Napruenym pryhodnykym siuetom i vodnoas neabyjakoju piznavanoju vartistiu vyri-zniajesia naukovo-fantastyna povis anglijkoho klasyka Utraenyj svit pro vidkryttia vhlybyni Pivdenno-Amerykankoho kontynentu okremoho plato, de vberehlysia doistoryni ri-znovydy tvarynnoho j roslynnoho svitu. Cikava j povana tako povis Vidkryttia Raflsa Hou,v jakij za suto naukovoju problemoju peretvorennia metaliv postaju neperesini liudki charak-tery.

://kompas.co.ua ukrajinomovna pryhodnyka literatura

Maliunky JEVHENA KOTLIARARedakcijna kolegija: Andruchiv D. S, Bakanov A. H., Docenko P. I., Zatonkyj D. V., Paenko

V. I., Juuk I. P.Redaktor Je. P. LytvynenkoPeredmova Natali luktenkoPerekladeno za vydanniamy: A. Conan Doylie. The Liost Vord. Liondon, 1912.The Doings of Rafflies Hav. Lieipzig, 1892.

Biis ytaiv, zauvy imja anglijkoho pymennyka Artura Konan Dojlia (18591930), vidrazu pryhadaju slavnozvisnoho erloka Cholmsa, geninoho majstrarozplutuvaty kryminani spravy. U 90-ch rokach mynuloho stolittia likarevi A. KonanDojliu, o vstyh na toj as opublikuvaty kika prozovych tvoriv, spalo na dumku zapro-ponuvaty londonkomu urnalovi Strend mehezin seriju opovida, povjazanych pry-hodamy odnoho heroja. Publikacija ve peroho takoho tvoru (Skandal u Bohemiji,1891) pereveryla vsi spodivannia pryvatnyj detektyv Cholms i joho kompajondoktor Vatson, jakych Doj upere vyviv u svojij rannij povisti Etiud u bagrovych to-nach (1887), ale jaki todi nikoho ne zacikavyly, cioho razu zavojuvaly sympatiji ytaiv.Koly Konan Doj, stomyvy vid neobchidnosti pysaty otynia novyj epizod jichnichpryhod, vidpravyv Cholmsa pislia sutyky z profesorom Morirti na dno Rejchen-bachkoho vodospadu (Ostannia sprava Cholmsa, 1893), pidnialasia spravniachvylia protestiv. anuvanyky zasypaly Dojlia lystamy, a poky vin erez desia rokivvoskresyv Cholmsa, i toj ue suprovoduvav svoho tvorcia do kincia joho dniv.

erlok Cholms posiv u anglijkij literaturi misce poriad iz legendarnymy herojamytakych klasykiv, jak expir abo Dikkens. Ce toj neastyj vypadok v istoriji kutury, kolyslava personaa zdatna zamaryty slavu joho avtora. Spravdi, krytyky ve prysviatylyCholmsovi, mabu, bie doslide, ni samomu Konan Dojlevi vyvyly johobigrafiju, smaky, navi poznachodyly u nioho profesijni pomylky. Suasni anglijkipymennyky raz u raz namahajusia znov oyvyty Cholmsa: to znachodia nevidomizapysky Vatsona, to publikuju odennyky profesora Morirti. Navi bie, z 1913roku j doteper na Bejker-strit u Londoni nadchodia nezrivniannomu detektyvovi lysty,v jakych dorosli j dity zviriaju jomu svoji dumky, a asom i klyu na dopomohu: zbirkacych dyvovynych svide yttievosti literaturnoho obrazu vyjla neodavno v odnomuz anglijkych vydavnyctv.

Zvyajno, mona pojasnyty stijku ytaku prychynis do Cholmsa mahijejusamoho detektyvnoho anru: na dumku joho znavciv, liudstvo u svojemu stavlenni dodetektyvu podiliajesia na tych, chto liuby joho vidkryto, i tych, chto roby ce tajemno.Do toho , avtor nadilyv Cholmsa bahama pryvablyvymy rysamy takymy, jak munista intelekt, analityna dumka, dar bezdohannoji logiky i hlyboke, riznostoronnie znan-nia yttia, pouttia spravedlyvosti i nevyerpna energija. Herojiv takoho typu liubliazavdy u bu-jakij krajini, v rizni asy yta ukaje na storinkach knyok rozumnu,voliovu, energijnu liudynu, jaka v borobi zi zlom zdatna povnistiu vyjavyty sebe.

V anglijkij literaturi na rubei 1920-ho stoli dlia toho buly svoji osoblyvipryyny. Doba budivnyctva velyeznoji deravy, majsterni svitu, volodarky moriv,mohutnioji koloninoji imperiji bezpovorotno mynala. Skladnyj suspinyj i deravnyjmechanizm todinioji Brytaniji potrebuvav dohliadu, a ce sprava, pry vsij jiji neobchid-nosti, neromantyna j rutynna. Vona vymahaje vid liudyny tonoho vykonannia oden-nych obovjazkiv, i pry tomu asto nevblahanno standartyzuje jiji povedinku, sty yttia,sam sposib myslennia. as tvorosti A. Konan Dojlia buv po-svojemu bezherojnym.Pymennyk rozumiv ce tak samo, jak i dejaki ini joho suasnyky, neoromantyky RedirdKipling, Rajder Chahhard, Dozef Konrad, Robert Lujis Stivenson. Jichnioju vidpovid-diu na ciu duchovnu tendenciju bulo baannia zrujnuvaty u spivvityznykiv viduttiaordynarnosti, siroji budennosti isnuvannia znajty i vidkryty tajemnyi dveri (je uKonan Dojlia opovidannia z takoju nazvoju) do nezvyajnoho, do toho, za slovamy toho

taky erloka Cholmsa, o vychody za ramky zvynoho j bananoho plynu povsiak-dennoho yttia. Tomu tak imponuvaly cym pymennykam romany-podoroi, pryhod-nyki, detektyvni, istoryni ta naukovo-fantastyni tvory.

A. Konan Doj pysav u vsich nazvanych anrach. Osoblyvo cikavyla joho istorija:Doj pochodyv iz starovynnoho, cho i zbidniloho rodu, v jakomu pereplelysia vlasne an-glijka, irlandka i otlandka liniji. Z dytynstva vin uv vid materi zachopliujui istorijipro uas svojich predkiv u valyvych podijach nacinanoho mynuloho. koliarem zay-tuvavsia istorynymy romanamy V. Skotta, T. Majn Rida, tvoramy vidomoho anglijkohoistoryka T. Makoleja. erez epizody istoriji simejnoji vin namahavsia osmyslyty istorijusvojeji krajiny, perepovidav odnolitkam proytane, edro dopovniujuy reani faktytym, o jomu pidkazuvaly fantazija i romantyna ujava, a koly stav pymennykom-pro-fesinalom, Doj vtilyv svoji dumky pro mynule j suasne v romanach pro seredniovinuAngliju (Bilyj zahin, 1891), pro napoleonivki zavojuvannia (Pryhody bryhadyra e-rara, 1896) ta v inych istorynych tvorach.

Vypalo pymennykovi tako mandruvaty svitom. e studentom-medykom vin vy-ruyv u svoje pere plavannia v arktynych vodach. Potim sudnovym likarem plavav u1882 roci v Zachidnu Afryku, perebuvav na fronti v Pivdennij Afryci pid as anglo-bur-koji vijny. Podorouvav Doj i v inych krajinach Evropy j Ameryky, a zdobuti vraenniavykorystav ne tiky v chudonich, a j u bahatioch publicystynych knykach. urnalistomvin buv znanym i avtorytetnym, hotovym vidhuknutysia na chvyliujui podiji v riznychsferach yttia. Pysav pro koliziji minarodnoho yttia, pro stosunky Angliji z jijikolynioju kolonijeju Amerykoju, pro nedoladne recenzuvannia novych knyh i protraginu zahybe znamenytoho korablia Tytanik. yttieva energija Konan Dojlia vy-javlialasia i v joho sportyvnych zachoplenniach: min zaliubky zajmavsia boxom, hrav uhof, chodyv na lyach, i navi uziav uas u vidomomu kontynentanomu avtoralli tohoasu.

Cikavoju storinkoju bahatohrannoji dijanosti A. Konan Dojlia je joho naukovafantastyka. Na mei XX stolittia same v Angliji ciomu riznovydu literatury sudylosia na-buty novych form: majster socinoji fantastyky Herbert Wells znano rozyryv kolo tem,siuetiv i herojiv, zvynych dlia prychynykiv francukoho fantasta ulia Verna. Novatorkosmologinoho napriamu v fantastyci, Herbert Wells zasterihav liudstvo vid nebezpekytechnologinych i socinych revoliucij. Veduy movu pro tajemnyci nezvidanoho maj-butnioho, H. Wells bayv u suasnych umovach yttia ta praci derelo samoznyennia,jakym moe rozplatytysia liudstvo za bezdumne zlovyvannia pryrodnymy i liudkymyresursamy.

Slava H. Wellsa-fantasta, tak samo, jak slava Konan Dojlia avtora detektyviv,jakoju miroju vytisnyla naukovo-fantastyni tvory Dojlia za mei ytakoji uvahy. Tymasom tut pid perom avtora vynyk heroj, imja jakoho vay dlia spravnioho znavcia fan-tastyky ne mene, ni imja Cholmsa dlia liubytelia detektyviv. Obraz profesora DordaEduarda elendera prochody erez nyzku tvoriv Dojlia. Same ciomu herojevi naleyslava vidkryttia doistorynoho svitu v netriach Pivdennoji Ameryky (Utraenyj svit),vin zumiv peredbayty nebezpeku, jaka zahrouje liudiam vnaslidok rujnivnoji diji spe-cyfinych kosminych promeniv (Otrujenyj pojas) i organizuvav nejmovirnu podorodo centru zemli (Koly zemlia skryknula). elender bilog za fachom, ale znajesiavin i na inych naukach. elender proponuje proekt nejtralizaciji torped, zasib vydi-lennia azotu z povitria. Odnu z joho idej ve zdijsneno pobudovano transportnyj tunepid La-Manem. U osobi elendera Konan Doj stvoryv e odyn typ heroja na vsi asy obraz uenoho, mandrivnyka y vynachidnyka, jakyj smilyvo lamaje ustaleni stereo-typy na liachu do istyny.

Najvyrazniym obraz elendera vyjov u Konan Dojlia v povisti Utraenyj svit(1912). V osnovu tvoru pokladeno hipotezu pro isnuvannia takoho zapovidnoho kutokana naij planeti, de b zberehlysia roslyny j tvaryny, o zaselialy Zemliu mijony rokiv

tomu. Doj ujavliav joho jak vysoke hirke plato vulkaninoho pochodennia, vidrizanevid navkolynioji miscevosti. Avtor vidviv dlia nioho hlybynni rajony Pivdennoji Ame-ryky, jaki a do kincia XIX stolittia lyalysia podekudy nedoslidenymy, a klimatyniumovy regionu nablyaly, na dumku venych, do tych, za jakych isnuvaly opysani Doj-lem istoty. Popry vsiu nejmovirnis, ideja povisti vydalasia pryvablyvoju ne tiky y-taam. Nevdovzi pislia publikaciji tvoru, pered peroju svitovoju vijnoju, grupa amery-kankych uenych z Pensivankoho zoologinoho muzeju vyruyla na jachti do vytokivAmazonky, ob rozukaty Utraenyj svit A. Konan Dojlia.

Zarady objektyvnosti skaemo, o dumka zvesty predstavnykiv suasnoji cyvili-zaciji z jichnimy dalekymy prauramy naleala ne Konan Dojliu. V romani ulia VernaPodoro do centru Zemli veni spustylysia erlom odnoho z vulkaniv Islandiji, de iznajly pidzemni pustoty, naseleni dyvovynymy istotamy j tvarynamy, jaki na poverchniplanety davno vymerly. Pravda, . Verna bie cikavyly geologinyj aspekt cijeji ope-raciji, sama molyvis pronyknennia liudyny v pidzemni tajemnyci. Konan Dojlia pryva-bliuvav biloginyj abo paleontologinyj aspekt problemy.

ymalo epizodiv Utraenoho svitu maju suto literaturnyj, beletrystynyj cha-rakter, jaki sporidniuju roman z populiarnymy pryhodnykymy tvoramy druhoji po-lovyny XIX stolittia. Na perypetiji expedyciji po-svojemu vplyvaju intrygy pidstupnohometysa Homesa, viddanis esnoho nehra Sambo, liachetnis molodoho vodia indin-civ akkala Maretasa. V toj e as fantastyni prypuennia Konan Dojlia bahato v omumaju objektyvnyj charakter, obumovleni tohoasnym rivnem naukovych zna pro rozvy-tok yttia na Zemli. Jak ne zhadaty tut e odyn vysliv populiarnoho Cholmsa: obrozukaty nezrozumili javya i nezvyajni sytuaciji, my povynni zvernutysia do samohoyttia, ade vono zavdy zdatne na bie, ni bu-jake zusyllia fantaziji.

Interes A. Konan Dojlia do vidkryttiv paleontologiji nauky pro mynuli formyyttia na Zemli, tak samo jak zahane poyrennia biloginych motyviv u fantastycirubeu XIXXX stoli, mona pojasnyty tym, o v cej perid bilogija, nauka pro yvupryrodu i liudynu jak jiji astku, bula v avangardi naukovoho progresu. Anglijkij bilo-ginij koli, do toho , naleala peris u bahatioch sferach doslide. vydkymy tem-pamy jlo vyvennia pryrodnych bahatstv i resursiv u tych astynach svitu, de Anglijamala svoji koloniji. Na protiazi vsioho XIX stolittia organizovuvaly anglijki naukoviexpedyciji, v tomu ysli i navkolo svitu: z 1831 po 1836 rik u takij expedyciji na korabliBigl brav uas vidomyj naturalist arlz Darvin. Cilkom imovirno, o imja holovnohoheroja Utraenoho svitu Konan Dojliu pidkazala odna z perych okeanografinychexpedycij 187276 rokiv na korabli elender. Anglijki doslidnyky znajly j syste-matyzuvaly bahato faktiv, o pidtverduvaly ideju postupovoho rozvytku vsioho yvohona naij planeti. Verynoju cioho procesu stala teorija arlza Darvina pro pochodenniavydiv liachom pryrodnoho vidboru.

