Download - Yahudi̇ Dua
-
7/23/2019 Yahud Dua
1/167
1
T.C.
CUMHURYET NVERSTES
SOSYAL BLMLER ENSTTS
FELSEFE VE DN BLMLER ANABLM DALI
DNLER TARH BLM DALI
YAHUDLKTE DUA
lknur YILMAZ
YKSEK LSANS TEZ
TEZ DANIMANI
Do. Dr. Ali Osman KURT
SVAS
Temmuz, 2013
-
7/23/2019 Yahud Dua
2/167
2
YAHUDLKTE DUA
lknur YILMAZ
Cumhuriyet niversitesi
Sosyal Bilimler Enstits
Lisansst Eitim, retim ve Snav Ynetmeliinin Felsefe ve Din Bilimleri
Anabilim Dal Dinler Tarihi Bilim Dal in ngrd
YKSEK LSANS TEZ
Olarak Hazrlanmtr.
Sivas
Temmuz,2013
-
7/23/2019 Yahud Dua
3/167
3
SOSYAL BLMLER ENSTTS MDRLNE
lknur YILMAZn hazrlam olduu Yahudilikte Dua balkl bu alma,
24/05/2013 tarihinde yaplan savunma snav sonucunda baarl bulunarak jrimiz
tarafndan, Felsefe ve Din Bilimleri Ana Bilim Dal, Din Felsefesi Bilim Dalnda
Yksek Lisans tezi olarak kabul edilmitir.
Do. Dr. Ali Osman KURT
Yrd. Do. Dr. Dursun Ali AYKIT
Yrd. Do. Dr. Hasan ZALP
Yukardaki imzalar ad geen retim yelerine aittir. ././
Prof. Dr. Alim YILDIZ
Enstit Mdr
-
7/23/2019 Yahud Dua
4/167
i
NSZ
nsanlk tarihinde her zaman sz konusu olan unsurlardan biri dindir. Her
dinin inan esaslar ve inan esaslarnn tezahr olan tutum ve davranlar, ibadet
ekilleri vardr. badet ekillerinin en nemlilerinden olan dua, insann Yce Varlk
ile kurduu iletiim trlerinden biridir. nsan, dua ile her durumunu, Yce Varlka
ileterek Onunla manev bir ba kurmu olur. Bu balamda insanlk tarihi boyunca,
dinlerde dua olduka nemli bir ibadet olarak karmza kar.
Dua konusu, bata Dinler Tarihi olmak zere Din Felsefesi, Din Sosyolojisi,
Din Psikolojisi, Tefsir ve Kelam gibi birok bilim dalnn alma alanna girer.
Ancak bu aratrma Dinler Tarihi bilim dalnda yapldndan Yahudilikte Dua
konusu Dinler Tarihinin metodlar kullanlarak incelenecektir.
almamzn giri blmnde Dinler Tarihi asndan snrl da olsa bir
deerlendirme ve karlatrmann yaplabilmesi iin Dinlerde badet ve Dua
bal altnda ilkel kabile dinlerinde, Hinduizmde, Budizmde, Hristiyanlkta veslamda dua konular hakknda ksa bilgiler verilmitir.
almamzn birinci blmnde Yahudilikte Duann Teorik/Teolojik
Boyutu ile Tarihi Sreci balnda Yahudilikte dua kavram, duann yeri ve nemi,
Yahudi tarihi boyunca duann nasl algland ilenmitir. Ayrca eitli zaman
dilimlerinde yazlm Yahudi ibadet hayat iin olduka nemli olan dualar
tantlarak sz konusu dua metinlerinin bir ksmna yer verilmitir.
almamzn ikinci blmnde Yahudilikte Duann Pratik Boyutu bal
ile duann gnlk ibadetteki yeri ve hangi dualarn ne zaman okunduu, dua
ncesinde neler yapld, dua metinlerinin yer ald dua kitaplar ve eitli
zamanlarda okunan kutsamalara yer verilmitir.
Bu almann ortaya kma sreci ncesinde ders dneminde kendisinden
istifade ettiimiz Prof. Dr. Ahmet GKBELe, ders dnemi kymetli arkadalarma
teekkr ediyorum. Ayrca lisans dnemi ile birlikte kendisini tanmaktan
-
7/23/2019 Yahud Dua
5/167
ii
memnuniyet duyduum, ilmi ve irfan ile rehberlik eden, bilgi ve birikiminden
istifade ettiim, emeini esirgemeden tm samimiyeti ile her konuda yardmc olan
deerli danman hocam Do. Dr. Ali Osman KURTa sayg ve hrmetle
kranlarm sunarm. Tez alma srecimde destekleri ile almama katkda
bulunan Sema TOMBUL, Kbra NUGAYa, tezimi okuyarak deerlendirmelerde
bulunan Nihal SOYDA ve Sena KAPLANa mteekkirim. Tm eitim retim
hayatm boyunca desteklerini hibir zaman esirgemeyen ve sabrla bu almann
tamamlanmasn bekleyen annem, babam ve kardelerime itenlikle teekkr
ediyorum.
Bu almann baka almalara kap amas ve faydal olmas
temennisiyle
lknur YILMAZ
BALIKESR, 2013
-
7/23/2019 Yahud Dua
6/167
iii
ZET
YILMAZ, lknur, Yahudilikte Dua, Yksek Lisans Tezi, Sivas, 2013.
Yahudi tarihinin eitli dnemlerine farkl ibadet ekilleri damgasn
vurmutur. Mabed dneminde gnlk ibadet, kurban takdimesi eklindeydi. Ancak
Mabedin yklmasnn ardndan kurbann yerini dua ald. Mabed dnemi ile birlikte
ne kan ve Yahudiliin rotasn belirleyen din adamlar, kimi zaman Tanah
ifadelerini dzenleyerek kimi zaman da o dnemin zel ve genel artlarn gz nne
alarak Yahudi dncesi dorultusunda dualar yazmlar ve bu dualar gnlk
ibadetin en nemli unsuru olarak kabul etmilerdir.
Dua, Yahve ile insan arasndaki manevi bir kprdr. Dua Yahveye hrmet,
sayg ve kran duymann ifadesi ile istek ve arzular iin Yahveden yardm isteinin
dile getirilmesidir. Yahudi dua literatrnde en nemli dualar ema ve Amida olarak
bilinen dualardr. Bunun yan sra Yahudi tarihi boyunca kaleme alnan, hafta ii
gnlerde, abatta ve bayramlarda okunan daha birok dua ve kutsama vardr. Budualar Sidur isimli kitapta yer alr.
Anahtar Kelimeler: Yahudilik, Mabed, Dua, ema, Amida, Sidur.
-
7/23/2019 Yahud Dua
7/167
iv
ABSTRACT
YILMAZ, lknur, Prayer in Judaism, Post Graduate Thesis, Sivas, 2013.
Various kinds of services have been marked different periods of Jewish
history. During the period of Temple daily services involved offering sacrifices.
However after the destruction of the Temple prayers replaced sacrifices. Jewish
clerics who gained significant power during the Temple period and decided the route
of Judaism wrote prayers sometimes by re-arranging expressions of Tanah and
sometimes by considering specific and general conditions of the period in accordancewith Judaic believes. Then they made these prayers the most important part of daily
services.
Prayer is a spiritual bridge between Yahve and mankind. Prayer means
respect, thanks giving for Yahve and voices the wishes and asks help from him. The
most important prayers are Shema and Amida in Jewish prayer literature.
Additionaly there are many more prayers and blessings written trohout Jewsh history
to be read in week days, shabat and Jewish festivals. These prayers are listed in a
book called Sidur.
Key Words:Judaism, Jewish, Temple, Prayer, Shema, Amida, Siddur.
-
7/23/2019 Yahud Dua
8/167
v
NDEKLER
NSZ .................................................................................................................... i
ZET..................................................................................................................... iii
ABSTRACT .......................................................................................................... iv
NDEKLER ...................................................................................................... v
KISALTMALAR ................................................................................................ viii
GR ..................................................................................................................... 1
1.ARATIRMANIN KONUSU VE AMACI ........................................................... 1
2.ARATIRMANIN YNTEM VE ARATIRMADA KULLANILANKAYNAKLAR ........................................................................................................ 2
3. DNLERDE BADET VE DUA ........................................................................... 4
3.1.LKEL KABLE DNLERNDE BADET VE DUA......................................... 8
3.2.HNDUZMDE BADET VE DUA ................................................................10
3.3.BUDZMDE BADET VE DUA ....................................................................13
3.4.HIRSTYANLIKTA BADET VE DUA .......................................................14
3.5.
SLAMDA BADET VE DUA .......................................................................22
BRNC BLM ................................................................................................29
YAHUDLKTE DUANIN TEORK/TEOLOJK BOYUTU LE YAHUD
TARHNDE DUA ................................................................................................29
1.YAHUDLKTE DUANIN TEORK VE TEOLOJK BOYUTU .......................29
1.1.YAHUDLKTE BADET ALGISI ................................................................29
1.2.YAHUDLKTE DUA....................................................................................31
1.2.1.
Dua Terminolojisi........................................................................................31
1.2.2. Duann Yeri ve nemi .................................................................................33
1.2.3.
Dua erii ve Trleri ..................................................................................36
1.2.4. Duann Amalar .........................................................................................43
1.2.5. Tanah ve Dua ..............................................................................................47
1.2.6. Apokrif Literatrde Dua ..............................................................................55
2. YAHUD TARHNDE DUA .............................................................................59
2.1.MABED DNEMNDE DUA ALGISI VE DUALAR ...................................59
2.1.1. Mabedden Sinagoga Mabed Kurban Dua likisi ..................................59
-
7/23/2019 Yahud Dua
9/167
vi
2.1.2. Mabed Dneminde Yazlan Dualar ..............................................................64
2.1.2.1. ema .........................................................................................................65
2.1.2.2.
Amida .......................................................................................................70
2.1.2.3. Havinenu ...................................................................................................76
2.1.2.4.
Alenu ........................................................................................................77
2.1.2.5. Pesuke De Zimra .......................................................................................79
2.1.2.6. Hallel ........................................................................................................80
2.1.2.7. Are ..........................................................................................................83
2.2.RABBAN DNEMDE DUA ALGISI VE DUALAR .....................................84
2.2.1. Kadi Duas .................................................................................................86
2.2.2. Avinu Malkenu ............................................................................................90
2.2.3. Avinu ebaamayim ....................................................................................92
2.2.4. Tahannun ....................................................................................................93
2.2.5. Vehu Rahum ...............................................................................................95
2.3.ORTA ADA DUA ALGISI ........................................................................96
2.3.1. Hasidizmde Dua .........................................................................................99
2.3.2.
Kabalada Dua ........................................................................................... 103
2.3.3.
Orta ada Yazlan Yigdal Duas........................................................... 104
2.4.MODERN DNEMDE DUA ALGISI ........................................................... 105
2.4.1.
Reformist Yahudiler ve Dua ...................................................................... 107
2.4.2. Muhafazakar Yahudiler ve Dua ................................................................. 108
2.4.3. Ortodoks Yahudiler ve Dua ....................................................................... 109
2.4.4. Kadn ve Dua ............................................................................................ 111
KNC BLM ................................................................................................. 116
YAHUDLKTE DUANIN PRATK BOYUTU............................................... 116
1. DUA KTAPLARI SDUR VE MAHZOR ........................................................ 116
2. DUAYA HAZIRLIK ........................................................................................ 121
3.BREYSEL VE CEMAATLE DUA ................................................................... 126
4.DUA VAKTLER............................................................................................. 128
4.1. Sabah ............................................................................................................. 128
4.2. le / kindi ................................................................................................... 130
4.3.Akam............................................................................................................. 131
-
7/23/2019 Yahud Dua
10/167
vii
4.4.abat ............................................................................................................... 133
4.4.1. abat ve Kidu ............................................................................................ 135
5. BAYRAMLAR ................................................................................................. 136
5.1. Musaf ............................................................................................................. 136
5.2.Neila ............................................................................................................... 137
6.DER ZAMANLARDA OKUNAN DUALAR ................................................ 138
6.1. Kutsamalar ..................................................................................................... 138
6.2.Tefilat Adereh (Yolculuk Duas) ..................................................................... 139
6.3. Anoten (Devlet Bakan in Dua) .................................................................. 140
6.4.Evlilik Duas ................................................................................................... 140
DEERLENDRME VE SONU ...................................................................... 142
BBLYOGRAFYA ............................................................................................ 146
-
7/23/2019 Yahud Dua
11/167
viii
KISALTMALAR
AFD : Ankara niversitesi lahiyat Fakltesi Dergisi
Bkz. :Baknz
c. : Cilt
Co. : Company
CFD : Cumhuriyet niversitesi lahiyat Fakltesi Dergisi
ev. : eviren
DA : Trkiye Diyanet Vakf slam Ansiklopedisi
DB : Diyanet leri BakanlEJd : Encyclopaedia of Judaica
Ed. : Editr(ler)
ER : The Encyclopedia of Religion
ERE : Encyclopedia of Religion and Ethics
ESBED :Erciyes niversitesi Sosyal Bilimler Enstits Dergisi
E. S. : Editorial Staff
H. :HicriHaz. : Hazrlayanlar
MEB :Milli Eitim Bakanl
M : Milattan nce
MS : Milattan sonra
s : sayfa
t.y. : tarih yok
Yay : YaynlarVb. : ve benzeri
Vd : ve dierleri
-
7/23/2019 Yahud Dua
12/167
1
GR
1.ARATIRMANIN KONUSU VE AMACI
nsan ve insanlk tarihini anlamak, insan hayatnda var olan deerleri
bilmekle mmkn olmaktadr. Bu balamda insann din dncesini, dinin hayata
etkisini anlamak, insan ve insanlk tarihine vakf olma abasnda olduka nemli bir
yere sahiptir. nk din, tarih boyu insan hayatnda hep var olan bir kavram olup
insann inan biimini, kutsal kabul ettii deerlerini, dncelerini, tavrlarn,
davranlarn, dier insanlara ve evreye kar tutumlarn belirler.
