasa
15. ”Angon ulat klawan angon ilat” nggadhahi rerengganing basa inggih punika...
A. dwilinggaB. dasanamaC. entarD. sanepa.E. keratabasa
A. Dipunanalisis Sekar Macapat ing ngandhap punika babagan tema,basa
Kawi,rerenggan/kaendahan tembang,paugeran/aturan tembang.
Dhandhanggula.
Dora goroh ture werdineki
Sembada temen tuhu perentah
Sun kabranang nepsu ture
Cidra si Dora iku
Nulya Prabu Jaka angganggit
Anggit pinurwa warna
Sastra kalih puluh
Kinarya warga lelima
Wit Ha-na-ca-ra-ka sak warganeki
Pindho Da-ta-sa-wala
Dhandhanggula.
Yeku sawarga ping tiganeki
Pa-dha-ja-ya-nya ku suwarganya
Ma-ga-ba-tha-nga ping pate
Iku sawarganipun
Anglelima sawarganeki
Ran sastra sarimbangan
Iku milanipun
Awit ana sastra Jawa
Wit sinungan sandhangan sawiji-wiji
Weneh-weneh ungelnya
Tema:Sejarahipun Dentawyanjana(Aksara Jawa)
Kom
”R
sigr
Das
yud
Basa Jawa Kelas X SMA
petensi Dasar : 7.2 M
7.2 Sa
ama lan Sinta boyong men
a nilar nagari,ngumbara m
amuka.Rama kanthi pitul
a ing Alengka.
Patih Suwanda inggih Bam
Prabu Arjunasasrabahu in
kasil muter Taman Sriwed
Citrawati.Patih Suwanda
ngestoaken dhawuh ratu u
kaliyan keng rayi inggih p
rayinipun piyambak.
a) Dipunpadosi ajaran
SINTA”
b) Dipunpadosi ajaran
SUWANDA”
c) Dipujangkepi cariyo
d) Dipujangkepi cariyo
/MA Semester 2
32
emahami ajaran moral dari cerita wayang
ged paham ajaran moral saking cariyos wayang
RAMA LAN SINTA
yang Ayodya ing negarane Prabu Dasarata.Rama lan Sinta
enyang alas,didherekake Lasmana.Ing wana Sinta kacidra
ungan Sugriwa saka Guwakiskendha sarta Anoman nglurug
PATIH SUWANDA
bang Sumantri dipunwinisuda minangka patih dening
g Maespati,awit lelabuhan Risang patih ingkang sampun
ari minangka pamundhutan sang prameswari Dewi
minangka jejering Patih kang sekti Mandraguna,sarta setya
gi siaga nglabuhi bumi Maespati.Sanadyan kedah pisah
un Sukrasana,awit netepi jejibahan kinen nyingkeraken
moral cariyos wayang kanthi irah-irahan ”RAMA LAN
moral cariyos wayang kanthi irah-irahan ”PATIH
s wayang kanthi irah-irahan ”RAMA LAN SINTA”
s wayang kanthi irah-irahan ”PATIH SUWANDA”
Wulangan 4
Basa Jawa Kelas X SMA/MA Semester 2
33
e) Dipundamel cariyos wayang kanthi mendhet babon
cariyos”BHARATAYUDHA”
C. TUWUH KAWRUH
JENENGE RATU LAN PANDHITA1Prabu Arjuna Sasrabahu ratu
ing Maespati2.Prabu Baladewa ratu ing Mandura3. Prabu Basudewa ratu
ing Mandura4. Prabu Bomanarakasura ratu ing
Trajutrisna5.Prabu Drupada ratu ing Cempala6.Prabu Dasarata ratu
ing Ngayodya7. Prabu dasamuka ratu
ing Ngalengka8. Prabu Drestarata ratu
ing Ngastina9. Prabu Kresna ratu
ing Dwarawati10. Prabu Karna ratu ing
Ngawangga11. Prabu Maswapati ratu
ing Wiratha12. Prabu Niwatakawaca ratu
ing Iman Imantaka
13. Prabu Pandhu Dewanata ratu ingNgastina
14. Prabu Puntadewa ratu ingNgamarta
15. Prabu Ramawijaya ratu ingPancawati
16. Prabu Salya ratu ingMandraka
17. Prabu Sugriwa ratu ingGuwakiskendha
18. Prabu Suyudana ratu ingNgastina
19. Begawan Abiyasa pratapane ingSaptaarga
20. Resi Bima pratapane ingTalkandha
21. Pandhita Duma pratapane ingSokalima
22. Begawan Mintaraga pratapane ingIndrakila
23. Resi Palasara pratapane ingRatawu
24. Resi Subali pratapane ingGuwakiskendha
JENENGAN SATRIYA LAN KASATRIYANE1. Abimanyu: Satriyo ingPlengkawati2. Anoman : Satriyo ingKendhalisada3. Arjuna : Satriyo ing Madukara4. Aswatama : Satriyo ing Sokolima5. Antarejo : Satriyo ingJangkarbumi6. Dresthajumeno : Satriyo ingCempalarejo7. Dursasana : Satriyo ingBanjarjungut8. Gatutkaca : Satriyo ingPringgodani
9. Jayadrata : Satriyo ing Banakeling10. Kumbakarana : Satriyo ing PengleburGangsa11. Lesmana Mandra : Satriyo SarojaBinangun12. Nakula lan Sadewa : Satriyo ingSawojajar13. Samba : Satriyo ing Paranggaruda14. Setiyaki : Satriyo ing Lesanpura15. Sengkuni : Satriyo ing Plasajenar16. Werkudara : Satriyo ing Jodhipati
GAMAN LAN AJI-AJI1.Antareja : upas anta2.Aswatama :senjata cundhamanik3. Baladewa :senjata kunta, gada nanggala
lan alugara4. Dasamuka : senjata candrasa, pedhang
sokayana aji-aji pancasona5. Gathutkaca :caping basunandha, kotang
antakusuma. Aji-aji narataka
9. Karna : senjata kunta, keris kaladite,panah wijayandanu.aji-aji kalalupa
10. Kresna :senjata cakra. aji-ajiwijayakusuma
11. Kumbakarna : aji-aji gedhongmenga,pelakgelak sakethi
12. Puntadewa : aji-aji kalimasada,songsong tunggulnaga
Basa Jawa Kelas X SMA/MA Semester 2
34
6. Indrajit : senjata nagapasa lanwimohanastra
7. Janaka : panah pasopati, soratama,ardhadhedhali, keris pulanggeni,kalanadhah.aji-aji sepiangin
8.Jayadrata : gada rujakbeling
13. Ramawijaya : panah gunawijaya14. Salya : aji-aji candhabirawa15. Subali : aji-aji pancasona16. Werkudara : gada rujakpolo, lukitasari,
kuku pancanaka
http://www.jawapalace.org
C. PENGAYAAN
1. Rama lan Sinta boyong menyang Ayodya ing negarane Prabu Dasarata.Rama lanSinta sigra nilar nagari,ngumbara menyang alas,didherekake Lasmana.Ing wanaSinta kacidra Dasamuka.Rama kanthi pitulungan Sugriwa saka Guwakiskendha sartaAnoman nglurug yuda ing Alengka.Punika artikel jinis punapa?