U tisnomu kontakti z rozvytkom bilogiji ta geologiji rozvyvalasia v cej as eodna naukova halu paleontologija. Vyvaty zakamjanili zalyky yvych organizmivanglijki naturalisty poaly e u XVIII stolitti. Tut e, v Angliji, inener V. Sm. It (17691839) zvernuv uvahu na te, o v riznych arach hirkych porid znachodia charakternisame dlia nych zalyky yvych organizmiv, i stav zastosovuvaty palentologinyj metodzadlia utonennia geologinych kart.

V istoriji expedyciji elendera do Pivdennoji Ameryky Konan Doj populiaryzujezdobutky bilogiji ta paleontologiji svojeji doby. Utraenyj svit ce povis darvi-nistka duchom, ade ideja boroby vydiv bezposerednio vyznaaje joho konflikt. I v tychaspektach tvoru, de avtor daje voliu ujavi, viduvajemo svidomyj vidchid vid naukovychistyn v imja chudonioji dostovirnosti j vyraznosti. Tak praciujuy nad cijeju temoju,Doj ne mih ne znaty vidkrytoho e u 1893 roci behijkym doslidnykom A. Dollo zakonuneoborotnosti evoliuciji, za jakym yvi organizmy ne mou povertatysia na stupievoliuciji, ve projdenyj jichnimy poperednykamy. Zakon Dollo v pevnomu rozuminni ne

dozvoliaje poviryty v molyvis zbereennia pterodaktyliv, jako cej etap evoliuciji pta-chiv bulo projdeno e v mezozoji. Slidom za . Vernom, A. Konan Doj poruyv istorynuposlidovnis rozvytku vydiv, ade dlia bioho dramatyzmu siuetu vin zviv u odnomuvidtynkovi asu j prostoru predstavnykiv riznych geologinych epoch gigantkychjaeriv mezozojkoji ery, o poalasia sotni mijoniv rokiv tomu, z fororakosom i toxo-donom kajnozojkoji ery i liudynopodibnymy mavpamy antropohennoho peridu kajno-zoja, o joho vidlik suasna nauka poynaje za 25 mijoniv rokiv do naych dniv.

Taki nevidpovidnosti vyklykaly hostru reakciju fachivciv: u 1915 roci vidomyj ro-sijkyj geolog, geograf i mandrivnyk V. O. Obruev na protyvahu . Vernu i A. KonanDojliu napysav roman Plutonija, v. jakomu expedycija do pidzemnoji krajiny zu-striaje predstavnykiv davnioji fauny, postupovo zahlybliujuy u nadra Zemli: spoatkumamontiv, jaki yly desiatky tysia rokiv tomu, potim ablezubych tyhriv, a ve potimgigantkych jaeriv.

Odnak nadmirnyj naukovyj objektyvizm romanu Plutonija ne spryjav joho chu-doniomu uspichovi: tvir Obrueva lyyvsia dydaktynym romanom-schemoju.

Sered dostojinstv povisti Utraenyj svit, krim aktuanoji na toj as naukovoji in-formaciji i napruenoji intrygy, slid vidznayty tako realizm vyvedenych charakteriv iobstavyn. Pered namy Anglija kincia stolittia, iz znanymy zdobutkamy v technici, opoznaylysia i v pobuti liudej, z charakternoju dlia cioho peridu atmosferoju bur-chlyvych dyskusij z riznych naukovych problem. V ostannich zacikavleni ne lye spe-cilisty, a j yroka hromadkis. Zrostaje ro presy v ytti suspistva, i tomu poru z man-drivnykamy i vynachidnykamy zjavliajesia molodyj urnalist Meloun, jakomu dovirenovidpovidanu ro sekretaria expedyciji ta opovidaa v romani.

Charakterni oznaky istorynoji doby maju tako ini personai oponent e-lendera, pedantynyj profesor Samerli, hotovyj odnak vyznaty svoju porazku pered ly-cem faktiv, liachetnyj myslyve i sportsmen lord Roxton, jakyj vystupaje tako nosijemblykoji Konan Dojlevi filosofiji vinoho pouku. Ale najbie zapamjatovujesia e-lender, o vtilyv jaknajyri znannia i navyky praktynoji roboty, dytiau bezpose-rednis i pevnyj excentryzm povedinky. Avtor nadiliaje joho munistiu, a nijak nemenoju, ni munis Cholmsa na bolotach Baskervi-cholla abo pid prycilom polkov-nyka Morana, anoblyvo nazyvajuy jiji munistiu osvidenoho rozumu.

yttievis obrazu elendera pojasniuju e j tym, o na joho charakterystykuvplynuv osobystyj dosvid avtora. Na dumku bigrafiv pymennyka, zovni elender na-haduje odnoho z uyteliv Dojlia profesora Edinburkoho universytetu Vijama Rezer-forda, a za charakterom povtoriuje dejaki rysy druha junosti pymennyka, likariaDozefa Badda. Zvyajno , znaennia obrazu elendera vychody za mei bigra-finych zbihiv iz reanymy prototypamy. Obrazom elendera Konan Doj spryjav for-muvanniu svojeridnoji chudonioji tradyciji naukovoji fantastyky, heroji jakoji ge-ninyj uenyj, hotovyj na bu-jaki vyprobuvannia zarady istyny.

U porivnianni z pryhodamy expedyciji elendera istorija Vidkryttia RaflsaHou vydajesia men dramatynoju. Heroj povisti kabinetnyj venyj, talanovytyjdoslidnyk i mijarder, a socinym tlom dlia joho pryhod stav rozmirenyj pobut pro-vincijnoho misteka Temfild poblyzu Birmingema.

Vidkryttia Raflsa Hou stanovy sered fantastynych tvoriv Konan Dojlia so-cinyj varint fantastyky. Avtora socino-fantastynoho tvoru cikavy ne stiky popu-liaryzacija i romantyne vidtvorennia vynachodu, pouku abo experymentu, skiky jichvplyv na liudej, socini zminy, jaki spryyniuje v ytti vidkryttia venoho.

Peropryyna fantastynoho bahatstva Raflsa Hou nezvyajni javya, jaki mo-lodyj chimik vidkryv pry elektrolizi. Naprykinci XIX stolittia svit ue znav promyslovevykorystannia elektrolizu dlia utvorennia riznych chiminych spoluk i reovyn oteistorija vidkryttia Hou maje cilkom racinanu naukovu osnovu, opravda, fantazijaDojlia obernula prozajini procesy okyslennia elektrodiv pid dijeju strumu na fenomen,

hidnyj ujavy seredniovinoho alchimika. Mriji ostannich zdijsnylysia: osoblyvyj elektro-liz Hou obertaje svyncevi brusky na yre zoloto. Bezmene bahatstvo i mohutnis pojed-nujusia v Hou z dobrym sercem. Lejtmotyvom joho yttia staje velyka vidpovidanis,turbota pro te, ob joho bahatstvo ne zapodijalo nikomu ani krychty zla. Vin ne stavopryliudniuvaty svij vynachid, aby ne znecinyty kotovnych metaliv i ne vyklykaty to-tanych nekerovanych finansovych kataklizmiv. Vin edro dopomahaje bidni, ne-minym, talanovytym. Filantropija Hou poky o obmeujesia Temfildom Ta susidnimyokolyciamy, ale v perspektyvi polem joho dijanosti stane ve svit

Na rubei stoli, pereduvajuy socini strusy majbutnioho, avtory socino-fan-tastynych romaniv ne raz zamysliuvaly nad tym, jak peretvoryty svit na zasadach ro-zumu, naukovoho progresu i socinoji spravedlyvosti, zasterihaly vid nebezpeky kryva-voho nasystva. Konan Doj proponuje nepohanyj varint poklastysia na dijanis ro-zumnych filantropiv, due bahatych liudej z vysokymy moranymy pryncypamy. Ale Idy-linoho finalu Raflsovi Hou ne vdalosia dosiahty navi u malekomu Temfildi, a ove bulo b pry sprobi zdijsnyty joho filantropini mriji u planetarnomu mastabi Ska-lieno doli rodyny Makintajriv, z jakoju zblyzyvsia Hou. Zboevoliv vid zlych zazdroivbako, zanechajav maliarstvo syn, chudonyk Robert Makintajr. Egojistyni instynktyprobudylo bahatstvo Hou v dui Lory, o stala joho nareenoju, ale vtratyla yre ko-channia junoho moriaka. Ta j zvykli do zolotoho dou yteli Temfilda vkraj zledaily jrozbestylysia za spostereenniam vikarija, perestavy pokladatysia na samych sebe. Ne-chytra istorija nevdaloho socinoho experymentu Raflsa Hou vyjavyla sumnivy KonanDojlia, joho zastereennia odo najivnych nadij na kazkove peretvorennia yttia pidarivnoju palykoju novitnich Harun-a-Raidiv.

Mynaje as, nese z soboju novi populiarni ideji, novi literaturni formy. Problema-tyka, chudoni pryjomy suasnoji fantastyky, zokrema anglijkoji, bahato v omu rady-kano vidrizniajusia vid tych, jaki zustriajemo v naukovo-fantastynych tvorach ArturaKonan Dojlia. Prote ymalo idej i formanych znachidok majstriv naukovoji fantastykypoatku naoho hriznoho stolittia zberihaju svoju aktuanis. V dorobku Artura KonanDojlia takoju lyajusia humanistyna vira joho kraych herojiv u molyvosti osvie-noho rozumu, jich nadija na vlasni syly i znannia, na vseperemonu sylu liudkojidruby i vzajemorozuminnia.

Natalia luktenko

Netaktovnioji osoby, ni mister Hangerton, bako mojeji Gledis, mabu, i na sviti ne bulo:sam jakyj puchnastyj, volochatyj i neochajnyj, mov kakadu, vin buv cho i dobrodunyj na vdau,ale nadto ve samozakochanyj. Koly o j mohlo vidtovchnuty mene vid Gledis, to chiba lyedumka pro takoho testia. Vin, bezpereno, buv perekonanyj, niby ja vaaju do nych u dim tryina tyde tiky zarady spilkuvannia z nym, a nadto ob posluchaty joho povani besidy pro bi-metalizm do rei, mister Hangerton vvaav sebe za bozna-jakoho avtoryteta u ciomu pytanni.

Toho veora ja protiahom hodyny, a to j bie, sluchav, jak vin monotonnym holosom rozda-bariuvav pro padinnia vartosti sribla, pro znecinennia rupiji, pro spravedlyvi vexeni kursy j takeine.

Ujavi sobi, o raptom postane potreba nevidkladno j odnoasno splatyty vsi na svitiborhy! vyhuknuv vin, sylkujuy zdavatysia straenno oburenym. o my matymemo zaisnujuoji systemy?

Ja, zvisno, zauvayv na ce, o v takomu razi meni zahrouje rozorennia. Mister Hanger-ton, nevdovolenyj mojeju vidpoviddiu, schopyvsia z krisla, vyytav meni moju povsiakasnulehkovanis, erez o jomu nema sensu obhovoriuvaty zi mnoju povani problemy, i vybih z kim-naty pereodiahaty na svoji masonki zbory.

Nareti my z Gledis lyylysia na samoti. Nastala chvylyna, koly mala vyriyty moja dolia.Cilyj toj veir ja pouvav sebe, jak soldat, o ekaje sygnalu kynuty na turm i vahajesia minadijeju na peremohu ta strachom pered porazkoju.

Gledis sydila bilia vikna, i jiji hordyj, delikatnyj profi itko vyrizniavsia na tli ervonoji tory.Jaka Gledis bula harna! My z neju buly druzi, dosy blyki druzi, ale ja vse nijak ne mih vyjty pozamei pryjazni, o odnakovo mohla b isnuvaty mi mnoju i perym-lipym mojim tovaryem-repor-terom z Gazety pryjazni vidvertoji i yroji, ta zovsim ne schooji na kochannia. Mene ne pry-vabliuje, koly ja bau zanadto vine j nevymuene stavlennia do sebe. Ce ne dodaje esti olovi-kovi. Jako poynajesia spravnie pouttia, joho maju suprovodyty skromnis i ostoroha, spadokvid tych davnich suvorych asiv, koly liubov i orstokis asto jly poru. Schylena doli holivka,odvedenyj ubik pohliad, pohidnyj holos, tremtlyva posta o jaki spravni oznaky prystrasti, a

zovsim ne smilyvi slova ta nezmyhnyj pohliad. Cho ja j nedovho e proyv na sviti, ale v ciomuprynajmni peresvidyvsia y to, moe, ce buv instynkt, o distavsia meni u spadynu vid pred-kiv.

Gledis bula inona u povnomu rozuminni cioho slova. Dekomu vona zdavalasia cholodnojui neuloju, ale cia dumka bula zovsim chybna. Nino-smahliava kira, charakterna dlia inok ziSchodu, orne, mov voronove krylo, volossia, velyki volohi oi, povni rozkini huby, v neji bulyvsi prykmety palkoji natury. I vse taky, muu ziznaty, meni dosi ni razu ne poastylo jiji rozvo-ruyty. Ta siohodni vveeri nechaj bude o bude, ale ja mav skinyty nareti z nepevnistiu idomohty vid Gledis vyraznoji vidpovidi. Molyvo, vona vidmovy meni, odnak krae buty vidky-nutym kochancem, ni prosto bratom.

Vyriyvy tak, ja ve zbyravsia poruyty nijakovu dovhu movanku, koly na mene krytynozyrknuly kari oi Gledis, i hordovyta holivka chytnulasia z drunim dokorom.

Ja pereduvaju, o vy choete osvidyty u kochanni, Nede. To krae ne treba. Ja voliju,ob mi namy vse lyalosia, jak i ranie.

Ja prysunuv svoho sticia trochy blye. Ale jak vy zdohadalysia, o ja zbyrajusia prosyty vas staty mojeju druynoju? spytav

ja, hlyboko zdyvovanyj. Chiba ce koly-nebu stanovylo tajemnyciu dlia inky! Vy dumajete, cho odnu z nas

osvidennia v kochanni zachopylo znenaka? Tiky liubyj Nede, nae pryjateliuvannia take mylej pryjemne! koda bulo b vtratyty joho! Neve , po-vaomu, ne prekrasno, koly junak i divynamou rozmovliaty tak nevymueno, jak oce rozmovliajemo my z vamy?

