dr sci. miro katic_krajnja nuzda kao jedna od opstih osnova iskljucenja protivpravnosti krivicnog...

7/26/2019 Dr sci. Miro Katic_Krajnja nuzda kao jedna od opstih osnova iskljucenja protivpravnosti krivicnog djela

1/178

-Boi, Croata, Dragi, Ivi,

Kati, Kazaz, Kljajo-Radi,

Kujundi, Lasi, Lovrenovi,

Marijanovi, Martinac, Mlaki,

Musa, Nosi, Pajevi, Panda,

Pavlovi, Pehar, Simi, Toki,

Tolo, Zoko

a s o p i s M o t r i t a r e f e r i r a n j e u C e n t r a l a n d E a s t e r n E u r o p e a n O n l i n e L i b r a r y / F r a n k f u r t a m M a i n / - h t t p : / / w w w . c e e o l . c o m

asopis za kulturu, znanost i drutvena pitanja sijeanj - travanj 2014. issn 1512-5475


2/178

. - ,


3/178

Za utemeljitelja i nakladnika: Lerka OstOjiGlavni i odgovorni urednik: Mro PEtROViTajnica: Vana PRUsiNAUrednitvo: ra Ane MARi, Draan MARijANOVi (zamenk lavno

odovorno urednka), Mra PEHAR, Mana BRKi MiLiNKOVi,

jop MUsELiMOViLektura i korektura: Mana BRKi MiLiNKOViGrafiko oblikovanje: sHift kreavna aenca, Moar

Telefon/faks: +387 36 323 501E-mail: [email protected]: Ulca krala Zvonmra b.b., 88000 Moarirorauni: 338 100 220 201 2542 UnCred Bank d.d. Moar 161 02 000 115 000 30 kod RAiffEisEN BANK BHUplata iz inozemstva: UnCred Bank d.d. Moar

sWift UNCR BA 22

iBAN: BA 39 338 060 481 699 95 75

Cijena: 10 KM, dvobro 20 KM, za nozemvo dvoruko

Mlenem federalno mnarva provee, znano, kulure pora br. 08-91-4/97. od 3. 3. 1997. lalo Moraupano e u evdencu avnh lala pod br. 661 oloboeno plaana poreza na prome prozvoda.

Ova bro e kan uz poporu Mace hrvake Zareb fondace za nakladnvo saraevo.


4/178

. -, ,


5/178

rukopisjop MLAKi: Ka . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 7

aktualnoivan LOVRENOVi: Zabeonrane ne . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 9

knjievna radionica

Enver KAZAZ: somun, 2013. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 13jop MLAKi: Peme . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 21jelena BOi: tr peme . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 26elka PANDA: Dve peme . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 28tomlav CROAtA: flozok akule u Zarebu (ah, ah). . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 30

uiliteMarko DRAgi: Prprava hrane za Bo po na Badn dan u hrvako kaolko ban. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 31Marko tOKi: Oled o knevno . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 50mun MUsA Marna KLjAjO-RADi: Ekpermen kao penk poupak u delu Lucana Korda . . . . . . . . . . . . . . . . . 74Zoran PAVLOVi Mro KAti: Krana nuda kao edna od oph onova kluena proupravno kazneno dela . . . . 88Draenka tOLO: Razvane kulure ana kod dece mladh . . . . . . . . . . . . . . . . . 99


6/178

mozaikiva siMi: Mo/znane reprezenaca: Enaree kun /roe deuche kunauellun (Deenerae ar / he rea erman ar exhbon) . . 107Vena NOsi: suvremen brodk ekualn ra 2003. 2013. . . . . . . . . . . . . . . 119

itaonicaMle LAsi: Proeora Mlana Veu lepo e ma za koleu praela . . . . . . . . . 131A KUjUNDi: Oavane ano znakovla voa ba u kamenu . . . . . . . . . . . 134

Draan MARijANOVi: Udbake mree nu pavale . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 137Boca ZOKO: Lubav na prv poled . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 140Ana PAjEVi: Kako e umralo pole raa (upue za daloka ana) . . . . . . . . 143jana iVi: fra ila sarev proven baklonoa . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 146Ana MARtiNAC: O poez sanele Makov . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 148

ljetopisizborna kupna Mace hrvake Moar . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 151Mra PEHAR: Kronka kulurnh doaana u Moaru lopad 2013.- ouak 2014. . .162


7/178


8/178


9/178


10/178

Mora br. 75-76, aop za kuluru, znano druvena pana|

aktualno

ivan LOVRENOVi

SARAJEVSKI DNEVNIK

Zabeonrane ne5. 1. 2014.

Ovoro e u novnama udba Perkov, a o kako e ovoro vrhunka e mera - za-varana. sve e u avreno verbalzrano, uavno oblkovano, preczno e odvoenoono o e hoe re od onoa o e kre, amo ednm clem: zavor polra vepukone na vlaome porreu, kako z onihako z ovihvremena. samo o da mue poverue!