A. Artikel ingkang wujud karangan jinis penggalihan (argumentasi)B. Artikel ingkang wujud karangan jinis paparan (eksposisi)C. Artikel ingkang wujud karangan jinis gegambaran (deskripsi)D. Artikel ingkang wujud karangan jinis cariyos (narasi)E. Artikel ingkang wujud karangan jinis ajakan (persuasi).
2. Prabu Tong-tong Sot nuli andhawuhi keng wakil Prabu Jaya Sentika,patih sartawadyabala Lojita Tengara kapurih ”Kinepung Wakul Binaya Mangap”methukke Pararaja trinagari.Ukara kacetak miring tegesipun.A. Dipunkepung saengga mengsah kawonB. Dipunkepung kanthi mbeta gaman ampuhC. Dipunkepung kanthi sesidheman(rahasia).D. Dipunkepung ing sadaya panjuru/panggenanE. Dipunkepung wonten ing alun-alun
3. ”Garwaku kang ayu menik-menik, ayune jwara langit,yen disawang saka cedhakanmarahi mungkuk-mungkuk”Ngendikane Prabu Belgeduwelbeh.Tembung kacetakmiring tegesipunA. Sulistya tanpa tandhingB. SulistyaC. Manis pasuryaneD. Ayune kados widadari.E. Pasuryane kang awon malih sulistya.
4. ”Jemunak Sari pancen namung abdi nanging nduweni kewasisan bab genep ingbudaya,bisa nembang,mbeksa saha reden bisa nduwe turun akeh,tur aku pinginngangkat drajating kawula alit.”Ngendikane Prabu Tongtong Sot marang PrabuJaya Sentika.A. Artikel ingkang wujud karangan jinis penggalihan (argumentasi)B. Artikel ingkang wujud karangan jinis paparan (eksposisi)C. Artikel ingkang wujud karangan jinis gegambaran (deskripsi)D. Artikel ingkang wujud karangan jinis cariyos (narasi)E. Artikel ingkang wujud karangan jinis ajakan (persuasi).
5. Prabu Tong-tong Sot nuli andhawuhi Prabu Baladewa kapurih nunggu peksi ingpasabinan.Punapa ancasipun Prabu Tong-tong Sot saengga nggadhahi panyuwunankados makaten punika?
A. Ancasipun supados Prabu Tong-tong Sot saged andamel Prabu Baladewasaged ngraosaken gesang kadosdene kawula tani.
B. Ngemutaken Prabu Baladewa kapurih anggulang manahipun supadoswening lan sabar.
Basa Jawa Kelas X SMA/MA Semester 2
35
C. Damel Prabu Baladewa rekaos saengga saged ngakeni panguwaosipunPrabu Tong-tong Sot ing Lojita Tengara.
D. Supados Prabu Baladewa maringaken kraton Mandura dhumateng PrabuTong-tong Sot.
E. Supados Prabu Baladewa mboten wantun malih nantang PrabuBelgeduwelbleh.
6. ”Garwaku kang ayu menik-menik, ayune jwara langit,yen disawang saka cedhakanmarahi mungkuk-mungkuk”Ngendikane Prabu Belgeduwelbeh.Tembung kacetakmiring tegesipunA. Sulistya kang misuwur tanpa tandhing,B. Sulistya amargi dados ratu.C. Manis pasuryaneD. Sulistya kados putri kraton.E. SulistyaF. Pasuryane kang awon malih sulistya.
Basa Jawa Kelas X SMA/MA Semester 2
36
7. Punapa bentenipun karakter utawi watakipun Prabu Puntadewa bentenipun kaliyantokoh satriya sanesipun?A. Jujur,wibawa,remen perang.B. Lembah manah,mboten sabaran.C. Jujur,prasaja lan ajrih perang.D. Mboten remen ndherek perang.E. Jujur,sabar,prasaja,kalem,wicak
sana, adil lan loma.8. Punapa sababipun Prabu Baladewa dipun wastani kados “Ula Sawa”dening Prabu
Tong-tong Sot?A. Amargi Baladewa remen perang.B. Amargi Baladewa remen ngendikan nanging sipatipun jirih.C. Amargi Baladewa remen bengak-bengok nanging mboten saged perang.D. Amargi Baladewa remen sesumbar nanging kanyatanipun namung swanten
kemawon kasektenipun kirang limpad.E. Amargi Baladewa remen ngendikan sora,saengga lathinipun kados ula sawa.
9. Punapa sababaipun Raden Janaka dipunwastani ”klelar-kleler nanging nggregetke”dening Prabu Tong-tong Sot.A. Amargi Janaka kalem nanging sekti mandragunaB. Amargi Janaka menika ketingal ringkih nanging remen perang.C. Amargi Janaka remenanipun mendel supados ketingal kalem.D. Amargi Janaka menika pasuryane Jatmika sarta alus tindak-tandukipiun.E. Amargi Janaka menika satriya Pandhawa ingkang paling sekti tanpa tandhing.
10. “Inggih sinuwun mboten kok kula punika sampun cumantaka“AturePetruk.Tegesipun cumantaka inggih punika..........A. Mboten gadhah sopan-santun.B. kendel.C. ngapusi.D. nyolongE. ndhelikake
D. REMIDIAL
Titik-titik ing ngandhap punika kaisenana kanthi milih wangsulan A,B,C,D
Korawa nalikanipun ngrebut Hastina. Adipati Karna dipunwinisuda minangka panglimaperang utama, ingkang pilih tandhing sekti mandraguna wonten ing olah kanuraganpunapa dene wonten ing strategi perang. Saengga mboten lepat manawi peperanganingkang dipunpandhegani Adipati Karna minangka panglima perang fihak Korawa sagedmerjaya senopati ingkang pinunjul ugi,inggih punika Gathotkaca putra Bima, kanthikenging sipat kandel pusaka kagunganipun Adipati Karna ingkang nama Gendewa sekti“Kunthowijayandanu”.Sanesipun punika Adipati Karna kaloka kagungan watak satriya ingkang setya lan tresnanglabuhi ibu pertiwi.Saengga wonten ing serat”Wedhatama” anggitanipun MangkunagaraIVdipunsebataken satriya pinunjul wonten ing jagading pewayangan ingkang dados tepapalupi para satriya sanesipun inggih punika Patih Suwanda,Kumbakarna kaliyan AdipatiKarna.