Ne znaju, Gledis. Ja, bayte, mou rozmovliaty nevymueno i z I z naanykom zali-znynoji stanciji. (Ne ujavliaju, omu spav meni na dumku same cej uriadove, ale slovo vycho-pylosia, i my oboje pyrsnuly smichom.) Ni, Gledis, nai rozmovy mene anitrochy nevdovoniaju. Ja chotiv by obniaty vas, pryhornuty vau holivku do svojich hrudej, ja chotiv by,Gledis

Pobayvy, o ja latujusia prodemonstruvaty dejaki z cych baa, Gledis skoyla zi sticia. Vy zipsuvaly vse, Nede! movyla vona. Jak vino j liubo pouvaje sebe, doky ne

stanesia take! Jakyj a! Neve vy ne moete strymatysia? Ta ne ja ce vynajov, sprobuvav ja zachystyty. Taka liudka pryroda. Ce ko-

channia. Moe, koly kochaju oboje, vono buvav jako inake. Ja, odnak, nikoly ne viduvala oho

takoho. Ale vy a vaoju vrodoju, z vaym sercem vy musyte ce viduty! O, Gledis, vy vrodeni

dlia kochannia! Vy musyte pokochaty! Todi treba poekaty, koly ce pryjde same soboju. A om by vam ne pokochaty mene, Gledis? y to moja zovninis staje na zavadi, y o

ine?Oblyia jiji trochy projasnilo. Vona prostiahla ruku takym mylym estom, vidchylyla

nazad moju holovu i, usmichnuvy, pyno podyvyla meni v oi. Ni, ne v ciomu sprava, promovyla vona nareti. Vy vid pryrody nemarnoslavnyj i vam

ja mou smilyvo skazaty, o ne v ciomu sprava. Pryyna serjoznia. Moja vdaa?Gledis suvoro chytnula holovoju. To o meni zrobyty, ob polipyty jiji? Sidajte j pohovorimo dua v duu. Ja ve ne budu,

ne budu, tiky siate.Vona hlianula na mene z sumnivom, krasnomovniym, ni use, skazane dosi.Jakym durnym i prymityvnym vyhliadav ce vse, koly joho vykladaje na paperi!.. y to meni

tak zdajesia? Ta cho by tam jak, a Gledis taky sila. Nu, a teper skai, oho meni brakuje? Ja kochaju koho inohoTeper meni dovelo zirvatysia zi sticia. Ce ne chto takyj konkretno, usmichnulasia Gledis, pobayvy pereliak na mojemu

oblyi, a prosto mij ideal. Ja e ne zustriala v ytti koho, chto buv by na nioho schoyj. Rozkai e meni, jakyj vin. Koho vin nahaduje? O, zovninistiu vin, molyvo, due schoyj na vas. Jak ce mylo skazano, Gledis! Ale o vin roby takoho, oho ne robliu ja? Bodaj natiak-

ni, chto vin prychynyk tverezosti, vehetarine, aeronavt, teosof, nadliudyna? Ja sprobujustaty nym, Gledis, tiky skai meni, o same vam u niomu podobajesia.

Vona zasmijalasia z mojeji hotovnosti prystosuvaty do bu-jakych vymoh, ale zauvayla: Po-pere, mij ideal, mabu, ne kazav by takoho. Vin tverdioji, suvorioji vdai, ne postu-

pajesia tak lehko na prymchy veredlyvoji divyny. A holovne ce olovik, zdatnyj do ynu, dodiji, vin bez strachu hliane v oi smerti. U nioho za pleyma neabyjakyj dosvid i nezvyajni pry-hody. Ja pokochala b ne joho samoho, a zdobutu nym slavu, bo vidsvit tijeji slavy vidbyvsia b i nameni. Zhadajte Riarda Bertona. ytajuy Bertonovu bigrafiju, napysanu joho druynoju, ja zro-zumila, omu vona tak kochala svoho olovika A ledi Stenli! y vam zapamjatavsia udovyjostannij rozdil jiji knyky pro olovika? O jakych olovikiv moe oboniuvaty inka, ne prynyu-juy sebe, a, navpaky, pidnosiay v oach ciloho svitu, jak natchnennycia joho herojkych vyn-kiv!

Gledis bula taka arivna v svojemu zapali, o ja ledve ne zlamav pidnesenoho tonu naojirozmovy. Prote meni poastylo opanuvaty sebe.

Ale ne mou e vsi buty takymy, jak Stenli ta Berton, skazav ja. Do toho ne zavdyj nahoda je dlia cioho. Ja, prynajmni, nikoly ne mav takoji nahody, a jakby vona meni vypala, ja bue jiji ne progavyv.

Nu ni, nahoda je zavdy j skri dovkola nas. Odna z prykmet moho idealu o vin samtvory sobi taku nahodu. Ja joho e nikoly ne bayla navi, cho meni zdajesia ja due dobrejoho znaju. Herojem mona buty skri, i nahoda tiky ekaje, ob neju skorystalysia. olovikypovynni ynyty herojstvo, a inky vynahoroduvaty herojiv kochanniam. Pamjatajete cioho mo-lodoho francuza, o mynuloho tynia poletiv na aerostati? Vranci liutuvala buria, ale de poliotupryznayly zazdalehi, i vin napolig, ob letity. Za dobu joho vidneslo vitrom za tysiau pjatsotmy, i aerostat upav de u centri Rosiji. Oce taku liudynu ja j maju na uvazi. Podumajte pro inku,o jiji vin kochaje, jak ini inky, napevne, zazdria jij! O takoju inkoju ja b chotila buty, obmeni zazdryly, jakyj u mene olovik heroj.

Zarady vas i ja zrobyv by tak! Ale ce treba robyty zovsim ne zarady mene! Vy musyte ynyty tak tomu, o ne moete

inake, tomu o taka ve vaa natura, tomu o munis vymahaje vid vas herojinoho ynu.Skaimo, koly misia tomu vy opysuvaly vybuch u Vihankych vuhinych kopaniach, chiba vamne varto bulo samomu spustytysia tudy j podaty dopomohu poterpilym, ne zvaajuy na adnyjhaz?

Ja spuskavsia. Ale vy nikoly ne kazaly meni pro ce! Bo v ciomu ne bulo nioho osoblyvoho. A ja j ne znala, Gledis hlianula na mene z deo bioju cikavistiu. Ce bulo smilyvo z

vaoho boku. Ja musyv spustyty. Ne mona napysaty dobroho reportau do gazety, koly sam ne pobu-

vaje na misci pryhody. o za prozajinyj motyv! Vin rozvijuje vsiu romantyku, jaka opovyvala va vynok. Nu,

ta nezaleno vid motyvu, ja due rada, o vy spuskaly u kopani. I vona prostiahla meni ruku,ale tak gracijno ta povano, o ja mih tiky nachylyty i pociluvaty jiji. Moe, u vaych oachja j durneka z cymy svojimy divaymy prymchamy, ale moji mriji meni zdajusia takymyreanymy, vony taka nevidjemna astka mene samoji, o inake yty ja ne mou. Jako ja koly iodruusia, to tiky z liudynoju uslavlenoju.

I sluno! skryknuv ja. Vy naleyte do tych inok, jaki nadychaju olovikiv. Chaj-notiky postane jaka nahoda, i ja jiji nizao ne promynu. O vy kaete, o my musymo sami tvorytysvoju slavu. Jak, skaimo, Klajv. Zvyajnyj sobi klerk, a pidkoryv cilu Indiju. Ni, prysiahajusia vam,svit e pouje pro mene!

Mij irlandkyj zapal vyklykav smich u Gledis. A om by j ni? skazala vona. Vy majete vse, o dlia cioho treba: molodis, zdorovja,

sylu, osvitu, energiju. Speru meni bulo prykro vas sluchaty, ale teper teper ja straenno rada, omoji slova vyklykaly u vas takyj nastrij.

A koly b ja zrobyv o take?Tepla oxamytna ruka leheko zatulyla meni rota. Hodi ve, ser! Vy e pivhodyny tomu povynni buly buty na roboti v svojij redakciji. Meni

ne stalo duchu nahadaty vam pro ce. Ale z asom, koly vy zdobudete sobi jake pomitne misce vsviti, my, molyvo, j povernemo do siohodninioji rozmovy.

erez kika chvylyn ja ve nazdohaniav kembervekyj tramvaj u tumani lystopadovohoveora, riue pevnyj, o ne myne j dnia, jak ja znajdu nahodu vynyty jake herojstvo, hidnemojeji prekrasnoji damy. Ale chto b v usiomu sviti mih ujavyty, jakych nejmovirnych form nabudece herojstvo i jakym dyvovynym liachom pryjdu ja do nioho!

Cej vstupnyj rozdil, jak, moe, zdajesia komu iz ytaiv, ne maje niby nioho spinoho zpodaoju mojeju rozpoviddiu. Ale bez nioho ne bulo b i samoji rozpovidi. Bo porvaty, jak to zro-byv ja, z usim svojim poperednim yttiam i porynuty v tajemnye, zahadkove, nevidome, de natebe ekaju velyki pryhody j velyka nahoroda, zdatnyj tiky toj, chto projniatyj pevnistiu, o he-rojem mona buty skri, tiky toj, chto dokladaje vsich zusy do herojinoho ynu.

To ujavi, v jakomu stani pryjov ja do redakciji odennoji gazety, de praciuvav ria-dovym reporterom, jak ja zatiavsia po zmozi e toho taky veora znajty nahodu staty herojem,hidnym mojeji Gledis. y vona ne mala sercia, y bula taka sebeliubna, koly zaadala, ob jazadlia jiji proslavliannia narazyv svoje yttia na nebezpeku? Taki zapytannia mou postaty lye vholovi liudyny litnioji, a ne palkoho dvadciatytrylitnioho junaka, kotryj upere palko zakochavsia.

Meni zavdy podobavsia Makardl, staryj, burkotlyvyj, zhorbatilyj ruda, redaktor viddilunovyj, ta j vin do mene, zdajesia, nepohano stavyvsia. Zvyajno, spravnim naym vladarem buvBomon, ale Bomon perebuvav zdebioho u rozridenij atmosferi olimpijkych vysokostej, zvidkyvin zavvauvav tiky rei, rozmirom ne meni za minarodnu kryzu abo padinnia kabinetu mini-striv. asom my bayly, jak u samotnij velyi vin prostuvav do svoho kabinetu-sviatylya, oymavtupyvy u dalei, a dumkamy uhajuy na Balkanach y nad Perkoju zatokoju. Dlia nas vinbuv nedosianyj, to v usich naych spravach my zvertalysia do Makardla, joho peroho po-minyka.

Koly ja vvijov u kabinet do staroho, vin kyvnuv meni holovoju i zsunuv okuliary na lysynu. Nu, mistere Meloune, muu vam skazaty, o vy progresujete! pryvitno skazav vin iz

pryjemnym otlandkym akcentom.Ja podiakuvav jomu. Z vybuchom u vuhinych kopaniach vy udovo vporalysia. Ne hira vyjla j poea v

Sausvorku. Bezpereno, vy majete chyst opysuvaty. To jakyj u vas klopit? Ja chotiv prosyty vas zrobyty meni lasku.Vin stryvoeno zyrknuv na mene. Umgu, umgu I jaku same? y ne mohly b vy, ser, poslaty mene kudy, davy serjozne doruennia vid gazety? Ja

dokladu vsich syl, ob pryvezty cikavyj materil. Jake same doruennia majete vy na dumci, mistere Meloune? Take, ser, ob, vykonujuy joho, ja zaznav by pryhod i nebezpek. Zapevniaju vas, ja do-

kladu vsich syl, ob dobre vporaty. I o vae bude zavdannia, to krae. Vam, ja bau, zakortilo vkorotyty sobi viku. Ni, ser, ja chou vypravdaty svoje isnuvannia. Liubyj mij mistere Meloune, ce o take zanadto zanadto ve ekzatovane! Bojusia, o

as dlia takych ekzatacij ue mynuv. Naslidky otych specinych dorue ledve pokryvaju vy-datky na nych. A holovne, taki doruennia mona davaty lye dosvidenym gazetiaram, jaki majudoviru v publiky. Velyki bili pliamy na geografinych kartach ue zapovneno, i na zemli bie nemamiscia dlia romantyky A vtim, stryvajte! dodav vin i nespodivano vsmichnuvsia. Bili pliamyna kartach navely mene na odnu dumku. o, jakby vykryty odnoho achraja takoho sobi sua-snoho Miunchauzena? Dovesty, o vin brechun, i vysmijaty joho? Ha, chlope? Ce bulo b nepo-hano. Jak vy hadajete?

Kudy zavhodno, o zavhodno ja na vse prystanu.Kika chvylyn Makardl sydiv, porynuvy v zadumu. Cikavo, y poasty vam zapryjaznytysia z cym subjektom abo cho pohovoryty z nym,

promovyv vin ureti. Vy, zdajesia, majete talant znachodyty spinu movu z liumy, vyklykatyu nych sympatiju. y to ce tvarynnyj magnetyzm u vas, y junaka vitanis, y o ine. V usia-komu razi, ja zaznav cioho na sobi samomu.

Vy due liubjaznyj, ser. Tak oto sprobujte moe, vam i poasty iz profesorom elenderom z Enmour-Parku. Ja buv trochy pryholomenyj. elender! skryknuv ja, Profesor elender, slavetnyj zoolog! Toj samyj, o roz-

troyv elepu Blandelovi z Telegrafu?Redaktor viddilu novyn pochmuro vsmichnuvsia. A vam ce ne podobajesia? Chiba vy ne kazaly, o ukajete pryhod? Ale pryhod dilovoho charakteru, ser. Oce i je. Ja ne dumaju, ob vin zavdy buv takyj liutyj, jak todi. Moe, Blandel potrapyv

do elendera v nedobru chvylynu, moe, ne zumiv pidijty do nioho. Vam, spodivajusia, poastybie moe, vy zumijete vziaty joho svojeju taktovnistiu. Ce, ja pevnyj, same dlia vas sprava, idlia Gazety vono same te, o treba.

Ale ja aniohisiko ne znaju pro profesora, skazav ja. Joho imja ja pamjataju tikyv zvjazku z sudovym procesom za pobyttia Blandela.

