-
1
xkfb ykfJ feS[ jEj[ d/fJ..
BkBe okj[ gSkDfj ;/fJ..
;qh r[o{ BkBe d/t ih d/ 550t/A gqek;a g[op B{z
;wofgs
-
2
“xo^ xo o'Irko @
(gZfsqek)
o''iarko T[sgsh ns/ f;ybkJh ftGkr, gzikp
n?;H;hHUH BzL 47$1 ;?eNo 17^Jh, uzvhrVQ
-
3
c'N' r?boh
-
4
w?rk ikp w/bk uwe"o ;kfjp
-
5
gzikp ikp j?bgbkJhB dk T[dxkNB
-
6
Activities of Distt. Bureau of Employment & Enterprises
-
7
Invest Punjab Summit, Indian School of Business, Mohali
-
8
xo^xo o'iarko (gZfsqek)
fibd^1 i{B^2019 nze^1
w[Zy ;zgkdeL
Pqh eoB/;a Powk, nkJhHJ/Hn?;H
vkfJo?eNo
o'iarko T[sgsh ns/ f;ybkJh ftGkr, gzikp,
n?;H;hHUH BzL 47$1, ;?eNo^17 Jh, uzvhrVQ.
;zgkde L
Pqhwsh r[owhs e"o ;a/ofrZb
;z:[es vkfJo?eNo
o'iarko T[sgsh ns/ f;ybkJh ftGkr, gzikp, uzvhrVQ.
gqekPeL
vkfJo?eNo, o'iarko T[sgsh ns/ f;ybkJh ftGkr, gzikp,
n?;H;hHUH BzL 47$1, ;?eNo^17 Jh, uzvhrVQ.
-
9
;zd/;a
uoBihs f;zx uzBh o'iarko T[sgsh ns/ f;ybkJh wzsoh,
gzikp ;oeko.
o'iarko T[sgsh ns/ f;ybkJh ftGkr p/o[iarko ftneshnK bJh o'iarko d/ w"e/
bZGD ftZu ;jkfJsk eodk j?, o'iarko dh gqkgsh tk;s/ b'VhAdhnK ;/tktK gqdkB eodk
j? ns/ o'iarko gqkgsh d/ okj ftZu nkT[D tkbhnK n"eVK d{o eoB ftZu ;jkJh j[zdk
j?. fJ; soshp ftZu ftGkr tZb'A tZy^tZy feZfsnK ns/ e'o;K pko/ ikDekoh wkjoK tZb'A
b/yK$eftsktK okjhA th fdZsh iKdh j?. jZEb/ fswkjh w?riahB " xo^xo o'iarko"
gZfsqek fJ; ekoi dh g{osh eodk j?.
w?Bz{ ftGkr d/ fJ; T[Zdw, fi; okjhA "xo^xo o'iarko" gZfsqek dk nze
i{B^2019 gqekf;as ehsk ik fojk j?, bJh pj[s y[;ah wfj;{; j' ojh j?.
w?A nk; eodK jK fe fJj " xo^xo o'iarko" gZfsqek B"itkBK bJh bkj/tzd
;kps j't/rk.
(uoBihs f;zx uzBh)
o'iarko T[sgsh ns/ f;ybkJh wzsoh, gzikp ;oeko
-
10
;zd/P
okj[b fstkVh nkJhHJ/Hn?;H
;eZso o'iarko T[sgsh ns/ f;ybkJh ftGkr, gzikp
gzikp ;oeko d/ cb?rf;ag gq'rokw xo^xo o'iarko sfjs ;oeko B/ B"itkBK B{z
o'iarko w[jZJhnk eotkT[D sfjs gzikp oki d/ ;w{j fifbQnK ftZu o'iarko ns/ eko'pko
fpT{o' ;Ekfgs ehs/ jB. fJBQK fpT{o'ia ftZu o'iarko gqkgsh bJh nkT[D tkb/ gqkoEhnK
bJh B"eoh ns/ ;t?^o'iarko d/ t;hb/ i[NkT[D bJh tZy^tZy ndkfonK d/ wkjoK dk
;[w/b fJe SZs j/m eoB dk T[gokbk ehsk frnk j?, sK i' d{o^d[okv/ fgzvK ftZu p?m/
B"itkBK B{z fJZe ;EkB (gb/Nckow) s/ ;koh ikDekoh gqkgs j' ;e/ ns/ T[j nkgD/
GftZy dh tXhnk sohe/ Bkb :'iBkpzdh eo ;eD.
fJ; “xo^xo o'iarko” gZfsqek okjhA o'iarko T[sgsh ns/ f;ybkJh ftGkr tZb'A
B"itkBK B{z nkgD/ g;zd d/ feZs/ bJh Nhuk fwE e/ uZbD s'A gfjbK T[; feZs/ sZe gj[zuD
bJh f;Zfynk, j[Bo ftek; (Nqa/fBzr), nkT[D tkbk youk, ;pzXs feZs/ ftZu o'iarko d/
w"e/ dh Gog{o ns/ pj[w[Zbh ikDekoh jo gqkoEh sZe gjz[ukT[D dk T[gokbk ehsk frnk
j?.
w?A nk; eodK jK fe B"itkB fJ; “xo^xo o'iarko” gZfsqek dk tZX s'A tZX bkjk b?Dr/.
okj[b fstkVh
-
11
;zd/P
eoB/P ;owK
nkJhHJ/Hn?;H vkfJo?eNo
o'iarko T[sgsh ns/ f;ybkJh ftGkr, gzikp
“fijd/ xo dkD/, T[jd/ ewb/ th f;nkD/@ nykD dk ;pzX f;ZX/ s"o s/ o'Irko
Bkb j?. id'A fe;/ th ftnesh Bz{ o'Irko T[; dh o[Zuh, ;woZEk s/ b'V nB[;ko T[gbZpX
j' iKdk j? sK T[j y[;ajkb fizdrh pshs eoBk Pa[o{ eo fdzdk j?.
o'Irko T[sgsh s/ f;ybkJh ftGkr gzikp d/ B"itkBK Bz{ o'Irko :'r eoB,
o'irko d[nkT[D s/ o'irko dh u'D eoB ftZu wZdd eoB bJh nDEZe T[gokb/ eo fojk
j?. fJ;/ bVh ftZu ftGkr tZb'A ikoh ehs/ ik oj/ “xo^xo o'iarko” gZfsqek d/ ftZu
ftGkr d/ nfXekohnK tb'A ihtB B{z ;cb pBkT[D ns/ ftGkr tb'A ehs/ ik oj/
T[gokfbnK ;pzXh b/y jB.
w? nk; eodk jK fe fJj b/y s[jkv/ ihtB ftZu ;|bsk d/ p{j/ y'bD tkbh e[zih
;kps j'Dr/.
w[Zy ;zgkde eoB/P ;owK
-
12
;zd/;a
okidhg e"o ghH;hHn?;H
T[Zg ;eZso^ew^tXhe vkfJo?eNo o'iarko T[sgsh ns/ f;ybkJh ftGkr
gzikp
fe;/ th wB[Zy dh ;cabsk d/ fgZS/ T[; dh f;Zfynk$f;ybkJh, feZs/ ftZu
o[Zuh, ns/ feZs/ dh ;jh u'D dk pj[s jZE j[zdk j?, fiZE/ T[; B{z feZsk u'D ftZu eJh okjK
Biao nkT[AdhnK jB, gqzs{ ;jh okj dh u'D eoB ftZu pj[s n"eV g/;a nkT[Adh j?.
nfijh ;fEsh ftZu T[;B{z ;jh ;/X d/D bJh o'iarko T[sgsh ns/ f;ybkJh ftGkr,
gzikp tZb'A gqekf;as ehsk ik fojk “xo^xo o'iarko” gZfsqek ekcah jZd sZe bkj/tzd
;kps j't/rk.
fJ; w?riahB okjhA fJ; ftGkr tZb'A toswkB ;w/A ftZu gquZbs feZsk
e'o;K, f;ybkJh, o'iarko ns/ ;t?^o'iarko pko/ b/yK okjhA tZX s'A tZX ;{uBk B"itkBK
sZe gj[zukT[D d/ :sB ehs/ ik oj/ jB sK i' T[j ihtB dk ;[fBjoh GftZy f;oiD ftZu
ekw:kp j' ;eD.
;cab ns/ ;'jD/ ihtB dh ekwBk eodh jKHHHHHH
okidhg e"o
-
13
;zgkdeh B'N
r[owhs e"o ;a/ofrZb ;z:[es vkfJo?eNo
o'iarko T[sgsh ns/ f;ybkJh ftGkr gzikp
wzfib T[BQK B{z jh fwbdh j?, i' okj s[od/ jB, yVQk sK gkDh th rzXbk j'
iKdk j?. o'iah^o'Nh ewkT[D bJh th :'iBk^pzdh eoBh g?Adh j?. o'iarko dh :'iBk^pzdh
th feZfsnK d/ fJZe tZv/ ;z;ko ftZu'A eoBh nZi d/ ;w/A dh r[zMbdko ;wZf;nk j?. fJ;
r[zMb B{z nk;kB pBkT[D bJh o'iarko T[sgsh ns/ f;ybkJh ftGkr, gzikp tZb'A
“xo^xo o'iarko” gZfsqek okjhA tZy^tZy feZfsnK pko/ ikDekoh T[gbZGX eotkJh ik
ojh j?, sK i' B"itkB nkgDh g;zd dk feZsk u[D e/ bkG gqkgs eo ;eD.
nk; eodh jK fe fJj T[gokbk nZi d/ B"itkB dh wzfib gqkgsh d/ okj
B{z ;[ykbk pBkT[D ftZu :'rdkB gkt/rk.
;a[ZG fJZSktK ;fjs.
;zgkde r[owhs e"o ;a/ofrZb
-
14
sZseok
bVh BzL b/y dk Bkw b/ye dk BK
gzBk BzL
1. feZsk :'iBkpzdh feT[A s/ fet/A< Pqhwsh r[owhs e"o ;a/ofrZb,
;z:[es vkfJo?eNo, vkfJo?eN'o/N.
16
2. ft;a/ dh u'D dh wjZssk Pqh nB[okr r[gsk,
fvgNh vkfJo?eNo, vkfJo?eN'o/N.
21
3. feos dk wkD Pqh jofwzdo f;zx,
iBob w?B/io, gzikp xo^xo o'iarko ns/ eko'pko fw;aB, n?;HJ/Hn?;H Bro, w'jkbh.
24
4. ;zxo;a
(;cabsk bJh okj)
Pqhwsh ;opihs e"o ro/tkb,
fvgNh vkfJo?eNo, vkfJo?eN'o/N.
27
5. ;wK gqpzXB
(Time management)
Pqh fdbpkr f;zx,
o'iarko T[sgsh s/ f;ybkJh nca;o, vkfJo?eN'o/N.
31
6. wjkokik oDihs f;zx nkowv
ਪਯਸਜ਼ gq?go/Noh ਇੰਟੀਸਿਊਟ
Pqh jogqhs f;zx f;ZX{{ o'iarko T[sgsh s/ f;ybkJh nca;o,
vkfJo?eN'o/N.
34
7. wkJh Gkr' nkowv ਪਯਸਜ਼
gq?go/Noh ਇੰਟੀਸਿਊਟ
Pqh r[owhs f;zx I{Bhno ;jkfJe, vkfJo?eN'o/N.
35
8. gzikp d/ B"itkBK bJh f;ybkJh ns/ o'iarko e/Ado (;hHgkJhN)
Pqh Bfozdo f;zx, ezfgT{No ngo/No, vkfJo?eN'o/N.
37
-
15
9. fibk o'iarko ns/ eko'pko fpT{o' (vhHphHJhHJhH)
Pqhwsh r[owhs e"o P/ofrZb ;z:[es vkfJo?eNo, vkfJo?eN'o/N.
39
10. fpT{o' Bkwk (BkNe) Pqh fdbpkr f;zx, o'iarko T[sgsh s/ f;ybkJh nca;o,
vkfJo?eN'o/N.
40
11. gzikp xo^xo o'irko ns/ eko'pko fwPB (PGRKAM) dhnK ;ehwK
Pqh ;[fozdo w'jB, fibQk o'iarko T[sgsh s/ f;ybkJh
nca;o, gzikp xo^xo o'Irko ns/ eko'pko fwPB.
54
12. gzikp ;feZb fvt?bgw?AN fw;aB (PSDM) dhnK ;ehwK
fw;H eztb g[Bhs e"o ns/ fw;H Bti's e"o ;zX{
o'iarko T[sgsh s/ f;ybkJh nca;o, vkfJo?eN'o/N.
55
-
16
ik`qw Xojnw bMdI ikauN Aqy ikvyN ?
r[owhs e"'o P/ofrZb
;z:[es vkfJo?eNo vkfJo?eN'o/N
nZi fJB;kB nfijh e;awe;a ftZu cf;nk j'fJnk j? fe T[j fe;/ th
f;nkD/ iK tZv/ s'A,fi; Bz{ T[j nkgD/ s'A fiankdk ;wMdko ;wMdk j?, s'A e'Jh th
nrtkJh ns/ ;bkj b?D bJh T[j jw/;ak sZsgo ofjzdk j?. f;Zfynk d/ ;pzX ftZu nZi
dk B"itkB f;Zfynk y/so iK feZsk y/so dh u'D eoB ;w/A y[d Bz{ fJZe soQK dh T[bMD
ftZu cf;nk gkT[Adk j?. ;w{j wkg/ th fJ; ;wZf;nk ftZu fxo/ wfj;[{; eod/ jB.
don;b fJj nfijk ft;ak j? fi; ;pzXh ftfdnkoEhnK Bz{ ;e{bh f;Zfynk d/ nkyoh
gVkn Gkt ;?ezvoh f;Zfynk d/ w[jko s/ gj[zuD t/b/ pj[s jh ;'u ;wM e/ c?;bk b?D dh
b'V j[zdh j? fi; bJh ftuko dh ;gZ;aNsk ns/ soe;zrs ;'u dk j'Dk pj[s jh nfjw
j?. ;kvk ftfdne YKuk nfij/ gVQke{ g?dk eodk j? i' feZsk nrtkJh dh ;'u dh xkN
ftZu fpB g?Ad/ d/ bZN{ tKr{z x[zwd/ ofjzd/ jB. jo fJB;kB Bz{ ihtB ftZu ;bkj ns/
nrtkJh dh b'V wfj;{; j[zdh j? ns/ e[ZM b'eK Bz{ fJ; dh iao{os brksko ns/ ihtB
Go ofjzdh j?. idfe e[ZM b'eK Bz{ fJ; ;bkj dh b'V e[ZM w"fenK s/ jh g?Adh j?.
eohno dk wsbp j? nfijk feZsk ngBkT[Dk i' ;kBz{ ihftek ewkT[D d/
Bkb Bkb soZeh ns/ nZr/ tXD d/ w"e/ th gqdkB eo/. fJeZb/ ihftek ewkT[Dk fJZe uzrk
feZsk BjhA fejk iKdk . fJZe uzr/ feZs/ ftZu soZeh ns/ nZr/ tXD d/ w"e/ j'Dk th pj[s
iao{oh j?. feZsk nrtkJh fJZe gqfefonk j? fi; okjhA ftfdnkoEhnK Bz{ T[BQK dh o[uh
ns/ :'rsk nB[;ko feZsk ngBkT[D ftZu wdd ehsh iKdh j?. id'A ftfdnkoEh d;thA
iK pkothA gk; eodk j? sK T[; e'b eJh fteZbg j[zd/ jB. T[j B'eoh dh Gkb eo
;edk j?, w?vheb bkJhB u[D ;edk j?, fJzihBhnfozr eo ;edk j?, ;t? o'irko ngDk
-
17
;edk j? iK nZr/ gVQkJh eo ;edk j?. fJZe ftfdnkoEh bJh ihtB d/ gVkn s/ fJj
nfjw c?;bk b?Dk pj[s n"yk j' iKdk j? fe T[j fejVk ftebg u[D/. fJ; bJh T[; Bz{
feZsk nrtkJh dh iao{os g?Adh j?, i' T[; Bz{ feZs/ dh u'D ftZu wdd eo/. fJj fJZe
pj[s jh fizw/tkoh tkbk ezw j?. fJZe ftfdnkoEh dh fizdrh fJ; c?;b/ s/ fBoGo
eodh j?.
feZsk nrtkJh dh b'VL
BthA ghVh d/ ftfdnkoEh nkgD/ GftZy pko/ ;[u/s sK jB ns/ nkgD/ GftZy pko/
:'iBk pDkT[Ad/ sK jB go fiankdkso ftfdnkoEh fgZS bZr{ j[zd/ jB i' d{finK d/ fgZS/
br e/ rbs feZs/ u[D b?Ad/ jB nkgDh fizdrh ftZu y[;a BjhA ofj ;ed/. e[ZM
ftfdnkoEh s/ wkfgnK tZb'A fJZSk E'gh iKdh j?. wkg/ nkgD/ pZfunK dh :'rsk ns/ o[uh
dk fynkb SZv e/ T[BQK Bz{ nkgD/ nB[;ko feZsk u[DB bJh wip{o eod/ jB. e[ZM
ftfdnkoEh wB w'je ftfrnkgBK Bz[{ d/y e/ nkgDk feZsk u[D b?Ad/ jB i' n;bhns s'A
e'jK d{o j[zd/ jB. nfij/ jkbsK ftZu ftfdnkoEh bJh feZsk nrtkJh dh pj[s iao{os
g?Adh j? fi; dh wdd Bkb ftfdnkoEh nkgDh :'rsk ns/ o[uh nB[;ko feZsk u[D
;edk j?.;jh g/;a/ dh u'D dk c?;bk ;kv/ ihtB d/ ;G s'A wjZstg{oB c?;fbnK ftZu'A
fJZe j?^fJ; c?;b/ d/ nXko s/ jh ihtB nkgDh fd;ak b?Adk j?. ;jh g/;a/ B{z u[DBk ns/
T[; ftZu T[Bsh, f;Zfynk ns/ f;ybkJh d/ fwnko s/ fBoGo eodk j?. nfij/ w'V s/ i'
;tkb ;G s'A gfjbK wB ftZu T[Zmdk j? T[j j? fe fJZe ftfdnkoEh iK pZu/ bJh ;G s'A
Y[ZetK e'o; iK gVQkJh dk o;sk eh j?, fi; T[Zgo uZb e/ T[j nkgDh wB ukjh wzfiab
gqkgs eo ;edk j?. u'D eoB bJh e[ZM wjZstg{oB sZs jBL ^
1H ftfdnkoEh dk o[MkB iK M[ekn
2H ftfdnkoEh dh f;ZyD dh :'rsk
3H gfotko dh wkbh jkbs
4H f;Zfynk ;z;Ek dh d{oh
5H f;ybkJh e'o; s'A pknd B'eoh dh ;zGktBk.