Basa Jawa Kelas X SMA/MA Semester 2
37
1. Teks pawartos ing nginggil kalebet seratan... .A. cariyos (narasi)B. gegambaran (deskripsi)C. paparan (eksposisi)D. penggalihan (argumentasi)E. ajakan (persuasi)
2. Teks pawartos ing nginggil saenipun dipunparingi irah-irahan ingkang trep kaliyancariyosipun inggih punika... .
A. Adipati KarnaB. Basukarna Lena.C. Karna tandhingD. Satriya pinilih.E. Satriya Utama
3. Sinten asmanipun ibunipun Adipati Karna wonten ing cariyos Mahabharata inggihpunika......
A. Dewi TaraB. Dewi Anjani.C. Dewi UmaD. Dewi Sukasalya.E. Dewi Kunthi Talibrata.
4. Ingkang kalebet sadherekipun tunggal yayah wibinipun Raden Kumbakarna wontencariyos wayang Ramayana inggih punika......
A. IndrajitB. Sugriwa.C. SubaliD. Sukesi.E. Sarpakanaka.
5. Ingkang kalebet sadherekipun tunggal yayah wibinipun Patih Suwanda wontencariyos wayang Ramayana inggih punika......
A. Sukrasana.B. Sugriwa.C. SubaliD. Sukesi.E. Sarpakanaka.
E. PENGAYAAN
Titik-titik ing ngandhap punika kaisenana kanthi milih wangsulan A,B,C,D
1. Ingkang mboten kalebet paraga utawi tokoh wonten ing lakon wayang kanthi irah-irahan Petruk Dadi Ratu inggih punika..........
A. Penthul.B. Puntadewa.C. Kresna.D. SemarE. Petruk
2. “Iya Petruk aku uga nglenggana kaluputanku“Ngendikane Prabu Kresna tegesipunnglenggana inggih punika..........
A. ngakeni.B. nyelaki.C. nyarujuki.D. nekaniE. ndukani
Basa Jawa Kelas X SMA/MA Semester 2
38
3. “Nyuwun pangapunten sinuwun Prabu Kresna kula punika sampun mundhi jimatJamus Kalimasada.“Ature Petruk.Punapa tegesipun mundhi inggih punika..........A. mbeta.B. ngampil.C. nyolong.D. nyuwunE. ngaso
4. “Inggih sinuwun mboten kok kula punika sampun cumantaka“AturePetruk.Tegesipun cumantaka inggih punika..........F. Mboten gadhah sopan-santun.G. kendel.H. ngapusi.I. nyolongJ. ndhelikake
5. “Negara Lojita Tengara sampun kinepung wakul binaya mangap“Ature PatihBasudhata.Tegesipun kinepung wakul binaya mangap inggih punika..........A. Dipunkepung ing sadaya panggenan.B. Dipunkroyok dening mengsah.C. Dipuntelukaken mengsah kanthi gampil.D. Sampun ngrumaosi kawon ing papranganE. Sampun dilepung dening mengsah
Basa Jawa Kelas X SMA/MA Semester 2
39
Wulangan 5
Kompetensi Dasar : 7.3 Membaca geguritan.
7.3 Maosaken geguritan
Gurit GuruAnggitanipun Triwik Damarjati.
Basa Jawa Kelas X SMA/MA Semester 2
40
Lendhut sagegem kinarya guci wasiat tumuruning satriya tama.Lendhut kagulung saembalempung.Kareka-reka karakit kanthi tetesing luhing derma.Kacithak luk pitu kanthi rumusngelmu.Kagulang alusing budi kanthi soraning swara ambengkas bleduging kapur ing kelas.Kapireng bel piwulangan kaya bendhe peperangan, magita guru anjemparing ngelmu ing laladanmeja-meja kang sinerat kemalesan. Blabak kalukis mangsi nyawiji,garisan lan jangka mubengemper dirigen ing paduan swara.Sepatu tuwa dadi seksi kridhaning guru kang lagi makarya.Lendhut sagegem kinarya tunas bangsa.Amrentul tuwuhing dokter,presiden,mentri lan parasarjana.Ewasamana tetembangan siswa ing pasar tiban ngrubuhke ruwangan,sesambatan angelingwulangan harian anggitik siswa bodho dadi mbolosan. Tatakrama,unggah-ungguh,watak satriyadadi barang kang langka.Gemetering asta angrakit biji,kaoyak layangan pedhot kang sinebutrapot.Didondomi klinis,tugas lan remidial.Digondheli kanthi piweling suci,ngger siswaku, gurumuiki uga minangka wong tuwamu,aja digawe muspra lelabuhanku.
A. Geguritan inggih menika saking tembung gurita ingkang kala rumiyin tegesipun gambar
utawi seratan ingkang dipunserat wonten ing kulit kajeng.Namung tegesipun geguritan
samenika inggih menika puisi Jawa gagrag(enggal) anyar, ingkang mboten kaiket dening
guru lagu, guru wilangan lan sapanunggalanipun. Bab ingkang kedah dipungatosaken
supados geguritan saged dipunwaos kanthi trep inggih menika:
a. Mangetosi isi lan tegesipun geguritan ingkang dipunwaos.
b. Saged ngraosaken suraosipun geguritan ingkang dipun waos.
c. Gadhah swanten ingkang landhung lan becik.
d. Maos geguritan mbetahaken lagu lan pocapan sarta ening ( kesenyapan ),wedharing
raos ingkang trep.
Kawaosaken geguritan-geguritan punika wonten ngajeng kelas.Siswa sanesipun mbiji!