U mene znajdusia dejaki materily, o stanu vam u pryhodi, mistere Meloune. Svohoasu ja cikavyvsia profesorom. Vin vytiah iz uchliady arku paperu. O korotki vidomostipro nioho: elender, Dord Edvard. Narodyvsia v Largsi roku 1863-ho. Osvita: Largka kola,Edinburkyj universytet. 1892 roku asystent u Brytankomu muzeji. 1893 roku staryj asy-stent na katedri porivnianoji antropologiji. Toho roku zvinyvsia z roboty, zvynuvaenyj u ne-taktovnosti v lystuvanni. Oderav Krejstonku meda za studiji v haluzi zoologiji. len zakordon-nych naukovych ustanov tut syla riznych nazv, kikanadcia riadkiv petytom: Behijkenaukove tovarystvo, Amerykanka akademija nauk, tovarystvo La-Plata i take ine, i take ine.Kolynij prezydent Paleontologinoho tovarystva len sekciji Brytankoji asociciji i tak dali.Opublikovano doslidennia: Notatky pro budovu erepa v kalmykiv, Narysy z teoriji evoliucijichrebetnych, i e yslenni statti, sered nych Osnovni pomylky teoriji Vejsmana, o vykly-kala vavi dyskusiji na ostanniomu kongresi zoologiv u Vidni. Rozvahy: prohulianky piky, api-nizm. Adresa: Enmour-Park, Zach. Kensington.

Vimi cioho arkua h soboju. Na siohodni ce vse, o ja maju dlia vas.Ja schovav papircia do kyeni. e chvylynoku, ser, promovyv ja, pobayvy pered soboju zamis ervonoho oblyia

lysu roevu potylyciu. Meni vse-taky ne zovsim jasno, z jakoho pytannia ja maju intervjuvatycioho dentmena. o, vlasne, vin takoho nakojiv?

Peredi mnoju znovu zblysnulo oblyia. Dva roky tomu vin vyruyv odyncem v expedyciju do Pivdennoji Ameryky. Povernuvsia

zvidty torik. Bezsumnivno, Pivdennu Ameryku vin odvidav, ale kategoryno vidmovliajesia ska-zaty, de same pobuvav. Vin poav buv opovidaty pro svoji pryhody, ta pobayvy, o jomu neviria, zachovavsia v erepaci, nenae slymak. Z nym, mabu, i spravdi trapylosia o nezvyajne,a moe, i ce jmovirnie vin prosto nezvyajnyj brechun. Je v nioho kika zipsovanych foto-grafij. Kae, o robyv jich z natury. Vin stav takyj vrazlyvyj, o obraaje konoho, chto nasmiliu-jesia rozpytuvaty joho, i vyhaniaje z domu vsich reporteriv. Na moju dumku, ce prosto nebez-penyj boevile, chvoryj na maniju velyi i z dejakym nachylom do nauky. Ce jakraz liudyna dliavas, mistere Meloune. Teper idi i podumajte, o z nym mona zrobyty. Vy ve dosy doroslyj,ob podbaty pro sebe, ta j syloju pryroda vam ne poskupylasia. Krim toho, vas zachyaje zakonpro nedotorkanis osoby.

Usmichnene ervone oblyia znov obernulosia v roevyj oval, obliamovanyj puchom. Audi-jencija skinylasia.

Ja piov do svoho Klubu Dykych, ale pered tym, jak uvijty tudy, spersia na poruia Adefi-terras i, zamyslyvysia, vtupyv pohliad u brunatnu, masnu vid nafty riku. Na vinomu povitri mojaholova zavdy krae praciuje. Ja vytiah z kyeni spysok podvyhiv profesora elendera i e razpereytav joho pry svitli elektrynoho lichtaria. I raptom na mene zijla ideja. Ja udovo rozumiv,o meni, jak reporterovi, ne poasty znajty spinu movu z veredlyvym profesorom. Do toho ,naskiky ja dovidavsia z korotekoji bigrafiji, vin buv fanatyk nauky. Moe, v ciomu slid poukatyjoho vrazlyvoho miscia? Varto sprobuvaty.

Ja vvijov do klubu. Tiky-no vybylo odynadciatu hodynu. U velykij zali ve bulo majepovno liudej, cho novi vidviduvai nadchodyly j nadchodyly. V krisli proty kamina ja pobayvvysokoho, chudorliavoho olovika. Koly ja pidsunuv krislo do nioho, vin obernuvsia v mij bik. Tobuv same toj, koho ja najbie chotiv bayty Tarp Henri z redakciji urnalu Pryroda, vin zavdyrado dopomahav usim svojim znajomym. Ne hajuy asu, ja zaviv z nym rozmovu.

o vidomo vam pro profesora elendera? elender? vin nasupyv brovy j prybrav vyhliadu suvoroho venoho. elender

ce toj, o napliv sim mikiv hreanoji vovny pro svoju podoro do Pivdennoji Ameryky. Jaki tam sim mikiv?

E, ta vin nabazikav jakycho nisenitny pro udernakych vidkrytych nibyto nym tvaryn,ale zhodom, zdajesia, zriksia svojich sliv. Prynajmni oblyyv ti svoji chymerni rozpovidi. Speruvin dav intervju predstavnykovi agentstva Rejter, ta vnaslidok toho intervju zynylasia velykabua, i profesor pobayv, o zabrechavsia. Ce skandana istorija. Znajlosia dvoje y troje, opoviryly buly jomu, ale nevdovzi vin i jich vidtovchnuv.

Jakym ce ynom? Due prostym svojeju nesterpno brutanoju povedinkoju. Znajete bidolachu Vedli z

Zoologinoho instytutu? Tak ocej Vedli nadislav jomu lysta: Dyrektor Zoologinoho instytutuvitaje profesora elendera i matyme za es dlia sebe, jako profesor uanuje svojeju prysutnistiuerhovi zbory spivrobitnykiv Instytutu. Vidpovi bula prosto soromitna.

Ta o vy kaete! Ato, u syno pomjakenomu vykladi zmist jiji buv takyj: Profesor elender vitaje dy-

rektora Zoologinoho instytutu i matyme za es, jako anovnyj kolega pide pid try orty. Nu j nu! Oce tak, mabu, zreaguvav i Vedli, distavy ciu vidpovi. Ja pryhaduju, jak pryho-

lomeno poav vin svoju promovu na zborach: Za pjatdesiat rokiv svoho spilkuvannia z naukovymsvitom Staroho vidpovi elendera zovsim vybyla z koliji.

A o e vy znajete pro elendera? Jak vam vidomo, ja bakterilog z fachu, yvu svitom, vydymym u mikroskop, jakyj

zbiuje v devjatsot raziv, i ne due cikavliusia navkolynim, jake na mei Piznanoho, to meni bu-vaje jako motorono, koly ja pokydaju svij kabinet i stykajusia z liumy, istotamy brutanymy jnavjazlyvymy. Ja namahajusia unykaty plitok, ale pro profesora elendera ja deo uv navi unaukovych dyskusijach, tomu bo vin naley do kategoriji liudej, jakych ne mona tak prosto zi-gnoruvaty. elender spravdi olovik talanovytyj, vin nae ta elektryna batareja, nasnaenayttievoju syloju, a razom iz tym straenno svarlyvyj i vpertyj fanatyk, ta e j neperebirlyvyj u za-sobach. Vin navi dijov do toho, o pidrobyv fotografiji, nibyto pryvezeni z pivdennoamerykan-koji podoroi.

Vy skazaly, o vin fanatyk. U omu konkretno ce vyjavliajesia? Ta v omu zavhodno! O choa b ostannij joho vybryk evoliucijna teorija i teorija Vej-

smana. erez nych vin, perekazuju, vlatuvav stranyj skandal u Vidni. y ne mohly b vy rozpovisty meni pro ce dokladnie? Zaraz ni, ale v nas u redakciji je pereklad protokoliv kongresu. Jako choete, moete

pryjty, ja pokau vam. Ce same te, o meni treba. Ja maju zavdannia vziaty intervju u cioho subjekta, i ja ukaju

cho jakoho-nebu prystupu do nioho. Due vdianyj za te, o vy zhodylysia meni dopomohty.Ja piov by z vamy cho i zaraz, koly vam ne due pizno.

Za pivhodyny ja ve sydiv u redakciji Pryrody. Peredi mnoju leav hrubeznyj tom, rozhor-nenyj na statti Vejsman proty Darvina z pidzaholovkom Riuyj protest u Vidni. vavi dysku-siji. Moji naukovi piznannia dosy skromni, i meni vakuvato bulo steyty za vsijeju argumenta-cijeju, ale, v usiakomu razi, bulo jasno, o anglijkyj profesor vyslovliuvavsia v ciomu pytannivemy hostro, ym neabyjak zburyv svojich kontynentanych koleg. Protesty, halas, zahanivymohy spynyty promovcia o peri try notatky v dukach, o zaraz e zupynyly na sobi mojuuvahu. odo samoho zmistu debativ, to dlia mene vony buly vse odno o kytajka gramota.

Ja poprou vas pereklasty jich meni prostoju liudkoju movoju. zvernuvsia ja do mohoprovidnyka.

Ta ce bo j je pereklad. Todi, moe, meni krae vdatysia do oryginalu? Dlia nevtajemnyenoho vono j spravdi trochy temno. Jakby vylovyty choa b odnu zrozumilu frazu, prystupnu dlia zvyajnoho liudkoho mo-

zku! Aha, o ce nibyto pidijde. Zdajesia, tut i ja deo vtoropav. Perepyim jiji. Vona pravytymemeni za peru lanku v mojemu znajomstvi z neprystupnym profesorom.

Bi ja vam ne potribnyj? Ta ni. Choa stryvajte. Ja zbyrajusia napysaty jomu lysta. Jako ja nakydaju joho tut i

skorystajusia vaoju zvorotnoju adresoju, to ce nadas bioji vahy mojemu poslanniu. A todi cej subjekt zjavysia siudy, zyny buu j potroy mebli. Ni, ni. Ja dam vam proytaty lysta. V niomu ne bude odnoji zaipky dlia skandalu, za-

pevniaju vas. Nu, harazd. O mij stil i stile, onde papir. Tiky dozvote meni perehlianuty vaoho

lysta, pere ni vy joho vylete.Meni dovelosia dobriae-taky popraciuvaty, ale kine kincem, mou pochvalyty, poslannia

vyjlo nepohane, i ja ne bez hordoiv proytav joho vholos krytyno nastrojenomu bakterilogovi.

anovnyj profesore elendere, tak poynavsia mij lyst. Skromnyj doslid-nyk-pryrodoznave, ja dovhyj as z hlybokym interesom steu za vaymy mirkuvanniamyodo superenostej mi pohliadamy Darvina i Vejsmana. Neodavno meni vypalovidsviyty svoju pamja z cioho pytannia, pereytavy

Nu, j lovko breete! proburmotiv Tarp Henri.

pereytavy vau majsternu dopovi na Videnkomu kongresi, Vainadzvyajno jasni ta perekonlyvi dokazy javliaju soboju ostannie slovo nauky v ciomupytanni. U mene tiky odne reennia tam vyklykaje dejake zastereennia, a same; Jariue zapereuju niym ne obgruntovane j suto dogmatyne tverdennia, niby koenokremyj organizm ce mikrokosmos, o povino zminiuvav svoju istorynu budovu vcilij nyzci pokoli. y ne zdajesia vam, o u svitli ostannich doslide u cij haluzivaa dumka potrebuje dejakoho korehuvannia? y ne hadajete vy, o fraza vaa zvuya nadto kategoryno? Uklinno prou vas zrobyty lasku j dozvolyty meni pobaytysia zvamy, ob podilyty dejakymy dumkamy, jaki ja chotiv by obhovoryty z vamy osobysto.Z vaoho dozvolu ja matymu es zavitaty do vas pisliazavtra (v seredu) ob odynadciatijhodyni ranku.

Prou pryjniaty, ser, zapevnennia v yrij do vas poani vaoho pokirnoho sluhyEdvarda Melouna.

Nu, jak? spytav ja, trimfujuy. o , koly vae sumlinnia ne protestuje Do cioho asu vono meni ne mulialo. Ale o vy zbyrajete robyty dali? Meni treba najpere dobuty tudy. Opynyvy u nioho v kimnati, a ve jako zorijentuju-

sia. Molyvo, navi prosto ziznaju v usiomu. Jako vin bodaj trochy sportyvnoji natury, ce moee j spodobaty jomu.

Haj-haj! Hliadi krae, ob vin vas ne upodobav ym-nebu vakekym. Vam trebavbratysia v kiastyj pancyr abo amerykankyj futbonyj kostium, o o ja vam skau. Nu, baajuvam uspichu! Vidpovi, jako vin zvoly vidpovisty, ekatyme vas u seredu vranci. Vin za-panyj, nebezpenyj i lajlyvyj subjekt, jakoho nenavydia usi, chto maje z nym spravu, a studenty,kotri zuchvalii, beru joho na smich. Vam, mabu, krae bulo b, jakby vy nikoly j ne uly pro ciohotypa.

Stracham y nadijam moho pryjatelia ne sudylosia spravdyty. Zajovy v seredu do redakcijiPryrody, ja znajov tam lysta z tempelem Zachidnoho Kensingtona. Na konverti, pymom, onahaduvalo zahorou z koliuoho drotu, bulo nadriapano moje imja. U samomu lysti hovorylotake:

Enmour-Park, Zach. Kensington.Ser, ja vasno oderav vaoho lysta, de vy zapevniajete mene u pidtrymci mojich

pohliadiv, jaki, do rei, zovsim ne potrebuju ni vaoji, ni yjeji inoji pidtrymky. Tor-kajuy mojich pra u dilianci darvinizmu, vy vyly slova mirkuvannia. Muu zvernutyvau uvahu na te, o ce slovo, zastosovane do takych valyvych pyta, nabuvaje charak-teru obrazy. Dai vai riadky perekonaly mene, o vy prohriyly ne zlovmysno, a erezsvoju neosvienis ta netaktovnis. Vy cytujete vychoplene z kontextu reennia u mojijpromovi, bo, vydno, ne zovsim zrozumily joho. Hadaju, o ne dobraty v niomu sensumoe tiky liudyna due nykoho rozumovoho rivnia. Prote, jako vy baajete maty do-datkovi pojasnennia, ja zhodnyj pryjniaty vas u pryznaenu vamy hodynu, darma o vsividviduvai ta vizyty meni ostohydly. odo zminy mojich pohliadiv, jak ce vy proponu-jete, to muu povidomyty vas, o ja ne zvyk miniaty svojich dumok pislia toho, jak vse-bino obgruntuju jich. Pryjovy, vy, bu laska, pokai konvert iz cioho lysta mojemuslunykovi Ostinu, oskiky jomu dorueno ne puskaty do mene nachabnych projdysvitiv,jaki zvu sebe urnalistamy.