-
18
wzfib jkf;b eoB d/ gVknL ihtB ftZu ;cbsk Bz{ jkf;b eoB bJh j/m
fdZs/ gVktK ftZu'A bzxDk iao{oh j?L
1H Nhuk fBoXkfos eoBk.
2H :'iBkpzdh eoBk.
3H :'iBk nB[;ko ezw eoBk.
4H nksw ft;atk;
5H w[;afebK dk ;kjwDk eoB bJh fjzws oZyDk
Nhuk fBoXkfos eoBkL^ e'Jh th ezw eoB s'A gfjbK ;kBz{ gsk j'Dk ukjhdk j? fe n;hA
eh eoBk ukj[zd/ jK. fJj ;G s'A w[;afeb ns/ ;wMdkoh tkbk edw j?. pj[s/
ftfdnkoEhnK dh fJj' XkoBk j? fe gfjbK gVQkJh g{oh eo bJhJ/ fco ;'uKr/ eh pDBk
j?. go fJj rbs j?. B"thA iwks s'A jh fJj c?;bk b? b?Dk ukjhdk j? fe nkT[D tkb/
ihtB ftZu n;hA eh eoBk j?. i/eo n;hA ;w/A f;o fJj wjZstg{oB c?;bk b? b?Ad/ jK
sK fJ; fwZE/ Nhu/ dh fsnkoh ftZu ;w/A f;o fJZei[ZN j' ;ed/ jK.
:'iBkpzdh eoBkL^ Nhuk fBoXkfos eoB s'A pknd nrbk gVkn j? T[; Nhu/ Bz{ jk;b
eoB bJh :'iBk fsnko eoBk. fit/A wzB bJhJ/ fe n;hA p?Ae ftZu nkgDk eohno
pBkT[Dk ukj[zd/ jK sK ;kBz{ gsk j'Dk ukjhdk j? fe p?Ae ftZu B'eoh jk;b eoB bJh eh
ftZfdne :'rsk ukjhdh j? ns/ gVQkJh s'A fJbktk fejV/ ftf;anK dk frnkB j'Dk
ukjhdk j?< T[BQK ftf;anK dh fsnkoh fet/A eoBh j?< fJ; fsnkoh bJh ;wK fBoXkfos
eoBk nkfd. ;kBz{ nkgDh nrb/oh gVQkJh d/ Bkb Bkb jh w[ekpb/ tkbh gqhfynktK dh
fsnkoh eoBk th pj[s iao{oh j?. fJ; ;G bJh uzrh :'iBkpzdh j'Dk pj[s iao{oh j?.
:'iBk nB[;ko ezw eoBkL^ ne;o n;hA gfjb/ gVQktK ftu'A sK bzx iKd/ jK go nZr/
nwb eoBk G[Zb iKd/ jK. fJj' bkgotkjh ;kvh ;cbsk dk w[Zy o'Vk ;kfps j[zdk j?.
;kBz{ ukjhdk j? fe ;w/A dh ehws Bz{ fXnkB ftZu oZyfdnK j'fJnk :'iBk pZX sohe/ Bkb
fsnkoh eod/ ofjDk ukjhdk j?.i/eo n;cbsk th fwbdh j? sK th o[e BjhA ikDk
ukjhdk feT[A fe fwjBs eoB/ tkb'A eh eGh jko BjhA j'sh. (johtz;a okJ/ pZuB)
-
19
nksw ft;atk;
fBoXkfos ehs/ Nhu/ Bz{ jk;b eoB bJh nksw ft;atk; j'Dk pj[s iao{oh j?. ;kBz{
nkgD/ nkg s/ g[{ok ft;atk; j'Dk ukjhdk j? fe n;hA sfj ehs/ Nhu/ Bz{ jkf;b eo ;ed/
jK. i/eo ;kvk nksw ft;atk; v'b iKdk j? sK wzfib Bz{ jkf;b eoBk w[;afeb j?. fJ;
bJh nksw ft;atk; ns/ nDEZe fwjBs Bkb jh wzfiab Bz{ jkf;b ehsk ik ;edk j?.
w[;afebK dk ;kjwDk eoBkL
eJh tko wzfiab tZb tXfdnK n"eVK ;kBz{ GNekT[D dh e'f;a;a eoBrhnK. ;kBz{ fJBQK
w[;afebK dk ;kjwDk eoBk g?Dk j?. fJBQK w[;afebK Bz{ fyV/ wZE/ ;theko eo' ns/ jZb
bZGD dh e'f;a;a eo' sK jh n;hA nkgDh wzfib jkf;b eo ;ed/ jK.
e?ohno rkJhv e'D j' ;edk j?<
ftfdnkoEh dk ;G s'A tZvk eohno rkJhv T[j nkg j?. T[j nkgDh :'rsk ns/
o[uh Bz{ uzr/ sohe/ Bkb ;wM ns/ ikD ;edk j?.
fJZe uzrk ns/ siop/eko nfXnkge th ftfdnkoEh dh :'rsk Bz{ fXnkB ftZu
oZyfdnK T[; d/ ihtB Bz{ fJZe uzrh ;/X d/D ftZu nfjw G{fwek fBGkT[Ad/ j'J/ T[;
Bz{ T[; d/ eohno dh u'D ftZu wdd eod/ jB. fJZe nfXnkge uzrk wkor
do;ae j' ;edk j? go wksk fgsk B/ nkgD/ xo/b{ jkbsK Bz{ d/yd/ j'J/
ftfdnkoEh dhnK iao{osK Bz{ g{ok eoBk j[zdk j?.
;e{bK ns/ ekbiK ftZu th eohno ekT{A;fbzr ;?Zb ;Ekfgs ehs/ rJ/ jB i'
ftfdnkoEh Bz{ eohno ns/ nrb/oh gVQkJh bJh ftf;anK dh u'D eoB bJh
;jkfJsk eod/ jB. fJ; soQK e'Jh th ikDeko ftnesh i' s[jkBz{ fJZe BthA ;/X
d/ ;e/ s[jkvk eohno rkJhv j' ;edk j?.
fibQk o'irko s/ eko'pko fpT{o' tZy tZy fifbQnK ftZu ;Ekfgs jB. fi; ftZu
fJj wkjo eohno ekT{A;bo feZs/ dh u'D ftZu nk ojh ;wZf;nk d/ jZb bJh
;[Mkn d/D d/ ;wZoE j?.o'irko T[sgZsh s/ f;ybkJh ftGkr tZb'A ;e{bK, ekbiK
ftZu feZsk Gk;aD, feZsk ekBcoz; s/ feZsk gqdo;aBhnK th nk:'fis ehshnK
-
20
iKdhnK jB fi; okjhA feZfsnK d/ ;z;ko pko/ ft;Eko g{ote ikDekoh fdZsh
iKdh j?.
e'Jh th p/o'irko ftnesh i/eo ukj/ sK fibQk o'irko s/ eko'pko fpT{o' fty/
ftneshrs s"o s/ th nrtkJh wkjoK s'A gqkgs eo ;edk j?.
T[[go'es ;kohnK ;/tktK o'irko ftGkr tZb'A w[cs gqdkB ehshnK iKdhnK jB.
whvhnkL
1H fgqzN whvhnkL^ jo nypko tZb'A jcs/ ftZu fJZe fdB feZfsnK$o'irko d/
w"fenK s/ ;g/?;ab gzB/ fBebd/ jB, fi; ftZu o'irko d/ tZy tZy
w"fenK$e'o;K$tihfcnK$dkyfbnK pko/ ft;Eko ftZu ikDekoh j[zdh j?.
2H o/vhU, NhHthL^ yk; gq'rokw feZfsnK Bkb ;pzXs gq;kos ehs/ iKd/ jB.
fJzNoB?ZNL g[okD/ ;w/A ftZu wksk nkgD/ pZu/ bJh o'irko dh u'D ftZu
gzfvs$gKXk$i'fs;ah Bz{ gZ[SdhnK ;B go nZi d[Bhnk w/oh w[Zmh ftZu j? Gkt fJzNoB?ZN dh
tos'A B/ ;z;ko Bz{ fJei[ZN eo e/ ;koh ;{uBk fJedw fwzNK ;fezNK ftZu T[gbZpX
eotkT[Dk ;"yk eo fdZsk j?. go nZi d/ B"itkB Bz[{ fJzNoB?ZN dh ikDekoh Bz{ ;pzXs
;z;EK$ndko/$:{Bhtof;Nh s'A th u?e eoe/, sK jh nzfsw fBoDk b?Dk ukjhdk j?.
^^^^O^^^^
-
21
ft;a/ dh u'D dh wjZssk
;qh nB[okr r[gsk, fvgNh vkfJo?eNo,
vkfJo?eN'o/N
jo ftnesh fizdrh ftu e[M pDBk ukj[zdk j? ns/ i' fJZe ftnesh B/ ihtB
ftZu pDBk j?, T[j T[; tZb'A ehsh ikD tkbh gVQkJh s/ fBoGo eodk j? ns/ gVQkJh ftZu
T[j fijV/ ft;a/ gVQdk j?, T[; ftnesh dk GftZy pDkT[Ad/ jB feT[Afe i/ T[j ihtB ftZu
vkeNo pDBk ukj[zdk j? sK T[; B{[z j'o ft;a/ gVQB dh b'V j? ns/ i/ T[j tehb pDBk
ukj[zdk j? sK j'o ft;a/ gVQB dh b'V j?. fJ; bJh ft;a/ dh u'D eoBk fJe ftnesh d/
ihtB dk fJe pj[s jh wjZstg{oB c?;bk j?.
ft;ak u'D dk c?;bk nkw eoe/ jo ftfdnkoEh tZb'A w?fNqe dh gqhfynk s'A pknd
eoBk j[zdk j? feT[Afe T[; dk GftZy T[BQK ftf;anK Bkb jh i[V iKdk j? ns/ pknd ftZu
ft;a/ pdbDk pj[s jh w[;afeb j?. fJ; bJh w?fNqe s'A pknd fJj c?;bk pj[s jh ;'u
;wM e/ b?Dk ukjhdk j?.
ft;ak u'D dh wZjssk B{z d/yd/ j'J/, w?fNqe s'A pknd pj[s ;ko/ ftfdnkoEh eJh
tko T[bMD ftZu c; ikd/ jB fe T[BQK B{z fejV/ ft;a/ dh u'D eoBh ukjhdh j?. fJ;
;pzXh ftfdnkoEh B{z ft;ak u'D eod/ ;w/A nkgDh o[uh, nkgD/ fdwkrh gZXo, nkofEe
;fEsh nkfd Bz{ fXnkB ftZu oZyd/ j'J/ nkgD/ wkfgnK ns/ nfXnkgeK dh ;bkj
nB[;ko ft;ak u'D eoBh ukjhdh j?.fJ; ;pzXh ftfdnkoEhnK dh T[bMD B{z ;[bMkT[D
bJh ;oeko tZb'A jo fibQ/ ftZu fibQk o'iarko s/ eko'pko fpT{o' pDkJ/ rJ/ jB, fiZE/
eohno e"A;bo ns/ o'iarko iBo/;aB ns/ Nq/fBzr nca;o s?Bks jB ns/ T[j
ftfdnkoEhnK B{z fJ; ;pzXh Y[ZethA ;bkj fdzd/ jB.
-
22
w?fNqe gk; eoB s'A pknd ftfdnkoEh j/m fby/ ft;ak^;w{j dh u'D eo ;ed/ jBL^
1H ;kfJz;L
a) w?vhebL w?vheb y/so ngBkT[D bJh ftfdnkoEh fcfie;, e?fw;Noh ns/
pkfJUb"ih ft;a/ gVQd/ jB. fJBQK ftZu'A fijV/ ftfdnkoEh ;yas fwjBs eod/ jB,
T[j vkeNo pD e/ d/;a ns/ ;wki dh ;/tk th eod/ jB ns/ nkgD/ bJh th fJZe
pj[s jh ;zs[;aNh tkbk feZsk ngBk ;ed/ jB. fijV/ ftfdnkoEh vkeNo BjhA th
pD ;ed/ T[j j'o eJh soQK d/ g?ok^w?vheb feZs/ ngBk e/ tXhnk o'iah ewk ;ed/
jB.
b) BkB w?vhebL BkB^w?vheb y/so ngBkT[D bJh ftfdnkoEh fcfie;, e?fw;Noh
ns/ w?E/w?fNe; ft;a/ gVQd/ jB. fJ; okjhA ftfdnkoEh fJzihBhno pD e/ d/;a ns/
;wki dh T[;koh ftZu wjZstg{oB :'rdkB gk ;ed/ jB ns/ Bkb jh nkgD/ bJh th
fJe tXhnk o'iah ewk ;ed/ jB. BkB^w?vheb y/so ftZu nkJ/ ftfdnkoEh
fvgb'wk eoe/ th ezgBhnK ftZu iK ;oekoh ftGkrK ftZu ;/tktK d/ ;ed/ jB.
2H ekwo;L ekwo; y/so ngBkT[D tkb/ ftfdnkoEhnK dh Gkosh noE^ftt;Ek ftZu
pj[s wzr j?. uzrh ikDekoh ns/ siop/ tkb/ T[whdtkoK B{z T[BQK dh :'rsk nB[;ko
pj[s jh tXhnk sBykjK ns/ j'o ;j{bsK fwbdhnK jB.fJj ft;ak b? e/
ftfdnkoEh tXhnk b/ykeko, nekT{AN?AN, ;hHJ/H, n?wHphHJ/H, gq'c?;aBb pD ;ed/
jB.
3H fjT{w?BNhiaL fJ; roZ[g ftZu pj[s ;ko/ ft;a/ ;akwb jB fit/ fe fJfsjk;, G{r'b,
okiBhsh ;ak;so, ;wkfie ftfrnkB, ;kJhe'b"ih, fcb";ch, ;kfjs (nzro/ih,
gzikph, fjzdh), gpfbe n?vfwB;Nq/;aB, fJeB"fwe; nkfd. fJj ft;a/ gV e/
ftfdnkoEh nfXnkge, b?euoko, tehb, iZi, f;tb ;otA?N, nkfd th pD ;ed/
jB.
4H N?eBhebL eZ[M ftfdnkoEh T[go'es dZ;/ rJ/ ft;a/ Bk u[D e/ f;ZXk N?eBheb y/so
ftZu th ik ;ed/ jB. fJ; ;pzXh T[j f;ZXk w?fNqe s'A pknd nkJhHNhHnkJhH iK
-
23
fvgb'wk eoe/ fco s'A LEET dh gqhfynk okjhA fJzihBhnfozr eo ;ed/ jB iK
f;ZX/ jh nkJhHNhHnkJhH iK fvgb'wk eoB s'A pknd B"eoh eo ;ed/ jB.
fJ; soK fJj e[M ft;a/ ;w{j jB, fJjBK B{z ngDk e/ ftfdnkoEh nkgDh w?fNqe
s'A nZr/ dh gVkJh eo ;ed/ jB.fJe tko fco s'A fJ; b/y okjhA ;bkj fdZsh ikdh j?
fe ftfdnkoEh B[z{ nkgDh o[uh, nkgDk wkBf;e gZXo, nkgDh nkofEe ;fEsh ns/
nkgD/ ihtB d/ NhfunK B{z t/yd/ j'J/ jh ft;ak u'D eoBh ukjhdh j?.;w/A s/ fbnk frnk
mhe c?;bk ftnesh dk ihtB pj[s tXhnk pDk ;edk j? ns/ fJ; d/ T[bN fJZe rbs
c?;bk ihtB yokp eo ;edk j?. fJ; bJh ft;ak u'D pj[s jh ;'u ;wM e/ eoB dh
b'V j?.
^^^^O^^^^
-
24
feos dk wkD
;qh jofwzdo f;zx, iBob w?B/io,
gzikp xo^xo o'iarko ns/ eko'pko fw;aB n?;HJ/Hn?;H Bro, w'jkbh.
w[ZY^edhw s'A wB[Zy nkgDk ihtB fBopkj eoB bJh jZEhA feos eodk nk fojk
j?. pocahb/ :[Zr s'A gZEo :[Zr ns/ gZEo :[Zr T[gozs uotkjk :[Zr s'A y/shpkVh :[Zr ns/
ni'e/ fJzv;Nqhnb :[Zr ftZu wB[Zy d/ ftek;tkd ftZu feos dk jw/;ak :'rdkB fojk j?.
e'Jh th ezw feos fpBK BjhA j' ;edk. fJj feos Gkt/A jZEh j't/ iK fdwkrh, wB[Zy
dhnK b'VK g{ohnK eoB bJh fJj wjZstg{oB fjZ;k gk ojh j?.
e'Jh th ezw wkVk BjhA. e'Jh th ezw fe;/ d{i/ ezw s'A fpjso BjhA. ;{ch ;zs
;KJh p[Zb/ ;akj ih B{z fe;/ B/ oZp ;pzXh g[ZfSnk sK T[; ;w/A T[j rzfvnK dh gBhoh brk
oj/ ;B, sK T[BQK B/ T[Zso fdZsk fe “oZp dk eh gkT[Dk, fJZXo'A g[ZNDk s/ T[ZXo bkT[Dk”
noEks wB[Zy B{z oZp d/ Mw/fbnK s'A d{o nkgDk ezw eod/ ofjDk ukjhdk j?. ezw jh
g{ik j?. feos B{z ;z;ekoK ftZu pj[s wjZssk fdZsh rJh j?. GrtkB ;qh feq;aB B/ rhsk
dk T[gd/;a fdzfdnK fejk ;h fe “eow eh:/ ikJ/, cb eh fuzsk wZs eo'”. jo wB[Zy B{z
fB;aukg{ote nkgDh fvT{Nh eoBh ukjhdh j?. fJZe c"ih B/ bVkJh bJh
fsnko^po^fsnko ofjDk j? ns/ fJe g[ikoh B/ g{ik bJh g{oB frnkB gqkgs eoe/
ftXh^pZX sohe/ Bkb g{ik nouBk eoBh j?. fJt/A th fe;kB B/ ca;b T[rkDh j? ns/
;cakJh eowukoh B/ ;cakJh pDk e/ oZyDh j?. fbjkik ;zg{oB wB[Zyh gqrsh bJh fJj
feos ;w{fje s"o s/ iao{oh j?.
r[o{ BkBe d/t ih B/ T[gd/;a fdZsk j? fe “d;K Bj[znK dh feos eo', Bkw ig'
ns/ tzv Se'” T[jBK B/ fJwkBdkoh ns/ brB Bkb fwjBs eoe/ o'iah o'Nh ewkT[D dk
T[gd/;a fdZsk ;h. T[BQK B/ wbe Gkr'A d/ ;akjh g{fVnK s'A ezwh GkJh bkb' d/ xo i' fe
-
25
jZEhA feos eodk ;h d/ xo d/ ykD/ B{z soihj fdZsh ;h. T[jBK B/ fejk ;h fe “je[
gokfJnk BkBek T[; ;{no T[;[ rkfJ” noEks fe jZe jbkb dh ewkJh jokw dh
ewkJh s'A fpjso j?. r[o{ BkBe d/t ih eoskog[o ;kfjp fty/ nkg y[d y/shpkVh
eod/ oj/. fJ;/ soQK jh Grs epho ih eZgVk p[D e/, Grs Bkwd/t ih eZgV/ dh
SgkJh eoe/ s/ Grs oftdk; ih i[ZshnK pDkT[D dh feos eod/ ;h, fiBQK dh T[ukoh
pkDh B{z ;qh r[o{ noiB d/t ih B/ ;qh r[o{ rqzE ;kfjp ih ftZu T[u/uk ;EkB fdZsk j?.
fJ;/ soQK okik iBe ns/ GrtkB Pqh feq;aB ih d/ Gok pbokw, fi;B{z “jbXo” th
fejk iKdk j?, y[d y/sh eod/ ;B. fJ; s'A fJbktk j'o th pj[s ;ko/ tZv/^tZv/ b'e y/sh
eod/ oj/. wjkswk rKXh ih y[d ;kpowsh nk;aow ftZu ns/ dfbs p;shnK ftZu
;ckJh eod/ oj/.