Basa Jawa Kelas X SMA/MA Semester 2
41
Sungkem Ngarsamu
Sungkem ngarsamu, ibudak cadhong tumetesing pangarsamujalaran impenmu ngudang rembulan
wayah awan…jugar katrajang udan
kekejera kaya manuk branjanganutas-utas iki sengara bisa rantas
nitik garising tangangumawang dalan prapatan...sungkem ing ngarsamu ibudak aras lumahing astamu
lumuntura sakehing dasihmu
Anggitanipun KRT Sarwito kapethik saking Panjebar Semangat
Kudune Kowe Wis Nangis
Kudune kowe wis nangisjalaran winih-winih pinilih
kang kokdhedher ing plataran langitmrajake ora jumbuh karo moncere
apa kowe isih wani kandha marang awang-awangmenawa atose tanganmu
isih kuwawa nyencang eseme lintang?apa kowe isih wani crita marang Ajisaka
menawa ha-na-ca-ra-kaselawase bakal nyungging lungite budaya Jawa?
pancen kudune kowe wis nagisjalaran wis cicir anggonmu milah lan milih
endi watese kulon lan wetanendi bedane wengi lan awan
banjur apa kang bakal kokkandhakakemenawa winih-winih
kang sasuwene iki ora kapilihmenawa endhog-endhong kang kokbuwang
saka tarangansaiki malah dadi barang pethingan?
Pancen kudune kowe wis nagis
Anggitanipun Sumono Sandy Asmara kapethik saking Panjebar Semangat
Keris
Basa Jawa Kelas X SMA/MA Semester 2
42
keris sing lair saka garbane guritanbanget landhep sedhela maneh bakal nigas janggamu
ora bisa ngulu lan keteter miwiri makna sing anakeris luk pira
kerise wong Jawapusaka pamungkas mbentengi budayasatengah-tengahe wirama muni liya
lan keris sing lair saben wanciapa sliramu sanggup mundhi dadi barang pengaji?
Anggitanipun Irul Es Budianto kapethik saking Panjebar Semangat
Buku
buku agenda sing daktampa kalane nyantrik ing pawiyataning njerone daktulisi crita dawa
tanpa irah-irahan,nanging kebak pangentha lan pangganthabuku diary sing dakcaosake marang sliramusing daktulisi nganggo mangsi kali jiwaku
apa isih panggah sumimpen ing rak-rake atilan kok-bukaki kalane rembulan ndadari?
buku diary buku memoribuku agenda buku asmara
buku buku bukubuku rerengganing taman biru
apa sliramu ora pengin mbukak bukuning ati,o,susetyamumpung guritan isih titis njemparing gupita?
Anggitanipun Turiyo Ragilputra kapethik saking Panjebar Semangat
Nyinau Jago Kluruk
gandheng swarane jago klurukmecah sepining esukaja disengguh mung sadermaundang-undang si babon angremjago kluruk wayah esuknggugah sliramu sing isih katremkemulan rapet mata meremsi jago metu saka kandhangeadhuh lae,adhuh lae
ebeng-ebeng jembar swiwinesliramu ngerti?si jago siyaga ceceker rikala srengenge lair cengerjago kluruk si jago kate
Basa Jawa Kelas X SMA/MA Semester 2
43
wanine cedhak omahejago kluruk si wiring kuningadoh sabane jembar srawungsi kate pa si wiring kuning?coba atimu age ditanting
Anggitanipun Peni Kusumawati kapethik saking Panjebar Semangat.
B. REMIDIAL
Dipunterangaken punapa suraosipun utawi makna geguritan ing ngandhap punika!
IBU
Anggitanipun Triwik Damarjati
Ibuku ngendika ngger thole putraku……..mangertenana
Rheumatik,bludrek,dengkek,asam urat ngendikane sandhangane wong kang kuwat.Uwan,kempot,ompong,kropos nandhakake iya mung yuswa kang iso ndhodhosNgelu,ndrodhog,kedher,gemeter mujudake menawa donya iki wis suwe nggone muserNesu,ngamuk,sambat,nangise putra wayah ibarat lelagon kanthi judhul sayah kanggo lelapuribu ing saben wayahNyewoki,njumputi,leladi,ngabekti,nuladhani,ngayem-ngayemi,ngimbuhi,ngopeni,napeni,ngonceki kasengkut nganti jiwa oncat saka bumi.
Rangkulen ibu.....mangertenana tetesing luh,tetesing kringet,tetesing ludira,tetesing derma tansah njejeggelakumuSanadyan saiki uripmu gawe kuciwa,ora guna,ora temanja,rekasa niba tangi awanbengi.Ananging mustika ing netra ibu tansah kembeng-kembeng tumetes asihing tresna.
C. PENGAYAAN
Pamitane si CethulAnggitanipun Triwik Damarjati.
Kumleyanging kupu cilik mideri ndhok iyik munggah mudhun.Kleper-kleper swiwi ndhok iyiktanpa nyawang kupu cilik.Kali soklat munthuk ireng plonthang-plonthang.Jogeding sekarat cethulnyundhul-nyundhul tumpukaning umpluk sabun.Ndhok iyik ngobatake antenane keranta-rantanyawang kali ra isa nggo ngilo.Plastik sampah methukake brayat cethul hirit-hiritan,kanthitetembangan laras pilu megap-megap. Jeriting cethul mekungkung kemambang adusracun.Tangisku ngglulu nguntapke oncating nyawa kancaku cethul.
Basa Jawa Kelas X SMA/MA Semester 2
44
Pitakenan!1. Ngengingi menapa isinipun geguritan Pamitane si Cethul punika....
A. Ngengingi tiyang alit kang sangsara gesangipun amargi kenging dampak limbah industri.B. Ngengingi ulam cethul ingkang pejah amargi kenging racun.C. Ngengingi kewan ndhok iyik utawi capung ingkang mboten saged mabur malih amargi swiwinipun putung.D. Ngengingi panggesanganipun sato kewan cethul,ndhok iyik kaliyan kupu alit ingkang sangsara.E. Ngengingi tiyang alit ingkang nandhang sangsara amargi indhak-indhakan reginipun bahan tetedhan
A
B
Basa Jawa Kelas X SMA
Kompetensi Dasar : 8.1 Me8.1 Ng
. Aksara Carakan lan pasang
a …H n
ha n
f … F t
da t
p …P d
pa d
m … M g
ma g
. Sandhangan
Sandhangan wonten
/MA Semester 2
45
ngarang wacana dengan aksara Jawa.arang wacana ngangge aksara Jawa
anipun
… N c … C r … R k … K
a ca ra ka
… T s …S w … W l … L
a sa wa la
… D j … J y … Y v … V
ha ja ya nya
… G b … B q … Q z … Z
a ba tha nga
Aksara Jawi wonten gangsal ( 5), inggih menika :
Wulangan 6
Basa Jawa Kelas X SMA/MA Semester 2
46
a. i… = wulu, kagem nyuwantenaken vokal (i)
b u … = suku kagem nyuwantenaken vokal (u)
c. [… = taling kagem nyuwantenaken vokal (é)
d. [ …o = taling tarung kagem nyuwantenaken vokal (o)
e. e… = pepet kagem nyuwantenaken vokal (e)
Vokal “e” wonten ing Aksara Jawi sakjatosipun wonten tiga ( 3 ), inggih menika :
. e… = pepet kagem nyuwantenaken vokal (ê)
Tuladhanipun : pêpêt, êmoh, gêgêr, lan sak panunggalanipun
Pepet menika saget kagem aksara menapa kemawon kejaba :
“la” l kalian “ra” r,
rê boten dipunserat re nanging ngangge “pa ceret” x
lê boten dipunserat le nanging ngangge “nga lelet” 2
Kaserat dados Aksara Latin!