Z poanojuDord Edvard elender.

Cioho lysta ja proytav Tarpovi Henri, jakyj iz samoho ranku zajov do redakciji specino,ob dovidaty pro naslidok mojeji sproby. Vysluchavy mene, vin zauvayv, o teper zjavylysianovi liky kutykura, y o podibne, jaki proty pobojiv dopomahaju krae za arniku, i ne skazavbie nioho. Dyvni buvaju inodi dotepy v liudej!

Koly ja oznajomyvsia z lystom, bulo ve maje piv na odynadciatu, ale keb prystavyv menedo Kensingtopa vasno. Budynok, bilia jakoho my spynylysia, mav velynyj portyk, i vaki toryna viknach vkazuvaly na ymali statky toho nebezpenoho profesora. Dveri vidynyv jakyj ud-nyj, suchorebryj i smahliavyj typ nevyznaenoho viku v temnij moriakij kurtci j korynevych ki-rianych hetrach. Piznie ja dovidavsia, o to buv ofer, jakyj vykopuvav obovjazky lakeja vidtodi,jak dekika slunykiv odyn za odnym povtikaly z cioho domu. Cej subjekt zmiriav mene vid holovydo pjat dopytlyvym pohliadom svojich holubych oej.

Vas ekaju? spytav vin. Meni pryznaeno na ciu hodynu. Lyst iz vamy?Ja pokazav konverta. Harazd! Slunyk javno buv ne balakuyj. Koly ja jov slidom za nym, mene nespodivano

zupynyla jaka nevysoka na zrist inka, o vyjla v korydor z dverej nibyto jidani. To bula vavakarooka ledi. Skydala vona bie na francuenku, ni na anglijku.

Chvylynoku! skazala ledi. Zaekajte, Ostine. Prou, zajdi siudy, ser. Dozvote vaszapytaty: zustrialysia vy z mojim olovikom koly davnie?

Ni, pani, ja ne mav takoji esti. Todi meni treba zazdalehi pereprosyty vas. Ja muu skazaty, o vin absoliutno ne-

molyva osoba, absoliutno nemolyva. Teper ja poperedyla vas, i vy budete stavyty do nioho po-blalyvie.

Ce due liubjazno z vaoho boku, pani.

Koly vy pobayte, o vin poynaje liutuvaty, vyde vybihajte z kimnaty. Ne spereajtesiaz nym. Dechto ue postradav erez ce. Kine kincem stajesia pryliudnyj skandal, o vvody uneslavu mene j usich nas. Spodivaju, vy ne hovorytymete z nym pro Pivdennu Ameryku?

Ja ne mih zbrechaty cij ledi. Oj-oj-oj! Ce najnebezpenia tema! Ja pevna, vy ne poviryte odnomu slovu z toho, o

vin opovidatyme. Tiky ne kai jomu cioho, bo inake vin ukraj rozliutujesia. Vdavajte, niby vi-ryte, i todi, moe, vse bude harazd. Majte na uvazi: sam vin viry u te, o kae. Cioho vy moetebuty pevni. esnioji liudyny e ne bulo na sviti. Nu, ne barisia, a to vin zapidozry o. Po-bayte, o stanovye zahrozlyve, spravdi nebezpene, podzvoni i trymajtesia, a doky ja pry-biu. Ja zvyajno mou vplynuty na nioho, navi koly vin rozpalysia.

Po cych pidbadiorlyvych slovach ledi pereporuyla mene movaznomu Ostinovi, o pid asnaoji korotkoji rozmovy stojav, mov bronzova statuja. U kinci korydoru buly dveri. My postukaly.V kimnati chto zareviv, mov byk, i ja opynyvsia vi-na-vi iz profesorom.

elender sydiv na obertovomu krisli pered yroeznym stolom, zavalenym knykamy, kar-tamy ta kreslenniamy. Koly ja vvijov, vin kruto povernuvsia do mene. Hlianuvy na nioho, ja sto-ropiv. Ja j buv hotovyj strinutysia z nezvyajnoju liudynoju, ale te, o ja pobayv, pereverylo vsimoji spodivanky. Pere, o vraalo v niomu, buly joho rozmiry j pokazna statura. Takoji ve-lyeznoji holovy ja ne bayv ni v koho. Profesoriv cylindr, jakby meni stalo duchu napjasty joho nasebe, napevne vkryv by vsiu moju holovu do pleej. Joho kvitue oblyia j orna boroda, o bujnokueriavyla na duych hrudiach, nahaduvaly asyrijkoho byka. Volossia na holovi mav vin rivne,i dovhi pasma joho obliamovuvaly vysoke mohutnie olo. Z-pid bujnych ornych briv vladno, pry-skiplyvo j nasmikuvato dyvyly jasni siro-blakytni oi. Krim cioho, nad stolom pidnosylysia y-roenni plei, verchnia astyna tuluba z dobru diku zavbiky, a na stoli lealy zdorovezni vkrytidovhym ornym zarostom ruky. Vse ce, a tako nykyj, hurkitlyvyj, jak hrim, holos zapaly meni vpamja z peroho pohliadu na cioho imenytoho profesora.

Nu? movyv vin, ukraj zuchvalo dyvliay na mene. A dali o?Dejakyj as meni, oevydno, treba bulo prykydatysia, bo inake intervju nae na tomu j urva-

losia b. Vy buly taki laskavi, o pryznayly meni pobaennia, ser, sumyrno vidpoviv ja, po-

dajuy jomu konvert.elender vyjniav iz uchliady moho lysta j poklav na stil pered soboju. A! Vy toj samyj molodyk, o ne rozumije napysanoho zvyajnoju anglijkoju movoju?

Ale moji zahani vysnovky, zdajesia, spodobylysia vaoji pochvaly? Bezpereno, ser, bezpereno, zachopleno pidtverdyv ja. Ty dyvy! Ce serjozno zmicniuje moje stanovye, y ne tak? Va vik i vaa zovninis

nadaju podvijnoji ciny vaij pidtrymci. V usiakomu razi, vy vyhliadajete krae, pi tabun tychvidenkych svynej, spine rochkannia jakych obraaje mene ne bie, ni samotnie rochkannia bry-tankoho kabana, i vin tak zyrknuv na mene, o zrobyvsia schoym na predstavnyka zhadanojitiky-no porody.

Vony, zvisno, nehidno povelysia na kongresi, zauvayv ja. Zapevniaju vas, o ja j sam ne dav sebe skryvdyty i zovsim ne potrebuju vaych sympatij.

Staty spynoju do stiny j oblyiam do svojich vorohiv u takij pozi Dord Edvard elenderpouvaje sebe jaknajkrae. A teper, ser, po zmozi skorotimo va vizyt: vam vin navriad y budepryjemnyj, a meni j pohotiv. Vy, zdajesia, chotily distaty vid mene dodatkovi pojasnennia dodejakych tverde, vysunutych u mojich tezach?

Vin povodyvsia tak priamolinijno, o due vako bulo meni vykruuvaty. Ale ja vse-takymusyv vesty svoju hru dali ta ekaty slunioho momentu. Zdalia vono zdavalosia dosy prostym.Neve moja irlandka kmitlyvis zrady mene same teper, koly vona meni najbie potribna?

Para siro-blakytnych oej proyla mepe hostrym pohliadom. Nu, oho vy movyte? ryknuv vin. Ja, zvyajno, poatkive u nauci, movyv ja, durnuvato usmichajuy. Na o bie

ja j ne mou pretenduvaty. Ale meni zdajesia, o do Vejsmanovoji teoriji vy postavyly trochysuvoro. Chiba dokazy, oderani ostannim asom, ne svida pro zmicnennia pozycij Vejsmana?

Jaki dokazy? zahrozlyvo-spokijno spytav elender. Nu, ta ne tak, ob priami jaki dokazy. Ja rade maju na uvazi zahanyj napriamok sua-

snoji naukovoji dumkyVin nachylyvsia vpered i pyno vtupyvsia v mene. Vy, ja dumaju, znajete, skazav vin, zatynajuy pacia, o erepnyj index ce faktor

konstantnyj? Zvyajno, prytaknuv ja. A telehonija e j dosi vyklykaje sumniv? Bezpereno. I o zarodkova plazma vidminna vid partenohenetynoho jajcia? Ave! skryknuv ja, zachoplenyj svojim vlasnym nachabstvom. I o ce vse dovody? pryjaznym i vkradlyvym tonom pocikavyvsia profesor. I spravdi, o ce dovody? promymryv ja. Spravdi. A choete, ja skau? burknuv vin. Due prou. Ce dovody, hrymnuv profesor, uraz rozpaliujuy, ce dovody, o vy najzuchva-

liyj samozvane u cilomu Londoni! Pidlyj, uleslyvyj gazetiaryko, v jakoho naukovych zna nebie, ni poriadnosti!

Vin schopyvsia na nohy, i oi joho rozevrily, nemov u boevinoho. Cho jaka bula na-pruena chvylyna, ja vse-taky pomityv, o vin buv korotun, bo holova joho ledve siahala mohoplea. To buv Herkules, usia potuha jakoho zosereduvala u tulubi ta v mozku.

Use ce nisenitnycia! vyhuknuv vin, spyrajuy rukamy na stil i vystavliajuy naperedholovu. Vse, o ja skazav vam, ser, ystisika nisenitnycia z naukovoho pohliadu. Neve vyhadajete, o vam po syli zmahatysia zi mnoju, vam, z vaym kuriaym mozkom? Vy dumajete,o vy vsemohutni, vy nikemni perodriapy! Vam zdajesia, o, pochvalyvy koho, vy moetezvelyyty joho, a habliay zvesty zi svitu? My vsi, movliav, musymo zapobihaty vaoji lasky taukaty vaoji pidtrymky? Bo vy moete i pidperty koho, i z bahnom zmiaty. Plazuny vy neasni,znaju ja vas. Ale vy perejly meu. Vy vtratyly pouttia miry. Naduly, jak balony! Ja postavliu vasna nalene misce. Ni, ser, vy ne zibjete z nih staroho elendera. Vin e dobroho zavdas vamosu. Vin poperedav vas, peresterihav, a vy vse taky pryjly. o , ce vaa vlasna provyna. Fant,mistere Meloune. Za vas fant! Vy hraly v nebezpenu hru, i, zdajesia meni, prohraly.

Sluchajte, ser, peresterih ja, zadkujuy do dverej i vidyniajuy jich, vy, zvyajno,moete buty brutanym, koly ce vam do dui. Ta vsiomu je kraj. Vy ne majete prava obraaty mene.

Ja ne maju prava? vin povoli nablyavsia do mene, ale rangom spinyvsia j zasunuv ve-letenki ruky v kyeni svojeji korotkoji, jak u chlopyka, kurtky. Meni ne pervyna vykydatytakych, jak vy, zi svoho domu. Vy budete etvertyj y pjatyj. Try funty pjatnadcia ylingiv trafuza konoho o peresina cina za vas. Dorohuvato, ta nioho ne vdije. A teper, ser, omu b i vamne pity slidom za vaymy poperednykamy? Dumaju, ne zavadylo b, i vin znovu ruyv na mene,stupajuy na paciach, nemov tanciuryst.

Ja mih by vyskoyty v korydor i zaynyty dveri na zasuv, ale to bula b hanebna vtea. Do toho teper ue i ja poav rozpaliuvaty. Speru moja povedinka spravdi bula ne due schvana, ta pisliastikoch obraz ja vvaav ue sebe za pokryvdenoho.

Tiky bez ruk, ser. Ja ne dozvoliu cioho. Ty dyvy! Joho orni vusa nastovburyly, i v usmichnenomu roti hluzlyvo blysnuly bili

ikla. Tak ne dozvolyte, kaete? Ne kruti durnyka, profesore! huknuv ja. Na o vy nadijete? Ja vau dvisti desia

funtiv. Mjazy v mene jak zalizo. I osuboty ja hraju v rehbi v irlandkij zbirnij Londona. Ja ne ztych, jaki

U e my vin kynuvsia na mene. Dobre, o ja zazdalehi vidynyv dveri, a to vony rozleti-lysia b na druzky. My kolesom prokotylysia po korydoru, dorohoju zaepyvy jakoho sticia, iudvoch vyletily do vychodu. Mij rot buv povnyj profesorovoji borody, nai ruky pereplitalysia, naitila ino prytulyly odne do odnoho, a toj ortiv stile krutyvsia mi naych nih. ZavbalyvyjOstin rozachnuv dveri na vulyciu, i my klubkom skotylysia schodamy vnyz. Meni dovelosia

bayty o podibne u vykonanni dvoch akrobativ, ale ja dumaju, vony musyly dovho vpravliaty,pere, ni navylysia robyty takyj nomer bez tilesnych ukode. Stile zretoju rozsivsia na trisky,a my opynylysia v rivaku na vulyci. Profesor skoyv na nohy i, vidsapujuy, jak astmatyk, liutozamachav kulakamy.

Hodi z vas? prochrypiv vin. Kliatyj urvyholova! skryknuv ja, nasylu pidvodiay iz zemli.My buly v zapali i, bez sumnivu, zepylysia b znovu, jakby mene ne vyriatuvav zi skrutnoho

stanovya polismen iz zapysnykom u ruci. o tut u vas trapylo? I jak vam ne soromno? skazav polismen. To bula jedyna sluna

dumka, jaku ja pouv u Enmour-Parku. Nu, obernuvsia vin u mij bik, u im ri? Cej olovik nakynuvsia na mene, poskaryvsia ja. Vy nakynuly na nioho? zapytav polismen u profesora.Toj tiky zvodyv duch i ne vidpoviv nioho. Ce ve ne vpere, skazav polismen i suvoro pochytav holovoju. Z takoji nahody

vam dovelosia maty ymalo klopotu misia tomu. Teper vy pidbyly oko ciomu molodykovi. Budetevy pozyvaty joho, ser?