Gkos d/ woj{w ok;aNogsh npd[b ebkw ih nkgD/ pugB d/ fdBK ftZu y[d
nypkoK t/ud/ oj/. nZi d/ gqXkB wzsoh ;qh Bfozdo w'dh ih gfjb/ fdBK ftZu ukj dh
;Nkb dk ezw eod/ oj/. nwohek d/ G{sg{ot ok;aNogsh fJpokfjw fbzeB ih efjzd/
;B fe “i/eo gqwkswk ;kB{z jZEhA ezw eoB s'A tofis eodk j? sK T[j ;kB{z jZE jh Bk
fdzdk
-
26
d[BhnK dhnK ;[go ;aeshnK pDhnK jB. fJZE/ fJj ft;a/;a s"o s/ toBD eoB dh b'V
j? fe ;ohoe s"o s/ ezw Bk eoB eoe/ pZfunK ns/ B"itkBK dk Gko tZX fojk j?.
fJjBK dk bhto Gkoh j' fojk j?, fijVk fe pj[s ;kohnK phwkohnK B{z ;Zdk fdzdk j?.
nZi gzikp nzdo y/sh^pkVh ns/ fJzv;Noh bJh wiad{oK dh pj[s E[V j?, feT[Afe
gzikph b'e jZEhA ezw eoBk SZv oj/ jB. fe;kB dk pZuk feo;kBh BjhA eoBh ukj[zdk.
y/shpkVh e'Jh bkGtzd Xzdk BjhA fojk. ykdK, dtkJhnK nkfd you/ pj[s tZX rJ/ jB.
b/po pj[s wfjzrh j' rJh j?. i/eo g{oph feosh Bk fwbD sK y/sh dh fpikJh ns/
eNkJh n;zGt j? ns/ pj[s ;kohnK c?eNohnK pzd j' ikDrhnK.b'V j? fe ;w{j
gzikph, feos dh nfjwhns B{z ;wMD ns/ jo jhb/ feos eoB sK i' n;hA ;ohoe
ns/ p"fXe s"o s/ j'o ;zv"b pDhJ/. pkpk ;a/y cohd ih cowkT[Ad/ jB “cohdk o'Nh w/oh
ekm dh, bktD[ w/oh G[Zy fiBQK ykXh u'gVh xD/ ;fjDr/ d[Zy” ;' tho' feos eo' ns/
nkgDk d[fBnkth Gt^;kro jZ;d/^jZ;d/ gko eo'.
^^^^O^^^^
-
27
;zxo;a
(;cbsk bJh okj)
;qhwsh ;opihs e"o ro/tkb fvgNh vkfJo?eNo,
vkfJo?eN'o/N
“fizdrh fJZe ;zxo;a j?
ns/
;zxo;a ;cbsk tZb iKdh ;Ve j?@
ekw:kph fe;ws, gqfsGk iK ;/q;aN p[ZXh dk jh ;tkb BjhA, ;r'A fJj e[ZM nfij/
r[Dk ns/ sZsK s/ nXkos j?, fiBQK dh ftnkfynk T[Zx/ wB'^ftfrnkBhnK ns/ b/yeK tZb'A
ehsh j'Jh j?. nkgD/ be;a dh gqkgsh bJh ;ys fwjBs, fdqV ;zebg ns/ ;[uZi/ Yzr
Bkb :sB eoB dh b'V j[zdh j?. fe;/ B/ fejk j?L^
brB wB[Zy dk p{jk yVekT[Adh j?,
go
ekw:kph fizdrh dk we;d g{ok eodh j?.
T[j b'e pj[s jh y[;afe;ws jB, i' ;oekoh B"eoh gqkgs eo s[jkv/ nkb/ d[nkb/
yV/ jB.e'Jh tes ;h fe T[jBK d/ g?o bZr rJ/ go nZi ;wK pdb frnk j?. nZr/ eZ[M
Biao BjhA nkT[Adk f;tkJ/ jB/o/ d/. o'Nh o'ih dk e/tb fJZe' fJZe ;kXB ;oekoh B'eoh
BjhA j? ns/ Bk jh J/B/ p/o[irko T[whdtkoK Bz{ B'eohnK fdZshnK ik ;edhnK jB. fJ;
bJh B"itkB p/o'irko ;kEhnK Bz{, pZfunK Bz{ ;bkj fdZsh iKdh j? fe B'eohnK dh
fJzsiako ftZu nkgDk ;wK popkd Bk eo' ns/ Bk jh wk:{; j't', nkgDk ezw Xzdk ;a[o{
eo' fi; Bkb nkgDk, nkgD/ pZfunK ns/ nkgD/ wkfgnK dk g/N gkb ;eD d/ ;woZE
pD ;e'.nfijk eoB Bkb fJZe sK fe;/ dk B'eo pDB dh b'V BjhA gt/rh ns/ y[Zd
nkgD/ ezw d/ wkbe pD'r/, d{ik j'o p/o'irko T[whdtkoK Bz{ th o'irko d/ ;e'r/. G[Zy/ Bz{
o'Nh d/Dk, b'Vtzd dh ;jkfJsk eoBk, ;kv/ ;z;ekoK dk fjZ;k j?.
-
28
fgSb/ dZ; ;kbK s'A brGr B'eohnK fpbe[b ysw jB. nfijh ;fEsh ftZu
B'eohnK wro GZiD dh pikJ/ nkgD/ ezw Xzd/ ;a[o{ eoe/ fiZE/ nkgDh o'iah o'Nh dk
fJzsikw ehsk ikDk ukjhdk j? T[E/ j'oK dh o'Nh o'iah dk th fJzsikw j' ;edk j?.
fJZe B'itkB fsTv'o tkfJN pV/ ;'jD/ ;apdK ftZu fizzadrh dk fBu'V ;wMkT[Ad/ j'J/
efjzd/ jB L^
“T[AM s[;hA fizB/ woih nkiakd j't/ go n;b ftZu s[;hA T[ad'A jh nkikd j[zd/ j',
id'A s[;hA nkgDh o'iah s/ g?;k nkg ewkT[Ad/ j'.”
;' fgnko/ pZfuU nkT[D tkbh fizadrh Bz{ ubkT[D bJh ;'uD ;wMD dk ;wK nk
frnk j?.
“;cbsk w/o/ jZE ftZu BjhA go T[; bJh vN/ ofjDk w/o/ jZE ftZu j?@.
n;hA gVQkJh eod/ jK, ikDekoh jk;b eoB bJh, eohno pDkT[D bJh, :'rsk
pDkT[D bJh, ikDekoh tXkT[D bJh, g?;k ewkT[D bJh, ;N/N; pBkT[D bJh ns/ ;cb
fJB;kB pDB bJh. T[;/ soQK n;hA eohno iK Xzdk feT[A ngDkT[Ad/ jK@< fizadrh d/
Gko Bz{ tXhnk Yzr Bkb Y'D bJh.
gVQBk rohp dh d"bs, nwho dh ;akB, rZGo{ dh wdd ns/ fpoX bJh
nokwdkfJe j?. w?A e[ZM T[dkjoDK ;fjs s[jkBz{ fJj gqwkfDs eotkT[D dh e'f;a;a eodh
jK.
ng'b' dk wkbe o"De f;zx ed/ ;e{b BjhA frnk. 1947 ftZu d/;a dh tzv ;w/A
nzfwqs;o 20 ;kb u[zBhnK gZrK ozrdk fojk. w"s s'A pknd 1500 eo'V o[gJ/
T[;d/ Bkw s/ jB.
Xho{ GkJh nzpkBh i' fe fobKfJz; ezgBh d/ wkbe ;B, T[; B/ fockJhBoh d/y e/
nkgDk eko'pko eoB dk ;[gBk fbnk ;h. f;sw dh rZb fJj j? fe T[j c[ZNgkE
s/ eZgVk t/funk eodk ;h ns/ J/vB BK d/ g?No'b gzg s/ ;/bia w/?B/io dh
B'eoh th ehsh.
pkNk BK d/ ftnesh B/ 95 g?;/ s'A ezw ;a[o{ ehsk ;h. fijVk fe nZi i[ZshnK dh
pkNk ezgBh d/ BK Bkb ikfDnk iKdk j?.
-
29
gkbehtkbk ftnesh B/ Ykp/ s'A ezw ;a[o{ ehsk ;h fijVk o/;N'o?AN sZe gj[zu
frnk.
fJj mhe j? fe fiazdrh ftZu ;[gB/ g{o/ eoB bJh g?;/ dh b'V j[zdh j?.
eJh p/o'iarko vod/ jB. fgnko/ pZfuU, nkgDk ezw ;a[o{ eoB bJh voB dh EK
j";b/ dh b'V j[zdh j?. gzikp ;oeko dhnK eJh J/iz;hnK$ftGkr jB, fijV/ fe
nkgDk Xzdk eoB bJh w[cs ;bkj s/ N/qfBzrK fdzd/ jB. fJj ;z;EktK y[d eoik
th fdzdhnK jB s/ p?AeK s'A th eoik fdtkT[AdhnK jB.
;t? o'irko :kBh nkgDk ezw Xzdk ngBkT[Dk nZi d/ B"itkBK dh iao[{os
pD u[Zek j?, feT[Afe ;oekoh B'eohnK sK j[D ysw jh j[zdhnK ik ojhnK jB.
nkgDk s/ nkgD/ gfotko dk g/N gkbD bJh ns/ T[BQK dhnK iao{osK Bz{ g{ohnK
eoB bJh fJZe' fJZe jZb nkgDk y[d dk e'Jh Xzdk eoBk jh ofj frnk j?.
e[ZM th gqkgs eoB bJh d"bs jh BjhA pbfe jK gZyh ;'u dh iao{os j[zdh
j?. ;ekokswe ;'u tkbk ftnesh fttjkoe, nk;aktkdh ns/ ouBkswe j[zdk
j?. fJ; bJh ed/ th fJj Bk ej' fe fJj ezw w?A BjhA eo ;edk. fJ; d/ pikJ/
s[;hA fJj ;'u' ns/ ej' fe “w/o/ bJh n;zGt e[ZM th BjhA, w?A ;G e[ZM eo ;edk
jK ns/ eo e/ th ftyktKrk”.i/eo s[;hA nfijk ;'u bt'r/ ns/ fJ; s/ g{o/ fdqV
oj'r/ sK s[;hA d/y'r/ fe s[jkvh fe;ws pdb ojh j?. d[Bhnk dhnK ;kohnK
y[;ahnK s[jkv/ edw u[zw ;edhnK jB.
;cbsk fJZe ;pi?efNt uhia j?. jo ftnesh bJh fJ; d/ noE tZy tZy
j' ;ed/ jB. fe;/ ftnesh bJh g?;k ewkT[Dk ;cbsk j?, sK fe;/ bJh B'eoh
gqkgs eoBk ekw:kph j?. e[ZM b'eK bJh ;wki ;/tk eoBk ;cbsk j?. fJBQK
;kohnK uhiaK sZe gj[zuD dk sohek fJZe jh j? :kBh ;cbsk Bz{ ;ekokswe
pBkT[Dk. fJ; bJh ;G s'A gfjbK nkgDh Bkekokswesk Bz{ iV'A ysw eo'. fco
d/y' ;cbsk y[Zb ik f;wf;w tKr y[bdh ikt/rh.
fJZe T[j i' n;zGt ezw Bz{ ;zGt eo fdykT[Ad/ jB ns/ s/iah Bkb nZr/
tXd/ jB. w?ef;w r'oeh ftdtkB dk eEB j?L^fijV/ f;nkD/ j[zd/ jB, fizadrh
-
30
T[BQK Bz{ i' e[ZM th fdzdh j?, T[j b? b/?Ad/ jB, go w{oy e[ZM BjhA b?Adk. d{ih fe;w
d/ T[j b'e j[zd/ jB i' d{finK Bz{ nZr/ tXdk d/y e/ wB ftZu Jhoyk gkb b?Ad/
jB.fiazdrh ftZu s[jkBz{ nB/eK nfij/ w"fenK dk ;kjwDk eoBk gt/rk. go ;aKs
wB Bkb nZr/ tXd/ ikU. s[jkv/ okj ftZu eJh tko nkgD/ iK j'o b'e o'eD bJh
pj[s soQK dhnK rZbQK okjhA ik o[ektNK okjhA o'eD dh e'f;a;a eoBr/.
shi/ T[j b'e i' ezw ;a[o{ eoB s'A gfjbK jh vrwrk iKd/ jB, feT[Afe
T[BQK Bz{ gsk jh BjhA j[zdk fe ezw Bz{ fet/A eoBk j?.
;cbsk ne;o T[BQK b'eK Bz{ fwbdh j? i' efmBkJhnK Go/ ezw eod/ jB.
fJj T[BQK nkb;h b'eK e'b BjhA j[zdh i' BshfinK s'A vod/ jB. ekobkfJb
ftdtkB efjzd/ jBL^
“nkgD/ ihtB dk fJZe T[d/;a pDkU s/ fco T[;dh g{osh bJh sB s/ wB
Bkb i[ZN ikU.”
^^^^O^^^^
-
31
;wK gqpzXB (Time Management ^ ;w/A dh ;zGkb ns/ ;dtos'A
;qh fdbpkr f;zx,
o'iarko T[sgsh ns/ f;ybkJh nca;o vkfJo?eN'o/N
ni'e/ ;wki ftZu i/ fe;/ wB[Zy Bz{ g[ZfSnk ikt/ fe T[; Bz{ nkgD/ ihtB ftZu
fejVh uhia xZN brdh j? sK 90# b'eK dk itkp j't/rk fe T[BQK Bz{ ihtB ftZu ;wK
pj[s xZN fwbdk j?. s[jkv/ wB ftZu fJj itkp ;[De/ ;fji jh fJZe fynkb nkt/rk fe
24 xzfNnK dk fdB ;ko/ wB[ZyK d/ fjZ;/ ftZu nkfJnk j? sK fco fJ; soQK dh rZbpks
feT[A ehsh ik ojh j?< fJ; dk itkp d' ;apdK ftZu b[fenk j'fJnk j?L^ NkJhw
w?B/iw?AN (;wK gqpzXB) ^ ;w/A dh ;zGkb ns/ ;dtos'A.
NkJhw w?B/iw?AN T[; seBhe dk Bkw j? fi; okjhA wB[Zy nkgD/ ;w/A dh ;zGkb
eodk j'fJnk, ;dtos'A eodk j'fJnk, T[; dk tZX s'A tZX bkG T[mkT[Adk j?. jo
fJB;kB e'b 24 xzfNnK tkbk fdB j[zdk j?, go T[; fdB Bz{ fJB;kB dh tos'A T[; dh
NkJhw w?B/iw?AN Bz{ do;kT[Adh j?. fJj seBhe ;[BD p'bD Bz{ ;"yh ikgdh j? go fJ;
T[Zs/ w[jkos jkf;b eoB tk;s/ pj[s fwjBs ns/ ;Zuh brB dh b'V j[zdh j?. i' th
fJB;kB (wB[Zy) nkgD/ ;w/A Bz{ w?B/i eoB dh iKu f;Zy b?Adk j?, T[j nkgD/ ihtB ftZu
fe;/ th fwZE/ Nhu/ Bz{ jkf;b eo ;edk j?. fJj fejk frnk j? fe i' wBZ [y NkJhw
w?B/iw?AN dh ebk f;Zy b?Adk j? T[j soZeh dh g"VhnK uVQdk iKdk j?, ns/ i' wB[Zy fJ;
rZb Bz{ nDr'fbnK eodk j? T[j ;w/A d/ jZE'A u'NK yKdk j?. fJZe eth B/ fbfynk j? fe
“T[V rfJnk w/ok ;w/A i?;/ ftjzr (gzSh), n"o ykbh jkE ihtB ofj frnk@. ;[uko{ Yzr
Bkb nkgD/ ;w/A dh tos'A eoB Bkb wB[Zy d/ ezw eoB dh ocsko, ezw d/ Bshi/ ns/
T[sgkdesk ftZu tkXk j[zdk j?. fJ; Bkb sBkt ftZu xkNk j[zdk j?, ni'e/ ihtB ftZu
NkJhw w?B/iw?AN Bk eo gkT[Dk sBkt dk w[Zy ekoB pDdk ik fojk j?. sBkt fBok;ak,
go/;akBh ns/ r[Z;/ Bz{ iBw fdzdk j?. fJj Bekokswe GktBktK i/ ;oho T[Zs/ bzw/ ;w/A s/
n;o eodhnK ofjD sK jkJhgoN?B;aB torh phwkoh ;oho s/ ekpia j' iKdh j?. fJBQK
-
32
Bekokswe GktBktK s'A ;fji/ jh pfunk ik ;edk j? i/ j/m fby/ NkJhw w?B/iw?AN d/
B[efsnK T[s/ nwb ehsk ikt/. nkgD/ ;w/A Bz{ ;zGkbD tk;s/ n;hA j/m fby/ nB[;ko
ezw eo ;ed/ jKL^
1) o'ia ;t/o/ fdB ftZu ehs/ ikD tkb/ ezwK dh ;{uh pDkJh ikt/ ns/ :'iBkpzdh
sfjs ezw ehs/ ikD.