ÄdnD=gul.
?ankifu=rumekSai=wezi,
teguhayuluputTai=lr,
Basa Jawa Kelas X SMA/MA Semester 2
47
luputTbilaik[bh,
ji[mStnFtnPurun\
pneluhanTnHnwni,
miwhp=g[wal,
gunni=[w=oluput\,
geniatemhHnTi/t,
mli=a[fohtnHnzrhai=mmi
gunfufukPnSi/n.
Kaserat dados Aksara Latin!
?*ezwn\[$o[lo.
?musimKemrautkSeb`paai/mu,fimusimHujnHai/meluapS
mPaijauh.mtaai/mufri[$o[lo,te/benT=gunu+$eribu,aai/me
zli/smPaijauhakHi/vkelaut\,
?aituperauriwytM|fulu,kaumPedg=sLlunaikHituperau.
Basa Jawa Kelas X SMA/MA Semester 2
48
?*ezwn\[$o[loriwytM|fulu,sefridulujfipe/atianHin
Sni.
mtaai/mufri[$o[lote/bnT=gunu=$eribu.
aai/mezli/smPaijauhakHi/vkelaut\,
Kaserat dados Aksara Latin!
ÄpvJene=znHpwisPi/s.
1:Ä@i=[anRi:3:skI=g`is\,[loauais\:16: sk%ervCis
\,ln\![po[l[aon\sk%ervCis\,k[bhnnD=aailu[ro[
pobi[a,yaikug=guanK=anF[fkH[kpvJene=z[nNwefimr=k
uci=.
2;I=taun\:1976:swijini+=[sk~trisHi=[los\A=zLsJen=[
zj[n$WipKnQixsMinikhk[rowtusi=[bo[bo[tT:50:[pon\.
Basa Jawa Kelas X SMA/MA Semester 2
49
aupcraikifise[kSniluwihsk[w=o[ro=puluh,[aoransi=
ze/tikenap[d[w[kHnikhk[rowtu.
C. REMIDIAL
Titik-titik ing ngandhap punika kaisenana kanthi milih wangsulan A,B,C,D
utawi E ingkang trep!
BATIK
Rum Kuncaraning Bangsa Dumunung Haneng Luhuring Budaya " sabda Ingkang SinuhunKangjeng Susuhunan Pakoe Boewono X saking Karaton Surakarta Hadiningrat punika kagunganmakna harum,wanginipun nama saha inggilipun derajat sawijining bangsa magepokan kaliyanbudayanipun.
Ngripta ragam hias batik mboten namung madosi motif ingkang edi peni kemawon anangingwonten tuntunan filsafat ngagesang kanthi pangajab supados ingkang ngagem batik kalawau sagedpikantuk margining kabagyan saha kesaenan.Tuladhanipun :
a. Ragam hias slobong, tegesipun radi ageng,longgar,gesang kanthi ancas jisim ingkangseda saged gangsar lumampah ing kasedan jati sarta arwahipun saged katampi deningGusti Ingkang Maha Agung(limrahipun motif punika dipunagem para pelayat).
b. Ragam hias sida mukti, tegesipun ‘dados bingah’, dipunagem pengantin kakung sahaputri kanthi ancas pinanganten tansah gesang kanthi kebak kabagyan.
Ragam hias batik ugi kangge tetenger kadospundi pangkat,derajat ingkang ngagem tuladhanipunmotif lereng,motif parang rusak barong naming saged dipunagem dening raja lan kluwarga raja.
1. Seni sungging utawi lukis kanthi bahan:kain mori,canthing lan malam ”sebangsa cairanlilin.”Canthing biasanipun kados mangkuk alit kanthi tangki(cekelan) dipundamel sakingkajeng utawi deling menawi moncong setunggal kangge nggambargaris,titik,cerek.Moncong pitu kangge nggambar kempalan titik-titik.Dipunwastani.....
A. *tik\
Basa Jawa Kelas X SMA/MA Semester 2
50
[*.lukisSn\
[c.senisu=gi=
[f.senik]iy
E.seniUki/
2. Ingkang kalebet ciri-ciri seni batik inggih punika nggadhahi makna filsafat,nggadhahi makna
perlambang utawi symbol,taksih wonten ciri setungal malih inggih punika…
A.ptuldn\
[*.pitutu/
[c.Efi[pni
[f.ag==u
E.teteze/i
3. Rum Kuncaraning Bangsa Dumunung Haneng Luhuring Budaya,pitutur luhur punika nate
dipunwastani " pitutur luhur ngengingi budaya dipunngendikaaken dening.....
A.m=ku!gr;4;
[*.m=ku!gr;3;
[c.ame=ku*uwn:1:
[f.%ku*uwn:4;
E.%ku*uwn:1;
4. Ragam hias Slobong punika motifipun radi ageng sarta longgar kanthi pangajab ingkang
seda manawi sowan pangayunaning Gusti saged lumampah ing margi ingkang
gangsar.Batik motif Slobong sae dipunagem dening….
A.petni
Basa Jawa Kelas X SMA/MA Semester 2
51
[*.pelyt\
[c.p]jurit\
[f.pinisepuh
E.rj
5. Punapa nama ragam hias ingkang nggadhahi ancas supados pinanganten ingkang ngagem
benjing gesangipun tansah lumintu manggihi kabagyan salami-laminipun....
A.$ifmukTi
[*.[sLo[bo=
[c.aufnRiris\
[f.%r=rusk\
E.ce[pLokPiri=
6. Punapa motif batik ingkang dipunagem dening raja sarta santana raja,kangge tetenger bilih
ingkang ngagem motif batik punika tedhak turunipun raja?