Ni, trochy povahavy, vidkazav ja, ne budu. Jak-to tak? zdyvuvavsia polismen.

Ja sam vynen. Ja navjazavsia do nioho dodomu, cho vin i popereduvav mene.Polismen zhornuv svoho zapysnyka. Spodivaju, vy bie ne dopustyte podibnych vychvatok, skazav vin, zvertajuy do pro-

fesora. A ce oho? Prochote, prochote! Ostanni slova stosuvalysia chlopcia z mjasnoji kra-mnyci, jakoji pokojivky ta dvoch-trioch rozziav, jaki ve zjurmylysia kruh nas. I, enuy poperedsebe cej malekyj natovp, polismen podavsia he.

Profesor hlianuv na mene. De u hlybyni joho oej bliaknuv nasmikuvatyj vohnyk. Chodimo v dim, movyv vin. My ne dobalakaly.Zaproennia ce brynilo dosy zlovisno, ale ja taky vvijov slidom za profesorom u budynok, a

movaznyj Ostin, schoyj na derevjanu statuju, zaynyv za namy paradni dveri.

Ledve dveri zaynylysia, jak z jidani vyletila misis elender. Maleka inoka prosto netiamyla sebe. Mov kura navproty budoha, vona stala pered svojim olovikom i zastupyla jomudorohu. Oevydno, vona bayla, jak ja kubertom vylitav z domu, ale ne pomityla, o ja pover-nuvsia.

Ty zviriuka, Dorde! skryknula inka. Ty poniveyv cioho myloho junaka.Zamis vidpovidi profesor tynuv pacem pozad sebe. O vin, cilyj i neukodenyj! Vybate, prou, ja vas ne pobayla. Zapevniaju vas, pani, o nioho prykroho zi mnoju ne stalosia. Ale vin taky postavyv vam syncia na oblyi. O, Dorde, jakyj ty brutanyj! Uve tyde

tiky j znaty, o sami skandaly! Vsi nenavydia tebe, hluzuju z tebe. Ni, terpe meni ve vvi-rvavsia. Hodi!

Brudnu bilyznu peretruuje na liudiach! hrymnuv elender. Ce ni dlia koho ne sekret! repetuvala druyna. Chiba ty ne znaje, o cila vulycia,

ba navi cilyj London Moete jty, Ostine, vy nam bie ne potribni Dumaje, usi ne hovoria protebe? De tvoja samopovaha? Ty mav by buty rektorom velykoho universytetu, i tysiai studentivanuvaly b tebe. De tvoja samopovaha, Dorde?

A jak sprava z tvojeju, moje serdeko? Ty prosto dovody mene do rozpau. Rozbijnyk zvyajnyj rozbijnyk o kym stav ty

teper. Zaspokojsia, Desi. Jakyj zapeklyj skandalist, zadyraka, a ne vychovana liudyna! Nu, dosy ue! Za ce opynysia na hanebnomu stovpi.Na moje zdyvuvannia vin nachylyvsia, pidniav druynu vhoru j posadovyv na vysokyj posta-

ment z ornoho marmuru, o stojav v odnomu z kutkiv peredpokoju. Buv vin futiv na sim zavvykyi takyj vuzekyj, o bidna inka ledve-ledve tam trymalasia, ob ne vpasty. Jiji oblyia skryvy-losia z pereliaku, vona konvusijno pochytuvala nohamy j vyprostala spynu, ob utrymatysia, dyvovynioji kartyny meni nikoly ne dovodylo bayty.

Znimy mene! malo ne plakala bidolana hospodynia. Skay: prou. Ty zviriuka, Dorde! Zaraz e spusty mene vnyz! Chodimo do kabinetu, mistere Meloune. Spravdi, ser poav ja, hlianuvy na profesorovu druynu. Teper ue j mister Meloun klopoesia za tebe, Desi. Nu-bo, skay: Prou, i myttiu bu-

de unyzu! A, zviriuka ty! Nu, prou, prou.Profesor zniav jiji tak lehko, nae to bula kanarka. Treba anuvaty, moja liuba. Mister Meloun urnalist. Vin napye pro ce vse zavtra v

svojij myravij gazetci ta e prymirnykiv iz dvadcia specino rozprodas naym susidam. Ne-zvyajni pryhody sered verchiv hromadianstva ty bo pidneslasia a do verchu, jak sydila napjedestali. A potim bude e pidzaholovok: Epizod z yttia udernakoho podruia. Vin e, cejmister Meloun, straenno liuby porpaty u hriaziuci ta erty rizne padlo, jak i reta joho bratiji:Porcus ex grege diaboli svynia z eredy dyjavokoji. y ne tak, mistere Meloune?

A vy j spravdi nesterpni, zapano vidpoviv ja.Profesor usmichnuvsia i vklonyvsia. Stvoriujesia, ja bau, cila koalicija, prohrymotiv vin, zyrkajuy to na mene, to na

druynu, j vypynajuy svoji mohutni hrudy. Raptom vin zminyv ton: Vybate za ci nevymueni

chatni rozvahy, mistere Meloune. Ja poklykav vas nazad u dim zovsim ne na te, ob vy staly ua-snykom naych malekych rodynnych artiv. Nu, ey zvidsy, inoko, i ne sersia. Vin poklavsvoje lapye jij na plee. Ty mala raciju v usiomu, o kazala. Jakby ja zavdy sluchav tebe, zmene vyjly b krai liudy, ale todi ja ne buv by Dord Edvard elender. Kraych liudej a kyy,moja holuboko, a elender odyn. Zatiam ce sobi dobre. I profesor nespodivano pociluvavdruynu, ym zbenteyv mene kudy bie, ni svojimy poperednimy vybrykamy. Prou, mistereMeloune, hostynno zvernuvsia vin do mene. Siudy prou, ser.

My vvijly do kimnaty, jaku takym halaslyvym ynom zalyyly desia chvylyn tomu. Profesorstaranno pryynyv dveri, pokazav meni na krislo j pidsunuv pid samyj nis korobku z sygaramy.

Spravni San-Chuan-Kolorado, vidrekomenduvav vin. Dlia takych zbudlyvych liu-dej, jak vy, narkotyky due korysna ri. Hospody, ta ne kusajte jiji! Nadrite, i nadrite ano-blyvo. A teper vidchylisia nazad i uvano sluchajte te, o ja zvoliu vam kazaty. Jako vam zama-nesia zrobyty jake zauvaennia vidkladi joho do slunioho asu.

Per za vse odo vaoho povernennia do moho budynku pislia cilkom zasluenoho vyhnan-nia, vin vypnuv napered borodu j zaderykuvato hlianuv na mene, nemov zaproujuy zape-reyty jomu. A povernulysia vy siudy pislia vaoho, jak ja ve skazav, cilkom zasluenoho vyh-nannia erez vidpovi, jaku vy daly ciomu pryepi-polismenovi. Meni zdalosia, v nij buv natiak napevnu poriadnis, jakoji ja ne zvyk bayty u predstavnykiv vaoho fachu. Vyznavy sebe za vyn-noho, vy vyjavyly dejaku rozumovu nezalenis i yroi pohliadiv, o j prytiahlo do sebe mojuprychynu uvahu. Riznovyd porody liudkoji, do jakoji vy majete neastia naleaty, zavdy buvpoza mojim rozumovym obrijem. A vai slova nespodivano pidnesly vas vye, do rivnia mojejiuvahy. Vy zacikavyly mene. O iz cych pryyn ja j zaprosyv vas do sebe, poklavy poznajomytysiaz vamy blye. Popil ja poprou struuvaty v japonku popinyku, jaka stoji na bambukovomustolyku livoru od vas.

Ciu koroteku promovu vin vyholosyv, vidrubujuy kone slovo, mov lektor pered audytori-jeju. Obernuvy oblyiam prosto do mene, vin sydiv na svojemu obertovomu krisli, vidchylyvyholovu nazad, nastovburyvy, jak velyka aba, i prymruyvy trochy znevalyvo poviky. Potimraptom povernuvsia do mene bokom, erez o meni bulo vydno lye joho ervone vucho ta sku-jovdene volossia. Vin stav dlubaty u stosach paperu na stoli, vydyma ri, ukajuy oho. Naretija pobayv u nioho v rukach o schoe na poarpanyj staryj abom dlia maliunkiv.

Ja zbyrajusia rozpovisty vam deo pro Pivdennu Ameryku, poav elender, znovudyvliay na mene. Tiky due prou ani odnoho zauvaennia. Nasampered vam treba usvi-domyty: vse te, o ja rozpovidatymu, vy bez moho specinoho dozvolu ne matymete prava. pere-kazuvaty nide j nikomu. A cioho dozvolu, oskiky ja sobi ujavliaju. Vy nikoly ne distanete. Zrozu-milo?

Ale ce zanadto suvori umovy, zaprotestuvav ja. Ade pravdyvyj zvitelender poklav abom nazad na stil. V takomu razi buvajte zdorovi. Baaju vam usioho najkraoho. Ni, ni! skryknuv ja. Ja zhodnyj na vsi umovy. U mene nema vyboru. Taky nema. o , todi ja obiciaju. Slovo esti? Slovo esti.Vin zmiriav mene zuchvalym i spovnenym nedoviry pohliadom. A zvidky ja znaju, jaka vona u vas, ta es? Nu, ser, ne strymavsia ja, ce ve zanadto! Ja e nikomu v ytti ne dozvoliav tak

obraaty sebe.Cej vybuch oburennia, zdajesia, bie zacikavyv, ani vrazyv joho. Kruhloholovyj typ, proburav vin. Brachicefal, siri oi, orne volossia z oznakamy

nehrojida. Vy ket, ja hadaju? Ja irlande, ser. Irlande? Korinnyj? Tak, ser.

Todi vse jasno. Ote vvaajte: vy daly meni slovo esti, o ne zradyte mojeji do vas do-virlyvosti. Muu poperedyty, o dovirlyvis cia daleko ne nevyerpna. Ale cho by tam jak, a tinevelyki vidomosti, o jich ja udiliu vam, stanovytymu dlia vas pevnyj interes. Per za vse, vy,napevne, znajete, o dva roky tomu ja vidbuv podoro do Pivdennoji Ameryky. Podoro, jaka vistoriji nauky uvijde do zolotoho jiji fondu. Metoju cijeji podoroi bulo pereviryty dejaki tverden-nia Volesa ta Bejtsa. A ce mona bulo zrobyty lye v tych samych umovach, v jakych provedeno jperi spostereennia. Jakby moja expedycija i ne mala yrych naslidkiv, to j todi ve vona cilkomiz naukovoho pohliadu vypravdala b sebe, ale te, o ja pobayv tam, dalo zovsim novyj i sviyjmateril dlia nauky.

Vy, pevno, znajete cho za naoji napivkuturnoji doby vy, mabu, cioho ne znajete, odejaki miscevosti v basejni Amazonky doslideno lye astkovo i o cia rika maje yslenni pry-toky, bahato z jakych e ne naneseno navi na karty. Ja chotiv odvidaty ci maloznani kraji ta vy-vyty jichniu faunu, ob zdobuty materil dlia kikoch rozdiliv velykoji monumentanoji praci vhaluzi zoologiji, jaka, spodivajusia, vypravdaje moje zemne isnuvannia. Zakinyvy ciu svoju ro-botu j povertajuy-ue nazad, ja vypadkovo spynyvsia na ni u malekomu indinkomu selyikolo samoho hyrla odnijeji z prytok Amazonky; de same cia prytoka i jaka jiji nazva cioho ja neskau. Tamteni tubici nalea do plemeni kukama. To due pryjaznyj, ale napivzvyrodnilyj narod,rozumovi zdibnosti jakoho navriad y perevyuju zdibnosti peresinoho londoncia. e koly javybyravsia v expedyciju i jov proty vody, meni poastylo vylikuvaty dekoho z cych indinciv ivzahali vrazyty jich svojeju osoboju, tym-to ne dyvno bulo, o vony revno ekaly moho povernen-nia. Z jichnioji estykuliaciji ja zrozumiv, o chto potrebuje mojeji medynoji dopomohy, to ra-zom iz jichnim vatakom piov do odnijeji v chalup. Vvijovy tudy, ja pobayv, o pacijent, dojakoho mene klykaly, tiky-no pomer. Na mij podyv, to vyjavyvsia ne indine, a bilyj spravniabila liudyna z jasnym volossiam i dejakymy oznakamy abinosa. Odiahnenyj v jake drantia, vinmav straenno vysnaenyj vyhliad, i vse tilo joho svidylo pro tryvali stradannia. Skiky ja mihzrozumity z rozpovidi tubiciv, vin buv dlia nych zovsim uyj i pryjov u jichnie selye z lisovojichai vkraj znemoenyj.

U holovach nebiyka leala joho dorona torba, i ja uvano perehlianuv jiji vmist. Najarlyku, prykriplenomu vseredyni, bulo napysano imja pomerloho: Mepl-Vajt, Lejk-aveniu, De-trojt, tat Miihan. Pered cym imjam ja zavdy ochoe skynu kapeliucha. Ne bude perebien-niam, o koly moji zasluhy vyznaju, vono stojatyme poriad z mojim. Rei v torbi vkazuvaly na te,o vin buv chudonyk ta poet, i podorouvav, ukajuy novych vrae. Ja ne maju sebe za fa-chivcia v cych spravach, ale, na moju dumku, viri, o jich ja znajov u torbi, ne due buly vpravni.V torbi lealo tako kika takych sobi eskiziv z krajevydamy riky, skryka z farbamy, skryka zkoliorovoju krejdoju, para penzliv, ocia vyhnuta kistka, o ley na ornynyci, tom Bextera Mu-chy ta metelyky, deevyj revover i kika patroniv. Z ubrannia tam ne bulo nioho, moe, vinzahubyv joho, podoroujuy, abo j vzahali ne mav. Oce j use, o znajlosia v torbi toho man-drivnoho predstavnyka amerykankoji bohemy.

Ja ve obernuvsia vidchodyty, koly v oko meni vpalo, o z kyeni joho poarpanoji kurtkyo styry. To buv abom dlia maliunkiv u takomu samomu vyhliadi, jakyj vin maje j dosi. Mouvas zapevnyty, o do cijeji relikviji, jaka tak aslyvo potrapyla meni do ruk, ja stavliusia z nemenoju poanoju, ni do peroho vydannia tvoriv expira. Teper ja vruaju cej abom vam: vimijoho j perehliate storinka za storinkoju.

elender zapalyv sygaru, vidchylyvsia na spynku krisla i svojim liutym uyplyvym pohlia-dom stav steyty, jake vraennia spravliaju na mene ci maliunky.