Dinler Tarihi, tarih boyunca dinlerin inan sistemlerini, ibadet ekillerini,
eitli din mensuplarnn yaam ekillerini aratrarak yeryznn farkl her hangi bir
yerinde dinin insan iin nemini ve yaam ekline etkisini ortaya koyan bilimdir.
Dinler Tarihi, dinlerinibadet algs de ile dorudan ilgilidir.
Dua olduka nemli bir ibadettir. lkemizde eitli alanlarda dua ile ilgili
almalar yaplmtr. Ancak yaptmz incelemelerde Dinler Tarihi alannda dua
konusunun mstakil olarak incelendii bir almaya rastlayamadk. Bunun yan sra
Yahudilik ile ilgili yaplan almalarn azl da bir gerek olarak karmzdadr.
Buradan hareketle Yahudilikte dua konusunun nasl alglandn ortaya koyarak,
Dinler Tarihi alanna kk de olsa bir katkda bulunmu olmak ve daha sonra
yaplacak almalara k tutmak, amacmzn gereklemesini salam olacaktr.
Ayrca Yahudilikte Dua balamnda yaplan bu alma ile slam ncesi ritellerin
tarih ve ilevsel arka plan, objektif bir bak asyla deerlendirilmi olacaktr. Bu
balamda Dinler Tarihinin tarih sre ierisinde din inan ve ibadet sistemlerinin
birebir ayn olmasa da hedef, niyet, anlam ve uygulama ekliyle ortak noktalarnn
bulunduunu gstermesi bir anlamda slamn daha iyi anlalmasna da k
tutacaktr.
Yahudilikte Dua konusunu incelediimiz bu almada Yahudi ibadet
sistemi ierisinde duann yeri ve nemi eitli ynleri ile ortaya konmutur. Yahudi
tarihinde duann tarihsel sreci ile birlikte teorik ve pratik boyutu incelenmi, dua
-
7/23/2019 Yahud Dua
13/167
2
rneklerine tarihsel sre balamnda yer verilmitir. Bylelikle Yahudi liturjisinde
duann temelleri ile birlikte, sre ierisinde alglama ve uygulama eklindeki
deiiklikler de grlm olacaktr. Dua metinlerine yer verilmesi ile de hangi durum
ve zamanlarda nasl dua edildii, duada hangi noktalarn ne kt ortaya konmu
olacak, bylelikle Yahudilikte temel inan deerleri hakknda genel bir bilgi ve
kanaatin olumas salanacaktr.
2. ARATIRMANIN YNTEM VE ARATIRMADA KULLANILAN
KAYNAKLAR
Aratrmamz Dinler Tarihi alannda yapldndan giri blmnde ilkel
kabilelerde, Hinduzimde, Budizmde, Hristiyanlkta ve slamda ibadet ve dua
konular hakknda genel bilgilere yer verilmitir. Bylelikle dier din ve mensuplar
asndan duann nemi ve alglama biimi hakknda genel bir kanaat olumas ile
dinlerin dua algsnda ksm bir karlatrmann yaplabilmesine de zemin
hazrlanmtr.
almamz giri blmmn ardndan iki blmden olumaktadr. Birinciblmde, Yahudilikte dua kavram teorik ve teolojik olarak incelenmitir.
Yahudilikte dua kavram, terminoloji, duann yeri, nemi, ierii, trleri ve amalar
erevesinde ilenmitir. Ardndan dua algs, Yahudi tarih sreci dorultusunda
dnemsel olarak incelenmitir. Bu dnemlerde Yahudi literatrne giren sonraki
dnemlerin de ekillenmesini salayan dua metinlerine yer verilmitir. kinci
blmde, duann pratik boyutu ele alnmtr. Bu blmde dua kitaplar, dua iin
gerekli hazrlklar, bireysel ve cemaatle dua ile dua vakitleri hakknda bilgiverilmitir. Bu blmde son olarak yolculuk ve evlilik gibi eitli zamanlarda okunan
dua rneklerine de yer verilmitir.
Yahudilikte Dua adl almamz literatr taramas eklinde olup konu
sistematik bir ekilde ilenmeye allm; kavramlarn anlalmas iin
tanmlamalara ve deerlendirmelere yer verilmitir. almamzn temel
kaynaklarnda Dinler Tarihinin objektiflik zellii gz nnde bulundurularak
Yahudi kaynaklar kullanlmtr. Kaynaklarn banda Yahudi kutsal kitab Tanah
-
7/23/2019 Yahud Dua
14/167
3
gelmektedir. Tanahtan yaplan alntlarda Kitab- Mukaddes irketi tarafndan
neredilen bask esas alnmtr.1almamzda kullandmz en nemli kaynaklarn
banda Encyclopaedia of Judaica,2 Encyclopaedia of Judaism,3 Encyclopedia of
Religion,4 Encyclopaedia of Religion and Ethics,5 Yahudi Ansiklopedisinin6 ilgili
maddeleri gelmektedir. Sz konusu ansiklopedilerden konumuzla ilgili eitli
maddelerin incelenmesi ile doru tanmlamalarn yaplmas salanmtr. Ayrca
Kaufmann Kohlerin Jewish Theology,7 Philip Birnbaumun A Book of Jewish
Concepts,8 Nahida Remyin Prayer in Bible and Talmud,9 Norman B.Johnsonun
Prayer in The Apocrypha and Pseudepigrapha,10 Jacob Neusnerin Judaism and
Islam in Practice A Sourcebook11 isimli kitaplar en fazla istifade edilen
eserlerdendir. Bunun yan sra yabanc dilde yaynlanm eitli makale ve
dergilerden de faydalanlmtr. almamzda Yahudilik hakknda kullandmz
Trke kaynaklar, objektiflik ilkesinin salanabilmesi iin genellikle Gzlem Gazete
ve Yaynclkn nerettii kitaplardan olumaktadr. Yahudi dua kitab Sidurun
Trke neredilen basks ile Yahudi ilmihali diyebileceimiz Dini Uygulama
Rehberi: El Gid Para El Pratikante12 de almamzn nemli kaynaklar arasnda
yerini almtr.
Bununla birlikte Adem zenin Yahudilikte badet13 ile Salime Leyla
Grkann Yahudilik,14 inasi Gndzn Din ve nan Szl15 adl eserleri de
1Kitab- Mukaddes Eski ve Yeni Ahit,Kitab- Mukaddes irketi, stanbul, 2003.2Fred Skolnik (Ed.)Encyclopaedia of Judaica, Macmillan Reference USA in Association with Keter
Publishing House Ltd., Jeruselam, Second Edition 2007.3Jacob Neusner, Alan J. Avery-Peck, William Scott Green (Ed.), Encyclopaedia of Judaism, Brill,
Boston, Second Edition 2005.4Lindsay Jones (Ed.),Encyclopedia of Religion,Macmillan Reference USA, Second Edition 2005.5 James Hastings (Ed.), Encyclopaedia of Religion and Ethics, Morrison and Gibb Limited, New
York, 1908.6Yusuf Besalel, Yahudi Ansiklopedisi,Gzlem Yay., I-III stanbul.7Kaufmann Kohler,Jewish Theology,The Macmillan Co., New York, 1998, e-book: 2010.8Philip Birnbaum, A Book of Jewish Concepts,Hebrew Publishing Co., New York, 1964.9Nahida Remy, Prayer in Bible and Talmud, (Translated form the German Henry Cohen), Bloch
Publishing Co., New York, 1910.10Norman B.Johnson, Prayer in The Apocrypha and Pseudepigrapha A Study of the Jewish Concept
of God,Jounrnal of Biblical Literature Monograph Series, Pennsylvania, 1948.11Jacob Neusner, Judaism and Islam in Practice A Sourcebook, Routledge Taylor and Francis Group,
London, 2000.12
Nisim Behar, Dini Uygulama Rehberi: El Gid Para El Pratikante, (ev.: Mordehay Yanar),Gzlem Yay., stanbul, 2009.13Adem zen, Yahudilikte badet, Ay Kitaplar, stanbul, 2001.
-
7/23/2019 Yahud Dua
15/167
4
ska kullandmz kaynaklardandr. almamzda kullandmz tm kaynaklar
burada zikretmek zordur. Ancak almamzn giri blmnde yer alan konular ile
birlikte Yahudilikte Dua hakknda dorudan veya dolayl balants olan, eitli
alanlarda yaplm almalardan da azami derecede istifade edilmeye allmtr.
3. DNLERDE BADET VE DUA
Din, insann her trl inancn, dncesini, tavr ve davranlarn ifade eden,
insann hayat tarz ya da hayatnda izledii yoldur.16 James Martineaunun dini u
eklide tanmlad nakledilir: Din, daima yaayan bir Tanrya, yani ilah uur ve
iradenin kinat ynettiine ve insanlkla ahlak balantlar elinde tuttuuna
inantr.17nsan din ile akn olan varla (Tanrya) balanr ve insann akn olan
bu varlkla ilikisi, inan ve ibadet sisteminde kendini gsterir. Dinin getirdii
sistemle, insann dnceleri, tavrlar, davranlar, dier insanlara ve evreye kar
tutumlar belirlenir.18Dinin gerekleri yerine getirildiinde, insan hayatla baa kma,
daha uyumlu ve tatminkar olma yolunu renir. nk din, inan ve ibadet sistemi
ile insana, kendi deerini retir ve ona kalc memnuniyet verecek eyi aramaya
tevik eder, olumsuz davranlar yerine olumlu davranlar koyar ve insan
mutlulua gtrecek eitim yntemleri sunar.19
Her dinin, inanannn farkl duygu, dnce, davran, din yaant ve tecrbe
biimlerine sahip olmasnn kanlmaz olduunu Dinler Tarihi bata olmak zere
farkl alanlarda yaplan almalar ortaya koymaktadr. Genel olarak birok dinde,
insann varlna inand Tanr ile ba kurmas, dinin hayata yansyan ynn
oluturur. nanan insan, sonsuz g ve kudret sahibi olan Tanrnn dnya dzeninikurduunu benimseyerek bu ilah dzen ierisinde kendi hayatnn da yer aldn
dnp bu dzene uygun bir hayat srer. Ayn zamanda insann hayat
anlamlandrma, lm ve sonrasndaki hayatta kurtuluu hedefleme ve en yce gaye
14Salime Leyla Grkan, Yahudilik,SAM Yay., 2008.15inasi Gndz,Din ve nan Szl, Vadi Yay., Konya, 1998.16inasi Gndz (Ed.), Yaayan Dnya Dinleri, DB Yay., stanbul, 2007, s. 19.17Gnay Tmer, eitli Ynleri le Din,AFD, XVIII, Ankara, 1986, s. 213-267.18
Gndz, Yaayan Dnya,s. 14.19Keith Ward, Anlam Meselesi ve Din, Dnya Dinlerinde Hayatn Anlam, Joseph Runzo, NancyM. Martin, (ev.: Gamze Varm), Say Yay., stanbul, 2002, s. 45.
-
7/23/2019 Yahud Dua
16/167
5
olarak Onun rza ve honutluunu kazanmak iin gsterdii gayret, insann Onunla
irtibatn yanstr. Bu irtibat yanstan btn duygu, dnce ve davran ekilleri
ibadet kavramnn ieriinde kendini gsterir.
Btn dinlerin ayrlmaz fenomeni olan ibadet,20 szlkte boyun eme,
alak gnlllk, itaat, kulluk, tapma ve tapnma anlamlarna gelir. nsann Tanrya
sayg, sevgi ve itaatini gstermek, Onun honutluunu kazanmak niyetiyle ortaya
koyduu belirli tutum ve davranlar da ibadet kavram ile ifade edilir.21badet, akn
bir gerekliin varl ve insann bu gereklikle iliki kurduu zaman anlaml olduu
fikrine dayanr. nsanolunun akn bir varlkla diyalog kurma ihtiyacnn tezahrile Ona, kran borcunu demesi,22 sevgi, sayg ve balln gsteren duygu,
dncelerinin ifade edildii fiil ve davranlardr.23 badet, kiinin kendisini
Tanrya yakn hissettii, Onunla kuvvetli bir ba iinde bulunduu hissini veren
zel bir tecrbe ve bu tecrbeye dayal her trl eylem ve ilemdir. badet, insann
inan, dnce ve duygu dnyasnda yaad sbjektif olgularn, din yaan ve
tecrbelerin da akseden ynn gsterir ve dua, ayin, tren gibi tapnma ekillerini
iine alr.24
Bu balamda ibadetin temel zelliini, din dnceyi oluturanunsurlarn yaanma hali ve ruhun dinamizminin aktif hale geliidir. 25 Ayrca ibadet
Tanr ile eitli ekillerde ba kurma olduundan kutsal zaman ve meknlara sayg,
dnya dzeni ve Tanrnn iradesinin geni bir yorumu sonucunda giriilen baz
eylemler ve belirli bir amaca ulamak iin yaplan basit trenler olarak da
deerlendirilir.26
badet, eitli dinlerde ve dillerde farkl kavramlarla ifade edilmi, deiik
biimlerde anlalp uygulanmtr. Ancak her din kltrn ibadeti ifade etmek iin
setii kelimelerin ortak noktasnda insann acziyeti, snma duygusu, yceltme
20Ahmet G,Dinlerde Mabed ve badet, Ensar Neriyat, stanbul, 2005, s. 9.21Mustafa Sinanolu, badet (Etimoloji ve Tanm), Trkiye Diyanet Vakf slam Ansiklopedisi,XIX,
stanbul, 1999, s. 234.22 Mustafa Ko, Ergenlik Dneminde Dua ve badet Psikolojisi zerine Teorik Bir Yaklam,
CFD,VII/1, Sivas, 2003, s. 378.23zen, s. 23.24Hseyin Peker,Din Psikolojisi, amlca Yay., stanbul, 2003, s. 116.25
W. Montgomery Watt, Dinlerde Hakikat, (ev.: A. Vahap Akba, Ali Kuat), z Yaynclk,stanbul, 2002, s. 196.26Hayati Hkelekli,Din Psikolojisi, Trkiye Diyanet Vakf Yay., Ankara, 2008, s. 233.