A.%r=b[ro==
[*.[sLo[bo=
[c.aufnRiris\
[f.%r=rusk\
E.ce[pLokPiri=
D. PENGAYAAN
DAMARWULAN
Kaserat dening Triwik Damarjati
Basa Jawa Kelas X SMA/MA Semester 2
52
Damarwulan sampun katampi magang ngrumat kuda wonten dalem Patih Logender,katulusantyasing risang bagus wayah Begawan Tunggul Manik ndudut manahipun DewiAnjasmara,tuwuhing tresna ngrembaka kados kretip-kretiping kartika ing dirgantara.Sanadyankebak papa awit paekanipun Layang Seta saha Layang Kumitir,Damarwulan kukuh ngabdi kengpaman.Kaprawireng Damarwulan sanadyan mlesat gya sunaring lintang jumeneng nata ingMajapahit kanthi kasil nigas mustaka Wurubisma,ananging katresnaning tumraping Sang PutriKepatihan,datan saged sirna.(wonten candhakipun)
7. Pakaryanipun Damarwulan nalikanipun magang ndherek Patih Logender ing Kepatihaninggih punika........
A.Az)mtKf
[*.jurutmn\
[c.jurumsk\
[f.p=lim
E.ptih
8. Damarwulan alit gesang ing Dhusun Paluamba,dipungegulang ngelmu kanuragan deningeyangipun inggih punika……...
A.ly=[st
[*.ly=kumiti/
[c.[lohge[nF/
[f.AvJsMr
E.#u=gulMnik\
9. Damarwulan winisuda jumeneng Nata ing Majapahit awit lelabuhanipun dhumateng Ratu AyuKencana Wungu kanthi saged merjaya,mengsah Majapahit inggih punika……...
A;minkJi=g
[*.fyun\
[c.A=ktB|t
Basa Jawa Kelas X SMA/MA Semester 2
53
[f.[a=o[kotB|t
E.puye=zn\
10. Ingkang mboten kalebet tiyang-tiyang ingkang sampun sabiyantu Damarwulan nalikanipun prangtandhing kalawan Wurubisma ing Blambangan inggih punika………..
A.A=ktB|t
[*.wait
[c.puye=zn\
[f.$[bFop[lon\
E.!ygi=[g=o
Kaserat dados Aksara Latin!
[romnFm/wuln\
[fwiAvJsMrput]i%tih[lohge[n/Fs[asTkdau[pFni=s
t]iy%luamBpunFm/wuln\,azvCikS=[fwitinil/g/wai=
[%]o[boli=g.tithrtuayukevCnwu=zuki[nneM/jyMinkJi=
g.waitsa%uye=znSig]dusTgfwesikuni=ki[nnNigsJ=gW|
rubisMke=g/w.wyh*egwnT=gulMnikMimP=p]=,tumuliX=ghn
tajejuluk\*]wijy.rtu@evCn,wait,puye=znKg/w
nt.
Basa Jawa Kelas X SMA/MA Semester 2
54
Panganggening basa Jawi ingkang sae kedah sinartanan trap-trapaning paugeran tatakrami, sopan-
santun, lan unggah-ungguh
Bab tatakrami, subasita, dalah unggah-ungguh wau saget dipuntingali wiwit pakecapaning
tembung, intonasi, pamilih saha pengrimbaging tembung, dumugi pangiketing ukara. Paugeran
paramasastra dalah paugeran pragmatik kedah sami-sami dipunugemi. Malah boten namung
menika, solah bawa dalah polatan ugi kedah trep kaliyan undha-usuking basa (variasi) ingkang
dipunangge.
Inggih wontenipun paugeran punika ingkang njalari basa Jawi karaos boten gampil dipunsinaoni.
Langkung-langkung tumrap generasi mudha, basa Jawi menika karaos angel, kekathahan aturan,
boten praktis, lan boten demokratis.
Para mudha jaman samangke kathah-kathahipun namung saged ngginakaken basa ngoko lan
krama madya. Kathah ingkang boten saged ngginakaken ingkang salaras kaliyan unggah-ungguh,
para mudha kathah ingkang lajeng milih basa sanes menawi matur dhateng pak dhe, bu dhe,
embah, saha gurunipun. Kanthi makaten para mudha saya tebih kaliyan basanipun. Lajeng pundi
ingkang dipunkawonaken: basanipun menapa ingkang ngginakaken basa? Menawi basanipun
sampun ngantos dipunpejahi,dene menawi ingkang ngginakaken kedah purun nguri-uri basa Jawi
amrih lestari. (copy from:http://www.suaramerdeka.com/cybernews/)
1. Panganggening Basa Jawi ingkang sae kedah sinartan trap-trapaning paugeran tatakrami,sopan santun saha punapa malih........
A.au=ghau=guh
[*.[solhbw
[c.lgkL[gyn\
Basa Jawa Kelas X SMA/MA Semester 2
55
[f.pt`p\
E.wtk\
2. Bab tatakrami, subasita, dalah unggah-ungguh wau saget dipuntingali wiwit pakecapaningtembung,pamilih,pengrimbaging tembung, dumugi pangiketing ukara saha punapa …..
A.A[sonnSi
[*.I[nTonsi
[c.rimBg\
[f.gt`
E.g/b
3. Paugeran paramasastra dalah paugeran pragmatik kedah sami-sami dipunugemi. Malahboten namung menika, solah bawa dalah polatan ugi kedah trep kaliyan undha-usukingbasa ingkang dipunangge.Undha-usuking basa dipunwastani…..
A;rimBg\
[*.prmssT`
[c.EnT/
[f.gt`
E.p+riasi
4. Kathah ingkang boten saged ngginakaken ingkang salaras kaliyan unggah-ungguh, paramudha kathah ingkang lajeng milih basa sanes menawi matur dhateng pak dhe, bu dhe,embah, saha gurunipun. Kanthi makaten para mudha saya tebih kaliyan basanipun.Paramudha jaman samangke kathah-kathahipun namung saged ngginakaken basa inggihpunika…
A.k`mai=gil\
[*.k`m
Basa Jawa Kelas X SMA/MA Semester 2
56
[c.[zo[ko,k`mmf-
[f.[zo[ko,k`m
E.[zo[ko
5. Seratan wacana ing nginggil saenipun dipunparingi irah-irahan inggih menika…..
A;bsjw
[*.pz=[gnNi=bsjw
[c.bsjwk=[gkwulmuf
[f.bsk`m
E.bsjwa=ipwiytTn\
Basa Jawa Kelas X SM
Kompetensi Dasar : 8.2 M
8.2 N
Geguritan inggih menika pu
Pengripta geguritan nggadha
damel resep kalbu. Endahing
a. Milih tembung in
b. Tata rakite ukara
c. Migunaaken raga
ing unsur fonolog
basa ( tuladha ,me
sapanunggalanipu
B. BAUSASTRA
Dipunonceki utawi dipunpad
A/MA Semester 2
57
encipta geguritan.