Ja rozhornuv abom, spodivajuy znajty v niomu o nezvyajne, cho ja j sam ne ujavliav,o same. Na perij storinci mene spitkalo rozaruvannia, bo tam buv lye portret jakoho hladunav dvobortnij kurtci, pidpysanyj Dimmi Kolver na potovomu paroplavi. Dali jla cila nyzkanaerkiv z indinkoho yttia. e dali ja nadybav portret veseloho tilystoho sviaenyka v krysla-tomu bryli j due suchorliavoho evropejcia, o sydiv navproty nioho, a pidpys pid maliunkom buvtakyj: Snidanok z fra Kristofero v Rozari. Na podaych kikoch arkuach buly obrysy inok iditej, a potim e ymalo maliunkiv riznych tvaryn z takymy pojasnenniamy, jak-ot: Lamantyn na

pianij kosi, erepachy ta jichni jajcia, ornyj ahuti pid mirtovoju pamoju ostannia tva-ryna nahaduvala velyeznu svyniu i nareti ja znajov dvi storinky, de buly eskizy dovhonosych,brydkych na vyhliad jaeriv. Nijakoho interesu vony v mene ne vyklykaly, o ja vidverto j skazavprofesorovi.

Ce, pevno, prostisiki sobi krokodyly? Aligatory! Aligatory! Chiba u Pivdennij Ameryci vodiasia krokodyly? Riznycia mi

nymy poliahaje Ja maju na uvazi, o tut nema nioho osoblyvoho, nioho takoho, o vypravdalo b vai

slova.Profesor poblalyvo posmichnuvsia. Perehorni e storinku.Ale j nastupna storinka ne mistyla nioho nadzvyajnoho. To buv navydku namaliovanyj

farbamy eskiz na cilu storinku, jakyj krajevyd taki maliunky roblia chudonyky z natury, obskorystatysia z nych pry daij rozrobci temy. Na peredniomu plani bula vkryta zlydennoju jasno-zelenoju roslynnistiu dolyna, o, spadysto jduy vhoru, zakinuvala linijeju temno-ervonych,smuhastych, schoych na bazatovi, ske. Vdalyni ci skeli pidnosylysia uhoru sucinoju kamjanojustinoju. Obi stiny odyncem stojala piramidanoji formy krua z rozlohym derevom na veryni javno vidokremlena vid osnovnoho chrebta. Nad usim cym siajalo blakytne tropine nebo. Ver-chivja ervonych ske bulo otoroene vuzekoju zelenoju smukoju. Na nastupnij storinci buv tojsamyj akvarenyj pejza, tiky namaliovanyj zblyka, erez o vsi detali na niomu prostupaly vy-raznie.

Nu? spytav profesor. Bezpereno, ce due oryginana formacija, zauvayv ja, ale ja ne dosy rozumijusia

na geologiji, ob skazaty, y j spravdi vona taka ve nezvyajna. Nezvyajna! povtoryv elender. Ta vona unikana! Ce o nejmovirne! Nichto na

zemli j ne ujavliav, o take moe buty. Podyvisia teper dali.Ja perehornuv storinku j a skryknuv z podyvu. Tam buv maliunok najudernakioji tva-

ryny, jaku meni bu-koly dovodylo bayty. He mov toj pryvyd, jakyj moe vvyaty chiba kurceviopiju y boevinomu. Ujavi sobi holovu jak u ptacha, tulub nae v rozbuchloji jairky, dovele-znyj chvist, ukrytyj hostrymy koliukamy, a na horbuvatij spyni vysoki zubasti toroky, oskydalysia na ereh pivniaych hrebeniv, roztaovanych odyn za odnym. Pered cym stvorinniamstojav jakyj nedoladnyj oloviok-nedorostok.

Nu, i o vy pro ce dumajete? vyhuknuv profesor, potyrajuy ruky z vyhliadom pere-mocia.

Ce jaka potvora, jake udovyko. Ale oho b to chudonyk stav maliuvaty taku tvarynu? Mabu, chynuv zabahato dynu. A kraoho pojasnennia vy ne hodni zaproponuvaty? Dobre, a jak e vy ce pojasniujete, ser? Ta tiky tak: oevydno, cia tvaryna reano isnuje, jiji namaliovano z natury.Ja ne zasmijavsia tiky tomu, o vasno pryhadav, jak my kolesom kotylysia vzdov kory-

dora. Bezpereno, bezpereno, pidtverdyv ja dohidlyvym tonom, jakym, buva, zaspokojuju

durnyka. Choa, muu pryznaty, mene straenno dyvuje ocia manisika liudka posta. Jakbyto buv indine, mona bulo b vbaaty v ciomu dokaz toho, o v Ameryci yve plemja pigmejiv,ale vin, zdajesia, evropeje, bo na niomu korkovyj olom.

Profesor furknuv, nemov rozliuenyj bizon. Vy taky perechodyte vsiaki mei! skazav vin. Ja nikoly ne poviryv by, o molyva

taka mira tuposti. o u vas progresyvnyj parali? Atrofija mozku? Dyvovyno!Profesoriv spalach buv takyj bezhluzdyj, o koda bulo vytraaty energiju, oburiujuy na

nioho: todi dovelosia b serdyty uve as. Ja obmeyvsia tym, o stomleno vsmichnuvsia. Mene vrazyv takyj malyj zrist cioho olovika, pojasnyv ja.

Dyvisia siudy, vin nachylyvsia vpered i tynuv svojim volochatym i tovstym, jak so-syska, pacem u maliunok. Bayte ociu roslynu pozad zviryny? Vy, pevno, podumaly, o cekubaba y briuseka kapusta, he ? Nu, to ce slonova pama, jaka asom vypynajesia vhoruna pjatdesiat abo istdesiat futiv. Chiba vy ne rozumijete, o liudynu prymieno tut z pevnojumetoju? Ne mih e chudonyk u dijsnosti stojaty pered takoju tvariukoju j maliuvaty jiji. Vin na-maliuvav sebe poru iz neju, ob daty ujavlennia pro mastab. Na zrist vin buv, skaimo, futiv pjaz chvostykom. Pama, ote, raziv u desia vya za nioho.

Boe mylyj! a zojknuv ja. Tak vy hadajete, o cia tvariuka Ta ni, vona ne vmi-stylasia b navi u ariphkrokomu vokzali

Mona ne perebiujuy skazaty, o ce ekzempliar dosy znanoho rozmiru, liubja-zno pohodyvsia profesor.

Ale, promovyv ja, ne mona na pidstavi odnoho-jedynoho maliunka vidkydaty heuve dosvid liudstva. Perehornuvy abom do kipcia, ja perekonavsia, o reta storinok u niomubula poronia. Na pidstavi naerku jakoho mandrivnoho chudonyka-amerykancia, o maliu-vav, molyvo, pid vplyvom hayu, abo v napadi propasnyci, a moe, prosto na dohodu svojij chvo-roblyvij ujavi. Buvy liudynoju nauky, vy ne moete obstojuvaty takoji pozyciji.

Zamis vidpovidi profesor uziav z polyci jaku knyku. Ce blyskua monografija moho obdarovanoho druha Reja Lankastera, skazav vin. I

v nij je iliustracija, o povynna zacikavyty vas. O vona. Pidpys takyj: Imovirnyj vyhliad jurkohodynozavra-stehozavra. Zadnia noha. Joho vdvii perevyuje zrist dorosloji liudyny. Nu, o vyna ce skaete?

Vin peredav meni rozhornenu knyku. Ja hlianuv na maliunok i zdryhnuvsia. Mi eskizomnevidomoho chudonyka j rekonstrujovanoju teoretyno tvarynoju z davno vidmerloho svitu bularaziua schois.

Ce j spravdi nezvyajno! vychopylo u mene. Ale vas vono vse-taky ne perekonuje? Molyvo, ce prosto vypadkovyj zbih, a moe, va amerykane bayv de taku iliustraciju,

i vona zasila v joho pamjati. Take trapliajesia, koly liudyna mary. Nechaj i tak, mylostyvo pohodyvsia profesor, oblymo na razi maliunky. Teper ja

poprou vas hlianuty na ce, i vin prostiah meni kistku, jaku znajov todi v torbi pokijnyka. Kistkata, diujmiv is zavdovky, bula hruba za mij velykyj pale, i na odnomu z kinciv jiji zalyyvsiavysochlyj chria.

Jakij z vidomych vam tvaryn naley cia kistka? spytav profesor.Ja uvano ohlianuv jiji z usich bokiv, sylkujuy pryhadaty okruyny svojich napivzabutych

zna. Ce, mabu, kliuycia liudyny, tiky due rosliavoji.Mij spivbesidnyk znevalyvo machnuv rukoju. U liudyny kliuycia kryva. A cia kistka zovsim rivneka. Na poverchni jiji, jak bayte, o-

lobok, v jakomu, oevydno, leav micnyj suchoylok; na kliuyci cioho nemaje. Todi, muu pryznaty, ja ne znaju, o vono take. Vam nema oho soromyty svoho neuctva, bo, ja pevnyj, oden iz zoologiv Pivdennoho

Kensingtonu ne mih by vyznayty, o ce za kistka. Z koroboky vid piliu vin vytiah malekukistoku, jak horoynka zavbiky. Skiky ja mou sudyty, ocia liudka kistka totona z tijeju,o u vas v rukach. Teper vy majete dejake ujavlennia pro rozmiry tvaryny. A zalyok suchoylkasvidy pro te, o vona neodavno e yla, tobto ce ne vykopna istota. o vy na ce skaete?

Ja hadaju, o slonVin skryvyvsia, nemov ja zavdav jomu boliu. Hodi! Hodi! Ne zhadujte pro sloniv u Pivdennij Ameryci. Navi u suasnij poatkovij

koli Nu, todi ce kistka jakoji inoji velykoji pivdennoamerykankoji tvaryny, tapira, napry-

klad. Vy moete poviryty meni, junae, o ja dosy dobre obiznanyj z osnovamy moho fachu.

Oto, zapevniaju vas: cia kistka ne naley ni tapirovi, ni bu-jakij inij vidomij zoologam istoti.

Vona naley due velykij, due synij i, pravdopodibno, due liutij tvaryni, o yve de na zemnijkuli, ale dosi nevidoma nauci. Ja j teper e ne perekonav vas?

Zate vy due zacikavyly mene. Todi sprava z vamy ne zovsim beznadijna. Ja viduvaju, o u vas evrije de iskra ro-

zumu, sprobujmo rozdmuchaty jiji. Zalymo pomerloho amerykancia i vernimo do mojeji roz-povidi. Vy, jasna ri, zdohadujete, o ja ne mih pokynuty Amazonky, ne sprobuvavy doslidytyciu problemu hlybe. Dejaki vkazivky na liach, zvidky jov toj chudonyk, u mene buly. Ta ja mihby zadovonyty i samymy indinkymy legendamy, bo utky pro jakyj dyvovynyj kraj poyrenisered usich nadrikovych plemen. Vy, zvyajno, uvaly pro Kurupuri?

Ni, ne uv. Kurupuri ce, jak vvaaju indinci, duchy lisiv, strani j liuti, i jich, kau vony, treba

unykaty. Nichto ne znaje, jak vony vyhliadaju abo ym yvliasia, ale na mekanciv basejnu Ama-zonky same jichnie imja nahaniaje ach. Razom z tym, usi tubici jak odyn skau vam, v jakomunapriami yvu Kurupuri. O iz tych samych mis i pryjov ocej amerykane. Tam i slid ukaty cychstrachovy. Moje zavdannia poliahalo v tomu, ob zjasuvaty, o vono take.

I o vy zrobyly?Mij lehkovanyj nastrij ue mynuv. Cej kremeznyj profesor zumiv zbudyty poanu do sebe i

pryvernuty moju uvahu. Meni poastylo pereboroty sprotyv tubiciv vony bojasia navi zhaduvaty pro Kuru-

puri i, za dopomohoju pidleuva, podarunkiv i (nide pravdy dity!) pohroz ja umovyv dvoch iznych pity providnykamy do mene. Pislia bahatioch pryhod, za nych ja ne stanu rozvodyty,projovy ymalu vidsta jaku same, ja promovu i v napriami, jakoho ja ne zaznaatymu, mynareti dobuly do miscevosti, de nichto e ne buvav, jakoji nichto nikoly ne opysuvav, za vyniat-kom moho beztalannoho poperednyka. Teper, bu laska, pohliate o na ce.

Vin peredav meni fotokartku serednioho rozmiru. Nezadovina jakis cijeji fotografiji pojasniujesia tym, skazav vin, o koly my spu-

skalysia rikoju, oven perekynuvsia, i skryka z neprojavlenymy negatyvamy zlamalasia. Vtratybuly nepopravni maje vsi negatyvy zahynuly; ce odyn z nebahatioch, jaki poastylo poastyvriatuvaty. Spodivaju, vy ve poviryte mojemu pojasnenniu. Podejkuju pro jaku fasyfikaciju,ale ja ne maju zaraz ochoty sprostovuvaty ci vyhadky.

Fotokartka i spravdi bula due zbliakla. Suvoryj krytyk vino mih by vytlumayty jiji zmist nasvij lad. Na mianij poverchni vydno bulo jakyj siruvatyj krajevyd, a vdyvyvy pynie, ja po-bayv, o to dovhyj i due vysokyj kria, schoyj na velyeznyj vodospad, koly na nioho dyvytysiazdalia. Na peromu plani slala poloysta rivnyna, porosla derevamy.

Ce, meni zdajesia, ta sama miscevis, jaku namaliovano v abomi, skazav ja. Same tak i je, vidpoviv profesor. Ja znajov tam slidy taboru amerykancia. A teper

pohliate osiudy.To buv toj-taky krajevyd, tiky zniatyj ue zblyka, ale fotokartka bula zovsim blida. A vtim,

ja vyrazno rozhlediv na nij uvinanu derevom kruu, o stojala ostoro vid kriaa. Teper u mene ve nemaje odnoho sumnivu, skazav ja. Ce ve pevnyj postup, zauvayv elender. My posuvajemo napered, y ne pravda?