-
7/23/2019 Yahud Dua
17/167
6
istei, sevgi ve korku gibi duygularla bir Tanrya veya tabiatst varlklara
ynelmesi ve bu duygularla belli davranlar yerine getirmesi yer alr.27 Ayn
zamanda insan, ibadetle yce bir hedefe ulamay -Tanrnn rzasn kazanmay-
gaye edinir.badetlerle ilgili hkmler, yalnzca Tanr ile Ona inanan kul arasndaki
ilikiyi dzenlemekle kalmaz, ferdin yakn evresi ve toplumla ilikilerini de
dorudan veya dolayl olarak etkiler.28Bu adan ibadetlerin kiisellii ve vicdanilii
ile birlikte toplumsall da sz konusudur. Hatta ibadetlerin znn, biimlerinde
deil, bireysel ve toplumsal boyutlaryla, insann kendine yabanclamasn ve
toplumdan kopmasn nleme amacnda gizli olduu da ifade edilmitir.29
Yeryznde yaayan pek ok dinde benzer ve farkl ynleri bulunan ibadet
ekillerinin var olduu bilinmektedir. Ancak btn dinlerde ibadetlerin z, ama ve
uygulama ekli bakmndan temel unsurunun olduu sylenebilir.30 badetlerin
znde kiinin niyeti ve iten gelen bir istekle yaplmasnn yer ald;31amacnda
sevgi, sayg, snma, korku, acziyet, kran duyma ve kurtulua erme beklentisi gibi
duygularn bulunduu; uygulama eklinde ise her dinin kendine zg kurallar ile
zaman ve mekna gre farkllklarn yer ald ifade edebilebilir. Tm farkllklar veortak noktalar dikkate alndnda insanln din tecrbesinde en yaygn ibadet
eklinin bir yce varla veya eitli varlklara dnyev ve uhrev gayelerle dua edip
yalvarmak olduu tespit edilmitir.32
Dua, insann Tanr ile dorudan irtibatn salayan ibadetlerden biridir. Tarih
boyunca hemen her din ve gelenekte uygulanm ve uygulanmakta olan evrensel bir
din davran olan dua, ibadetler ierisinde temel ve odak kavramlardan biridir.33Bu
anlamda Wittgensteinin dua hakknda Bir Tanrya inanmak, hayatn anlam
27Sinanolu, XIX/234.28Ferhat Koca, badet (slamda badet),DA,XIX, 1999, stanbul, s. 246.29 Mehmet Efe, lahi Dinlerde badet ve Namaz, Avrupa slam niversitesi slam AratrmalarDergisi,Ankara, say 3, 2009, s. 20.
30 Sait Kar, Farkl Dinlerin Gereklik ddialar Asndan badet Anlaylarnn Deerlendirilmesi,Atatrk niversitesi Sosyal Bilimler Enstits Felsefe ve Din Bilimleri Ana Bilim Dal, BaslmamYksek Lisans Tezi, Erzurum, 2007, s. 58.
31
Koca, XIX/245.32Sinanolu, XIX/233-234.33Erdal Baykan,Dua zerine Din Felsefesi Okumalar, Bilge Adam Yaynlar, stanbul, 2009, s. 41.
-
7/23/2019 Yahud Dua
18/167
7
sorununu anlamak demektir ve Dua, hayatn anlamnn dnlmesidir.34dedii
nakledilir
Dua, hayatn anlamnn dnlmesi, insann durumunu Yce Yaratcya arz
etmesi, ihtiya ve eksiklerinin telafi yolu ve daha mkemmele ulamasn salayan
iletiim vastas olarak deerlendirildiinde, tarih boyunca insanolunun duadan uzak
kalm olabilecei dnlemez.35Duann en eski izlerine yaklak 4500 yl nceki
Smer yazlarnda rastlanmaktadr.36 Edebi metinler ve arkeolojik materyaller
zerinde yaplan almalar, Avustralya, Amerika ve Afrika yerlileri, Asurlular,
Babilliler, Maoriler, eski in medeniyeti, Hintliler ve Trkler gibi toplumlardaduann mevcut olduunu ortaya koymutur. Bu toplumlarda, hastalk, kuraklk,
deprem gibi olaan d durumlar iin yardm talep etmek, kretmek, balanmak
gibi maddi ve manevi isteklerin dorudan veya baz araclar vastasyla, bireysel ya
da toplu, dzenli veya dzensiz olarak bir vesileyle tabiat glerine, ata ruhlarna
ynelik szl ve trensel bir takm dualarn var olduu bilinmektedir.37
Dua, istek ve dilekleri Yce Tanrya duyurmann en mkemmel vastasdr.
nsan isteklerini dilinin dnd, aklnn erdii ve her trl vesveseden uzak kald
nispette Tanrya ileterek arzularna kavuaca inancn tar. Byle dnldnde
dua, inanan iin bir ihtiya olarak deerlendirilebilir.38
Din psikologlar, dua ve ibadeti mkemmel bir ruhi tedavi amac olarak
deerlendirirler.39Din psikolojisi alannda yaplan aratrmalar, duann kayg, stres,
anlamszlk, boluk ve yalnzlk gibi amzn nemli ruhsal hastalklarna kar ruh
saln olumlu ekilde etkilediini ve kiilii gelitirdiini ortaya koyar. Ayrca,dua kiilere glklere katlanma, her trl olumsuzluu olumlayabilme ve baarya
34Baykan, s. 13.35Osman Cilac, Dua,DA,IX, stanbul, 1994, s. 529.36Horozcu, s. 14.37
Adil Bebek,Din ve Dnce Asndan Dua, Rabet Yaynlar,stanbul,1998, s. 39-4038Efe, s. 20.39Hkelekli, s. 249.
-
7/23/2019 Yahud Dua
19/167
8
doru ynelme, arzu duyma gc verir.40 Bununla birlikte dua, bireysel din
tecrbenin de en belirgin ekilde yaand din davranlarn banda gelir.41
Dua hakknda bu ksa giriin ardndan Yahudilikte Dua konusunda
yaptmz almamzn giri blmnde, duann dier dinler ve din mensuplar
tarafndan nasl algland ve uyguland hakknda genel bir kanaatin olumas iin
ilkel kabile dinlerinde, Hinduizmde, Budizmde, Hristiyanlkta ve slamda ibadet
ve dua konular genel bir erevede ilenmeye allmtr.
3.1. LKEL KABLE DNLERNDE BADET VE DUA
Gnmzde Afrika, Avustralya, Pasifik Okyanusu gibi yerlerde yaamakta
olan veya yakn zamana kadar yaam bulunan ilkel kabilelerde ibadet, bir yce
Tanr veya ondan daha alt seviyede bulunan tanrlar ve yksek ruhlardan oluan
varlklara tapnma ihtiyacnn ortaya kard, genellikle insanlarn ferdi
tecrbelerine dayanan davranlardr. lkel kabile dinlerinde her kabilede farkl ibadet
ekilleri ortaya ksa da genellikle, ferdi ve cemaat halinde bir yce varla dua etme,
baz hayvanlar kurban olarak sunma, yiyecek ve baka eyler takdim etme eklindegereklemektedir.42Bu dnemde insanlar, eitli eyalarla duygularn da vurmak
suretiyle Tanrya yaknlar ki bu durum, soyut dncelerin ifade edilmesidir.43
lkel dnem insanlar yiyeceini Tanr ile paylap, Tanrnn kendisine
arkada olmasn salayarak onu dertlerinden kurtarmasn, gazabn dindirmesini ve
Onun ltfunu elde etmeyi amalamtr.44Yce tanr veya tanrlarn yardmn elde
etmek, gazaplarndan korunmak veya gnahlardan kurtulmak iin kurban takdimi
yaplr ve kurban genelde sebze, alkol ve hayvan olmak zere farkl ekilde
sunulur. Afrikal ilkel kabilelerin bir ksmnda tanrlarn kan sevmedii dncesi ile
su veya alkoln yere dklmesi, mezbahta birka ceviz, bezelye veya fasulye
sunmak kurban olarak kabul edilir. Bunun yan sra tavuk kurban etmenin yaygn
40Vehbi nal, slamda badetlerin Sosyal Fonksiyonu, CFD, XIV/1, 2010, s.367.41 mit Horozcu, Din Psikolojisi Asndan Dnyevi stek Dualar, stanbul niversitesi Sosyal
Bilimler Enstits Felsefe ve Din Bilimleri Ana Bilim Dal, Baslmam Doktora Tezi, stanbul,2010, s. 2.
42
Abdurrahman Kk, badet (slam ncesi Dinlerde badet),DA, XIX, stanbul, 1999, s. 235.43Kohler, s. 171.44Kohler, s. 171.
-
7/23/2019 Yahud Dua
20/167
9
olduu, koyun, kei, kpek ve nemli ayinlerde boa gibi hayvanlarn da kurban
edildii belirtilir. Kurban ibadeti, kiinin yce ruhlarla ilikisini devam ettirmek iin
gn ierisinde yaplan basit kurban sunular olabildii gibi; btn aile veya klann da
katld, tabii afet ve belalardan kurtulmak ve korunmak iin, koyun ve boa
srlerinin kurban edildii merasimler eklinde de gerekletirilir.45
badetin genellikle ferdi tecrbeye dayand ilkel kabile dinlerinde, baz dua
ve kurban ayinleri, kabile reisinin veya din adamnn bakanlnda yaplr. By
niteliindeki baz uygulamalar, evlilik merasimi, kabileye reis tayini gibi sosyal
ierikli yerel kltle ilgili trenlerin ibadetle ilgisi yok denecek kadar azdr. Butopluluklarda ibadet algsnn hayat tarzna gre ekillendii, insan hayat iin nemli
olan durum ve zamanlara gre ortaya kt ifade edilebilir. rnein tarlalar ziraata
hazr olduunda rnn verimli olmasn salamak, eitli kazalara ve ylan
sokmalarna kar korunmak amacyla dua edildii; kabilelerce kutsal saylan zaman
dilimlerinde gen erkek ve kzlarn ergenlik ana girdikten sonra toplumun yetikin
yeleri arasna katlmalar srasnda din trenlerin yapld ve dua edilidii
belirtilir.46
lkel kabilelerde insanlar, yamurun yamas, topran verimli ve bereketli
olmas, dmann olmamas iin Tanrdan yardm bekler.47 Ktlklerden
korunmak, hayatta kalmak, gl ve salkl olmak, dnyann eitli nimetlerinden
faydalanmak, yamur yadrmak, bol mahsul elde etmek gibi amalarla tanr veya
tanrlara dua etme en yaygn ibadet eklidir.48 lkel kabile dnemi dualarnn
rnekleri Marah Ellis Ryana ait Pagan Prayers adl kitapta yer alr. Bu kitaptan
edindiimiz bilgiye gre, onlar iin dua, byk dncelerin ocuk samimiyeti ile
buluarak yce varla ulamasdr. Bu dualar ilkel kabile dilleri edebiyatnn
olumasn salamtr.49 Dua, bu dnem insanlar iin derin coku ve arzularnn,
kalplerinden geenlerin zgrce davurumunun ifadesidir. Bu nedenle duann dili
tamamen zgr, gayri resmi ve doalamadr. Dua eden kii, duada syleyeceklerini
45Kk, XIX/235.46Kk, XIX/235.47
Kohler, s. 171.48Kk, XIX/235.49Marah Ellis Ryan,Pagan Prayers,A. C. McClurg Co., Chicago, 1913, s. 7-8.