gripta geguritan
A. Mencipta Geguritan
isi Jawa ingkang mboten kaiket dening paugeran kados ing tembang.
hi kamardikan kangge ngrakit tembung-tembung ingkang endah lan
geguritan dumunung wonten ing :
gkang mentes lan mantesi
ingkang cocok kaliyan isi karanganipun
m literer utawi bentuk tutur ingkang mancaraken raos endah wonten
i,morfologi,sintaksis,leksikon,gaya ungkap, wirama lan lelewane
tafora,ironi,personifikasi,tembung kawi,purwakanthi lan
n ).
osi tegesipun geguritan-geguritan ing ngandhap menika:
GEDHONG KLAWU
Anggitanipun Triwik Damarjati
Wulangan 7
Basa Jawa Kelas X SMA/MA Semester 2
58
Hayup-ayup……Ssssss….sssss
Kekesing bayu wengi nggulung balung ringkihku,ngonceki benang pori-pori ngrajut peksa
ototku….nembus gedhong klawu kang nggulung ragaku…
Nyes…..nyes…..u hu u hu anyes ther er er er….
Ibu…..aku anyes
Ibu paringa tulung…..endi driji sektimu?
Gedhong klawumu ora keket mbutel aku
Kemul,endi kemul paringane simbah
Aja-aja lagi dikumbah
Ler-ler-ler pa iki ompol
Ngliweri sikil nambahi atis
Ibu…..ibu….
Mreneya sikilku biru,dlamakanku krasa kaku
Ibu iki bayimu pitheren ngayang-ayang
Aku ngleyang munggah angkasa
Meruhi ibu kang nembe donga
Dongakake putra kareben sentosa
Ibu…..ibu
Enggal tututana aku
Aku sangsara rakira-kira
Di bradhat angin kasendhal peksa
Ibu…..kencengana gedhong klawuku
Angin bengis ndudut gedhongku
Ngger-ngger tangis ibu mbujung playuku
Mbanda sang bayu kang kajiret gedhong klawu.
Ibu dhekepen ibumu balia turu ing gedhong klawu.
Basa Jawa Kelas X SMA/MA Semester 2
59
KeplokEsemmu njebember kemul lendhut
Swara lirih anepasi mawa kang gawe geni kapilutKik...kik...kik cunguk-cunguk pating cekikik
Kedhep netra katon mendelikNgulati dosa sagenthong ing mata
Metani lingsa kang gemandhul muteri rikmaKeplok-keplok ngrakit parikanMundhak sak-ons beras sekilo
Ngengudang kanca kanthi nyoro-nyoroHeh para tiyang mancala angrasuk jeksaResik apa ora dlamakan sikilmu saiki?Awit tembangmu keprungu moyoki
Luput liyan aja padha kokkeplokiDening :Triwik Damarjati
C. REMIDIAL
Surem(Anggitanipun Triwik Damarjati)
Kasuntak lelimengan ing tlapuking mataWewayangan kumleyang anutup rasaWektu kaemplok bandha kaboyong
Jinangkah gegayuhan tan kendhat ing mangsaPepadhanging kadonyan kajunjung ngangkasa
Nanginga sureming mata ra sirna gebyaring artaSangsaya peteng anunjeb jiwa
Obating surem iki anamung dongaTitik-titik ing ngandhap punika kaisenana kanthi milih wangsulan A,B,C,D
utawi E ingkang trep!
1. Punapa suraosipun geguritan kanthi irah-irahan “Surem“
A. Ngengingi tiyang ingkang ngoyak bandha saengga kesupen ngibadah.
B. Ngengingi tiyang ingkang tansah gesang ngrekaos saengga wekdalipun telas namung
kangge pados arta.
C. Ngengingi tiyang ingkang gesangipun tansah manggihi kasangsaran.
D. Ngengingi tiyang ingkang nengenaken bandha lan donya kangge gesangipun supados
mulya.
E. Ngengingi raos gela amargi sampun nglirwaaken ibadah.
Basa Jawa Kelas X SMA/MA Semester 2
60
Aku Nglukis ing Sayuta LangitAnggitanipun Turiyo Ragilputra
Delengen aku nglukis ing sayuta langitKebak warna abang sing cinipta saka getih jaman luput ngandhutguguran getihe dakwadhahi genthong angen-angen kagelan.dene kuwase dakcipta nganggo rambut gunung njebluglan warna-warna endah liyane cinipta saka pecahan raga.nasib para gelandhangan sing kasingkir merga impen
para pemuja patung adipura.O,kadang-kadangku sing ora nate bosen nyawang lukisandelengen lukisanku ing sayuta langit kaekebak anglirik mata nangis,tangan nyadhong,lan sandhangan pating sranthil!warna-warnane banget naturalis awit dumadi saka nyawa-nyawa sing pecat tanpa dosa.
1. Ngengingi menapa isinipun geguritan Aku Nglukis ing Sayuta Langit....
A. Ngingingi nasib para pelukis ing jaman modern punika.B. Ngengingi nasib para gelandhangan ingkang asring dipunkuya-kuya dening
panguwasa,sarta rekaos anggenipun pados tetedhan.C. Ngengingi jaman ingkang sarwa angel pados pangupajiwa.D. Ngengingi nasibipun rakyat miskin ingkang ngrekaos anggenipun gesang amargi
krisis ekonomi.E. Ngengingi gesangipun para pelukis jalanan ingkang sangsara anggenipun pados
pangupajiwa.2. Ingkang mboten kalebet trik-trik maosaken geguritan inggih punika
A. Kedah nggadhahi bakat alam utawi kewasisan wiwit taksih jabang bayiB. Kedah saged matur T,TH,D,DH,C,J,R,A,I,U,E,O kanthi trepC. Kedah saged menjiwai suraosipun teks geguritanD. Nggadhahi kewasisan bab maos kanthi tempo ingkang trepE. Nggadhahi kewasisan bab jeda utawi penggalan ukara.
Tak regem gemetering driji astamuAnggitanipun Triwik Damarjati
Lathi pucet biru sumer,mratandha sambate mangewu-ewu pori-pori kang pitheren.Instrumenkeprungu klethak-klethuk saka barisan waja…Sedhela-sedhela rapet lan melek paningal gentenan
kanggo ngeyem-ngeyemi panjeriting raga kang wus rakuwawa. Ambegan kang kaunjal dawarabisa nutupi jogeding driji-driji asta sing judhule ngewel.Jagad iki pa wis ra ana cahya kang bisa
tak nggo tamba?Deloken siji-siji balung rusukku mretheli rebah ing bumi.Kawil-kawil ambegankunyuwun sewu pitulung.Ampun ing NgarsaMu,capet-capet kepireng “Tak regem gemetering
drijimu.”Sang Khalik wis nitahke kubali.Dandani luputku,nuwuhke tobatku kang wus nglirwakke Gustiku.