Maor za ebe nekadanea vrd: nam e bavo deoloom, neo vom po-lom. to zaklanane za proeonalzma pna e na udbaa celoa vea. u,ne e bavo deoloom, amo vom polom! A o e deoloa bla naruel pokrovel oa pola bez koe a ne b n blo, o e a poao bo emel uvrena ouvana e deoloe, o u pr neovome obavlanu razvalvane obel, pucaleludke ko ludke udbne, o u oaala krvava rupla racepane lave popuone urekoveve u amozno ara-ampar u Wolrahauenu o omu u ovo po-mno lzrano avno poved nema n naznake. Posaobo e mnrank nevn, booboazan. i nadave parok kako u ono juolav, ako u ovo Hrvako.

Poznavao am raalovano araevko udbaa, hrvakkadar, po prnud zbel-ke vakodnevnce neko vreme eo nme razovarao. Na levc bo e mnoo neod Perkova, al oaprofesionalnogprola. tp e bo ako zanmlv, kao da e koo

z proza Mrka Kovaa. imao e porebu da pra, ono veo e koro udbak aro( kao Perkovev, kada kae da e nemako aena Udba zabeonrala), mnoezode z neovh pra prav u rler-cenar, kakad brualnm ezvm dealma ukoma e poebno uvao. Naroo e volo vraa na ee u koma e kao subjektiobradepoavluu lkov z kaolkoa crkveno vrha (Krunolav Draanov, nadbkupMarko joznov dr.). svaka mu e pra ponala zavravala opevnm movom:ne me zanmala deoloa, bo am proeonalac u vome polu, pobude u m blepoene paroke.


11/178

| Mora br. 75-76, aop za kuluru, znano druvena pana

Oavmo, meum, za renuak poran o u radl. ionako e u prrod nhovoaposla o da e nenna na o nemu zauvek oa vem delom krvena, bezobzra na rae udke procee. tome naruku de avm praman udbak pa-rozam av e na uluu vakom polodavcu vakom remu, kako ko nae.Ba kao po devz onoa novnara-kameleona, me mu e ne pomenulo, ko e oaoupamen po larano v-repora pred berlnkoa zda a araevkh Clana: ne

menam e a, menau e on.svak rem ma ak nere da nence o delma operacama ovh anh domolu-

ba oanu o due o duble zakopane, ba kao rupla nhovh rava.Zabetonirane.Dole, zadrmo o malo panu na nanu kom e sluba nezn proeonalc

lue ezkom, eznm lkama. sablanvo perverrano, a nan e u nekm elemen-ma vrlo blzak knevnm poupcma. U vome neodolvom humornom lu ovakvue prpodobu prao Branko op:

U mom krau ak andar morau b malo penc er kad uhvae lopova, onda eedna od vapnh mera da a, kad e pan dan, erau amo amo kroz avu pacua lopov lano zvkue ono o e urado. Al da b blo eekno, mora o malo u ho-

vma. Onda andar ede mlau pemu kou lopov mora da nau. Recmo, akoe nekom ukrao ovcu, onda mu naovare onu menu od ovce ve e on meo aoda poede! e no menu preko ramena, de kroz pacu ve: Evo mea, ko e bezkanara, plae mu uza kod kaara.

Nemamo prmera da e Udba bavla ba panem peama kao veel opev kra-k andar, al knevnou knevncma e ekako bavla, o e noorno poznao. Uom lnom avanuizmeu redakaiza teksta, razvla e cel vla knevnokrk nerpreack em za odoneane onoa o e pacmislio, za razlku od onoao enapisao. (Na druom meu pao am o lnm kuvma e vre, kada am zaednu novelu u rukopu odprofesionalacaz banaluke slube, u oku celononoapvana, dobo pohvale od koh e led lazo nz kmu.)

Ranran cnzam podrulvu kreavno penc z Udbe naroo u demonrralprlkom nadevana kodnh mena vom operacama konpravnh mena vom u-radncma. Neo od oa moe e oe u luau urekov, kada na Perkov oba-veava da e o bla operavna akca kodno mena Brk, a u rzu znad eka vdmooorau nerenoa urekova a nanm, krako podrezanm brkovma la saln.

Konpravn menk uradnka araevke boanke Udbe pravo e oledalo po-menue cnne nvence. Ona uerra kako na mnoe od h nevolnka vala ledakao na Udbne rve, a vakodnevncom punom ponena raha, ulovlene u mreuz koe ne blo zlaza za vakoa e bo preman kompromrau maeral, n lkonruran, za lua da okae uradnu.

Povenaru arheolou, vek emnennom znanvenku, ko ne volo da pezveae da mena operavne radnke ko u a dral na vez, me e Neol.Banaluk proeor knevno knevn krar e Urednk. Pozna lnv oro-rak runak (nae, oloook nerenk) vodo e pod menom Lekor. Novnarz Moara ko e u razovoru a nama bo kren rerran e pod menom Loo.Dru novnar z Moara, penk naroo prlean uradnk, nazvan e Aleka. Podmenom Monor sluba e vodla ulednoa urednka televze saraevo, zadueno-a za normace o lcma koa naupau a pozca lberalzma anarholberalzma.