-
7/23/2019 Yahud Dua
21/167
10
bakalarndan almaz, o andaki duruma gre iinden geldii gibi, kalpten syler. lkel
kabile dinlerinde duann en nemli zellii safldr. Dua eden iinde bulunduu
duygusal duruma gre her eyi zgrce ifade edebilir.50 Dualar, ksa ve yaln
ifadelerden oluur. Tanrya vg ile balayan dualarda uzun bir mr, huzurlu ve
salkl bir hayat temennileri yer alr.51Duann vakitleri kabilelere gre deimekle
birlikte genellikle fertler, bir ndere, rehbere ihtiya duymakszn her sabah
kendilerinin veya ailelerinin zel kutsal meknna giderek dua ederler. nemli bir ie
balarken, vahi hayvanlardan korunmak iin ava karken, gvenli bir ekilde geri
dnmek iin yolculua karken dua edildii, kurbanlar adand belirtilir.52
3.2. HNDUZMDE BADET VE DUA
Hindistan kkenli dinlerde ibadet genellikle Sanskrite puja kelimesi ile
ifade edilir. badet, ferdin ve toplumun mutluluu zerinde etkili olduu kabul edilen
ve dinin tarihi seyrinde farkl fonksiyon ve isimlere sahip bulunan tanrlar iin
edilir.53 badet, evreni yaratma ve insanln kurtuluunu salamada Tanrnn
byklne insani bir cevap olarak deerlendirilir.54
Hinduizmde kutsal metinler Vedalar, Brahmanalar, Aranyakalar ve
Upaniadlar isimli eserlerden oluur.55 Vedalar isimli kutsal metinler, Rigveda,
Yacur-veda, Sama-veda ve Atarva-veda olmak zere drt adettir. Rigveda, meth
senalara dair bilgileri, ilahi eklindeki cmleleri ile tanrlara sylenen dua ve
vgleri ieren en eski kitaptr. Sama-veda, Rig-veda ilahilerinin melodili sylenii
hakknda bilgi verir. Yacur-veda, Rig-vedadan alnm ilahiler ile merasimlerde
okunacak dualar ve by formllerini ierir. Atarva-veda ise bilge Atarvannverdii bilgileri, by formllerini ieren bir kitaptr.56Hindular iin Vedalar, tarihte
belli bir zamanda ortaya kan eserler deildir. Ezeli, ebedi olup ilah kkenli olduu
50Horozcu, s. 28.51Ryan, s. 17.52Kk, XIX/235.53Kk, XIX/235.54zen, s. 22.55
Ali hsan Yitik, Budizm,Yaayan Dnya Dinleri, (Ed. inasi Gndz), DB Yay., stanbul, 2007,s. 290.56Demirci, s. 40; Raju, s. 46.
-
7/23/2019 Yahud Dua
22/167
11
kabul edilir. lah varlk ve insan arasndaki iliki iin temel nitelikteki eserler olarak
deerlendirilir.57
Hinduizmde ilahi olana itaat etmek, tanrlara adak sunmak ve ruhun teskin
olmasn salamakla mmkndr. Bu da Hindu iin, mutfanda (evin en temiz yeri
kabul edilir veya bir baka odada) tanrlarn, kutsal insanlarn resim ve imgelerinin
bulundurulmas ve bunlara her gn yiyecek, su, tts ve k sunmas ile veya bir
tapnaa giderek orada yaplan toplu ibadete katlmakla gerekleir.58 Ayrca
Hinduzimin tarihinde en eski ibadet eklinin kanl kurban olduu, kanl kurbann
yaratl salad dncesinin varl bilinmektedir.59 Kei, at gibi kanlkurbanlarn yan sra st, bal, ya, tahl gibi kansz kurbann da sunulduu belirtilir.
Kurban sunular aile reisinin ve resmi grevlilerin icra ettii iki ekilde
gerekletirilir.60 Sonraki dnemlerde ise Hindular, Brahmanlarda adak zerine
yaplan meditasyonu ibadet olarak deerlendirilmitir. Meditasyonun amac kiinin
zn idrak etmesidir.61 Bu balamda Hindular iin ibadetin tapnaklarda grevli
brahminler liderliinde okunan ilahiler dnda bireysel bir faaliyet kapsamnda
ekillendii sylenebilir.62
Hindular iin ibadetin en kymetlisi ferd meditasyondur.Ferd meditasyon ile kastedilen kiinin, byk kainatn kk kainatta, stn ruhun
ferd ruhta gereklemesidir. Tanrnn kalplerde olduu dnlr ve kii
meditasyon srasnda younlaarak kendini ama noktasna gelir.63
Hindular, sabah gne domadan nce, le vaktinde ve gne battktan
sonra gnde kez ibadet ederler. Dindar bir Hindu iin afak vaktinde Kutsal om
hecesinin okunmas ile balayan sabah ibadeti;64tanrlarnn isimlerinin zikredilmesi,
sabah duasnn okunmas ve sabah banyosunun yaplmas ile gerekleir. Sabah
ibadetinde Hindu, gnei Brahma suretinde tasavvur ettiinden, sabah dualarn
douya ynelerek okur. Sabah duasnda Gayatri mantras tekrarlanr, Rig-veda,
57Knott, s. 26.58Kim Knott,Hinduzimin ABCsi, Kabalc Yay., stanbul, 2000, s. 90.59P. T. Raju, Wing-tsit Chan, Joseph M. Kitagawa vd., Asya Dinleri,(ev.: Abdullah Davudolu),
nklab Basm Yay., stanbul, 2002, s. 28.60Krat Demirci,Hinduzimin Kutsal Metinleri Vedalar,aret Yay., stanbul, 1991, s. 50.61Raju, s. 28.62
Yitik, Budizm,s. 298.63Raju, s. 42.64Kk, XIX/236.
-
7/23/2019 Yahud Dua
23/167
12
Yajur-veda ve Sama-vedann ilk mantralar okunur. le vaktinde gne, Vinu
eklinde tasavvur edilir. le ibadeti, tanr tasviri veya heykeli zerinde
younlamak, ona yiyecekler sunmak ve tts ubuklar yakmak, tapnlan tanr
adna hayvanlara ve misafirlere ikramda bulunmak, kutsal metinlerden eitli dualar
okumak eklinde gerekleir. Akam ibadetinde ise gne iva eklinde tasavvur
edilir. Akam ibadetine niyetlenen kii su ile bir eit abdest alr, ibadet yerini de su
ile kutsar. Bundan sonra, gnein bulunduu yne (bat veya kuzeybatya) ynelip
tefekkr ve selamlamay yaptktan sonra Gayatri duasn ve Vedalardan ksa
mantray okuyarak akam ibadetini tamamlar.65
Hindular iin sabah, le ve akam ibadetinin odak noktas kutsamadr. Bu
sebeple ibadette yer alan metinler genellikle hamd ifadelerinden oluur. Ate
tanrsna, rzgara, yldrm aktran tanr ndraya, dnya ve g evreleyen sularn
tanrs Varunaya ve sulara, afak vaktine, ge ve yere, yaratla, lm tanrsna,
canl varlklarn efendisi Pracapatiye, ilahi kiilik Puruaya, Vinuya, ivaya,
ilahi bilgiye edilen meth senalar Hindular iin nem arz eder.66 Tanrlarn en
tannmlarndan, ate ve kurbanla balatl olan Agni, insanlara ulaabilen ve getirebilen, insanlkla dier tanrlar arasnda iletiim kuran bir haberci tanr kabul
edildiinden ona dua edilir. Ona edilen duadan bir blm u ekildedir: Agniye dua
ederim. Kurban sahibi mlk sahibini, ilahi syleyen ve birok hazineyi getiren
Agni eski ve yeni zamanlarn ulu kiilerinin dualarn ald, tanrlar buraya
getirecek Bize yakn ol, mutluluumuz iin bizimle kal.67Vinuya edilen meth
senada ise u ifadelere yer verilir: htiaml bir ekilde parldayan, yala tapnlan,
koruyucu Vinu, gel bizim mitramz (arkadamz) ol. Adak sunan bilge kii, buayinde meth senalarla sana ibadet etmektedir.68
65Yitik, Budizm, s. 298-299.66
Raju, s. 46-80.67Knott, s. 35.68Raju, s. 67
-
7/23/2019 Yahud Dua
24/167
13
3.3. BUDZMDE BADET VE DUA
Budizmde ibadetin objesi Buda olup69 ibadet kavram dua, oru, kutsal
yerleri ziyaret, zikir ve zhd hayatndan oluan faaliyetleri kapsar.70
Budizmde ama, hayatn zdraplarndan, aclarndan kurtulup nirvanaya
ulamaktr. Nirvana ise snmek anlamnda bir kelime olup insann aclarnn kayna
olan isteklerin, tutkularn, doyumsuzluun sndrlmesidir.71Budizmde herkes drt
temel hakikat,72 sekiz dilimli yol73ve be emire74 baldr.75
Budizmde meditasyon ve derin dnme ibadet olarak alglanmakla birlikte
dindar bir kiinin yapt tm eylemler de ibadet saylabilir. Budizmde ferd
ibadetlerin yan sra toplu yaplan ibadetler de vardr. badet meknlar
viharalardr.76 Viharalar, Buda heykelinin yer ald genel ibadet salonu,
meditasyon odas, keilerin konaklamas iin yaplan misafirhane, Sanskrite stupa
denilen, Buda ve manevi liderlerin yaklan cesetlerinin bulunduu kutsal emanetler
binas ve zel olarak dzenlenmi avludan oluur.77
Mahayana Budistlerinin, puja adn verdikleri ibadetleri, Budaya kendini
teslim etme ve sayg gstermek iin yaplan secde; iek, k, tts gibi eylerin
Buda heykeline takdimi; kiinin yapt veya aklndan geirdii kt fiil ve
dnceleri itiraf etme ve Budadan gelecee ynelik yardm isteme aamas olan
69Yitik,Budizm, s. 328.70Kk, XIX/239.71
Walter Ruben, Eski Metinlere Gre Budizm, (Haz.: Ltf Bozkurt), Okyanus Yay., stanbul, 1998,s. 139.72Drt temel hakikat: 1. Hayat ac ve straplarla doludur. Ac ve strap dnyevi var oluun temel
zelliidir; 2. Ac ve skntlarn nedeni arzulardr; 3. Ac ve skntlar sona erdirmek, arzu veisteklerden vazgemeye baldr; 4. Arzu ve isteklerin stesinden gelmek, Sekiz Dilimli Yoluizlemekle mmkndr. (Yitik, Budizm, s. 321).
73Sekiz dilimli yol: Budizme gre ac ve strabn dindirilmesi ve Nirvanaya ulamann temel yolu.Doru sz, doru davran, doru hayat, doru murakabe, doru muhasebe, doru anlay, dorudnce, doru riyazet. (Gndz,Din ve nan, s. 335).
74 Be emir: 1. Canl varlklar ldrmekten uzak durmak; 2. smetsizlikten uzak durmak; 3.Verilmeyeni almaktan uzak durmak; 4. Yalandan uzak durmak; 5. Tm uyuturucu ve sarho edicimaddelerden uzak durmak. (Ekrem Sarkolu, Balangtan Gnmze Dinler Tarihi, FaklteKitabevi, Isparta, 2002, s. 208).
75
Kk, XIX/236.76Kk, XIX/236.77Ali hsan Yitik,Hint Dinleri, zmir lahiyat Vakf Yay., zmir, 2005, s. 72-75.
-
7/23/2019 Yahud Dua
25/167
14
gnah itiraf; itiraftan alnan haz durumu ile sevin gsterisi; dharma78 arknn
ebediyen dnmesi iin Budadan yardmn dilendii niyaz; Buda ve Boddhisatvalarn
dnyada aktif kalmalarn isteme gibi aamalardan oluur.79
Budizmde duann nemli bir yere sahip olduu bilinmektedir. Budistler,
genellikle birine veya bir eye belirli hedeflerin, isteklerin gereklemesi iin dua
ederler. Budistler insani olan veya olmayan eitli eyler iin dua ederler. Duann
objesi tarihsel Buda veya Boddhisatvalardr. Baz Budistlerin herhangi bir araca
gerek duymakszn dua ettii bilinse de80 Tibet Budistlerinin dua ederken dua
tekerlekleri veya dua tesbihleri kulland belirtilir. Tekerlekler dharma ve samsara81arklarnn dnlerini simgeler, tesbihler de okunan mantra ve secdelerin saysnn
karmamasn salar. Dua srasnda Budann ad zikredilir ve Budist aments
okunur, dua srasnda eller yz hizasnda birbirine kavuturulur ve eilerek diz
klr veya secdeye kapanlr.82 Budistlerin dualarnda ocuk, salk, kazan,
bilgelik, korunma, sevgi gibi dnyev isteklerle birlikte kurtulua erme gibi manev
isteklerin de yer ald belirtilir.83
3.4. HIRSTYANLIKTA BADET VE DUA
Hristiyan din bilimciler, Hristiyanl monoteist bir din olarak grmektedir.
Baba, oul, Kutsal Ruhtan oluan klasik teslis doktrini monoteist bir bak as ile
yorumlanmakta, Tanr kavram bir sr olarak kabul edilerek sembolik bir dille
aklanmaktadr.84
lk Hristiyanlarn, ibadet ve mabed konusunda, Yahudi geleneini takip ettii
bilinir. lk yzyln sonuna doru tedric bir ekilde gelimekte olan Yahudi-
78Dharma: Budizmde Budann retilerini ve varl artlandran kuvvetleri ifade eden kelimedir.
(Gndz,Din ve nan, s. 95)79Yitik,Hint Dinleri,s. 76- 77.80Jos Ignacio Cabezon, Prayer, Encyclopedia of Buddhism, (Ed. Robert E. Buswell), Macmillan
Reference USA, 2004, USA, I, s.671-673.81 Samsara: Hint dncesinde, karma doktrinine tabi olarak ruhun srekli bir ruh g ksr
dngsnde olma durumu. (Gndz,Din ve nan, s.331).82
Kk, XIX/236; Yitik, Budizm, s. 334.83Cabezon, s. 672.84Mehmet Aydn, Hristiyanlk (Hristiyan nanlar),DA, XVII, stanbul, 1998, s. 346.