3. Punapa tegesipun ”jagad iki pa wis ra ana cahya kang bisa tak nggo tamba?”
Basa Jawa Kelas X SMA/MA Semester 2
61
A. Kasangsaran manungsa amargi sampun nggegulang dhumateng sadaya wujudipunmaksiat saengga pikantuk ganjaran sesakit kang saged nuwuhaken pepejah.
B. Nyuwun pitulungan awujud cahya kang saged damel raga kang katemah kasrepensaged pulih mantun.
C. Donganipun manungsa ingkang sampun sekarat supados dipunparingi Gustikesarasan,saengga saged pulih saking sesakit.
D. Raga ingkang kasrepen badhe saged mantun menawi wonten cahya srengenge ingkangsaged damel angeting salira.
E. Tiyang ingkang nembe nglampahi sakharatul maut.
4. ”Sang Khalik wis nitahke kubali.” punapa tegesipun ukara punika
A. Sampun pikantuk surya ingkang saged ngangetaken salira.B. Sampun pikantuk tamba saengga sakitipun saged mantunC. Panyuwunipun kasembadan mboten siyos tilar donya lajeng saged gesang malih.D. Gusti Allah paring gesang dhateng tiyang ingkang nglampahi sakharatul maut punika.E. Sampun pikantuk pitulungan saengga mboten siyos seda.
Basa Jawa Kelas X SMA/MA Semester 2
62
5. Punapa ingkang mboten kalebet syarat ngripta geguritan ingkang sae
A. Milih tembung ingkang mentes lan mantesiB. Wonten tembung endah(purwakanthi,dwilingga lsp)C. Wonten tembung KawiD. Isinipun trep kaliyan tema/jejer.E. Saged dipunanalisis isinipun kanthi gampil.
D. PENGAYAAN
Layanganku Temangsang ing Wit Nangka Pinggir Tlaga
Anggitanipun Triwik Damarjati
Angin cekikikan mbandhul buntut layangan ngalor ngidul genteyongan.Ugel-ugel pang
nangka mlinder otot layangan njerit sambat pitulungan.Tlapukan mata busur layangan
ndengengek nyawang egoling cethul jumbal-jumbul ngrajut tirta ing sepining
tlaga.Kaper,kinjeng,walang,kupu iber-iberan njoged kentrung kanthi ketipung irung
garengpung.Kriyak kriyek pring petung keprungu mulet.Nyurung barisan bleduk kang
cineker piyik prenjak.Ngawe-awe wit gedhang katon kaya jubah wewe.Cethul,cebong
kungkum tlaga katon bathuk nonong rai ndomblong.Suket ,pethetan,kembang trate
nyeblak banyu kaya rante.Ndhok Iyik hirit-hiritan ngekum swiwi tanpa nglangi.Kulitku
kliwir-kliwir digrawuk angin barat tanpa kendhat.Rangkaku inguk-inguk lambe tlaga
ngawe-awe.Tulung-tulung iki tlaga ireng ngemplok ragaku kang wus buntung.Wit Nangka
ra nyangka dadi saksi layanganku diemplok tlaga.
1. Punapa tegesipun ”Angin cekikikan mbandhul buntut layangan ngalor ngidul
genteyongan.”
A. Kasangsaran tiyang mlarat ingkang mboten kwawi nyekapi kabetahan gesangipun.
B. Panggesangan ing alam donya pancen awrat saengga kathah tiyang ingkang cupet
manahipun lajeng lampus dhiri.
C. Panggesangan tiyang ing alam donya ingkang kebak kabagyan amargi sadaya
kabetahan gesangipun sampun kacekapan.
D. Kasangsaran tiyang mlarat ingkang nglampahi gesang ngrekaos sanget ngantos
dumugining seda,kanthi kebak papa cintraka.
E. Tiyang ingkang nembe nglampahi sakharatul maut.
Basa Jawa Kelas X SMA/MA Semester 2
63
2. ”Tulung-tulung iki tlaga ireng ngemplok ragaku kang wus buntung."Punapa tegesipun
ukara punika
A. Tiyang ingkang nggadhahi sesakit ingkang mboten wonten tambanipun.
B. Tiyang ingkang gesangipun sangsara ngantos dumugining seda,nanging mboten
wonten tiyang ingkang paring pitulungan.
C. Panyuwunipun pungkasan tiyang ingkang badhe seda,supados jasadipun
dipunpendhet saking lebet tlaga.
D. Tiyang ingkang dhawah saking wit nangka lajeng kelem ing lebet tlaga.
E. Panyuwunan tiyang ingkang kepingin mendhet uwoh nangka ing pinggiring tlaga.
3. Tlapukan mata busur layangan ndengengek nyawang egoling cethul jumbal-jumbul
ngrajut tirta ing sepining tlaga.
A. Kadangkala tiyang gesang punika mboten mangertos wonten tiyang sanes
sakcelakipun nembe nglampahi kasangsaran,ingkang sanget mbetahaken
pitulungan.
B. Tiyang ingkang gesangipun kinembeng ing kamulyan sarta remen paring
pitulungan dhateng sesami
C. Tiyang samenika kathah ingkang gesang kanthi menggalihaken kabetahanipun
piyambak amargi kabetahan sapunika sangsaya awrat sangganipun.
D. Tiyang ingkang nglampahi gesang sangsara amargi kekathahen utang.
E. Panyuwunan tiyang ingkang sangsara nyuwun enggal-enggal tumekaning seda.
4. Punapa ingkang mboten kalebet syarat ngripta geguritan ingkang sae
A. Milih tembung ingkang mentes lan mantesi
B. Wonten tembung endah(purwakanthi,dwilingga lsp)
C. Wonten tembung Kawi
D. Isinipun trep kaliyan tema/jejer.
E. Saged dipunanalisis isinipun kanthi gampil.
5. Punapa ingkang mboten kalebet bedanipun geguritan kaliyan macapat
A. Wonten guru lagu
Basa Jawa Kelas X SMA/MA Semester 2
64
B. Wonten pilihan tembung (diksi)
C. Wonten guru gatra
D. Wonten sasmita tembang.
E. Wonten guru wilangan
.