2) fJBQK ezwK Bz{ iao{os ns/ wjZssk nB[;ko eo', fJZe ezw Bz{ g{ok eoB T[gozs d{i/
ezw Bz{ jZE gkT[.
3) jo ezw eoB bJh fJZe ;wK fB;afus eod/ j'J/, T[; ezw B{z ehsk ikt/, i/ ezw
fiankdk ;wK b?D tkbk j? sK T[; ezw B{z eoB d"okB E'Vk ft;aokw eo b?Dk mhe
j't/rk.
4) jo ft;a/ dh gVQkJh ns/ y/v tk;s/ ;wK fwZfEnk ik ;edk j?. fijV/ ft;a/
ftfdnkoEh B{z n"y/ bZrd/ jB, T[jBK T[Zs/ T[j fiankdk ;wK ns/ ;"y/ gqshs j[zd/
ftf;anK B{z xZN ;wK d/ ;edk j?.
5) jo o'ia ;oho dh e;os tk;s/ ;wK eZYDk ukjhdk j? ns/ ;zs[fbs nkjko dk
;/tB eoBk ukjhdk j?.
6) jo o'ia nkgD/ nkokw tZb fXnkB fdzd/ j'J/ xZN'^xZN 7^8 xzN/ ;"Dk ukjhdk j?.
7) jo o'ia E'Vk ;wK fXnkB f;woB tk;s/ iao{o eY'.
8) i' ezw eo oj/ j' T[; Bz{ g{o/ fXnkB Bkb eo'. ezw eod/ t/b/ w'pkfJb c'B,
NhHth, nkfd s/ fXnkB Bk d/t'A.fJ; Bkb ezw s/iah Bkb j't/rk ns/ rbshnK th
xZN j'DrhnK.
jo fJZe wB[Zy d/ ihtB ftZu ;w/A dh pj[s wjZssk j?. wB[Zy fe;/ th feZs/ Bkb
;pzX oZydk j't/, Gkt/A T[j ftfdnkoEh j't/, rqfjDh j't/, ;oekoh iK gqkJht/N B"eoh
eodk j't/ ;w/A dh ;zGkb ns/ ;jh tos'A Bkb jh fizdrh ftZu fwZE/ Nhu/, ;cbsk ns/
sBkt w[es ihtB ih ;edk j?. i/ e'Jh eowukoh nkgDh B'eoh s/ ;w/A f;o BjhA iKd/
sK T[BQK d/ dcsoh ezw eki s/ n;o g?Adk j? ns/ ezw dh ocsko ns/ T[; Bkb i[Vh
T[sgkdesk s/ n;o g?Adk j?. i/ e'Jh nfXnkge ;w/A f;o ebk;o{w ftZu BjhA gj[zudk
-
33
sK T[;dk f;ZXk n;o pZfunK dh gVQkJh s/ g?Adk j?. nro n;hA nkgD/ ;w/A Bz{ ftnoE
r[nk fdnKr/A sK phfsnk j'fJnk ;wK w[V ;kvh fizdrh ftZu BjhA nkt/rk.gzikph eftsk
d/ fgskwk GkJh tho f;zx ih dk ;w/A dh ;zGkb pko/ ekft N'Nk fJ; rZb Bz{ pj[s
y{p;{osh Bkb fpnkB eodk j?L^
“ojh tk;s/ xZs ;w/A B/ fJZe Bk wzBh, cV cV ojh Xohe ;w/A fy;ekJh ezBh, fet/A B ;eh o'e, nNe i' gkJh GzBh, fsqy/ ngD/ t/r frnk NZg pzB/ pzBh, j', ni/ ;zGkb fJ; ;w/A Bz{ eo ;cb T[vdk iKtdk fJj mfjoB iKu Bk ikDdk bzx frnk B w[V e/ nKtdk”
coK; d/ wjkB :'Xk ns/ ;wokN, B?g'bhnB dk efjDk ;h “w/oh ekw:kph dk w[Zy ekoB fJj th j? fe w?A fwZE/ ;EkB s/ fwZE/ ;w/A s'A 15 fwzN gfjbK jh gj[zu iKdk jK”. NkJhw w?B/iw?AN d/ B[es/ ;ko/ jh ;wki d/ torK tk;s/ iao{oh jB, gqzs{ ftfdnkoEh ihtB ftZu fJ; dh wjZssk pj[s fiankdk j? feT[Afe fJj T[j ;wK j?, fi; ftZu fwjBs eoe/ fJZe ftfdnkoEh nkgD/ GftZy dk fBowkD eodk j?. NkJhw w?B/iw?AN d/ B[es/ gVQkJh, y/b ns/ d{ih rshftXhnK d/ ftZu ;zs[bB fbnkT[D tk;s/ pj[s ekokro f;ZX j' ;ed/ jB. i/ ftfdnkoEh nkgD/ nw[Zb/ ;w/A Bz{ ;zGkbdk BjhA j? sK T[; d/ jZE fBok;ak s/ n;cbsk jh bZrdh j?.fJ; eoe/ NkJhw w?B/iw?AN d/ fJj B[es/ ngDk e/ nkgD/ ;w/A dh ;dtos'A eod/ j'J/ nkgD/ ihtB Bz{ ekw:kph dh o'';aBh Bkb T[ikro eo'.
^^^^O^^^^
-
34
wjkokik oDihs f;zx nkowv c'of;I gq?go/Noh fJz;NhfuT{N (J/Hn?cHghHnkJhH)
fwbNoh bhvofPg bJh fJZe T[Zdw
;aqh jogqhs f;zx f;ZX{, o'iarko iBo/;aB ns/ Nq/fBzr nc;o,
vkfJo?eN'o/N. wjkokik oDihs f;zx nkowv c'of;I gq?go/Noh fJz;NhfuT{N, o'irko T[sgZsh ns/ Nq/fBzr
ftGkr, gzikp d/ nXhB n?;HJ/Hn?; Bro (w'jkbh) fty/ 2011 ftZu ;Ekfgs ehsk frnk. ;z;Ek dk
Nhuk gzikp d/ B'itkBK B{z nkowv c'of;I ftZu gowkB?AN efwPB s/ B?PBb fvc?A; ne?vwh d/ N?;N
bJh fsnko eoBk.
e"D noIh d/ ;edk j??<
e/tb d;thA ftZu gVQd/ bVe/, gzikp d/ t;Bhe T[wo 17 ;kb s'A xZN (;jh fwsh nypko ftZu
nkJ/ fJPfsjko s'A d/y'), n?BHvhHJ/H dh wzr nB[;ko w?vhebh fcZN ns/ n?BHvhHJ/H okjhA jfEnkopzd
c"I ftZu ikD d/ ukjtkB.
fe; soQK noIh fdZsh ik ;edh j?<
;kb d/ Btzpo wjhB/ nypko ftZu fJPfsjko Sgdk j? ns/ iBtoh d/ gfjb/ jcs/ sZe
nkBbkJhB ngbkJh ehsk ik ;edk j? ( ;jh fwsh nypko ftZu nkJ/ fJPfsjko s'A d/y'), dkybk
gqhfynk nzro/Ih ns/ rfDs ftfPnK ftZu j[zdh j?. gqPB gZso ftZu n'pi?efNt NkfJg ;tkb g[ZS/ iKd/
jB. w?foN ftZu nkJ/ gqkoEhnK dk w?vheb fcNB?Z; N?;N j[zdk j?. u[D/ rJ/ gqkoEh ngq?b wjhB/ s'A
fJz;NhfuT{N i[nkfJzB eod/ jB. u[D/ rJ/ f;fynkoEhnK Bz{ P?wo'e, ;hBhno ;?ezvoh ;e{b, w'jkbh
fty/ O1 s/ O2 (BkB w?vheb ftZu e'fuzr d/ Bkb Bkb eotkJh iKdh j? ;e{b dh fNT{PB ch;
f;fynkoEh tZb'A fdZsh iKdh j?.
wjkokik oDihs f;zx Nq/fBzr ;z;Ek ftZu e'fuzr, ofjD dk ;kok youk, gzikp ;oeko tZb'A
ehsk iKdk j? fJ; ;z;Ek ftZu f;fynkoEh Bz{ ftfdne ;ohoe fcNB?A; s/ T[jBK dh ;y;hns d/
ftek; dh N/qfBzr s'A pknd B/;Bb fvc?A; ;oft; w[ekpb/ dh gqhfynk s/ ;oft; u'D p'ov (SID) dh
fJzNoftT{ dh fsnkoh eotkJh iKdh j?.(NDA) ;z;Ek s/ N/qfBzr gqkgs fijVk ftnesh NDA ftZu
u[fDnk iKdk j?, Bz{ gzikp ;oeko fJZe bZy o[gJ/ fJBkw ti'A fdzdh j?. tX/o/ ikDekoh t?p;kJhN
http://afpipunjab.org s'A bJh ik ;edh j?.wjkokik oDihs f;zx Nq/fBzr ;z;Ek B/ ;kb 2011 s'A j[D
sZe 58 lVky bqOr kimSn APsr BwrqI Awrmf Poriss ivc̀ BrqI eotk fdZs/ jB[
^^^^O^^^^
http://afpipunjab.org/
-
35
bVehnK bJh wkJh Gkr' nkowv c'of;I gq?go/Noh fJz;NhfuT{N
;aqh r[owhs f;zx, i{Bhno ;jkfJe,
vkfJo?eN'o/N.
gzikp ;oeko tZb'A gzikp dhnK bVQehnK Bz{ ;?BktK ftZu efwPBv nfXekoh bJh ikD
tkbh gqhfynk ezpkfJv fvc?A; ;oft; (CDS) dh fsnkoh eotkT[D bJh wkJh Gkr' nkowv c'of;I
gq?go/Noh fJz;NhfuT{N dh ;EkgBk 25 i[bkJh 2015 Bz{ ;fjpikdk nihs f;zx Bro (w'jkbh) ftZu
ehsh rJh. fJj ;z;Ek 9 J/eV d/ ftZu ;Ekgs j?. fJj fJZe fojkfJ;h ;z;Ek j?. fi; ftZu fizw,
;ftfwzr g{b, ;{fNzr I'B, y/v w?dkB s/ ;?o eoB bJh No?e th pD/ j'J/ jB.
;z;Ek dk wzst
gzikp dhnk ;?BktK ftZu efw;Bv nfXekoh ikD bJh ukjtkB :'r B"itkB bVQehnk Bz{ e'fuzr
d/ e/ ;zx b'e ;/tk efw;B ti'A bJh ikD tkbh efpkfJB fvc?A; ;oft; w[ekpb/ dh gqhfynk bJh w[cs
fsnkoh eotkT[Dh.
dkyb/ bJh :'rsk L^
1. bVeh gzikp dh tk;h j't/.
2. ;ohoe s"o s/ fcN j't/.
3. fe;/ p'ov ns/ fe;/ ;e{b ftZu 10O2 ftZu gVQdh j't/.
4. T[wo 16 ;kb iK fJ; s' tZX j't/.
dkybk b?D d/ :'r j'D bJh gzikp dh t;Bhe j'Dk io{oh j?, vkeNoh s"o s/ fcZN j'Dh ukjhdh
j?, fe;/ th p'ov ns/ fe;/ th ;e{b ftZu 10+2 ftZu gVQdh j'Dk io{oh j? ns/ ;G s'A io{oh j? fe T[;
dh nkowv c'of;I ftZu ikD dh fJZSk j't/. ;kb dh 1 i[bkJh B{z 16 ;kb iK fJ; s'A T[Zgo T[wo j'Dh
ukjhdh j? sK jh T[j wkJh Gkr' nkowv c'of;I gq'go/Noh fJz;NhfuT{N ftZu noIh d/ ;edh j?.
noih fet/A fdZsh ik ;edh j? L^
wkJh Gkr' ;z;Ek ftZu dkyb/ b?D bJh bVehnK B{z nkB^bkJhB noIh G/iDh io{oh j?. dkyb/
bJh N?;N jo ;kb wJh$i{B wjhB/ ftZu j[zdk j?, fi; ftZu ioBb nzro/Ih ns/ ioBb frnkB(10+2
gZXo) d/ gqPB g[ZS/ Ikd/ jB. w?foN ftZu nkT[D tkb/ 150 T[whdtkoK B{z d{i/ c/I dh fJzNoftT{ bJh
p[bkfJnk iKdk j?. fijV/ T[whdtko d{i/ c/I dh fJzNoftT{ gk; eo b?Ad/ jB, T[BQK dk w?vheb N?;N
-
36
eotkfJnk iKdk j?. ckJhBb fb;N 35 T[whdtkoK dh j[zdh j?. T[Zgob/ 25 T[whdtkoK B{z dkybk fdZsk
iKdk j?. Nq/fBzr dk ;?PB i[bkJh d/ gfjb/ jcs/ P[o{ j[zdk j?. fJ;/ ;pzXh dkybk ftfrnkgB nypkoK
ftZu ;w/A ;w/A nkT[Ad/ jB.tX/o/ ikDekoh bJh ;z;Ek dh t?p;kJhN Maibhagoafpipunjab.org s/ gqkgs
ehsh ik ;edh j?.
wkJh Gkr' nkowv c'of;I gq?go/Noh fJz;NhfuT{N B/ ;kb 2015 s'A j[D sZe 4 bVQehnK bqOr
kimSn APsr BwrqI Awrmf Poriss ivc̀ BrqI eotk fdZs/ rJ/ jB[
fe; fe;w dh f;ybkJh<
Nq/fBzr ftZu Py;hns ftek;, ;zuko ;pzXh j[Bo, ro{fwzr, y/vK, ;ohoe szdo[;sh,
n?BH;hH;hH, feZsk f;ybkJh ns/ n?;Hn?;HphH fJzNoftT{ bJh ft;Eko ftZu fsnkoh Pkfwb j?. fJ;
N/qfBzr d/ Bkb f;fynkoEh bVehnK Bz{ MDAV ekbi uzvhrVQ fty/ rq?i{J/PB ftZu dkybk b?e/ rq?i{J/PB
eotkJh iKdh j?. ekbi dh ch; f;fynkoEh tZb'A nkg fdZsh iKdh j?.fJj rq?i{J/PB fJ; bJh
eotkJh ikDh io{oh j? feT[Afe Difeance Services bJh xZN' xZN rq?i{J/PB j'Dh io{oh j?.
^^^^O^^^^
-
37
pMjwb dy nOjvwnW leI isKlweI Aqy rojgwr kyNdr (sI-pweIt)
SRI nirMdr isMG kMipaUtr Aprytr
fwierYktoryt
sI-pweIt pMjwb srkwr dy rojgwr jnrySn Aqy tRyinMg ivBwg dy pRbMDkI kMtrol hyTW
iek̀ rijstrf soswietI dy qOr qy kMm kr rhI hY, jo ik surìKAw syvwvW ivc̀ BrqI leI
kyNdrI pYrw imltrI Aqy pMjwb puils ivc̀ BrqI leI pRI-irkrUtmYNt tRyinMg dyx dw kMm krdI
hY[tRyinMg dOrwn swry XuvkW nUM muPq Kwxw, rihx dI shUlq sI-pweIt duArw clwey jWdy kyNdrW
ivc̀ muhèIAw krvweI jWdI hY[
sI-pweIt ;z;Ek d/ gzikp d/ tZy^2 fifbQnk ftZu kùl 15 kYNpW uZb oj/ jB[ijs ivc̀ cwr
kYNp p`ky qOr qy Aqy 11 Coty kYNp Swml hn[ p`ky kYpW ivc̀ 300 XuvkW nUM tRyinMg dyx leI shUlq
aupl`bD hY[ieh kYNp kwlJrwnI (biTMfw), hkUmq isMG vwlw (iProjpur), Qy kWJlw
(kpUrQlw), Aqy qlvwVw (huiSAwrpur) ivKy siQq hn[11 Coty kYNp hn ijnW ivc̀ 60-100
XuvkW nUM ieko smyN isKlweI dI suivDw auplb̀D hY[ AweI.tI.AweI. rwxIky (AMimRqsr), gRwm
syvk isKlweI kyNdr nwBw (pitAwlw), ptvwr Kwnw ShIdgV (PiqhgV swihb), sports
kMplYks fyrw bwbw nwnk (gurdwspur), AweI.tI.AweI. ig̀l rof, (luiDAwxw), AweI.tI.AweI.
p`tI (qrnqwrn), iSvwlk kwlj mojyvwl, nXw nMgl (rUp ngr) AweI.tI.AweI lwlVU nihrI
ivSrwm Gr, rwhoN rof (nvW Sihr), AweI.tI.AweI. PrIdkot ns/ boryvwl kimaUintI sYNtr
mwnsw ivKy siQq hn[
ijhVy Xuvk surìKAw syvwvW ivKy, BrqI hox leI cwhvwn hox aunW nUM BrqI dI rYlI dI
imqI GoiSq hox qy 12 hPiqAW dI pihlW tRyinMg idq̀I jWdI hY[swry Xog aumIdvwrW nUM isKlweI
dIAW sMBwivq imqIAW bwry hr ijly ivc̀ lokl AKbwr rwhIN, ryfIE rwhIN Aqy jubwnI qOr qy
jwxkwrI idq̀I jWdI hY[ aunW nUM muFlI skrIinMg leI nyVy dy kYNpW ivc̀ bulwieAw jWdw hY Aqy
jo aumIdvwr islYkt huMdy hn aunW nUM 12 hPiqAW dI isKlweI idq̀I jWdI hY[
;h^gkJhN B/ ;kb 1990 s'A j[D sZe 1,11,595 bVQfenK Bz{ bqOr c"i$g[fb; wfjew/ ftZu ps"o
itkB Gosh eotkfJnk frnk j?.