-
7/23/2019 Yahud Dua
26/167
15
Hristiyan ekimesinin hzlanmas, Hristiyanlarn kendilerine ait bir ibadet sistemi
gelitirmeleriyle sonulanmtr.85
Hristiyanlkta toplu halde yaplan ibadet ve ayinleri belirtmek iin Bat
dillerinde ibadet kelimesinin karl olan liturji kavram kullanlr. badet esnasnda
cemaat, Tanrnn bedenlemi hali olarak dnlen kilisede Tanr adna ve Onun
iin hizmet eder. badetlerin daha iyi yaplabilmesi iin Kutsal Kitabn kusursuz
okunup anlalmasna katkda bulunduu dncesiyle Kutsal Ruha nemli bir yer
verilir.86
Hristiyanlkta iki temel konu ibadet anlaynda farkl yaklam ve
yorumlarn olumasna sebep olmutur. Bu iki konu, kurtulu iin bireysel tavr ve
tutumlarn yerinin ne olduu ile bu dncenin karsnda, kurtulu iin ilah rahmete
dayal bir seilmilikle balantl olarak sa Mesihe imann temel olduudur.87 Bu
balamda ibadet konusunda genel olarak, ibadetin sa Mesih zerinde
odaklanmasnn kabul88ve kurtulu iin bireysel tutum ve tavrlarn nemi zerinde
durulmaktadr.89 badet anlay asndan nemli olan bir dier konu da kiinin
hayatna ynelik din alann snrlardr. sa Mesihin armhta can vermesi ve sonra
insanlk iin tekrar dirilmesi ile yeni bir dnemin balad, ilah yasann
tamamlanm olduu ve ilah yasaya bal kurtulu anlaynn geerliliini yitirdii
dncesidir. Dolaysyla sa Mesihten sonra ilah yasaya bal kalmak yerine ilah
yasann z olan sevgi, ahlak, itenlik ve merhamet n plandadr. 90 Btn bu
tartmal konularn yan sra, genel olarak Hristiyanlkta en nemli ve en yaygn
ibadetin, Hristiyan literatr iin nemli olan sakramentlerden biri olan komnyon
ayini, en basit ve yaygn dua trnn de ha iareti yapmak olduu ifade edilebilir.91
Hristiyanlkta nemli bir yere sahip olan sakramentler, manevi hediyelerisembolize eden ve insanlara aktarmalar iin sa Mesih tarafndan istenilmi
olduklarna inanlan maddi iaretlerdir.92II. Vatikan Konsilinin (1962-1965) Kutsal
85Aydn, XVII/348.86Aydn, XVII/349.87inasi Gndz,Hristiyanlk, sam Yay., stanbul, 2008, s. 137.88zen, s. 22.89Gndz,Hristiyanlk,s. 137.90
Gndz,Hristiyanlk,s. 138.91Sarkolu, s. 351.92G, s. 202.
-
7/23/2019 Yahud Dua
27/167
16
badetler Yasasnda sakramentlerin amacnn insan kutsallatrmak olduu
aklanmtr. Sakramentler, bizzat sa Mesih tarafndan tesis edilen kurumlara ve
onun yaam olduu tecrbelere kilise araclyla katlmak anlamna gelir ve iman
etmenin iareti saylr. Ortodoks ve Katoliklere gre sakramentlerin says yedidir:
Vaftiz, evharistiya, kuvvetlendirme, evlilik treni, ruhbanlk srr, gnah itiraf,
tvbe, son yalama (hasta gizemi). Protestanlar ise sadece vaftiz ve evharistiyay
kabul ederler. zellikle Katolik kilisesinde nem tayan sakramentlerin banda
kutsama, dua etme ve lmle ilgili trenler gelir.93
Vaftiz: Suya batrma,94 vcudun belli ksmlarn ykamak suretiyle yaplan
vaftiz sakramenti, Hristiyan imann kabuln ilk aamas olarak benimsenir.95
Hristiyanlara gre, sa Mesih insanlar asl gnahtan arndrmak amacyla kendini
feda etmi, armhta lm ve yeniden dirilmitir. Vaftiz, bu eyleme sembolik olarak
katlmann bir ifadesidir. Vaftizle kiinin asl gnah kirinden lmesi ve sonra sa
Mesihte dirilmesi simgelenir.96
Evharistiya: Hristiyanlktaki en nemli sakramentlerden biri olan
evharistiya, Hristiyan ibadetinin odak noktasdr. Hristiyanlara gre evharistiya,
sann armha gerilmeden nce havarileri ile yedii son akam yemeinin
hatrasdr.97 Evharistiya Hristiyanlar iin, sa Mesihe katlmay veya onunla
gizemli bir ekilde birlemeyi ifade eder. Bu birleme evharistte yenilen ekmek ve
iilen ikinin, armhta can veren ve tekrar dirilen sa Mesihin etine ve kanna
dnmesi ile bunlar yiyip ienlerin de sa ile btnletiine inanmakla
gerekleir.98Bu sakrament, tm Katolik, Ortodoks ve Protestan Hristiyanlarca her
pazar gn dzenli olarak yaplr.99
Konfirmasyon (Kuvvetlendirme): Hristiyanlkta kiinin, vaftiz olduktansonra, Kutsal Ruhun inayetini kazanmas ve vaftizle alnan nurun tamamlanmas
amacyla yaplr. zel olarak hazrlanan bir yala kiinin alnn ve baz uzuvlarnn
93Aydn, XVII/349.94G, s. 202.95Mahmut Aydn, Hristiyanlk,Yaayan Dnya Dinleri, (Ed. inasi Gndz), DB. Yay., stanbul,
2007), s. 98.96Gndz,Hristiyanlk,s. 141.97
G, s. 206.98Gndz,Hristiyanlk,s. 143.99Aydn, Hristiyanlk, s. 99.
-
7/23/2019 Yahud Dua
28/167
17
mesh edilmesi eklinde gerekletirilir. Vaftiz, evharistiya ve konfirmasyon
sakramentlerinin kurtuluu sembolize ettiine ve kurtulu iin temel olduuna
inanlr.100Bu ritelle kii, vaftizle kendisi adna verilmi olan szleri tasdik ederek
ilahi inayetin daha yksek bir derecesini elde etmi olur. 101
Evlilik treni: Evlenecek kiiler iin zel dualarn yapld bu sakramentin
amac, evlenecek erkek ve kadn takdis etmektir.102 Hristiyan geleneine gre
evlilik kutsal bir messese olduundan nikah sakrament olarak kabul edilmitir.103
Rahip takdisi: Din adamlarnn rahip olarak atanma seremonisi olup rahip
olan kii hayatn Hristiyan topluluuna adamay vaaz eder.104
Gnah itiraf ve tvbe: Kiinin iledii gnah veya hatasn kilisede itiraf
etmesi, rahibin de Baba, Oul, Kutsal Ruh adna gnah veya hatay balad
sakramenttir.105
Hasta gizemi: Roma Katoliklerince lm kanlmaz olan hastalara, Dou
Ortodokslarnca hastay rahatlatmak ve iyiletirmek iin gerekli olan her durumda
uygulanan bir sakramenttir. Bu sakrament, toplu veya zel ayinlerle dualar eliinde
hastaya ya srlmesi ile gerekletirilir.106
Hristiyan ibadet sistemi ierisinde genel olarak sakramentlerin yannda
gnlk, haftalk ve yllk ibadetler de bulunur. Hristiyanlkta haftalk temel ibadet,
sann yeniden diriliini kutlamak zere pazar gn kilisede yaplr.107 Bu ibadet,
ncilden paralarn okunmas ve evharistiya ayininin icra edilmesi eklinde
gerekletirilir.108
Hristiyanlkta bayramlar ve nemli gnlerde gerekletirilen ibadetler yllk
ibadetler kapsamnda deerlendirilir. Noel (Christmas) ve Paskalya109 ou
100Gndz,Hristiyanlk,s. 146.101G, s. 206.102Aydn, Hristiyanlk, s. 99.103Gndz,Hristiyanlk,s. 148.104Aydn, Hristiyanlk, s. 99.105Aydn, Hristiyanlk, s. 99.106Aydn, Hristiyanlk, s. 99-100.107Kk,XIX/240.108
Aydn, XVII/351.109 Paskalya (Easter): sa Mesihin dirilii adna dzenlenen yllk festival. Genelde Nisan ayierisinde kutlanr. Bkz. Gndz,Din ve nan, s. 105.
-
7/23/2019 Yahud Dua
29/167
18
Hristiyan mezhebinin ittifakla kabul ettii iki nemli bayramdr.110Haftalk ibadette
ve bayramlarda yaplan trenlerde dua ve ilahiler nemli bir yer tutar.111
Hristiyanlkta oru ibadetine gelince, mevcut ncillerde, Hz. sadan intikal
eden oru diye bir ibadet yoktur. Ancak Hz. sann lde krk gn sreyle tuttuuna
inanlan oru, Hristiyan ibadet sisteminde yer almasna katk salamtr.112Bu oru
muhtemelen Yahudilerin geleneksel olarak kabul ettii kefaret orucudur. II. yz-
yldan itibaren ilk Hristiyanlarn aramba ve cuma gnleri oru tuttuklar bilin-
mektedir. aramba orucu sann Yahudilerce ele verili gn, cuma orucu ise
armha gerilme gnyle ilikilendirilmitir. Bu dnemlerde uygulanan bir baka
oru tr de vaftiz edilecek adaylarn bir veya iki gn nceden tuttuklar orutur.
Hristiyan geleneinde en nemli oru kaynaklara gre IV. yzyldan itibaren ortaya
kan Lent (Advent) orucudur. Paskalyadan krk gn nce balayan bu oru aslnda
Lent adn alan tvbe gnlerinin bir blmn oluturur. sa Mesihin lde krk gn
boyunca tuttuu orucun hatrasn yaatmak zere tutulan Lent orucu balangta
olduka kat kurallar iermekteyken gnmzde ise yalnzca baz yiyecek
trlerinden uzak durmak suretiyle tutulmaktadr.113
Hristiyanlkta hac ibadetinin, kutsal meknlar ziyaret etme geleneinin
olduka eskiye dayand belirtilir. lk dnemlerde temel hac meknlar Kuds ve
evresindeki yerlerden ibaretti. Ancak IV. yzyldan itibaren bunlara ehitlerin ve
azizlerin meknlar da eklenmitir. Ayrca, Hz. Meryemle ilgili meknlar da
Hristiyanlar iin kutsal ziyaret yerlerinden kabul edilir.114
Hristiyanlkta dua, dinsel bir aktivite olarak deerlendirilir. Duann Tanrya
istek iin ynelme ve Tanr ile iletiim imkan tanyan bir ba olmak zere iki yn
vardr. Dua ile ruhun Tanrya ykselii gerekleir ve dua ihtiyalarn Tanrdan
talep edildii bir vastadr.115 Ayrca dua sa Mesih vastasyla Tanrya yaklama
arac olarak da deerlendirilir. Dua konusunda sa Mesihin telkinleri bulunmakta,
110Aydn, XVII/351; Kk, XIX/240.111Gndz,Hristiyanlk,s. 149.112Kk, XIX/240.113Aydn, XVII/351.114
Aydn, XVII/351.115 Andrew Louth, Prayer, (Ed.: Jean-Yves Lacoste), Encyclopedia of Chiristian Theology,Routledge, New York, 2005, I, s. 1265.
-
7/23/2019 Yahud Dua
30/167
19
Tanrya varmann ve Onu tanma yolunun Tanr (baba), sa (oul) ve Kutsal Ruha
yaplan dua ile mmkn olaca dnlmektedir.116
Dua insann zaaf ve ballnn farkndal ve Tanrnn lutfu ile insann
ihtiyalarnn giderilmesidir. Bu balamda duadaki en temel durum isteklerin dile
getirilmesidir. Ancak dualarn gnah itiraf ve tvbe, hamd, kr ve hayranlk ile
dilek ve yakar ifadelerine de yer verdii bilinen bir gerektir. nsan dua ile kendisi
ve bakalar iin tm bu durumlar dile getirmi olur.117Dua, Tanrnn armaandr.
Tanrsal merhamet insanlar duaya yneltir. Dua, sadece ihtiyalarn Tanrya
bildirilme abas deildir, dua kiinin gszlk ve Tanrya olan bamllnn
kabullenilmesi anlamna da gelir.118
Hristiyanlara gre din, yaratan, koruyan ve kendisini kurban eden Tanrnn
varlna btn kalbiyle balanmaktr. Dua da bu kalbin tercmandr ve kalpte
bulunan duygular dillendirir. Hristiyan inancna gre, eytann batan kartmasna
kar koyabilmek,119balca nimetlere nail olabilmek120ve zellikle de ahir zamanda
kurtulua ulaabilmek121iin dua etmek gereklidir.122
Hristiyan dnrler, Hristiyanln dua dini olduu ve duann, kiisel
dindarln merkezinde yer aldn sylerler. Lutherin duann nemini u ekilde
ifade ettii nakledilir: Nasl bir ayakkabc ayakkab, terzi ceket retiyorsa,
Hristiyan da dua etmek zorundadr. Dua bir Hristiyann gnlk vazifesidir.123
Hristiyan dncesinde duann kkeninde Tanrnn kendi suretine benzeyen
insan yaratmas124ile Tanr ile iletiimin balad yer alr ki Hristiyan dncesinin
temelinde bulunan asli gnah meselesi ile balantl olarak insann zne dnn
artrr. Ardndan dua, Tanrnn Nuh,125 brahim126 ve Musa127 ile yapt
116Kk, XIX/240.117Louth, s. 1265.118Horozcu, s. 22-23.119Matta 26/41.120Yuhanna 4/10, 6/27.121Luka 21/36.122Kar, s. 72.123Horozcu, s. 22.124Tekvin 1/26.125
Tekvin 9/12.126Tekvin 17/9-14.127k 19.