Hliate-no na verynu cijeji samotnioji skeli. Vy tam nioho ne pomiajete? Zdorovezne derevo. A na derevi? Jakyj velykyj ptach. Vin podav meni lupu. Tak, pidtverdyv ja, hlianuvy kri sklo, na derevi sydy velykyj ptach, i v nioho, zda-

jesia, due dovhyj dziob. Ja skazav by, o ce pelikan. Zorom vy, ja bau, ne moete pochvalyty, zaznayv profesor. Ce ne pelikan i vzahali

ne ptach. Vam, molyvo, cikavo bude diznatysia, o ja pidstrelyv ciu istotu. I ce buv jedynyj ne-zaperenyj dokaz vidkryttiv, jakyj ja mav zmohu pryvezty z soboju.

Tak vin je u vas? Nareti my dijly do oho nesprostovno pevnoho. Vin buv u mene, ale, na lycho, zahynuv razom z usim inym, koly perekynuvsia mij oven

i zahynuly moji fotografiji. Ja schopyvsia za ciu svoju zdoby, odnak jiji zatiahlo u vyr, i v rukach u

mene lyylasia tiky astka kryla. Koly mene vykynulo na bereh, ja buv neprytomnyj, ale mizer-noho zalyku svoho skarbu tak i ne vypustyv. O vin pered vamy.

Profesor vytiah iz uchliady jaku ri, o, na mij pohliad, skydalasia na verchnij kraj krylavelyeznoho kaana. To bula kryva kistka onajmene v dva futy zavdovky, i z neji zvysav klapoperetynastoji tkanyny.

Veletenkyj kaan, vyslovyv ja dumku. Nioho podibnoho, z dokorom u holosi vidpoviv profesor. Meni, o vychovuvavsia

r uve as yv u naukovomu otoenni, prosto dyvno, do oho malo obiznani u nas z najlementar-niymy pryncypamy zoologiji. Neve vy ne znajete elementarnych faktiv z porivnianoji anato-miji, o krylo ptacha ce, po suti, peredpliia, a krylo kaana skladajesia z trioch paciv, jakimaju litani peretynky mi soboju? V danomu razi, kistka, bezsumnivno, ne peredpliia, i vy samibayte, o na nij tiky odna peretynka. Ote, cia kistka ne moe naleaty kaanovi. Nu, a jakoce ne ptach i ne kaan o vono todi?

Moji nevelyki zapasy znannia ve vsi vyerpalysia. Jij-Bohu, ne znaju, ziznavsia ja.elender znovu rozhornuv knyhu Lankastera, o na neji ve ranie posylavsia. O, pokazav vin na maliunok jakoho nadzvyajnoho letiuoho strachovya. u-

dovyj obraz dymorfodona, abo pterodaktylia letiuoho jaera jurkoho peridu. Na nastupnij

storinci schema, na jakij pojasniujesia mechanizm ruchiv joho kryla. Porivniajte jiji, bu laska,z tym zrazkom, o u vas v rukach.

Mene obsypalo morozom, jak ja hlianuv na tu schemu. Ja buv perekonanyj ostatono. Dliasumnivu ve ne lyylosia miscia. Dokazy buly raziui. Maliunok, fotografiji, profesorova rozpovi,a teper e cia kistka vse zrobylosia cilkom jasnym.

Ja tak i skazav, i vyslovyv svoji pouttia vemy zachopleno, bo profesor taky hidnyj buv po-chvaly.

elender vidkynuvsia na spynku krisla, zapliuyv oi i, uleenyj, poblalyvovsmichnuvsia.

Ce najnezvyajnia v sviti ri, pro jaku meni bu-koly dovodylosia uty! skryknuv ja ztakym zapalom, o bie lyy urnalistovi, ni uenomu. Ce o grandizne! Vy Kolumbnauky, jakyj vidkryv utraenyj svit. Ja straenno koduju, o odyn as dozvolyv sobi sumnivatysiav istynnosti vaych vidkryttiv. Vse ce zdavalosia takym nejmovirnym! A teper peredi mnoju naonidokazy, i vony perekonaju konoho..

Profesor a murkotiv vid zadovolennia. I o vy vynyly dali, ser? Nadijla doova pora roku, mistere Meloune, a zapasy chariv u mene vyerpalysia. Ja

doslidyv pidstupy do toho veletenkoho pasma hir, ale vybraty tudy meni ne poastylo. Pirami-dana skelia, z jakoji ja zbyv pterodaktylia, vyjavylasia prystupnioju. Ja trochy apinist, to spro-mihsia vybraty pryblyzno do polovyny jiji, zvidky ve mona bulo rozdyvyty plato na verchivjikriaa. Vono velyezne, tiahnesia daleko na zachid i na schid; ne bulo vydno kincia-kraju hustozaroslomu beskettiu. Bilia pidniia kriaa miscevis bolotysta; tam u chaach syla hadiuk i ko-mach, i vzahali spravnie prystanye propasnyci. Vse ce pravy za pryrodnyj zachyst tijejidyvovynoji krajiny.

I vy ne bayly tam odnych oznak yttia? Ni, ser, ne bayv. Ale protiahom toho asu, koly my stojaly taborom kolo pidniia ske,

nam ne raz bulo uty zhory jaki dyvni zvuky. A ta tvaryna, o jiji namaliuvav amerykane? Jak vy pojasniujete sobi pochodennia joho

maliunka?.. Treba hadaty, o vin jako dobuvsia na verchivja hirkoho kriaa j tam jiji pobayv. Ta-

kym ynom, mona zrobyty vysnovok, o liach nahoru isnuje. My tako znajemo, o liach cejdue vakyj, bo inake ti tvaryny zijly b unyz i rozselylysia po navkolynich zemliach. o-o, ace bezpereno.

A jak opynylysia vony na plato? Dumaju, na ce pytannia ne due vako vidpovisty, skazav profesor. Tut moe buty

lye odne pojasnennia. Vy, pevno, uly, o Pivdenna Ameryka kontynent hranitnyj. Na odnij zdilianok jiji poverchni u due davniu dobu vnaslidok potunoho vulkaninoho procesu plasty ze-mli raptovo pidnialysia. Tamteni skeli, nahadaju, bazatovi, tobto vulkaninoho pochodennia.Plou zavbiky, mabu, z nae grafstvo Sassex, vyperlo vhoru razom z usim yvym na nij, izavdiaky svojim strimkym bokam, jakym ne strane bulo nijake vyvitriuvannia, cia terytorija vido-kremylasia vid navkolynioho svitu. Jaki buly naslidky cioho? Zvyajni zakony pryrody tam pe-restaly dijaty. Obstavyny, o v reti svitu zumovyly borobu za isnuvannia, tut znykly abo grun-tovno zminylysia. Tvaryny, jaki deinde vymerly, tut vyyly. Jak vy znajete, pterodakty i stehozavr tvaryny jurkoho peridu, a ote, isnuvaly straenno davno i zberehlysia tam tiky erez jakivyniatkovi umovy.

Vai svidennia dostatnio perekonlyvi, i vam lyajesia tiky vyklasty jich u vidpovidnychnaukovych zakladach.

Tak u prostoti svoho sercia dumav buv i ja, z hirkotoju v holosi promovyv profesor. Ale mou skazaty vam lye odne vyjlo ne tak: slova moji povsiudy zustrily z nedovirjam, vykly-kanym poasty duristiu, poasty zazdristiu. A v mene ne taka vdaa, ser, ob zapobihaty lasky ukoho-nebu ta pidpyraty faktamy svoji tverdennia pislia toho, jak liudy piddaly jich sumnivu. Po-bayvy, o meni ne viria, ja vyriyv ne pokazuvaty nikomu j tych reovych dokaziv, jaki v mene

buly. Ja znenavydiv samu ciu temu i perechotiv uzahali pro ce rozmovliaty. Koly mij spokij poruu-ju taki, jak ot vy, ser, kotrych prosto znievja cikavy usiaka dyvovya, ja a netiamliusia i ne moustrymuvaty sebe. Ja, muu vyznaty, dosy zapanyj z pryrody, a koly mene rozdratuju, prosto a-leniju. Ta vy, bojusia, maly ve nahodu perekonaty u ciomu.

Ja ne vidpoviv nioho i tiky movky poter sobi pidbyte oko. Druyna asto dorikaje meni, o ja takyj nestrymanyj, ale ja hadaju, o kona poriadna

liudyna na mojemu misci povodylasia b tak samo. Prote siohodni vveeri ja vyriyv daty dobryjpryklad vytrymanosti ta kontroliu nad samym soboju. Moete j vy buty svidkom cijeji povanojipodiji, vin podav meni zaproennia. Jak bayte, mister Persiva Voldron, dosy vidomyj pry-rodoznave, siohodni o vomij trydcia veora vyholosy u zali Zoologinoho instytutu lekciju natemu: Svidennia tysiaori. Mene zaproeno do prezydiji tiky dlia toho, ob ja vyslovyv po-diaku lektorovi. A ja pry cij nahodi sprobuju jakomoha delikatnie j taktovnie zrobyty kika zau-vae, o povynni zacikavyty audytoriju. Molyvo, chto-nebu zaadaje navi dodatkovych poja-sne. Superelyvych pyta ja, zvisno, ne torkatymu, a skau lye kika dumok, v jakych bude na-tiak na isnuvannia hlybych problem. Ja trymatymu sebe v rukach. Podyvymo, y ne vdassia vtakyj sposib dijty kraych naslidkiv.

Ote, mona j meni pobuvaty na cij lekciji? chutko pospytav ja. Zvyajno, mona! serdenym tonom vidpoviv elender. Profesor umiv aruvaty

svojimy slovamy ne mene, jak i vidtovchuvaty nestrymanistiu. Mylo bulo dyvyty, koly vin pry-jazno vsmichavsia: oky joho mi prymruenymy oyma j dovhoju ornoju borodoju rozduvalytodi, jak dva ervoni jabluka.

Navi neodminno prychote. Meni bude pryjemno znaty, o v zali u mene je cho odynspinyk, nechaj navi takyj bezporadnyj i netiamuyj u naukovych pytanniach, jak vy. Publikytam, ja dumaju, bude bahato, bo Voldron, darma, o vin ystyj arlatan, maje velyku populiarnis.Nu, mistere Meloune, ja viddav vam znano bie asu, ni zbyravsia. Odna osoba ne maje pravamonopolizuvaty dlia sebe te, o naley cilomu svitovi. Budu radyj bayty vav siohodni vveeri nalekciji. Tym asom, jak vy, spodivajusia, rozumijete, materil, o ja vam dav, ni v jakomu razi nepovynen buty vykorystanyj dlia publiky.

Ale Makardl mij redaktor viddilu novyn zachoe znaty, jak ja vykonav joho doruen-nia.

Skai jomu, o choete. Mi inym, moete natiaknuty, o koly vin pryle do mene ekoho, ja prymuenyj budu zavitaty do nioho osobysto i to z nahajem u ruci. Ta cho by tam jak, avy vidpovidatymete, koly o-nebu zjavysia v presi. Due dobre! Oto o piv na devjatu v zaliZoologinoho instytutu.

Provivy mene do dverej, vin pomachav meni na proannia rukoju. Vostannie promajnulyperedi mnoju joho rumjani oky, kueriava orna boroda j zaderykuvati oi, i ja vyjov z kimnaty.

y to okovanyj fizyno tym, jak mene zustriv buv profesor elender, y to zbudenyj emo-cijno rozmovoju z nym, jaka stalasia pislia toho, ja, opynyvy v Enmour-parku sam, pouvav sebe,jak urnalist, deo rozhublenym. Holova u mene namoroyla, ale vse-taky meni ne davala spo-koju dumka pro te, o elender kazav taky pravdu, o vidkryttia joho maje velyezne znaenniai o naa rozmova, jakby vin dozvolyv opryliudnyty jiji, nejmovirno zbiyla b tyra Gazety.

Na rozi dvoch vuly stojav keb, ja skoyv u nioho j pojichav do redakciji. Makardl, jakzvyajno, buv na svojemu postu.

Nu? zapytlyvo protiah vin. Jak spravy? Mona podumaty, o vy prosto z polia bojusiudy zjavylysia, junae. Vin, ja bau, ve zavdav vam osu.

Tak, speru v nas bulo maleke neporozuminnia. Takyj vin typ. Ale vy jako porozumilysia z nym? Zhodom vin trochy ocholov, i my pobalakaly cilkom pryjazno. opravda, ja vid nioho

nioho tak i ne domihsia, tobto takoho, o mona bulo b oholosyty drukom. Ja. ne zovsim zhoden z vamy. Vin e pidbyv vam oko chiba ce ne materil dlia publika-

ciji? My yvemo ne za doby teroru, mistere Meloune. Treba kine kincem pryborkaty cioho sub-jekta. Zavtra ja napyu taku stattiu, o jomu a u nosi zakruty. Rozkai lye meni vse do-kladno, i ja joho zatavruju jak ostannioho projdysvita. Profesor Miunchhauzen jak vam po-dobajesia takyj zaholovok? Abo Novyj ser Don Mandevi voskreslyj Kalistro my zhada-jemo vsich brechuniv ta durysvitiv, vidomych z istoriji. Ja vyvedu joho na ystu vodu.

Ja ne robyv by cioho, ser. omu b to? Bo vin nijakyj ne oukane. o? vyhuknuv Makardl. Neve vy choete skazaty, o viryte joho majani pro ma-

montiv, mastodontiv ta veletenkych morkych zmij? Ja ne znaju, y vyhadky ce, i ne uv vid nioho nioho pro cych tvaryn. Ale ja viriu, o vin

vidkryv o nove. Todi oho vy ne siadete j ne napyete pro ce, rady Boha? Ja b ne vid cioho, ale vin uziav z mene obicianku, o ja movatymu. Tiky za takoji umovy

vin i zhodyvsia rozpovisty meni deo. V kikoch slovach ja vyklav Makardlovi svoju rozmovu zprofesorom. O taki spravy.

Makardl buv hlyboko vraenyj mojimy slovamy. Nechaj i tak, mistere Meloune, skazav vin nareti, ale pro siohodninie veirnie za-

sidannia vy, spodivajusia, ne obicialy movaty. Tut e, mabu, ne bude