:'rsk
-
38
1. iBob fvTNh f;gkjh bJh d;th 45# BzpoK Bkb gk; iK 10O2 ftZu rfDs ns/
nzro/ih (60# BzpoK Bkb)
2. eboe bJh ;ko/ subjects ftZu'A 50# Bzpo j'D/ ukjhd/ jB
3. N?eBheb Nq/v bJh fvgb'wk j'Dk ukjhdk j?
4. ;ohoe :'rsk L
a. bzpkJh 170 ;?HwhH
b. Sksh 77$82
c. Gko^ 50 feb'
^^^^O^^^^
-
39
fibQk o'irko ns/ eko'pko fpT{o'I
Pqhwsh r[owhs e"o P/ofrZb, ;z:[es vkfJo?eNo,
vkfJo?eN'o/N
gzikp ;oeko tZb'A xo^xo o'Irko ;ehw d/ sfjs jo gfotko d/ fJZe gfotkoe w?Apo
B{z o[Irko w[jZJhnk eotkT[D dk Nhuk fwZFfEnk frnk j?. fJ; wzst B{z w[Zy oZyd/ j'J/ jo fibQ/
ftZu fJZe fibk o'irko ns/ eko'pko fpT{o' y'fbnk frnk j?.fJj fJZe fJj' fijk gb/Nckow j?
fiE/ fJe SZs EZb/ p'o'irko B"itkBK Bz{ o'irko gqkgsh bJh Bkw doi eokT[D, feZsk nrtkJh
gqkgs eoBh, ;t?^o'irko ;ehwK dh ikDekoh, j[Bo ftZu tkXk eoB bJh j[Bo dh ikDekoh
ns/ w[cs fJzNoB?ZN ;j{bs, wkjo ftneshnK tZb'A w[cs T[gbpX eotkJh iKdh j?. jo fpT{o'
ftZu jo wjhB/ 2 s'A 4 iK fJ; s'A tZX gb/;w?AN e?Ag brkJ/ iKd/ jB. fpT{o' o'irko gqdkB eoB
tkb/ ns/ o'irko dh Gkb eo oj/ p/o[irko B"itkBK dk w/b eotkT[D bJh fJZe ;KMk wzu j?.
fJ; Bkb d't/ fXoK d/ p/b'V/ XZe/ ns/ go/PkBhnK ysw j' rJhnK jB. fJ; wzst Bz{ g{ok eoB
bJh gb/;w?AN e?Ag ns/ w?rk o'irko w/fbnk dk nk:'iB eotkfJnk iKdk j?.feZs/ dh u'D eoB
ftZu fwbD tkbh ;jkfJsk Bkb p/o'irkoK Bz{ B"eoh iK ;t? o'irko ftZu'A u'D eoB ;pzXh c?;bk
b?Dk ;"yk j' iKdk j?. fpT{o' ftZu e/Ado$gqd/;e$;EkfBe B"eohnK dh ikDekoh T[gbpX j[zdh j?.
fJj ikDekoh T[whdtko Bkb ;[B/j/ ns/ tkN;n?g okjha th ;KMh ehsh iKdh j?. fijV/ T[whdtko
nkgDk ezw eoBk ukj[zd/ jB, T[BQK T[whdtkoK Bz{ j[Bo f;ybkJh bJh th T[gokb/ ehs/ iKd/ jB.
T[go'es T[gokfbnK d/ ;de/ wkou 2017 s'A j[D sZe gzikp d/ 10,79,226 B"itkBK Bz{ B"eoh$;t?
o'irko T[gbpX eokT[D ftZu wZdd ehsh j?.
^^^^O^^^^
-
40
fpT{o' Bkwk
;qh fdbpkr f;zx, o'iarko T[sgsh ns/ f;ybkJh nca;o
vkfJo?eN'o/N
gkso gfou: (ikD gfjukD)
ni? ^ fJZe 25^26 ;kb dk B"itkB i' gzikp ;oeko d/ ;?o^;gkNk ftGkr ftZu
eboe dh B"eoh eodk j?.
nk;ak okDh ^ ni? dh wksk ih.
;zdhg f;zx ^ ni? dk iwksh ns/ jwT[wo, i' fcbjkb p/o[iarko j?.
pbpho f;zx ^ dofwnkB/ eZd dk 45 ;kb dk g[oy j?, i' o'iarko ftGkr, gzikp ;oeko
ftZu ;[govzN ti'A B"eoh eo fojk j?.
nBhsk ^ pbpho f;zx dh Gshih, i' d;thA iwks dh ftfdnkoED j?.
godk T[Zmdk j?.
fJZe wZX^torh gfotko dh p?me (vokfJzr o{w). fJ; ewo/ ftZu jo/ ozr dk ;'ck j?,
;kjwD/ fJZe w/ia j?. ewo/ dhnK fyVehnK T[Zs/ jbe/ ghb/ ozr d/ god/ bZr/ j'J/ jB. ewo/
dh ezXK T[Zs/ d/th^d/tfsnK dhnK s;thoK cp ojhnK jB. p?me dk g{oph dotkiak rbh ftZu
y[Zbdk j?.
xzNh tZiD dh nktkia
nk;ak ^ p/Nk ni? iaok t/yh e"D nkfJnk j?<
ni? ^ wK, nkg t/y b', w?A iao{oh ezw eo fojk jK.
nk;ak ^ (r[Z;/ ftZu w[Zy dotkia/ tZb tXdh j'Jh) ^ w'pkfJb T[Zs/ bZr/ ofjDk, r/wK y/vDk ed'A s'A iao{oh ezw j' frnk< eh j't/rk fJ; ghVQh dk< (p{jk (dotkiak) y'bdh j?, ;kjwD/ ;zdhg f;zx yVQk j?.)
-
41
;zdhg ^ ;Zs ;qh nekb wk;h ih.
nk;ak ^ (w[;eokT[Ad/ j'J/) ;Zs ;qh nekb. p/Nk ;zdhg, nZi fJzB/ tfoQnK pknd w/o/ uzB g[Zso B{z nkgDh p[ZYh wk;h dh :kd fet/A nk rJh.
;zdhg ^ wk;h ih, n"y/ t/b/ nkgfDnK dh jh :kd nkT[Adh j?.
nk;ak ^ nkik, nzdo nk e/ pfj e/ rZb dZ;, w/ok g[Zs. w?A ni? B{z nktkia d/Adh jK. nZi S[ZNh
j? sK ;t/o dk p?mk w'pkfJb d/yh ik fojk j?. (ni? B{z nktkia d/Adh j?). ni?, ni?
d/y e"D nkfJnk j?<
ni? ^ (p?me tZb nkT[Adk j'fJnk) ^ e"D nkfJnk j?< (;zdhg B{z t/y e/ y[;a j' iKdk j? ns/
iZch gk e/ fwbdk j?). nZi fJzB/ fuoQK wro'A fet/A do;aB fdZs/< fujok feT[A
w[oMkfJnk j'fJnk j? ?
nk;ak ^ w?A nkgD/ g[Zs bJh gkDh b? e/ nkT[Adh jK.
;zdhg ^ (mzvh ;kj b? e/) eh d;K ` o[iarko bZGD d/ pj[s :sB ehs/ B/ go n;cabsk jh jZE
bZrh j?. s?B{z sK gsk jh j? fe w?A ekbi t/b/ s'A jh ;[oykp e"o B{z g;zd eodk jK
ns/ n;hA ftnkj th eoBk ukj[zd/ jK, go fJj i' jkbks ub oj/ jB, bZrdk j? rZb
f;o/A BjhA uVQBh.
ni? ^ fJzM fdb BjhA SZvhdk, s{z fwjBs eodk ofj, gowkswk fwjBs eoB tkb/ dk nkg
;jkJh j[zdk j?.
;zdhg ^ s/oh rZb pj[s ;Zuh j?, go ;[oykp d/ fgsk ih B/ w?B{z 02 ;kb dk ;wK fdZsk j?, T[;
s'A pknd T[j T[;dk ftnkj j'o fe;/ o[iarko tkb/ w[zv/ Bkb eo d/Dr/.
nk;ak ^ (Nq/n ftZu gkDh b? e/ nkT[Adh j?) p/Nk, rZb sK ;[oykp d/ fgsk ih dh ;jh j?. e'Jh
th fgsk nkgDh p/Nh dk ftnkj fJZe p/o[iarko B"itkB Bkb BjhA eotkT{Ark. go s{z
jsk;a Bk j', ;kv/ r[nkY ftZu o'iarko ftGkr ftZu ezw eoB tkbk fJZe ;[govzN
ofjzdk j?, s{z s/ ni? T[;B{z fwb', T[j s[jkB{z tXhnk ;/X d/ ;edk j?. w?A Bk;ask pDk
e/ fbnkT[Adh jK, yk e/ fco ikDk, T[;B{z fwbD tk;s/.
-
42
n?eN ^ 2
godk T[Zmdk j?.
pbpho f;zx d/ xo dh p?me.
6 bZeV dhnK e[o;hnK nkjw'^;kjwD/ oZyhnK j'JhnK jB, ftueko fJZe ;ah;a/ dk
pfDnk w/ia fgnk j?. e[o;hnK d/ ozr d/ god/ ewo/ dhnK fyVehnK s/ bZr/ j'J/ jB.w?Nb
gh; T[Zs/ gfotkoe c'N' gJh j'Jh j?.
xzNh tZiD dh nktkia
pbpho ^ nkT[Adk jK GkJh nkT[Adk jK. (dotkik y'bdk j? ns/ ;kjwD/ ni? B{z t/ydk
j?) tkj GJh tkj. nZi ;oeko B{z ;kvh :kd fet/A nk rJh.
ni? ^ ;Zs ;qh nekb tho ih. nkj w/o/ Bkb w/ok fwZso ;zdhg f;zx j?.
;zdhg ^ ;Zs ;qh nekb ih.
pbpho ^ ;Zs ;qh nekb, nkU nzdo nkU, p?me/ rZb eod/ jK.
ni?
^ w/ok fwZso p/o[iarko j? ns/ nkg o'iarko ftGkr ftZu ezw eod/ j' (p?md/
j'J/) sK n;hA fJ; dh ;wZf;nk d/ jZb tk;s/ nkgd/ e'b nkJ/ jK.
pbpho ^ (e[o;h s/ p?md/ j'J/) s[;hA pj[s uzrk ehsk. fJ; s'A gfjbK fe w?A s[jkB{z
gzikp ;oeko tZb'A p/o[iarko B"itkBk tk;s/ ehs/ ikD tkb/ T[gokfbnK pko/
dZ;K, ukj ghT[r/ iK mzvk ;aops<
ni? ^ pj[s XzBtkd nkgdk. n;hA d't/A Bk;ask eoe/ nkJ/ jK.
pbpho ^ p/o[iarko B"itkBK tk;s/ gzikp ;oeko B/ xo^xo o'iarko ;ehw sfjs jo
fibQ/ ftZu o'iarko$;t?^o[iarko w[jZJhnk eotkT[D tk;s/ 01H11H2018 s'A fibk
o'iarko ns/ eko'pko fpT{o' ;Ekfgs ehs/ jB. fJBQK fpT{o'ia ftZu B"itkBK B{z
B"eoh$feZfsnK Bkb ;pzXs ikDekoh$;{uBk, w[cas fJzNoB?N dh ;[ftXk, w[cas
ofi;Nq/;aB, e?ohno$feZsk ekT[A;fbzr, j[Bo ftek;, eko'pko ;a[o{ eoB bJh
ftZsh ;jkfJsk, ftd/;ah o'iarko ns/ ftd/;ah f;Zfynk b?D ;pzXh
-
43
ikDekoh$;jkfJsk, ;oekoh ns/ gqkJht/N B"eohnK$n;kwhnK dh ikDekoh,
B"eoh$feZsk w[jZJhnk eotkT[D ns/ gb/;w?AN$w?rk o'iarko w/b/ nk:'iB nkfd
d/ o{g ftZu ft;a/;a ;[ftXktK ns/ bkG w[jZJhnk eotkJ/ ik oj/ jB.
ni? ^ ;o, fJj sK ;oeko dk tXhnk T[gokbk j?. fJ; B{z ft;Eko Bkb dZ;D dh
feqgkbsk eo'.
pbpho ^ nZSk (;zdhg B{z ;zp'XB eod/ j'J/) w?B{z fJj dZ; ekek, eh s;hA nkgDk Bkw
o'iarko dcaso ftZu doi eotk u[Ze/ j'<
;zdhg ^ BjhA
pbpho ^ fejV/ fibQ/ dk ofjD tkbk j?<
;zdhg ^ cohde'N
pbpho ^ nZSk. s[;hA nkgDk Bkw fibk o'iarko ns/ eko'pko fpT{o', cohde'N fty/
doi eotkU. nkgD/ Bkb nkgD/ ftfdne :'rsk d/ ;oNhfce/N, nkXko
ekov, iksh ;oNhfce/N b? e/ ikDk. fJjBK ;oNhfce/NK dhnK c'N';N/N
ekghnK th Bkb b? e/ ikJhA. ngkfji T[whdtko nkgD/ Bkb f;tb
j;gskb s'A pfDnk j'fJnk ;oNhfce/N th Bkb b? e/ iKdk j?.
;zdhg ^ eh ;ko/ T[whdtkoK B{z cohde'N fib/ ftZu jh Bk doi eotkT[Dk gt/rk<
pbpho ^ BjhA. B"itkB fijV/ th fib/ dk j?, T[j nkgD/ B/Vb/ o'iarko dcaso fty/
nkgDk Bkw doi eotk ;edk j?.
;zdhg ^ tho ih, nkgD/ xo s'A B/Vb/ o[iarko dcaso pko/ B"itkBK B{z fet/A gsk
uZb{rk<
pbpho ^ ftGkr dh t?p;kJhN www.pbemployment.gov.in T[Zs/ ;ko/ fifbnK d/
gs/ ns/ nfXekohnK d/ c'B Bzpo T[gbZpX jB. i/ fe;/ th B"itkB d/ wB
ftZu ;azek g?dk j[zdh j? sK T[j c'B eoe/ g[ZS ;edk j? iK fdZs/ j'J/ gs/ T[Zs/
http://www.pbemployment.gov.in/
-
44
y[d ik e/ ;koh ikDekoh jk;b eo ;edk j?.
ni? ^ fJj fco ed'A ikt/ ih.
pbpho ^ fe; th ezw tkb/ fdB ;t/o/ 09H00 ti/ s'A ;akw d/ 05H00 ti/ sZe.
;afBZuotko B{z dcaso nZXk fdB bZrdk j? 10H00 ti/ s'A 02H00 ti/ sZe
;zdhg ^ (j?okB j[zdk j'fJnk) go ;afBZuotko B{z sK ;oekoh dcasoK ftZu S[ZNh j[zdh
j?.
pbpho ^ fpbe[b ;Zu. go gzikp ;oeko B/ p/o[iarko B"itkBk dh ;j{bs tk;s/
dcaso ;afBZuotko B{z nZX/ fdB tk;s/ y'bD dk c?;bk fbnk j?.
;zdhg ^ Bkw doi eotkT[D Bkb w?B{z eh bkG j't/rk ?
pbpho ^ ekek, s{z pj[s nZSk ;tkb g[ZfSnk j?, Bkw doi eotkT[Dk gfjbk edw j?.
id'A nkg Bkw doi eotkT[D iKd/ j' sK nkgdh ;koh ikDekoh Bkw, gsk,
c'B Bzpo, ftfdne :'rsk, Jh^w/b nkfd dcaso d/ ekov T[Zs/ fby fdZsk
iKdk j?.
ni? ^ nkgdh rZb ;[D e/ fJzM bZrdk j? fe nBgVQ ns/ xZN gVQ/^fby/ fJB;kB
tk;s/ o'iarko dcaso ftZu e'Jh EK BjhA<
pbpho ^ fJj rZb rbs j?. o'iaarko dcaso nBgVQ T[whdtko s'A b? e/ gVQ/^fby/
T[whdtko sZe ;kfonK tk;s/ y[Zbk j?, jo fJZe T[whdtko B{z T[;dh ftfdne
:'rsk ns/ j[Bo nB[;ko o[iarko fdtkT[D tk;s/ :sB;ahb j?.
;zdhg ^ Bkw doi eotkT[D tk;s/ fezB/ g?;/ bZrd/ jB<
pbpho ^ o[iarko dcaso dh jo ;/tk w[cas j?.
;zdhg ^ Bkw doi eotkT[D T[gozs eh j[zdk j?<
pbpho ^ ekek, s/o/ nzdo sK ;tkbK dk ;?bkp nkfJnk j'fJnk j?. iaok ukj^gkDh
-
45
tk;s/ efj d/tK fco s/o/ pkeh ;tkbK dk itkp d/Adk jK (I'o dh p'bdk
j'fJnk) nBhsk, 3 eZg ukj fbnkJh ns/ w?A ;thrh s'A ;w';/ ns/ r[bkp
ikw[B nkovo eodk jK.
ni? ^ tho ih, fJ; dh eh b'V j?<
;zdhg ^ jK ih tho ih, n;hA sK j[D/ jh Bk;ask eoe/ nkJ/ jK.
pbpho ^ ;zdhg, s{z w/o/ xo/ gfjbh tko nkfJnk j?A, fJ; eoe/ ukj^ghD s'A fpBK w?A
s[jkB{z BjhA ikD d/tKrk. jK ;Zu ykD/ d/ nkovo s'A :kd nkfJnk fe ;thrh
ns/ i'wkN' torhnK c{v vfbtoh ezgBhnK nkgD/ b'eb o'iarko dcaso ftZu
doi gqkoEhnK ftZu'A w[zv/^e[VhnK B{z o'iarko fdzdhnK jB.
ni? ^ tkj. fJj sK o'iarko dcasoK tZb'A c{v vfbtoh ezgBhnK Bkb ob e/
p/o[iarko T[whdtkoK tk;s/ xo d/ B/V/ o'iarko w[jZJhnk eotkT[D dk tXhnk
T[gokbk ehsk j?.