-
7/23/2019 Yahud Dua
31/167
20
anlamalar ile temellendirilir. Ayrca ncilde yer alan sann dua ettiini belirten
ifadeler128dua iin kaynak niteliindedir. 129
Hristiyanlkta duaya dayal ayinin znik Konsilinde (MS 325) tespit
edildii belirtilir.130Hristiyanlar iin pazar ayinleri, sabah ve akam yaplan dualar,
yemekten nce ve sonra yaplan dualar nemlidir. Hristiyanlara gre duann Tanr
ile konuma, Tanry dinleme, Tanrnn varln tefekkr etme ve toplumsallk
ynleri nemlidir.131 Hristiyanlkta en yaygn dualardan biri Matta ncilinde yer
alan slamdaki Fatiha suresinin nemine sahip Rab Duasdr.132Rab Duasnn
metni u ekildedir: Gklerdeki Babamz, adn kutsal klnsn. Egemenliin gelsin,
gkte olduu gibi yeryznde de senin istediin olsun. Bugn bize gndelik
ekmeimizi ver. Bize kar su ileyenleri baladmz gibi sen de bizim
sularmz bala. Ayartlmamza izin verme. Bizi kt olandan kurtar. nk
egemenlik, g ve ycelik sonsuza dek senindir. Amin.133 Bu dua toplu ibadetin
doruk noktasn tekil etmekte olup genellikle Tanrya ynelik bir yceltme ve
teslisin ikrar ile tamamlanr.134
Hristiyan dncesine gre kii, kilisede cemaatle veya ferd olarak dua
edilebilir. Ancak duada kilisenin btn yelerine yer verebilir, hatta vermelidir.135
Duaya sa Mesihin adyla balanmal ve dua tam bir inan ve gvenle edilmelidir.
Bunun sebebi, insan gnaha dt iin Tanrnn rzasndan uzaklatndan ancak
Mesihin kan sayesinde ona yaknlaabilecei dncesidir. Baz Hristiyanlarca
duaya Mesihin adyla balamann, derin bir srrnn olduu ve Mesihin dua edenle
btnletii dnlr. yle ki, artk dua edenin istei onun istei, dua edenin salah
onun salah, dua edenin hayat onun hayat olur, ksacas o adeta dua eden iin
yaar.136 Kiinin dua ederken ikiyzl olmamas, yalnz ve gizlice Tanryaynelmesi, sz kalabal edip putperestler gibi bo szleri tekrarlayp durmamas
128Luka 5/16; 6/12; 9/29.129Louth, s. 1265.130Kk, XIX/240; Kar, s. 72.131Aydn, Hristiyanlk, s. 102.132Sarkolu, s. 352.133Matta, 6/9-13.134
Gndz,Hristiyanlk,s. 150; Horozcu, s. 23.135Kemal Polat,Katolik Hristiyanlkta Azizlik ve Azizler, Salkmst Yay., Ankara, 2008, s. 183.136Kar, s. 71.
-
7/23/2019 Yahud Dua
32/167
21
gerektii dua adab hakkndaki tavsiyelerdir.137 Duann, tam bir inan ve itimat ile
yaplmas gerektii konusunda Markos ncili, sann yle dediini nakleder:
Dorusu size derim ki: Kim bu daa kalk denize atl der ve yreinde kuku
duymadan dediinin olacana inanrsa, diledii yerine gelecektir. Bunun iin size
diyorum ki, duayla dilediiniz eyi daha imdiden alm olduunuza inann, dileiniz
yerine gelecektir. Kalkp dua ettiiniz zaman, birine kar ikyetiniz varsa onu
balayn ki gklerde olan babanz da sizin sularnz balasn.138
Katoliklere gre azizlerin dualar talep edilmelidir. nk onlar srekli
Tanrnn huzurunda durup hizmetinde bulunurlar.139 Onlarn duas yeryzndeki
btn Hristiyanlarn huzur ve skuneti iin nemli grlr. Ayrca kurtulua
azizlerin duas ile eriilebilir. nk onlar Tanrnn yannda nemli kimseler kabul
edilir. Azizlere dua etmekle dualarnn kabul olacana inanrlar.140 Katolik
kilisesinde gnde yedi ayr dua saati bulunmaktadr. Ortodoks kilisesinin
geleneinde gn batarken okunan vesperum gnn ilk duasn tekil eder. Genel
olarak kiliselerdeki dua ekilleri pek fazla deiiklik gstermez.141
Hristiyan dncesine gre Tanr her zaman dualara kulak verir.
Hristiyanlara gre dua manevi bir etkinlik olsa da kiinin mantkl bulduu, maddi
ve bedensel olarak gereksinim duyduu eyler de Tanrdan istenebilir. Ancak duada
kurtulua gtrecek eyler istenmeli, kurtulua zarar verecek eyler
istenmemelidir.142
Hrstiyan dua literatr iin dua rneklerinin yer ald Mezmurlar en nemli
kaynak olmasnn yan sra ncilde yer alan sann dualar da rnek niteliindedir.143
Hristiyan dua kitaplarndan en nemlilerinden biri Anglikanlarn kulland ngilizce
kaleme alnm Richard Manta ait The Book of Common Prayer144isimli kitaptr.
137Luka 11/2-4.138Markos 21-25.139Polat, s. 183.140Polat, s. 221.141Cilac, IX/530; Horozcu, s. 23.142Horozcu, s. 41-42.143
Louth, s. 1265.144 Richard Mant, The Book of Common Prayer and Administration of The Sacraments and OtherRites Ceremonies of The Church, Francis and John Rivington, London, 1850.
-
7/23/2019 Yahud Dua
33/167
22
Kitapta bir Hristiyann eitli durum ve zamanlarda okumas gereken tm dua
metinleri yer alr.
3.5.SLAMDA BADET VE DUA
slam dini iman esaslar, ibadet hkmleri ve ahlak ilkeleri birlikteliinin
yansmasdr. Allah, Kuran ve Hz. Muhammedin insanlara sunduu ilkeler ile slam
dinini insanla bildirir.
slamda en genel anlamyla ibadet, mminin Allaha kar duyduu sayg ve
sevginin sonucu olarak Onun rzasna uygun davranma abas ve bunun iin yapt
irad davranlardr. Onun rzasn ve honutluunu hedefleyen tm fiiller ibadet
kapsamndadr. zel anlamda ibadet ise kiinin yaratanna kar sayg gstermesini
ve boyun emesini simgeleyen, Allah ve Resul tarafndan yaplmas istenen belirli
davran biimleridir. slamn temel artlar olan namaz, oru, zekat, hacla birlikte
kurban kesme, itikaf, dua etme, Kuran okuma, hayr ve infakta bulunma gibi
davranlar ibadet kavramnn rneklerindendir.145badet ile ilgili konularn genilii
sebebi ile bu giriin ardndan slamda dua konusunun genel bir ereve ile ilenmesiuygun grlmtr.
slami literatrde dua kelimesi Arapa -- kknden gelen bir mastar
olup armak, seslenmek, yardm istemek, yalvarmak anlamlarna gelir ve kiinin
Allaha ynelerek maddi ve manevi isteklerini Ona arz etmesi demektir.146
Kkten bye, aadan yukarya vaki olan talep ve niyaz anlamndadr. Dua
tazimle birlikte istekte bulunma, ayn zamanda zikir ve ibadettir.147Dua, insan dier
varlklardan ayran bir ibadettir. Dua Allaha inanan insann Allahn her eyin tek ve
mutlak sahibi olduunu kabul etmesinin gstergesi, Allahn her eyden haberdar
oluunun farkndalnn yaanmas ve insann her halini Allaha arz ediidir.
145Koca, XIX/240.146Ebul-Fazl Muhammed b. Mkerrem b. Ali el-Ensr bn Manzur,
-- ,Lisanl Arab,Daru
Maarif, Kahire, H. 1119, s. 1385- 1389.147 Mehmet Canbulat, Dua, Dini Kavramlar Szl, (Yay. Haz.: smail Karagz), DB Yay.,Ankara, 2010, s. 128; Cilac, IX/529.
-
7/23/2019 Yahud Dua
34/167
23
Dua, kulun Allahtan bir ey dilemesi, Allah istemesi, Allah yardma
armas, Onu anmas demektir. Dua Allah iin tazim gsterme ve Onu anma,
acizliini fark edip Ona kul olduunu ifade etmedir. Bir dier boyutu ile dua,
Allahn verdii nimet ve ihsanlar iin kr ve hamd etmedir. nsann gnah ve
hatalar iinde olmas durumunda dua, Allahtan af ve mafiret dileme ve kurtulua
ermeyi istemesidir. Dua, zihnin maddi olmayan leme doru ekilmesi, her eyin
deimez ve stn prensibinin huu iinde bir temaas, ruhun Allaha doru
ykselii, hayat denilen mucizeyi yaratan varla kars ak ve tapnma ifadesi, her
eyi yaratan, en stn kemal, kudret, kuvvet ve gzellik kayna, herkesin kurtarcs
ve hamisi olan grlmez bir varlkla ilikiye gemek iin yaplan bir gayret, Allahn
durmadan taan sevgi ve alakasna kulun verdii cevaptr.148Dua, snrl, sonlu ve
aciz olan insann btn benlii ile snrsz, sonsuz ve kudret sahibi olan yce Allaha
ynelip Ondan istek ve dilekte bulunmas, Onunla arasnda bir kpr ve diyalog
kurmasdr.149 Dua, din hayatn bir iareti, din duygu ve dncenin ifade
ediliidir.150Dua ile insann kalbi sknetle Allaha balanr ve insan dua ile huzur
bulur.151
Kuran- Kerimde ibadet,152 salat,153 nida,154 kavl,155 tazarru,156 istiane,157
istiase,158 istifar,159 istiaze,160 tvbe161 gibi eitli kelimeler de kimi zaman dua
anlamnda kullanld grlr.162
148Selahattin Parladr, Dua (slamda Dua),DA,IX, stanbul, 1994, s. 531.149
smail Karagz, Yaar Yiit, Muhlis Akar, Zafer Ko, Bahaattin Akba, Kulluun z badetinRuhu Dualar,DB, Yay., Ankara, 2006, s. 17.150Soysald, s. 18.151Ebu Hamid Muhammed bn Muhammed el-Gazal,hyau Ulumid- Din,(ev.: Ahmet Serdarolu),
Bedir Yay., stanbul, 2002, I, s. 959.152Mmin, 40:60.153Tevbe, 9:103.154Enbiya, 21:83.155li mran, 3:38; Sad, 38:35.156Enam, 6:42.157Fatiha, 1:5.158Enfal, 8:9.159Nuh, 71:10.160
Hud, 11:47.161Hud, 11:61.162Karagz,Kulluun z, s. 20-24.
-
7/23/2019 Yahud Dua
35/167
24
slam dininde genel olarak duann ierii ve eitleri, Allahn birliini dile
getirmek ve Ona vglerde bulunmak, Allahtan af, merhamet ve Onun yaknln
salayacak eyler istemek, Allahtan dnya nimetlerini istemek olarak belirtilir.163
Kuran- Kerimde ve hadislerde dua ile ilgili nemli hususlar beyan edilerek
mminler iin dua ile ilgili tavsiyeler ve dua rnekleri yer alr. Kuran- Kerimde
Kullarm, beni senden sorarlarsa, (bilsinler ki), gerekten ben (onlara ok)
yaknm. Bana dua edince, dua edenin duasna cevap veririm164 buyrulur. Bu
ayetin tefsirinde Elmall Hamdi Yazr, mit ederek, azmederek istemenin
gereklerinden birinin de dua olduunu ve her olay bir sebebe bal ise duann da osebeplerden biri olduunu syler.165Ona gre duadan maksat, Allaha bildirme ve
anlatma deil, kulun acizliinin farkndaln ortaya koyarak ve Allaha
ynelmesidir. Maksat bu olduunda kaza ve kadere rza ile beraber Allaha dua
etmek, insann hislerini ve isteklerini tercih etmesi deil Allahn yce kudretine her
eyden daha fazla tazim gstermesidir ki bu da insan iin en byk makam olur.
Allah duada kulu ile kendi arasna bir aracnn girmesini istemez ve der: Kulumun
dua vaktinde benimle onun arasnda arac yoktur. Ben ona yle yaknm.166
Birdier ayette De ki: Duanz olmasa Rabbim size ne diye deer versin!...167
buyrulmak suretiyle insann ancak Allaha olan ynelii ile, dua ile, deer
kazanabilecei belirtilmitir.168 Elmall Duay nemsemeyenler, ibadeti de
nemsemeyenlerdir der 169 ve Hz. Muhammedin Dua ibadetin zdr,
iliidir.170 hadisi ile de duann nemi belirtilmitir. Duay cevaplayann yalnz
Allah olduunu bildiren ayetler ise u ekildedir: Rabbiniz yle dedi: Bana dua
edin, duanza cevap vereyim. Bana kulluk etmeyi kibirlerine yediremeyenleraalanm bir halde cehenneme gireceklerdir.171buyrulmutur. Dua eden ayn
zamanda Allahn emrini yerine getirmi olur. Allahtan baka her eyden yz
163bn Manzur, s. 1385- 1389.164Bakara, 2:186.165Muhammed Hamdi Yazr,Hak Dini Kuran Dili,Emir Basn Yayn Datm, stanbul, t.y., II, s. 9.166Yazr, s. 10.167Furkan, 25:77.168Canbulat, s. 128.169Yazr, s. 11170
Ebu sa Muhammed bin sa bin Sevre et-Tirmizi, el Camius Sahih, Daavat, 1, ar Yay.stanbul, 1981.171Mmin 40:60.