;zdhg ^ Bkw doi eotkT[D T[gozs eh j[zdk j?<
pbpho ^ Bkw doi eotkT[D dh ftXh B{z nzro/iah ftZu ofi;Nq/;aB efjzd/ jB.
ofi;Nq/;aB j'D s'A pknd dcaso ftZu gzikp ;oeko tZb'A Bt^fB:[es
e?ohno ekT[A;bo nkg B{z feZfsnk ;pzXh nrtkJh fdzd/ jB. fJj nrtkJh
nkgdh ftfdne :'rsk ns/ ;a"e (M[ekt) B{z fXnkB ftZu oZyd/ j'J/ fdZsh
iKdh j?.
ni? ^ ni'ek :[Zr ezfgT{No :[Zr Bkb ikfDnk frnk j?. nkJ/ fdB NhHthH ns/
o/vhU s/ fvihNb fJzvhnk pko/ d/yD^;[BD B{z fwbdk j?. eh ;oeko tZb'A
fJzNoB?N B{z fJ;s/wkb eod/ j'J/ p/o[iarko T[whdtkoK tk;s/ e'Jh ;ehw
ubkJh ik ojh j?<
pbpho ^ uzrk ehsk w?B{z :kd eotk fdZsk.fJj iao{oh rZb sK w/o/ ifjB ftZu'A fBeb
rJh ;h. pdbd/ ;w/A dh b'VK B{z w[Zy oZyd/ j'J/ Gkos ;oeko tZb'A fJZe
-
46
National Career Service Bkw dk g'oNb y'fbnk frnk j?. fJ; g'oNb
T[Zs/ Bkw doi eotkT[D T[gozs ;oekoh B"eoh dh ikDekoh ns/ gqkJht/N
B"eohnK d/ ;Zd/ Jh^w/b$n?;Hn?wHn?;H okjhA T[whdtko B{z gj[zud/ ofjzd/
jB.Gkos d/;a d/ tZy^tZy gqd/;aK ftZu bZrD tkb/ w/fbnK dh ikDekoh th
gqkgs j[zdh ofjzdh j?. j'o th pj[s ;koh feZsk w[Zyh ikDekoh T[jBK dh
t?p;kJhN s/ fdykJh iKdh ofjzdh j?. fJ; soia s/ jh gzikp ;oeko tZb'A th
pgrkam.com dh ;a[o{nks ehsh rJh j?.fJ; s'A fJbktk gzikp xo^xo
o'iarko ns/ eko'pko fw;aB sfjs ;zuko d/ Bt/A ub/ ;kXB fiBQK Bkb nZi dk
B"itkB tX/o/ i[fVnk j?, fit/A c/;p[Ze, NthNo, tZN;n?g, :{^fNT{p ns/
fJz;Nkrqkw dk fJ;s/wkb ehsk ik fojk j?. fJ; okjhA ;oekoh B"eoh,
gqkJht/N B"eoh, ;oeko tZb'A ubkJhnK ik ojhnK ;t?^o'iarko ;pzXh
:'iBktK ns/ fibk o'iarko ns/ eko'pko fpT{o' tZb'A ubkJ/ ik oj/ ekoiK
pko/ ikDekoh fdZsh ik ojh j?. GftZy ftZu nkT[D tkbhnK :'iBktK pko/
dZ;fdnK j'fJnK p/o[iarko B"itkBK d/ ftuko th wzr/ ik oj/ jB.
;zdhg ^ NCS ns/ pgrkam.com T[Zs/ Bkw fet/A doi j[zdk j? ?
pbpho ^ i/ xo ftZu ezfgT{No ns/ fJzNoB?N j? sK ncs.gov.in t?p;kJhN s/ ik e/
y[d bkr fJzB eoe/ ofi;Nq/PB eo ;ed/ j'.id' T[whdtko nkgDk Bkw
doi eotkT[D tk;s/ o'iarko dcaso ftZu iKdk j?, T[; t/b/ T[jdk Bkw
fJjBK g'oNb dh t?p;kJhN s/ ik e/ ofi;Nq/;aB eboe doi eo fdzdk j?.
bU, ukj th nk rJh. nkU gfjbK ukj gh bJhJ/, fco pkeh rZbK eod/
jK. (nBhsk ukj d/ eZg ns/ fp;e[N dh gb/N w/ia s/ oZydh j?). (T[;/ t/b/
jh xo dh xzNh tZidh j?).
nBhsk ^ c[ZcV ih, w?A t/ydh jK, e'D nkfJnk j?<
pbpho ^ p/Nh, ;thrh okjhA ;w';/ ns/ r[bkp ikwB wzrtkJ/ jB. nkj w/ok pN{nk th
Bkb jh bJh nk (nkgDk pN{nk (go;) nBhsk B{z cVkT[Adk j?).
http://[email protected]/http://[email protected]/
-
47
ni? ^ Gkih, fJj e[Vh e"D j?< gfjbK sk ed/A t/yh BjhA ?
pbpho ^ fJj w/o/ ;kbk ;kfjp dh p/Nh j?. d;thA ftZu gVQdh j?. fJj ;kv/ e'b ofj
e/ f;Zfynk jkf;b eo/rh. fJ;dk Bkw th w?A o'iarko dcaso ftZu doi
eotk fdZsk j?. nBhsk ykD dk ;kwkB fbnk e/ go';dh j?.
;zdhg ^ (ukj dh u[;eh b?Adk j'fJnk) fJj sK ;e{b ftZu jh gVQ ojh j?. fJjBh
ekjbh feT[A<
pbpho ^ o'iarko dcaso ftZu 16 ;kb dh T[wo s'A tZX T[wo d/ T[whdtko dk Bkw
doi j' iKdk j? ns/ fJj jh sK ;jh ;wK j?, e?ohno ekT[A;bo s'A
feZsk^w[yh nrtkJh b? e/, T[; s'A bJh j'Jh nrtkJh B{z nwbh ikwk gfjBk
e/, nkgD/ ;[gB/ B{z ;keko eoB dk.
ni? ^ jK ih. nkgB/ e?ohno ekT[A;bo pko/ dZf;nk ;h. fe fJj ekT[A;bo
;t?^o[iarko ngBkT[D ftZu th wZdd eodk j?<
pbpho ^ fpbe[b, fJj nkg B{z ;oeko tZb'A ubkJh ik ojhnK ;ehwK dh ikDekoh
d/Adk j?. gzikp ;oeko dh gzikp ;feZb fvt?bgw?AN fw;aB dk B[wkfJzdk th
fpT{o' ftZu p?mdk j? ns/ T[whdtko B{z fiabQ/ ns/ gzikp gqd/;a ftZu ubkJ/ ik
oj/ j[Bo ftek; e/Ado dh ;zg{oB ikDekoh fdzdk j?, fit/A e'o; dh fe;w
ns/ fwnkd, ch;, j';Nb, ;[ftXk nkfd. fJ; s'A fJbktk ;oeko B/ fpT{o'
ftZu n?;H;hH$phH;hH ekog'o/;aB, ekwB ;oft; ;?ANo, fibk T[d:'r e/Ado,
pkrpkBh ftGkr, g;a{ gkbD ftGkr, v/noh ftek; ns/ wZSh gkbD ftGkr d/
B[wkfJzd/ th fpmkJ/ jB.
ni? ^ T[j feT[A<
pbpho ^ gfjbK i/ fe;/ T[whdtko B{z fJjBK ftGkrK ;pzXh ikDekoh b?Dh j[zdh ;h sK
pj[s GNeDk g?Adk ;h.j[D ;kohnK ;/tktK fJZe SZs j/mK jh fwb iKdhnK
jB. j'o ;[D'. e?ohno ekT[A;bo s'A fJbktk fibk f;Zfynk dcaso tZb'A
-
48
rkJhv?A; ekT[A;bo dh fvT{Nh th brkJh rJh j?. fJj jcas/ ftZu fJe fdB
p?mdk j?. e?ohno ekT[A;bo ;e{bK ns/ ekbiK ftZu ik e/ ftfdnkoEhnK B{z
feZsk^w[yh nrtkJh fdzdk j?. fpT{o' ftZu nkT[D tkb/ T[whdtkoK dh
nrtkJh eoB d/ Bkb^Bkb fiab/ d/ ;e{b w[yhnK Bkb skbw/b eoe/ B"thA s'A
pkothA iwks d/ ftfdnkoEhnK dh fpT{o' ftZu ftfiaN eotkT[Ad/ jB.
ni? ^ tho ih, nkgDk ezw y'bD bJh sK g?f;nK dh b'V g?Adh j?.
pbpho ^ fpbe[b g?Adh j?. fJ; eoe/ ;oeko B/ fibQ/ d/ bhv p?Ae s'A fJe B[wkfJzdk
dcaso d/ ftZu fvT{Nh s/ brkfJnk j?. fJj T[whdtkoK B{z b'B ;pzXh ;koh
ikDekoh ns/ b'VhAdhnK ;aosK g{oh eoB ftZu ;jkfJsk eodk j?.
;zdhg ^ fJj bhv p?Ae eh j?<
pbpho ^ fibQ/ ftZu pj[s ;ko/ ;oekoh ns/ gqkJht/N p?Ae j[zd/ jB. eoiak ;ehwK d/
ezw B{z ;[uko{ Yzr Bkb ubkT[D tk;s/ fJjBK p?AeK ftZu 01 p?Ae B{z ;oeko
bhv p?Ae ti'A wB'Bhs eodh j?.
ni? ^ tho ih, i/ e'Jh T[whdtko B"eoh eoBk ukj[zdk j? sK T[;dh wZdd fe;
sohe/ Bkb ehsh iKdh j?<
pbpho ^ B"eoh B{z nkgK w[Zy s"o T[Zs/ 2 GkrK ftZu tzvd/ jK ^ ;oekoh ns/ gqkJht/N.
gfjbK w?A nkg B{z fpT{o' tZb'A T[whdtko B{z gqkJht/N B"eoh fdtkT[D tk;s/
ehs/ ikD tkb/ T[gokfbnK pko/ d;{zrk.
;zdhg ^ jK ih, iao{o.
pbpho ^ id'A T[whdtko dk Bkw o'iarko dcaso fty/ doia j' iKdk j?, sK T[;B{z
o'iarko fdtkT[D dh B?fse fizw/tkoh ;oeko dh j' iKdh j?. nkgDh fJ;
fizw/tkoh B{z pky{ph fBGkT[D tk;s/ ;oeko B/ jo fibQ/ ftZu gb/;w?AN nca;o
fB:[es ehs/ jB. fJj nca;o fib/ d/ gqkJht/N fB:'ieK Bkb ;zgoe eod/
jB. ;zgoe eoB T[gozs fB:'ie dh b'V B{z d/yd/ j'J/ o'iarko dcaso d/
-
49
fvwKv ckow s/ n;kwhnK dh ikDekoh Gotk e/ T[; T[Zs/ ekotkJh eod/
jB.
ni? ^ fJj ekotkJh fe; gqeko dh j[zdh j?.
pbpho ^ fB:'ie B/ nkgDh b'V nB[;ko n;kwhnK dk fpT[o' fdZsk j[zdk j?l fit/A fe
n;kwh dh fe;w, ftfdne :'rsk, T[wo dh jZd nkfd. fJ;B{z o'iarko
dcaso dk nfXekoh dcaso ftZu doi T[whdtkoK dh :'rsk Bkb fwbkT[Adk
j? ns/ T[jBK T[whdtkoK B{z fJzNoftT{ d/D tk;s/ ;zd/;a gk fdzdk j?. fJjBK
T[whdtkoK dh fJZe fb;N pDk e/ T[j fB:'ie B{z th G/i fdzdk j?.
;zdhg ^ fJj ;zd/;a T[whdtko B{z fe; soQK gj[zud/ jB.
pbpho ^ fJj ;zd/;a Jh^w/b, n?;Hn?wHn?;H iK gZso okjhA gj[zu iKd/ jB. eJh tko
fB:'ie fpT{o' ftZu jh fJzNoftT{ oytk b?Adk j?. nkgDh ezgBh dh b'V
nB[;ko T[j nkJ/ j'J/ T[whdtkoK ftZu'A u'D eo b?Adk j?.
;zdhg ^ fezBQ/ T[whdtkoK B{z ;zd/;a G/i/ iKd/ jB<
pbpho ^ gqkJht/N fB:'ie dh wzr nB[;ko T[whdtkoK B{z fJzNoftT{ tk;s/ ;zd/;a G/i/
iKd/ jB.
ni? ^ Gkih, w?A nypkoK ftZu w?rk o[iarko w/fbnK d/ fJ;afsjko t/y/ ;B, fJ; pko/
th e[M dZ;'<
pbpho ^ ni?, fit/A fe s[;hA ikDd/ j' fe gzikp ftZu 22 fibQ/ jB. fi; soQK fJZe jZE
dhnK gzi/ T[rbK pokpo BjhA j[zdhnK, T[;/ soQK jo fib/ ftZu T[d:'fre
fJekJhnK pokpo BjhA jB. b[fXnkDk, w[jkbh, ibzXo, nzfwqs;o ns/
gfNnkbk tor/ tZv/ ;afjoK ftZu T[d:'r fiankdk jB ns/ S'N/ ;afjoK fit/A fe
fco'iag[o, ckfiabek, soBskoB ns/ cohNe'N T[d:'fre s"o s/ tZv/ ;afjoK
d/ pokpo BjhA jB. fiZE/ fiankdk T[d:'fre fJekJhnK j'DrhnK, T[E/
fiankdk B"eohnK th j'DrhnK.
-
50
;zdhg ^ fJj rZb sK fpbe[b ;Zu j? tho ih. S'N/ ;afjo ftZu B"eohnK xZN j[zdhnK
jB.
pbpho ^ fJ;/ eoe/ jh ;oeko w?rk o'iarko w/fbnK dk nk:'iB eotkT[Adh j?, fiZE/
gzikp d/ tZy^tZy ;afjoK, d{;o/ gqd/;aK s'A fit/A fe fjwkub, jfonkDk nkfd
s'A fB:'ie nkT[Ad/ jB ns/ nkgDh b'V nB[;ko w/b/ ftZu'A T[whdtkoK dh
goy eoe/ (fJzNoftT{$N?;N) T[jBK dk u'D eo b?Ad/ jB. fJ; ftZu eJh
tko ftd/;ah ezgBhnK th fjZ;k b?AdhnK jB. fJ; s'A fJbktk jo fibQ/ ns/
NkT{B dcasoK ftZu th w/fbnK dk nk:'iB ehsk iKdk j?. fJ; ftZu nkw
s"o s/ fib/ d/ ns/ r[nKYh fifbnK d/ fB:'ie Gkr b?Ad/ jB.
ni? ^ w/bk feZE/ ns/ ed'A bZrDk j?, fJj ;{uBk fe; soQK T[whdtko B{z fwbdh j?<
pbpho ^ w?rk^o[iarko w/fbnK dh ;{uBK nyapko, NhHthH ns/ o/vhU ftZu fJ;afsjko
d/ e/ j[zdh j?. fJ; d/ Bkb^Bkb T[whdtkoK B{z n?;Hn?wHn?;H$Jh^w/b ns/
N?bhc'B rZbpks okjhA dZf;nk iKdk j?. fib/ ns/ NkT{B ftZu bZrD tkb/
w/fbnK dh ikDekoh n?;Hn?wHn?;H$Jh^w/b ns/ N?bhc'B okjhA th fdZsh iKdh
j?.
;zdhg ^ fJj w/b/ feZE/ brkJ/ iKd/ jB<
pbpho ^ w?rk^o[iarko w/b/ gzikp d/ tZv/ ekbiK ns/ :{Bhtof;NhnK ftZu brkJ/ iKd/
jB. fibQk ns/ NkT{B gZXoh w/b/ dcaso ezgb?e; ftZu brkJ/ iKd/ jB. jo
fibQ/ ftZu wjhBktko 02 o[iarko w/b/ brkJ/ iKd/ jB. eJh fifbQnK ftZu
jcasktkoh w/b/ brkJ/ iKd/ jB. eJh tko fJj fB:'ie dh c?eNoh ezgkT{Av
ftZu th brkJ/ iKd/ jB.
ni? ^ fJj ezw sK ;oeko B/ pj[s uzrk ehsk fe T[whdtko ns/ fB:'ie d'tK B{z
fJZe SZs j/m fbnk e/ fwbk fdZsk ns/ T[whdtko B{z tX/oh yZib^y[nkoh s'A
puk fdZsk frnk. T[j nkgD/ jh fiQb/ ftZu B"eoh tk;s/ fB:'ie B{z fJzNoftT{
-
51
d/ ;edk j?.j[D tho ih ;kB{z ;oekoh B"eoh pko/ th ikDekoh fdU<
;zdhg ^ jK ih. w?A th ikBDk ukj[zdk jK fe ;oekoh B"eoh dh Gkb ftZu o[iarko
dcaso T[whdtko dh fe; soQK wZdd eodk j?.
pbpho ^ tkj pJh tkj w[zfvU. s[;hA rZbK dh bVh BjhA N[ZND fdzd/. ;oekoh B"eoh
tk;s/ fJ;afsjko nypkoK ftZu nkT[Ad/ jB. fJBQK fJ;afsjkoK ftZu
ftfrnkgs j'JhnK n;kwhnK dh frDsh T[jBK tk;s/ b'VhAdh T[wo jZd ns/
ftfdne :'rsk nkfd torh ikDekoh fdZsh iKdh j?. fJj ikDekoh o'iarko
dcaso ftZu doi T[whdtkoK B{z n?;Hn?wHn?;H$ Jh^w/b ns/ N?bhc'B okjhA
gj[zuk fdZsh iKdh j?. n;kwhnK ;pzXh ftfrnkgB dcaso d/ B'fN; p'ov T[Zs/
th fv;gb/ eo fdZsk iKdk j?.
ni? ^ eh j[D ;oekoh fB:'ie o[iarko dcasoK s'A T[whdtko dh u'D BjhA eod/<
pbpho ^ fpbe[b eod/ jB, go n?;h n;kwhnK dh frDsh pj[s xZN j?.
;zdhg ^ tho ih, e'Jh fw;kb fdU.
pbpho ^ fw;kb d/ s"o s/ e[M ;oekoh p?Ae ns/ j'o fB:'ie ;/tkdko, ;ckJh ;/te,
tkNo p[nkJ/, fbcN nkgo/No nkfd dhnK n;kwhnK tk;s/ fvwKv G/id/
jB. o'iarko dcaso d/ nfXekoh ns/ eowukoh fJ; fvwKv s/ ezw eod/
j'J/ fB:'ie B{z b'VhAd/ T[whdtko fJzNoftT{ tk;s/ G/i fdzd/ jB. fJ; s'A
fJbktk ;oekoh B"eohnK d/ fJwfsjkB gk; eotkT[D fjZs T[whdtkoK B{z
fJ; ;pzXh w[cas e'fuzr fibk fpT{o' d/ ftZu ;a[o{ eo fdZsh j?.
;zdhg ^ fJj e'fuzr e"D fdzdk j?<
pbpho ^ fJj e'fuzr fBZih y/so s'A nkJ/ wkfjo fdzd/ jB, fiBQK dk youk ;oeko tZb'A
fdZsk iKdk j?.
ni? ^ fJj sK pVk jh ;abkxk:'r edw j?. fijV/ T[whdtko xo dh wkbh jkbs
szr j'D eoe/ gqkJht/N e'fuzr ;z;EkBK dk youk BjhA u[Ze ;ed/, T[jBK
-
52
T[whdtkoK tk;s/ fJj w[cas f;ybkJh todkB f;ZX j't/rh.
pbpho ^ jK. fJ; soQK tZX s'A tZX ftfdnkoEh fJjBK w[ekpb/ tkbhnK gqhfynk B{z d/
e/ ;oekoh B"eoh jkf;b eo ;eDr/.
;zdhg ^ jK ih. fJ; T[gokb/ eoe/ fijV/ gVQ/^fby/ ns/ ekfpb B"itkB ftd/;aK dk
o[Zy eohA p?m/ B/, T[jBK dk M[ekn th fwjBs eoe/ ;oekoh B"eoh gqkgs
eoB tZb j't/rk.
pbpho ^ uzrk :kd fdtkfJnk, ;zdhg. fJj rZb eoBh sK ofj jh rJh ;h. Gkos
;oeko dh B"itkBk B{z iknbh Nq?tb J/izNK dh b[ZN y;[ZN s'A pukT[D tk;s/
www.emigrate.gov.in Bkw dh t?p;kJhN j?. fi; T[Zgo ofi;Nov
foeo{fNzr J/izN, pb?efb;Nv ns/ iknbh J/izNK nkfd dh ;{uh T[gbZpX j?.
ni? ^ (y[;a j[zd/ j'J/) fJj uzrk ehsk ;oeko B/, xZN'^xZN iknbh J/izNK dh mZrh
T[s/ BZE gt/rh.
pbpho ^ mhe fejk. Bkb'^Bkb ;oeko B/ ofi;Nov J/izNk B{z fibk fpT{o' ftZu p?m e/
T[whdtkoK B{z nrtkJh d/D dh ;j{bs fdZsh j?.
;zdhg ^ fJj fibQ/ fejV/^fejV/ jB<
pbpho ^ ibzXo, w[jkbh, gmkBe'N, gfNnkbk, pfmzvk, w'rk, eg{oEbk ns/
b[fXnkDk.
ni? ^ fJj fejV/^fejV/ fdB p?md/ jB<
pbpho ^ fJj sK T[; fibQ/ d/ dcaso B{z c'B eoe/ gsk ehsk ik ;edk j? iK fib/ d/
B'fN; p'ov s/ fJ; ;pzXh NkJhw^N/pb (ikDekoh) do;kJh j'Jh j?.
;zdhg ^ tho ih. w?B{z fJj ;wM BjhA nk fojk fe fJ; pj[w[Zbh ikDekoh tk;s/ w?A
fejV/ ;apdK ftZu nkgdk XzBtkd eoK. w?A eZb jh fibk fpT{o' d/ dcaso
ikT{Ark ns/ nkgDk Bkw doi eotkT{Ark. Bkw doi eotkT[D T[gozs
http://www.emigrate.gov.in/
-
53
e?ohno ekT[A;bo s'A nrtkJh btKrk ns/ T[; s'A pknd fdZsh j'Jh
nrtkJh s/ fwjBs eodk j'fJnk nkgD/ ihtB B{z ;cab pDkT{Ark.
pbpho ^ (y[;ah Bkb) Pkpk;a itkB.
ni? ^ (e[o;h s'A T[Zmdk j'fJnk) nZSk tho ih, j[D nkfrnk fdU ih. nkgdk
ehwsh ;wK ;kB{z d/D tk;s/ pj[s^pj[s XzBtkd. ;Zs ;qh nekb.
pbpho ^ (e[o;h s'A T[Zmdk j'fJnk) tZv/ Gok dk caoi j? fe T[j nkgD/ S'N/ thoK dh
wZdd eo/. ;Zs ;qh nekb (ni? ns/ ;zdhg dotkia/ tZb tZXd/ jB, pbpho
f;zx T[jBK B{z dotkia/ sZe SZvD iKdk j?).
godk frodk j?.
^^ 0 ^^
-
54
gzikp xo^xo o'Irko ns/ eko'pko fwPB (PGRKAM)
Pqh ;[fozdo w'jB, o'irko T[sgsh ns/ f;ybkJh nc;o
PGRKAM
gzikp ;oeko tZb'A xo^xo o'irko d/ nkgD/ Nhu/ B{z g{ok eoB tk;s/ fiZE/
fifbQnK ftZu DBEE y'b/, T[E/ jh gzikp xo^xo o[irko s/ eko'pko fwPB dh th ;EkgBk
ehsh fiE/ p/o[Irko B"itkBK dh wdd tk;s/ j/m fby/ nB[;ko ezw ub oj/ jB^
(1) gzikp ikp j?bgbkJhB P[o{ ehsh rJh j?. fiE/ fdZs/ rJ/ Bzpo s/ N?bhc'B
okjhA o'irko ;pzXh ikDekoh gqkgs ehsh ik ;edh j? s/ fJj gb/Nckow s/
o'irko d/D tkb/ ns/ o'irko gqkgs eoB d/ fJS[e ftneshnK Bz{ fJZe d{i/
Bkb ;zgoe eokfJnk iKdk j?.
(2) fwPB tZb'A ;oekoh ns/ gqkJht/N y/so ftZu o'irko bJh s/ ;kcN ;feb
T[whdtkoK Bz{ T[BQK d/ fifbQnK d/ fpT{o' ftZu w[cs e'fuzr fdtkT[D dk gqpzX
ehsk frnk j?.
^^^^O^^^^
-
55
gzikp j[Bo ftek; fwPB (ghHn?;HvhHn?wH) dhnK ;ehwK
fw;H eztb g[Bhs e"o ns/ fw;H Bti's e"o ;zX{ o'iarko T[sgsh s/ f;ybkJh nca;o, vkfJo?eN'o/N. ਰੜੀ
ਨ:ੰ
ਕੀਭ ਦਾ ਨਾਭ ਟਰ ੇਸਨੰਗ ਕਯ
e'o; dh
ਸਭਆਦ
ਮਗਤਾ (e'o; e'D eo ;edk j?)
ਆਭਦਨ
ਸੱਦ
ਅਯਜ਼ੀ ਦ ੇਨਾਰ
ਰਗਾ ਜਾਣ ਵਾਰੇ
ਦਤਾਵੇਜ਼
ਵਧਯੇ ੇਜਾਣਕਾਯੀ
ਰਈ ੰਯਕ
ਕਯ
ਅਰਾਈ ਕਯਨ ਰਈ
ਸਰੰਕ
ਸਵਸ਼ੇ
ਕਥਨ
ਉਭਯ ਸਵਸਦਅਕ
ਮਗਤਾ
1 ਨੈਸ਼ਨਰ ਅਯਫਨ
ਰਾਈਵਰੀਸ ੱਡ ਸਭਸ਼ਨ (n?BH:{Hn?bHn?wH) fJj ;ehw Gkos ;oeko d/ Pfjoh ftek; wzsokb/ dh j?. fJj ;ehwK e/doh ;oeko ns/ oki ;oeko dhnK ;gK;o ;ehwK jB, fiBQK ftZu 60^40 gqshPs d/ fj;kp e/Adoh ;oeko ns/ oki ;oeko tZb'A czvK dk youk ehsk iKdk j?. ;ehwK nXhB e[Zb N/qAv ehs/ rJ/ gqkoEhnK dh ;oNhfce/PB eotkT[D T[gozs gk; j'J/ f;fynkoEhnK ftZu'A 50# f;fynkoEhnK Bz{ t/I o'irko Gkt B"eoh ns/ 20# Bz{ nkgDk eko'pko P[o{ eoB bJh wZdd ehsh iKdh j?.fJ; s'A fJbktk B"eoh eoB tkb/ f;ynkoEhnK Bz{
ਬਜਨ ਅਤੇ ੀਣ -ਦਾਯਥ ੇਵਾ ਰਫੰਧਕ , ਘਯੇਰੂ
ਡਾਟਾਾਂ ਐਂਟਯੀ ਯੇਟਯ, ਸ਼ੂ ਸਸਤ ਕਯਭਿਾਯੀ,
ਭਾਈਕਯ ਸੰਿਾਈ ਤਕਨੀਸ਼ੀਅਨ, ਭਫਾਈਰ ਪਨ
ਅਤ ੇਸਾਯਡਵੇਅਯ ਦੀ ਭ ਯੰਭਤ ਕਯਨ ਵਾਰੇ
ਤਕਨੀਸ਼ੀਅਨ, ਭਟਯ ਫਣਾਉਣ ਵਾਰੇ
ਤਕਨੀਸ਼ੀਅਨ , ਕਾਉਂਟਯ ਗਜੀਸਕਊਸਟਵ, ਸਭ
ਸਡਰੀਵਯੀ ਫ ਆ, ਘਯੇਰੂ ਸਸਤ ਸਸਮਗੀ,
ਰੰਫਯ ਜਨਯਰ, ਦਤਕਾਯ, ਡਯਾਪਟਭੈਨ
ਭਕੈਨੀਕਰ, ਸਾਇਕ ਇਰੈਕਟਰੀਸ਼ੀਅਨ, ਟੀ .ਵੀ .
. ਦੀ ਭ ਯੰਭਤ ਕਯਨ ਵਾਰੇ ਤਕਨੀਸ਼ੀਅਨ ,
ਤਯਖਾਣ -ਰੱਕੜ ਦਾ ਪਯਨੀਿਯ ਫਣਾਉਣ ਵਾਰੇ ,
ਵਾਰ -ਟਾਈਸਰਟ , ੂ ਸਸਤ ਵਯਕਯ, ਭਟਯ
ਾਈਕਰ ਭ ਯੰਭਤ, ਭੈਨੂਅਰ ਆਯਕ
ਵੈਰਸਡੰਗ /ਪੀਰਡ ਭੈਟਰ ਆਯਕ ਵੈਰਸਡੰਗ ,
ਸਰਾਈ /ਕਢਾਈ ਦਤਕਾਯ , ਕਯੀਅਯ
ਸਡਰੀਵਯੀ ਕਜੀਸਕਊਸਟਵ, ਘਯੇਰੂ ਸਫਜਰਈ
ਉਕਯਣ ਤਕਨੀਸ਼ੀਅਨ, ਪਟਗਰਾਪੀ ਦ ੇ
ਸਨਯਦੇਸ਼ਕ, ਸਾਇਕ ਇਰੈਕਟਰੀਸ਼ੀਅਨ,
ਨੈਟਵਯਸਕੰਗ, ਅਤੇ ਟਯੈਜ਼, ਸਰਵਾਈ ਦੇ ਕੰਭ,
ਸਰਾਈ ਭਸ਼ੀਨ ਅਯੇਟਯ, ਸਸ਼ੰਗਾਯ ਭਾਸਯ,
ਵੈਰਸਡੰਗ ਗ ਣਵੱਤਾ ਤਕਨੀਸ਼ੀਅਨ, ਕਾਯ ਵਾਸ਼ਯ,
ਆਸਦ
3 ਤੋਂ 6
ਭਸੀਨੇ
ਰਈ
18 ਤੋਂ 35
ਾਰ d/ Pfjoh phHghHn?bH gqkoEhnK bJh T[gbpX
ਕੂਰੀ
ਸਵਸਦਆ
ਛੱਡ ਿ ੱਕੇ
ਰਾਨਾ
ਸਯਵਾਯਕ nkwdB 3 ਰੱਖ ਤੋਂ ਘੱਟ
1. ਜਾਤੀ
ਯਟੀਸਪਕੇਟ
2. ਮਗਤਾ
ਯਟੀਸਪਕੇਟ
3. ਅਧਾਯ ਕਾਯਡ
4. ਰਾਨਾ
ਸਯਵਾਸਯਕ
ਆਭਦਨ 3 ਰੱਖ
ਤ xZN ;pzXh ;oNhche/N
ਸਜਰਹੇ ਦੇ ੰਜਾਫ
ਸਕੱਰ
ਸਡਵੈੈੱਰਭੈਂਟ
ਸਭਸ਼ਨ (ADC-
D) ਦੇ ਦਪਤਯ
ਨਾਰ ੰਯਕ
ਕੀਤਾ ਜਾ
ਕਦਾਸੈ।
www.psdm.gov.in
http://www.psdm.gov.in/
-
56
;ehwK dhnK rkJhvbkJhBk nB[;ko g';N gb/;w?AN ;g'oN ti'A fJZe tko ftZsh ;jkfJsk fdZsh iKdh j?. n"osk ns/ nzrjhDK Bz{ B"eoh T[gozs th g';Ng/b/;w?AN ti'A fatZsh ;jkfJsk fdZsh iKdh j?.
2 ਦੀਨ ਸਦਆਰ ਉਅਸਧਆ
ਗਰਾਭੀਣ ਕਸ਼ਰ ਮਜਨਾ (vhHvhH:{He/HthHtkJh) fJj ;ehw Gkos ;oeko d/ g/Av{ ftek; wzsokb/ dh j?. fJj ;ehwK e/doh ;oeko ns/ oki ;oeko dhnK ;gK;o ;ehwK jB, fiBQK ftZu 60^40 gqshPs d/ fj;kp e/Adoh ;oeko ns/ oki ;oeko tZb'A czvK dk youk ehsk iKdk j?. ;ehwK nXhB e[Zb N/qAv ehs/ rJ/ gqkoEhnK dh ;oNhfce/PB eotkT[D T[gozs gk; j'J/ f;fynkoEhnK ftZu'A 50# f;fynkoEhnK Bz{ t/I o'irko Gkt B"eoh eoB tkb/ f;ynkoEhnK Bz{ ;ehwK dhnK rkJhvbkJhBk nB[;ko g';N gb/;w?AN ;g'oN
ਬਜਨ ਅਤੇ ੀਣ -ਦਾਯਥ ੇਵਾ ਰਫੰਧਕ , ਘਯੇਰੂ
ਡਾਟਾਾਂ ਐਂਟਯੀ ਯੇਟਯ, ਸ਼ੂ ਸਸਤ ਕਯਭਿਾਯੀ,
ਭਾਈਕਯ ਸੰਿਾਈ ਤਕਨੀਸ਼ੀਅਨ, ਭਫਾਈਰ ਪਨ
ਅਤ ੇਸਾਯਡਵੇਅਯ ਦੀ ਭ ਯੰਭਤ ਕਯਨ ਵਾਰੇ
ਤਕਨੀਸ਼ੀਅਨ, ਭਟਯ ਫਣਾਉਣ ਵਾਰੇ
ਤਕਨੀਸ਼ੀਅਨ , ਕਾਉਂਟਯ ਗਜੀਸਕਊਸਟਵ, ਸਭ
ਸਡਰੀਵਯੀ ਫ ਆ, ਘਯੇਰੂ ਸਸਤ ਸਸਮਗੀ,
ਰੰਫਯ ਜਨਯਰ, ਦਤਕਾਯ, ਡਯਾਪਟਭੈਨ
ਭਕੈਨੀਕਰ, ਸਾਇਕ ਇਰੈਕਟਰੀਸ਼ੀਅਨ, ਟੀ .ਵੀ .
. ਦੀ ਭ ਯੰਭਤ ਕਯਨ ਵਾਰੇ ਤਕਨੀਸ਼ੀਅਨ ,
ਤਯਖਾਣ -ਰੱਕੜ ਦਾ ਪਯਨੀਿਯ ਫਣਾਉਣ ਵਾਰੇ ,
ਵਾਰ -ਟਾਈਸਰਟ , ੂ ਸਸਤ ਵਯਕਯ, ਭਟਯ
ਾਈਕਰ ਭ ਯੰਭਤ, ਭੈਨੂਅਰ ਆਯਕ
ਵੈਰਸਡੰਗ /ਪੀਰਡ ਭੈਟਰ ਆਯਕ ਵੈਰਸਡੰਗ ,
ਸਰਾਈ /ਕਢਾਈ ਦਤਕਾਯ , ਕਯੀਅਯ
ਸਡਰੀਵਯੀ ਕਜੀਸਕਊਸਟਵ, ਘਯੇਰੂ ਸਫਜਰਈ
ਉਕਯਣ ਤਕਨੀਸ਼ੀਅਨ, ਪਟਗਰਾਪੀ ਦ ੇ
ਸਨਯਦੇਸ਼ਕ, ਸਾਇਕ ਇਰੈਕਟਰੀਸ਼ੀਅਨ,
ਨੈਟਵਯਸਕੰਗ, ਅਤੇ ਟਯੈਜ਼, ਸਰਵਾਈ ਦੇ ਕੰਭ,
ਸਰਾਈ ਭਸ਼ੀਨ ਅਯੇਟਯ, ਸਸ਼ੰਗਾਯ ਭਾਸਯ,
ਵੈਰਸਡੰਗ ਗ ਣਵੱਤਾ ਤਕਨੀਸ਼ੀਅਨ, ਕਾਯ ਵਾਸ਼ਯ,
ਆਸਦ
3 ਤੋਂ 6
ਭਸੀਨੇ
ਰਈ
15 ਤੋਂ 35
ਾਰ d/ g/Av{ y/so ftZu ofjD tkb/ ;ko/ tork bJh
ਰਾਨਾ
ਸਯਵਾਸਯਕ
ਆਭਦਨ 3
ਰੱਖ ਤ xZN
1) ਜਾਤੀ
ਯਟੀਸਪਕੇਟ
2) ਮਗਤਾ
ਯਟੀਸਪਕੇਟ
3) ਆਧਾਯ ਕਾਯਡ
4) ਰਾਨਾ
ਸਯਵਾਸਯਕ
ਆਭਦਨ 3 ਰੱਖ
ਤ xZN ;pzXh ;oNhche/N
ਸਜਰਹੇ ਦੇ ੰਜਾਫ
ਸਕੱਰ
ਸਡਵੈੈੱਰਭੈਂਟ
ਸਭਸ਼ਨ ਦਪਤਯ (ADC-D)
ਨਾਰ ਤਾਰਭੇਰ
ਕੀਤਾ ਜਾਵੇ
www.psdm.gov.in
http://www.psdm.gov.in/
-
57
ti'A fJZe tko ftZsh ;jkfJsk fdZsh iKdh j?. n"osk ns/ nzrjhDK Bz{ B"eoh T[gozs th g';Ng/b/;w?AN ti'A fatZsh ;jkfJsk fdZsh iKdh j?.