-
7/23/2019 Yahud Dua
36/167
25
evirerek sadece Ona ynelmi olur ki bu da tevhid inancnn yansmasdr.172Bir
dier ayette ise yle buyrulmutur: Yahut kendisine dua ettii zaman zorda
kalma cevap veren ve baa gelen ktl kaldran, sizi yeryznn halifeleri klan
m? Allah ile birlikte baka ilah m var!? Ne kadar az dnyorsunuz!173
Kuran duann adab ile ilgili tavsiyelere de yer verir. Duann samimiyet ile
mit ve korku iinde olmas gerektiini Rabbinize alak gnllce ve iin iin dua
edin. nk O, haddi aanlar sevmez. Dzene sokulduktan sonra yeryznde
bozgunculuk yapmayn. Allaha (azabndan) korkarak ve (rahmetini) umarak dua
edin. phesiz, Allahn rahmeti iyilik edenlere ok yakndr.174 ayetiyle bildirir.Onun isimleriyle dua etmek gerektiini De ki: (Rabbinizi) ister Allah diye
arn, ister Rahman diye arn. Hangisiyle arrsanz arn, nihayet en gzel
isimler Onundur175En gzel isimler Allahndr. Ona o gzel isimleriyle dua
edin ve Onun isimleri hakknda gerei arptanlar brakn. Onlar yaptklarnn
cezasna arptrlacaklardr.176ayetleriyle, duann sonunda mminlerin zelliinin
hamd etmek olduu Dualarnn sonu da lemlerin Rabbi Allaha hamddr.177
ayetiyle haber verir. Hz. Muhammedin dua adab hakkndaki u tavsiyeleri demminler iin nemlidir: Sakn sizden biriniz Allahm dilersen beni mafiret eyle.
Allahm dilersen bana merhamet eyle diye dua etmesin. Azim ve katiyetle, kesin
olarak dua etsin. nk Allah zorlayan hibir kuvvet yoktur.178 Sizden her
birinizin duas acele etmedike kabul olunur. nsan (acele eder de) dua ettim de
kabul olunmad der.179Dua ettiiniz zaman, kabul olunacana inanarak Allaha
dua edin. Biliniz ki, gafletle oyalanan kalbin duasn Allah kabul etmez.180 Hz.
Peygamber kimlerin duasnn kabul olacan ise u ekilde bildirir: dua vardr
ki kabul olunacanda hi phe yoktur: Mazlumun duas, yolcunun duas, babann
172H. Mehmet Soysald,Kuran- Kerime Gre Dua, Yeni Ufuklar Neriyat, stanbul, 1996, s. 21.173Neml, 27:62.174Araf, 7:55-56.175sra, 17:110.176Araf, 7:180.177Yunus, 10:10.178Zeynd-din Ahmed b. Ahmed b. Abdil Latifiz-Zebidi, Sahih-i Buhari Muhtasar Tecrid-i Sarih
Tercemesi ve erhi,(Terc. ve erh: Kamil Miras), DB Yay. Trk Tarih Kurumu Basmevi, Ankara,
1973, XII, s. 342.179Zebidi, s. 342.180Tirmizi, Daavat, 66.
-
7/23/2019 Yahud Dua
37/167
26
ocuuna duas.181, Din kardeine gyaben dua eden her bir mslmana, melek de
bilmukabele (istediin eylerin ayns sana verilsin) diyerek dua eder.182
Kuran- Kerimde yer alan dua rnekleri ierisinde peygamber dualar
nemli bir yere sahiptir. Bu dualarn ieriinde aczini itiraf etme ve yardm dileme,
hamd ve kr, tevekkl, istiaze ve istifar, salih nesil talep etme, kalp huzuru ve
davada sebat isteme, erri ve belay def etme, zalim kavimleri Allaha ikayet etme
ve onlarn helak olmalarn isteme ile rzk talebi gibi konular yer alr.183Kuran Hz.
Ademin,184Hz. Nuhun,185Hz. brahim ve Hz. smailin,186Hz. Eyyubun,187 Hz.
Yusufun,188 Hz. Musann,189 Hz. Sleymann,190 Hz. sann,191 ve dierpeygamberler ile Hz. Muhammedin 192dualarna yer verir. Bu dualar ile peygamber
hayatlarnn rnek alnmas ve dua edilmesi tlenir. Hz. Zekeriya ve ei ile ilgili u
ayetler de rnek niteliindedir: Biz de onun duasn kabul ettik ve kendisine
Yahyay baladk. Eini de kendisi iin, (dourmaya) elverili kldk. Onlar
gerekten hayr ilerinde yarrlar, (rahmetimizi) umarak ve (azabmzdan)
korkarak bize dua ederlerdi. Onlar bize derin sayg duyan kimselerdi.193 Hz.
Zekeriya mnacatnda Sana yaptm dualarda (cevapsz braklarak) himahrum olmadm.194 ayeti ile onun her zaman duadan istifade ettii belirtilmi
duann boa gitmedii vurgulanmtr.
Kuranda yer alan peygamber dualarnn, ibadetlerde okunmas, hamd,
istifar ve sevap amal okunmas, dnyev ilerin halledilmesi, skntlarn bertaraf
181Tirmizi, Birr, 7.182
El-mam el-Hfz Huccet'l-slam Mslim bn'l-Haccac el-Kueyri en-Niaburi, Sahih-i Mslim,Zikr, 86, ar Yay., stanbul, 1992.183Hidayet Ayan,Kuranda Peygamber Dualar ve Din Kltrmzdeki Yeri, Marmara niversitesi,
Sosyal Bilimler Enstits, Baslmam Yksek Lisans Tezi, stanbul, 2009, s. 30-31.184Araf, 7:23.185Kamer, 54:10; Hud, 11:47.186 Bakara, 2:126-129; brahim, 14:35; Meryem, 19:47; brahim, 14:39-40; Saffat, 37:100; uara,
26:83-89.187Enbiya, 21:83.188Yusuf, 12:101.189Kasas, 28:16,22; Taha, 20:36; Araf, 7:151.190Neml, 27:19.191Maide, 5:114.192
li mran, 3:26; sra, 17:80; Taha, 20:114; Mminun, 23:94-98.193Enbiya, 21:90.194Meryem, 19:4.
-
7/23/2019 Yahud Dua
38/167
27
ve ifa amal okunmas asndan nemlidir.195 Ancak bu dualarn sadece bahsi
geen durumlar iin okunmas dua iin bir snr koymak demek olur ki bu da duann
mahiyetine aykr olur. Ayrca peygamber dualarnn dil ve edebiyatta ataszleri,
deyimler, iir ve nesir zerinde etkisi ile birlikte sanat ve mimariye de katk salad
belirtilir.196 Bununla birlikte hadislerde eitli konularda dua rnekleri vardr. Bu
rnekler mslmann hayatnda duann her zaman ve mekanda olabileceini ve
olmas gerektiini vurgular.
Ali eriati dua hakknda unlar syler: Dua, insan gcnn takviyesi,
olumlu ilerin srdrlmesi ve bireyin, bireysel ve toplumsal hayatn dzenlemeisteidir. Dua, i-eylem d ve sorumluluk d deildir.197, Dua, varolan hayattan
daha yce arzular ve daha yksek durumlar istemektir. der ve iddet, ak, zdrap
ve korkuyla isteyenin var olan ile olmas gereken arasndaki ayrm fazlasyla bilen
kiilerin dua edebileceini ilave eder.198eriati duann sadece ihtiya duyulan eyleri
isteme arac olmadn, dua edenin ruhununu terbiye edici bir etkisinin olduunu,199
ruha gzellik ve letafet baladn ve insann bireysellik yerine toplumsalla
balanmasn saladn, insanlar sevmeyi renmek suretiyle de insann kendisinebyklk kazandrdn200da belirtir. eriatiye gre felsef ve inansal bir eitim-
retim metinleri olarak slami dua, Allaha hitap etme ve insann isteklerini aa
vurmasnda; dnyay, Allah, evreni ve insan en derin, en net, en latif yntemle
tanma ve en gzel etkiyi brakma eklinde da yansr. 201 eriati duada birok
istein yer alabileceini, ancak bunlarn grupta toplanacan syler: Gnahlarn
affn isteme, Allahn hidayet, kulluk ve inayetine mazhar olmay mit ve arzu etme,
izzet, yardm, ltuf, rahmet, selamet, afiyet, bu dnyada ilahi arzu ve sevgi ile
yaamay kesin bir tavrla isteme. Duann ieriinin ardndan dua hakknda bir
tanmlamaya daha yer verir: Dua, acz ile kark, heva ve heveslerin esiri, kt iler
yapan, batan aa gnahkr olduundan iyiliklere layk bulunmayan kulun istei ve
195Ayan, s. 104-111.196Ayan, s. 112-124.197Alexis Carrel, Ali eriati,Dua, (ev.: Ali Eretin), Birleik Yay., stanbul, 1999, s. 52.198Carrel, s. 76.199
Carrel, s. 112.200Carrel, s. 95.201Carrel, s. 76.
-
7/23/2019 Yahud Dua
39/167
28
istirhamdr.202 eriati, kiinin yapmas gerekenleri yaptktan sonra dua etmesi
gerektiini syler.203 nsann sosyal sorumluluunun zerinde durur ve duann yok
edici ve olumsuz glerce her eyin kuatld bir ada dncenin aklanmas,
mesajn ulatrlmas adna gsterilen aba olduunu syler.204 eriati duay bilgi,
ak, niyaz ve cihad kavramlar ile deerlendirerek dua felsefesini ortaya koymu ve
yukarda yer verdiimiz tm tanmlarn ardndan, duann tanmnn u noktaya
ulatn belirtmitir: Dua, insann zdrap, ile, endie ve merakndan ibarettir.
Kiinin kendi varlk zindanndan, varolu zindanndan bilgiye ulamasdr. Kurtulu
arzusunu ve kurtulua olan ak kantlanlamaz yapandr., Dua, yalnz ruhun ve
yalnzln tecellisidir.205
Mslman dnr Roger Garaudy dua hakknda unlar syler: Dua bir
istek deil, bir olu tarzdr. Her trl yeterlikin tesinde, Allaha baml
oluumuzu kabuldr, onun yceliini tanmadr. Bir bakma Onun sonsuz varln
sonluluk iinde grmedir. Yani, bana ait olmakszn bende olan bilmektir.206
Son olarak dua hakknda syleneceklerin ok olduunu belirterek lkemizde
dua ile ilgili farkl alanlarda birok alma yaplp yaynlandn207 ifade edip
konuyu burada noktalyoruz.
202Carrel, s. 91.203Carrel, s. 111.204Carrel, s. 81.205Carrel, s. 119.206Roger Garaudy, slam ve nsanln Gelecei, (ev.: Cemal Aydn) Pnar Yay., stanbul, 2011, s.
54.207Esma Sayn, Dua Terapisi,Nesil Yay., stanbul, 2011; Abdullah Yldz, Dua Sylemden Eyleme,
Pnar Yay., stanbul, 2006; bn-i Kayym el Cevziyye, Dua ve Yaam, lke Yay., stanbul, 2003;Saliha Bilgi, Konular tibar le Kuranda Dua,Seluk niversitesi Sosyal Bilimler Enstits,Baslmam Yksek Lisans Tezi, Konya, 2008.
-
7/23/2019 Yahud Dua
40/167
29
BRNC BLM
YAHUDLKTE DUANIN TEORK/TEOLOJK BOYUTU LE
YAHUD TARHNDE DUA
1.YAHUDLKTE DUANIN TEORK VE TEOLOJK BOYUTU
1.1. YAHUDLKTE BADET ALGISI
Kkleri tarih ncesi insanlarn inan ve kltrleriyle, Uzakdounun bykmedeniyetleriyle beslenen yaklak drt bin yllk Yahudiliin208 din kurallarn,
Tanr ile srail arasndaki ahitleme ve seilmilik inancnn hayata yansyan boyutu
oluturmutur.209
Yahudilik, srailoullarnn kutsal topraklara yerlemesinin ardndan krallk,
I. Mabed, srgn, II. Mabed ve Talmud dnemlerinde siyas-hukuk, eskatolojik ve
felsef-mistik boyut kazanan; Rabban gelenek ve Orta a Yahudi dncesi
kanalyla din sistem olarak oluan ve modern zamanda kazand farkl almlar
yoluyla hala geliimini srdren bir yapya sahiptir. Tanrnn srailoullarna Tora
yoluyla emir ve yasaklar bildirmesi, onlara duyduu sevginin ve Tanr katnda sahip
olduklar ayrcaln gstergesi olarak deerlendirilir.210
Yahudi dininde farkl sfatlarn ardnda yer alan tek ve bir, dier varlklara
benzemeyen Tanr anlay hkim olup Tanrnn iradesine, fiillerine ve ilerine
gvenmek esas kabul edilir.211Ei ve benzeri olmayan yegne Tanr iin kullanlan
Elohim ismi Tanrnn gazap tarafn, Yahve ismi ise rahmet tarafn temsil
eder.212Yahudi teolojisinde Tanrnn dnya ve insanlkla kurduu iliki, yaratl,
vahiy, kurtulu gibi konular tarihi sre ierisinde Yahudi mezheplerince incelenmi
208G, s. 99.209Grkan, s. 131.210Grkan, s. 11-12-131.211
Grkan, s. 76.212Baki Adam, Yahudilik,Yaayan Dnya Dinleri, (Ed. inasi Gndz), DB. Yay. stanbul, 2007,s. 236.