3 ਸਫਰਸਡੰਗ ਅਤ ੇਅਦਯ
ਕੰਨਟਯਕਸ਼ਨ ਵਯਕਯ (phHUH;hHvpfbT{)
ਬਜਨ ਅਤੇ ੀਣ -ਦਾਯਥ ੇਵਾ ਰਫੰਧਕ , ਘਯੇਰੂ
ਡਾਟਾਾਂ ਐਂਟਯੀ ਯੇਟਯ, ਸ਼ੂ ਸਸਤ ਕਯਭਿਾਯੀ,
ਭਾਈਕਯ ਸੰਿਾਈ ਤਕਨੀਸ਼ੀਅਨ, ਭਫਾਈਰ ਪਨ
ਅਤ ੇਸਾਯਡਵੇਅਯ ਦੀ ਭ ਯੰਭਤ ਕਯਨ ਵਾਰੇ
ਤਕਨੀਸ਼ੀਅਨ, ਭਟਯ ਫਣਾਉਣ ਵਾਰੇ
ਤਕਨੀਸ਼ੀਅਨ , ਕਾਉਂਟਯ ਗਜੀਸਕਊਸਟਵ, ਸਭ
ਸਡਰੀਵਯੀ ਫ ਆ, ਘਯੇਰੂ ਸਸਤ ਸਸਮਗੀ,
ਰੰਫਯ ਜਨਯਰ, ਦਤਕਾਯ, ਡਯਾਪਟਭੈਨ
ਭਕੈਨੀਕਰ, ਸਾਇਕ ਇਰੈਕਟਰੀਸ਼ੀਅਨ, ਟੀ .ਵੀ .
. ਦੀ ਭ ਯੰਭਤ ਕਯਨ ਵਾਰੇ ਤਕਨੀਸ਼ੀਅਨ ,
ਤਯਖਾਣ -ਰੱਕੜ ਦਾ ਪਯਨੀਿਯ ਫਣਾਉਣ ਵਾਰੇ ,
ਵਾਰ -ਟਾਈਸਰਟ , ੂ ਸਸਤ ਵਯਕਯ, ਭਟਯ
ਾਈਕਰ ਭ ਯੰਭਤ, ਭੈਨੂਅਰ ਆਯਕ
ਵੈਰਸਡੰਗ /ਪੀਰਡ ਭੈਟਰ ਆਯਕ ਵੈਰਸਡੰਗ ,
ਸਰਾਈ /ਕਢਾਈ ਦਤਕਾਯ , ਕਯੀਅਯ
ਸਡਰੀਵਯੀ ਕਜੀਸਕਊਸਟਵ, ਘਯੇਰੂ ਸਫਜਰਈ
ਉਕਯਣ ਤਕਨੀਸ਼ੀਅਨ, ਪਟਗਰਾਪੀ ਦੇ
ਸਨਯਦੇਸ਼ਕ, ਸਾਇਕ ਇਰੈਕਟਰੀਸ਼ੀਅਨ,
ਨੈਟਵਯਸਕੰਗ, ਅਤੇ ਟਯੈਜ਼, ਸਰਵਾਈ ਦੇ ਕੰਭ,
ਸਰਾਈ ਭਸ਼ੀਨ ਅਯੇਟਯ, ਸਸ਼ੰਗਾਯ ਭਾਸਯ,
ਵੈਰਸਡੰਗ ਗ ਣਵੱਤਾ ਤਕਨੀਸ਼ੀਅਨ, ਕਾਯ ਵਾਸ਼ਯ,
ਆਸਦ
3 ਤੋਂ 6
ਭਸੀਨੇ
ਰਈ
18 ਤੋਂ 35
ਾਰ d/ ;ko/ :[teK bJh
ਕੂਰੀ
ਸਵਸਦਆ
ਛੱਡ ਿ ੱਕੇ
ਰਾਨਾ
ਸਯਵਾਸਯਕ
ਆਭਦਨ
2.50 ਰੱਖ
ਤ j/mK
1) ਜਾਤੀ
ਯਟੀਸਪਕੇਟ
2) ਮਗਤਾ
ਯਟੀਸਪਕੇਟ
3) ਆਧਾਯ ਕਾਯਡ
4) ਰਾਨਾ
ਸਯਵਾਸਯਕ
ਆਭਦਨ 2.50
ਰੱਖ ਤ xZN ;pzXh ;oNhche/N
ਸਜਰਹੇ ਦੇ ੰਜਾਫ
ਸਕੱਰ
ਸਡਵੈੈੱਰਭੈਂਟ
ਸਭਸ਼ਨ ਦਪਤਯ )ADC-D)
ਨਾਰ ਤਾਰਭੇਰ
ਕੀਤਾ ਜਾਵੇ
www.psdm.gov.in
http://www.psdm.gov.in/
-
58
4 ਰਧਾਨ ਭੰਤਯੀ ਕਸ਼ਰ ਸਵਕਾ
ਮਜਨਾ (ghHn?wHe/HthHtkJhH) fJj ;ehw e/Adoh ;oeko d/ ;feZb fvt?bgw?AN ns/ fJzNo^go/fBT{of;Zg wzsokb/, BthA fdZbh dh ;gK;o ;ehw j?, fi; dk 100# youk e/Adoh ;oeko tZb'A ehsk iKdk j?. fJ; ;ehw nXhB e[Zb N/qAv ehs/ rJ/ f;fynkoEhnK dh ;oNhfce/PB eotkT[D T[gozs gk; j'J/ f;fynkoEhnK ftZu'A 50# Bz{ t/I o'irko Gkt B"eoh ns/ 20# Bz{ nkgDk eko'pko P[o{ eoB bJh wZdd ehsh iKdh j?. fJ; s'A fJbktk ;ehwK dhnK rkJhvbkJhBK nB[;ko B"eoh eoB tkb/ f;fynkoEhnK Bz{ g';N gb/;w?AN ;g'oN tZb'A fJZe tko ftZsh ;jkfJsk fdZsh iKdh j?.n"osk ns/ nzrjhDk Bz{ B"eoh T[gozs th g';Ngb/;w?AN ti'A ftZsh ;jkfJsk fdZsh iKdh j? ns/ n"osk ns/ nzrjhD f;fynkoEhnK Bz{ ;oNhfce/PB s'A pknd 500$^ o[gJ/ fJZe tko
ਬਜਨ ਅਤੇ ੀਣ -ਦਾਯਥ ੇਵਾ ਰਫੰਧਕ , ਘਯੇਰੂ
ਡਾਟਾਾਂ ਐਂਟਯੀ ਯੇਟਯ, ਸ਼ੂ ਸਸਤ ਕਯਭਿਾਯੀ,
ਭਾਈਕਯ ਸੰਿਾਈ ਤਕਨੀਸ਼ੀਅਨ, ਭਫਾਈਰ ਪਨ
ਅਤ ੇਸਾਯਡਵੇਅਯ ਦੀ ਭ ਯੰਭਤ ਕਯਨ ਵਾਰੇ
ਤਕਨੀਸ਼ੀਅਨ, ਭਟਯ ਫਣਾਉਣ ਵਾਰੇ
ਤਕਨੀਸ਼ੀਅਨ , ਕਾਉਂਟਯ ਗਜੀਸਕਊਸਟਵ, ਸਭ
ਸਡਰੀਵਯੀ ਫ ਆ, ਘਯੇਰੂ ਸਸਤ ਸਸਮਗੀ,
ਰੰਫਯ ਜਨਯਰ, ਦਤਕਾਯ, ਡਯਾਪਟਭੈਨ
ਭਕੈਨੀਕਰ, ਸਾਇਕ ਇਰੈਕਟਰੀਸ਼ੀਅਨ, ਟੀ .ਵੀ . .
ਭ ਯੰਭਤ ਕਯਨ ਵਾਰੇ ਤਕਨੀਸ਼ੀਅਨ , ਤਯਖਾਣ -
sਰੱਕੜ ਦਾ ਪਯਨੀਿਯ ਫਣਾਉਣ ਵਾਰੇ , ਵਾਰ-
ਟਾਈਸਰਟ, ੂ ਸਸਤ ਵਯਕਯ, ਭਟਯ
ਾਈਕਰ ਭ ਯੰਭਤ, ਭੈਨੂਅਰ ਆਯਕ
ਵੈਰਸਡੰਗ /ਪੀਰਡ ਭੈਟਰ ਆਯਕ ਵੈਰਸਡੰਗ ,
ਸਰਾਈ /ਕਢਾਈ ਦਤਕਾਯ , ਕਯੀਅਯ
ਸਡਰੀਵਯੀ ਕਜੀਸਕਊਸਟਵ, ਘਯੇਰੂ ਸਫਜਰਈ
ਉਕਯਣ ਤਕਨੀਸ਼ੀਅਨ, ਪਟਗਰਾਪੀ ਦੇ
ਸਨਯਦੇਸ਼ਕ, ਸਾਇਕ ਇਰੈਕਟਰੀਸ਼ੀਅਨ,
ਨੈਟਵਯਸਕੰਗ, ਅਤੇ ਟਯੈਜ਼, ਸਰਵਾਈ ਦੇ ਕੰਭ,
ਸਰਾਈ ਭਸ਼ੀਨ ਅਯੇਟਯ, ਸਸ਼ੰਗਾਯ ਭਾਸਯ,
ਵੈਰਸਡੰਗ ਗ ਣਵੱਤਾ ਤਕਨੀਸ਼ੀਅਨ, ਕਾਯ ਵਾਸ਼ਯ,
ਆਸਦ
3 ਤੋਂ 6
ਭਸੀਨੇ
ਰਈ
fJj ;ehw ;ko/ tork bJh j? ns/ T[wo dh e'Jh jZd bkr{ BjhA
ਕਈ ਵੀ
ੰਫੰਸਧਤ
SSC ਵੱਰੋਂ
ਸਨਯਧਾਯਤ
ਮਗਤਾ ।
ਰਾਨਾ
ਸਯਵਾਸਯਕ
ਆਭਦਨ 3
ਰੱਖ ਤੋਂ ਸੇਠਾ
ਸ਼ਸਸਯੀਆਾਂ
ਰਈ ਅਤੇ
2.50 ਤੋਂ
ਘੱਟ ਸੇਂਠਾ
ੇਂਡੂਆਾਂ ਰਈ
1) ਜਾਤੀ
ਯਟੀਸਪਕੇਟ
2) ਮਗਤਾ
ਯਟੀਸਪਕੇਟ
3) ਆਧਾਯ ਕਾਯਡ
4) ਰਾਨਾ
ਸਯਵਾਸਯਕ
ਆਭਦਨ 3 ਰੱਖ ਤੋਂ ਸੇਠਾ ਸ਼ਸਸਯੀਆਾਂ
ਰਈ ਅਤ ੇ2H50 ਤੋਂ ਘੱਟ ਸੇਂਠਾ
ੇਂਡੂਆਾਂ ਰਈ ;pzXh ;oNhche/N
ਸਜਰਹੇ ਦੇ ੰਜਾਫ
ਸਕੱਰ
ਸਡਵੈੈੱਰਭੈਂਟ
ਸਭਸ਼ਨ ਦਪਤਯ (ADC-D)
ਨਾਰ ਤਾਰਭੇਰ
ਕੀਤਾ ਜਾਵੇ
www.psdm.gov.in
http://www.psdm.gov.in/
-
59
nktkikJh dh ;jfJsk (Conveyance support) th fzdZsh iKdh j?. gzikp ;oeko tZb'A BPkrq;s B"itkBK ns/ i/b ftub/ e?dhnK Bz{ Pg?Pb gq'i?eN ti'a ;feZb AN/qfBzr fdZsh ik ojh j?.
5 ੰਜਾਫ ਸੈਯੀਟੇਜ਼ ਟੂਯੀਜ਼ਭ
ਰਭਸ਼ਣ ਫਯਡ fJj ;ehw gzikp ;oeko dh j?, fJ; ;ehw s/ nkD tkbk ;kok youk gzikp ;oeko tZb'A ehsk ik fojk j?. fJ; ;ehw nXhB c[Zbekoh dh eYkJh, gzikph gzik doh, i{N dk ezw, p[DkJh eo';hnK, jZEK Bkb fuZsoekoh eoBk, pDktNh rfjD/ pBkT[Dk, Bkbk goKdk p[DBk, N"eoh nkfd, fsZb/ tkbh i[sh pBkT[DK, bZeVh ns/ T[eokJh e'o;$ikp o'bI eotkJ/ iKd/ jB.fJ;
j?Av g?fNzr, c[bekoh, eo';ahnk n?Av fBfNzr, doh y/;, gzikph i[Zsh, p?Ap{ pk;eN w/eo, t[Zv fJzB b/n, nkoNhfc/;ab fiT{boh .
15 s'A 45 ;kb
ਕੂਰੀ
ਸਵਸਦਆ
ਛੱਡ ਿ ੱਕੇ
ਰਾਨਾ
ਸਯਵਾਸਯਕ
ਆਭਦਨ
2.50 ਰੱਖ
ਤ ਸੇਂਠਾ
1) ਜਾਤੀ
ਯਟੀਸਪਕੇਟ2)
ਮਗਤਾ
ਯਟੀਸਪਕੇਟ3)
ਆਧਾਯ ਕਾਯਡ4)
ਰਾਨਾ
ਸਯਵਾਸਯਕ
ਆਭਦਨ 2.50
ਰੱਖ ਤ ਸੇਂਠਾ ;pzXh ;oNhche/N
ਸਜਰਹੇ ਦੇ ੰਜਾਫ
ਸਕੱਰ
ਸਡਵੈੈੱਰਭੈਂਟ
ਸਭਸ਼ਨ ਦਪਤਯ )ADC-D)
ਨਾਰ ਤਾਰਭੇਰ
ਕੀਤਾ ਜਾਵੇ
-
60
;ehw nXhB ;?bc fJzgbkfJw?AN ro[Zg pDkfJnk ikt/rk fI; ftZu ;kfonk Bz{ b'B$eoIk fdtk e/ fsnko ehs/ rJ/ ;wkB Bz{ t/funk ik ;e/rk
6 ਫਾੱਡਯ ਸਯਆ ਸਡਵੈਰਭੈਂਟ
ਫਯਡ
f;bkJh eYkJh, fpT{Nh;h;aB, e;Nwo e/no,n?rihfeT{fNe, ;?bc fJzwbkfJv N/bo, we?fBe, o?cohfio/;aB n?Av HJ/no ezvh;afBzr nkfd .
15 s'A 45 ;kb
ਕੂਰੀ
ਸਵਸਦਆ
ਛੱਡ ਿ ੱਕੇ
ਰਾਨਾ
ਸਯਵਾਸਯਕ
ਆਭਦਨ
2.50 ਰੱਖ
ਤ ਸੇਂਠਾ
1) ਜਾਤੀ
ਯਟੀਸਪਕੇਟ
2) ਮਗਤਾ
ਯਟੀਸਪਕੇਟ
3) ਆਧਾਯ ਕਾਯਡ
4) ਰਾਨਾ
ਸਯਵਾਸਯਕ
ਆਭਦਨ 2.50
ਰੱਖ ਤ ਸੇਂਠਾ ;pzXh ;oNhche/N
ਸਜਰਹੇ ਦੇ ੰਜਾਫ
ਸਕੱਰ
ਸਡਵੈੈੱਰਭੈਂਟ
ਸਭਸ਼ਨ ਦਪਤਯ )ADC-D)
ਨਾਰ ਤਾਰਭੇਰ
ਕੀਤਾ ਜਾਵੇ
-
61
DISTRICT BUREAU OF EMPLOYMENT &
ENTERPRISES
DISTRICT BUREAU OF EMPLOYMENT &
ENTERPRISES
AMRITSAR D.C Complex, Amritsar
E.mail : [email protected]
PUNJAB GHAR GHAR ROZGAR & KAROBAR MISSION
Punjab Mandi Board Building Phase 11, Sector 65,
S.A.S. Nagar E.mail: [email protected]
LUDHIANA Partap Chownk, Opp. Sangeet cinema,
Ludhiana E.mail :[email protected]
BARNALA D.C Complex, Barnala
E.mail :[email protected]
MANSA D.C Complex,
Suvidha kendar Building 1st Floor, Mansa E.mail :[email protected]
BATHINDA Opposite Children Park, Near City Centre
Mall, Civil Line, Bathinda E.mail :[email protected]
PUNJAB SKILL DEVELOPMENT MISSION
SCO. 152-56 Sector 17, Chandigarh
E.mail:[email protected]
MOGA Room No. 314, 3rd floor, Chenab Jhelum
Building, D.C Complex, Moga E.mail :[email protected]
FARIDKOT Red Cross Building, 1st floor, above Senior Citizen Home, near Sandhu
Palace, Faridkot E.mail :[email protected]
SHRI MUKATSAR SAHIB D.C Complex, Shri Muktsar Sahib
E.mail:[email protected]
FATEHGARH SAHIB D.C Complex, Fatehgarh Sahib
E.mail :[email protected]
C-PYTE Punjab Yuva Bhawan Sector
42A, Chandigarh E.mail: [email protected]
PATHANKOT D.C Complex, Pathankot
E.mail :[email protected]
FEROZEPUR D.C Complex , Ferozepur
E.mail :[email protected]
PATIALA D.C Complex, Patiala
E.mail :[email protected]
FAZILKA D.C Complex, Fazilka
E.mail :[email protected]
RUPNAGAR D.C Complex,Rupnagar
E.mail :[email protected]
GURDASPUR D.C Complex, Gurdaspur
E.mail :[email protected]
MAHARAJA RANJIT SINGH AFPI Sector 77, SAS Nagar
E.mail:[email protected]
SAHIBZADA AJIT SINGH NAGAR D.C Complex, S.A.S Nagar
E.mail: [email protected]
HOSHIARPUR 1st floor, MSDC Complex, Govt. ITI,
Jalandhar road, Hoshiarpur E.mail : [email protected]
Sangrur D.C Complex,
Sangrur E.mail :[email protected]
JALANDHAR D .C Complex, Jalandhar
E.mail :[email protected]
MAI BHAGO AFPI Sector 66, SAS Nagar
E.mail:[email protected]
SHAHEED BHAGAT SINGH NAGAR D.C Complex, S.B.S Nagar
E.mail :[email protected]
KAPURTHALA D.C Complex , Kapurthala
Email :[email protected]
TARNTARAN D.C Complex,Tarntaran
Email :[email protected]
DIRECTORATE Employment Generation and Training, Punjab,
SCO 47/1, Sector 17E, Chandigarh