-
7/23/2019 Yahud Dua
41/167
30
ve farkl ekillerde deerlendirilmitir. Bununla birlikte Yahudi dininde aslolan Tanr
hakknda ne dnld deil, Tanrya nasl ibadet edildiidir.213
Yahudilikte ibadet kavram iin almak, hizmet etmek, tapmak, kulluk
etmek anlamna gelen branice avd kknden treyen avoda kelimesi
kullanlr.214 Avoda kelimesi, erken dnemde Mabed ibadeti iin kullanlm ve
Mabed dneminde Kefaret Gn ritellerinin iirsel olarak sunumu avoda kelimesi
ile ifade edilmitir.215 Bu kelime Tora emirlerini iine alan, zellikle ibadet
anlamnda, ruhu saflatrma ve disiplin altna alma vurgusuna sahiptir.216 badet
terimi iin kullanlan dier kelime ahah(yere kmek, eilmek) kelimesindengelen hitahavadr. Mabeddeki toplu ibadet iin kullanlan hitahava kelimesi,
Tanrya yaplan ibadeti ihtiva ettii gibi, insanlara yalvarma ve sayg iin217 de
kullanld belirtilir.218
Yahudilikte ibadet, Toraya gre, sadece Yahveye edilir219 ve Ona itaat
etmek olarak deerlendirilir.220Yahudi dininin bel kemiini oluturan din kurallar,
Rabbani gelenek yoluyla Tanah temelli, brance mitsva olarak adlandrlan 248 emir
ve 365 yasaktan oluan 613 kurala dayandrlr. Bu kurallar, Yahvenin birliini
kabul edip Ona itaat etmek temeline dayanan hukuk, teolojik ve etik kurallar
ierir.221
Yahudilerin ibadet sisteminin olumasnda Yahvenin Toradaki emir ve
yasaklarnn yan sra tarihi sre de etkin olmutur. nk Yahudiler, kendilerini
yaratltan balayarak Msrdan g ve Sina vahyinin ardndan Yahvenin emirlerini
yerine getirecek olan Mesihin gelecei dncesine ulaan kutsal bir sreceyerletirirler. Yahudiler kendilerini, Yahve ile srail arasnda yaplm, deitirilemez
antlamann miraslar grerek, Yahve tarafndan ilah bir ekilde oluturulan ve
213Grkan, s. 76.214zen, s. 35.215Meir Ydit, Avodah,EJd,II, s. 745.216Grkan, s. 148.217II. Krallar 4/37; I. Samuel 25/24.218zen, s. 36.219
Adam, s. 237.220zen, s. 36.221Grkan, s. 131-132.
-
7/23/2019 Yahud Dua
42/167
31
srdrlen bir dnyada etkin bir hayat srdklerini dnrler. Bu balamda
Yahudilerin ibadet ekillerinin, tarih sahnesinde var olu srelerini srekli hatrda
tutmay salayacak ekilde olutuu belirtilir.222
Yahudilikte Yahveye ibadet etmek, inanan kii iin ruhsal bir ihtiya olup
inanan kiinin, yaratcs ile konumas, Ona yalvarmas, Onun yaknln
kazanmas, Onun iyiliine kran ve hayranlk duyduunu belirtmesidir. Yahudi
ibadet sisteminde Ona ulama istei hkim olup Yahvenin ismini zikretmek veya
kutsamak ibadet olarak deerlendirilir. Bununla birlikte, Yahudiler iin kutsal
yerlerde yaplan belirli faaliyet ve davranlar ile btn hayat kapsayan bir dindarlkanlaynn varl da ibadet kapsamnda deerlendirilir.223
Yahudilerin en eski ibadetinin kurban olduu bilinmektedir.224Ancak Yahudi
tarihinde gerekleen eitli olaylar sebebiyle ibadet sistemi, en genel ifadeyle dua,
Tora almas, Tora emirlerini yerine getirme ekline dnmtr.225
1.2. YAHUDLKTE DUA
1.2.1. Dua Terminolojisi
Tanr ile insan arasndaki ilikide dua ile ifade edilen yce duygular, binlerce
yldr farkl kelimelerle ortaya konmutur.226
Dua branicede hitpalel ve tefillah gibi kelimelerle ifade edilir. Dua iin
yaygn olarak kullanlan kelime tefillahdr. (Birok dualar ettiiniz
zaman)227. Bu kelimenin ilgili fiili hitpalleldir. (...Gelip bu eve doru dua
edince)228. Bu fiilin kk olan pll, kendini kesmek anlamndadr. lkel pagan
kltrnde ibadet srasnda putperestlerin kendilerine acmadan kamladklar
222Ruth Langer, Worship and Devotional Life (Jewish Worship),ER, XIV, s. 9805.223zen, s. 36.224smail Tapnar, Yahudilik ve Hristiyanlkta badet ve Kurbann Merkezilii, Kpr Dergisi,
say 109, 2010,(http://www.koprudergisi.com/index.asp?Bolum=EskiSayilar&Goster=Yazi&YaziNo=1039),(20.03.2010).
225zen, s. 37.226
Kohler, s. 171.227Bkz. aya 1/15.228Bkz. I. Krallar 8/42.
-
7/23/2019 Yahud Dua
43/167
32
belirtilir ve pll mastarnn bu anlamda kullanldna iaret edilir.229Tanahta pll
kk araya girmek, hkmetmek, yarglamak, mit etmek anlamlarna da gelir.230
Bu da kiinin dua ederken kendini de yarglayacan artrr.231 Ayrca pll
kknden treyen, duay ifade eden tefila kelimesi, dnmek, deerlendirmek,
muhakeme etmek, araclk etmek, yalvarmak, yarglamak anlamlarna da gelir.232
Tanahta dua ile ilgili dier kelimeler unlardr:233
Gara:Tanrnn ismini sylemek, Tanry ismi ile armak.234
Zaaq:Yanln dzeltilmesi iin feryat etmek, haykrmak.235
iwwa:Yardm iin yksek sesle alamak.236
Rinnah:Nee veya kederin etkisi ile tesir etmek.237
Dara:Tanry aramak.238
Biqqe penei:Tanrnn yzn aratrmak, Tanrya ynelmek.239
aal:Bilgi almak, aratrmak, soruturmak.240
Nasa:Kaldrmak, ykseltmek.241
Pagaa:Bir tehlike veya sknt ile karlamak, tevecch kazanmak.242
Hithannen:Ltuf aramak, yalvarma, niyaz etmek.243
229
Israel Abrahams, Prayer (Terminology),EJd,XVI. s. 457; zen, s. 38.230Abrahams, XVI/457.231Besalel, III/726.232 Reuven Firestone, Yahudilii Anlamak brahimin ocuklar, (ev.: alayan Erenda, Levent
Kartal), Gzlem Yay., stanbul, 2004, s. 136; Besalel, III/725.233 Abrahams, XVI/457; zen, s. 38; Muhammed Hadi Tezokur, Yahudilikte badet Anlay
(Yahudilikte nan ve badet Esaslar Doktora Tezi, Dzenlenmi alma), Diyarbakr, 2009, s. 19.234Tekvin 4/26.235Hakimler 3/9.236Mezmurlar 72/12.237Mezmurlar 17/1.238Amos 5/4.239Hoea 5/15.240
Mezmurlar 105/40.241Yerermya 7/16.242Yeremya 7/16.
-
7/23/2019 Yahud Dua
44/167
33
afakh lev:ini dkmek.244
Siah:ikyet, yaknma, feryat etmek.245Dua ile ilgili bu kelimeler, Tanah
dualarnn rengrenk karakteri ile dua iin zengin bir terminoloji ortaya konduunu
gsterir.246
1.2.2. Duann Yeri ve nemi
Yahudi ibadet sisteminin merkezinde dua yer alr.247 Yahudi gnlk
ibadetinin ierisinde yer alan en nemli unsur, geleneksel dua kitaplarnda bulunan,
emir ve talimatlar ieren pasajlarn sesli olarak okuma ritelidir. Bu pasajlar geni bir
dua literatrn oluturmutur.248
Yahudi iin gnn en nemli ii dua etmektir. badet sisteminde dualarn yer
almas, vcudun dzgn ileyii gibi grnte sradan olan durumlardan; gkkua,
aalarn ieklenmesi gibi mucizev grnen durumlara kadar yaamn her annda
doal bir kutsalln var olduu dncesine dayanr.249
Yahudi literatrnde Tanr inanc, Tanrnn var ve sonsuz olduu, birlii,
yaratcl, tapnmaya layk tek varlk oluu ve kurtarclk vasflar ile ne
kmaktadr.250Bu balamda dua, Ey sen duay iiten, btn beer sana gelecek251
ifadesinden hareketle iiten ve cevap veren olmas dolaysyla Yahvenin varlna
olan inanca dayanr. Dua, Yahveden istekte bulunma, Ona gnahlar itiraf etme,
tapnma ve verdii nimetlere kran duyma olarak tanmlanr.252
Yahudi Ansiklopedisinde dua Yaratcmz Tanrya, evrenin harikalarnn
bizde yaratt hayranl belirtmek, bize yapmakta olduu iyiliklere kar
243Tesniye 3/23.244Mezmurlar 62/8.245Mezmurlar 142/3.246Abrahams, XVI/457.247Lewis Spence, Prayer (Jewish),ERE, X, s. 191.248Oliver Leaman,Judaism An Introduction, I. B. Tauris Introductions To Religion & Co. Ltd., New
York, 2011, s. 105.249Langer, XIV/9805.250
Grkan, s. 61-63.251Mezmurlar 65/2.252Abrahams,XVI/456.
-
7/23/2019 Yahud Dua
45/167
34
teekkrlerimizi ifade etmek, hayatmz ve saadetimizi tehdit eden tehlikelere kar
bizi korumasn istemek (niyaz), gnahlarmz affettirmek gibi sebeplerle yaplmas
gereken yakar olarak tanmlanr.253 Amerikan Yahudi din bilgini Rabbi Herbert
Goldsteinin (1890-1970) duay u ekilde tanmlad nakledilir: Dua, Tanry
insana doru aa getiren ve insan, Tanrya doru yukar karan ikili bir
iksirdir.254
Kaufmann Kohler (1843-1926)Jewish Theologyadl eserinde duann nemini
u ekilde anlatmaktadr: nsan ve kinatn Yce Efendisi arasndaki mesafe ok
byktr. nsan, kaderin can skc problemlerini, deeri ve deersizi, ceza vekefareti zmek iin aba gsterdiinde; Tanrnn dncesinin insanolunun
dncesinin stnde, Tanrnn yollarnn insanolunun yollarnn yukarsnda
olduunu anlar. Din, insann kalbini cennet tahtlarna tayan, insan Tanr ile
yaknlatran, tm mesafeleri kapatan, engelleri kaldran tm ahenksizliklerin gzel
bir harmoni iine girmesini salayan harika bir vastay insanla sunar. Dinin
sunduu ite bu vasta, duadr. Dua, bir ocuun kendi skntlarn gidermek iin
anne ya da babasnn gsne yaslandnda durumun sevince dnmesi gibidir.nsan her zaman Tanrya gvenerek, Ona yaknlamay, kalbinde yer edinen tm
korkularn, zlemlerini ifade etmeyi ister. Bu da dua ile gerekleir.255Dua, insan ile
yaratcs arasnda gerekleen zel bir ilikidir. nsan bu zel iliki ile tm
yaratlmlarn arasnda muhteem bir ayrcala sahipmiesine sadece Tanrnn
ocuu gibi olur. Zaten insann kalbinin zlemlerinin sesi, cennetin babas iindir.
Mezmurlarda Ruhumu eline brakyorum Ya Rab256 ifadesi bu manada
anlalabilir.257Dua, bugne kadar var oluun sonsuz kaynana (Tanrya), insann
zlemini, sevgisini, ballkla iten duygularnn ortaya kn ifade etmesi,
ihtiyacnn giderilmesini Tanrdan istemesidir. Bu dorultuda dua, insann saysz ve
karmak ihtiyalar ierisinde, usuz bucaksz ruh halini, korkularn, mitlerini,
duygularn, arzu istek ve zlemlerini yanstma yolunda kanlmaz olarak karmza
253Besalel, I/143.254Penina Adelman, Ali Feldman, Shulamit Reinharz, Yahudilikte Ergenlie Geerken,Gzlem Yay.,
stanbul, 2008, s. 159.255
Kohler, s. 171.256Mezmurlar, 31/5.257Kohler, s. 171.
-
7/23/2019 Yahud Dua
46/167
35
kar.258 Dua, insann zayf hali ile etin zorluklardan kurtulmas, anlk isteklerini
ifade etmesi, insann Tanrnn ocuu gibi olduunu dnmesi ile ona gurur veren
ayrcal hissetmesi ve bu hislerin en yce olann hayranlnda son bulma