12/178


Dana u druo redn eablran earolo dramaar, u saraevu e kao kren kon-pravan uradnk opkrblvao slubu normacama o lcma a flozoko akul-ea kulurnm radncma, a nadeveno mu e me Krar. Cenen penk knev-n krar, lan urednva u zdavako delano Osloboenja, poaen e menomLorka, a kazao e premno da na dobrovolno onov na konpravan nanaraue a slubom, kou e poebno zanmalo delovane poednh lca z Udruena

knevnka BH re, kao ane u Udruenu, odnono naruen meuludk odnoko pooe unuar lanva Udruena.

Bolna e rana a knevno paradokalna udbna kou e vo nameno uradn-ku o a e sluba nazvala Kakom. Bo e penk krar, urednk deh zdanau Osloboenju, duo vremena lan vodva Udruena knevnka. Ukazvao e na ne-praelke upe Anelka Vulea, Ranka sladoeva Mubere Mua, kao druhlca z Udruena knevnka, a bo e umeren na praene nepraelke delanoivana Lovrenova, knevnka z saraeva, kao poednh lca koa upau a pozcahrvako naconalzma z zv. knevnh rukura.

Da var bude zaudna, ve e ovo doaa kraem oamdeeh, kada e ve pove

blzu kra drave deoloe koo sluba lu.Zam krak vremenk kok: u lopadu 1993. Kaka e uben oalm rbavkmmuencma o h e kao ne-srbe Karad-Mladeva voka vodla da o kopau rovo-ve na brdu znad saraeva. goovo kao joze K. na krau Procesa. Oavo e za obomudenu knu nanh lrkh dnevnkh vedoanava o vou u rbavkom pa-klu. (Zahvaluu m zapma, rapolaem vrm podakom prvane vano: izana knevnka ivana Lovrenova znol u var pall h pred kuom. gorela ehrpa kna. Kome u upule enke, er nae kako b ov prmvc znal ko e ivanLovrenov. Vena h ne n novne proala u vom vou. - 3. epembra 93.)

N u saraevu, kamo l dale od nea, nko za ovu knu ne mar. O no o ne ovorna, ona pada u nabole z evropke looroloke knevno. Nadrala e Udbu.

A da saraevo ne kakvo e, nezn b auor dana u nemu mao au Lorce, pravoafederca garce, umorenoa 1936. u fuene Vaquerou.


13/178


14/178


knjievna radionica

Enver KAZAZ

somun, 2013.INe blee h kneN u eanu vh nema hU Genocidu nad Muslimanima 1941-1945,

Zbornik dokumenata i svjedoenjaDonoe Vladmr Deder Anun MleSpisak poginulih i nestalih graanafoei okolnh mea, ko e prlooBel . Hamd z saraeva 1989.samo enae somunaPomenuo e u nemu:Am, Avda, Oman, Hlmosae, Enver, Edhem, selmMeho, Derv, ar, Hadan,sedo, Mura, juo, salkoNedne somunueN devoce, n deakaN moe nane Kade nemaU popu vrnh naunkaNavod e da u somun

Zaklan na Mealc u anuaru 1942.A ne palen u ku Ale somunaN mena zvrela zlonaNema u ovo n u drumKnama o enkom zlonuU somunma z anuara 1943.Nemau n robove nh 72 l 42vh palenh

N pomen kakavN e ko od vh easvh nhovh menaNa meu zlonaRau orah, hra, bukva ua ravaRae r u omakus nma kupa pev lavuaRau o moe rodce Leleie kao mane oKad b m u denvu epala:Medo mo, medo mo

IIBudan, ledam u man an:slaze nz VranauNadru z pravca anaDolaze od foanke slanePucau z prvh komkh kuaurev enc crnoorkPreczna u puana zrna

Razorne mnobacake ranaeOd nhovo zvuka prolama ePoma udolna kr av pozna vejanuark celac poae baruno crnPa krvavo crven, er zlo e monoi veo, planko, dobro oranzranoOma nenm a vdmUma uem


15/178


Nenm a merm rahom devoakmU o ae orua kua celaU mozak ulaze krcOd edne do drue bukveU bekvu bekran u klomerA vak ekund rae

Kao veno nemerlvaPlamena bukna le k nebui krc, krc, krc kao leU mozak e zarvau ruuNe bole rane od meakaVe mano lceje l o epala kao ona men:srna moa, rna moa mlaNe bol krv o oeVe o oca Hlme

je l o bo velk kao VranaaKao men mo se - planna ZvezdaNe lama e raneno elo od umoraVe dua bezlano vr za braomPo nemu m e dala meDa a dozva zovu meiz zanone dee rejeam l o bo nada, ueha mratoplna braa na u zarlau

III

Maka e reko prala o eluNapram Vranae de na veDola e vrkomKao vako druo ne u ludko ublePrv am pu oao amoPedee ednu odnuNakon moa prvo vrkaDa upoznam blnei oem zemlu na koo u prec

Mel penno brano u omunDa doekau drae doei namernke oeDa nahrane prolaznke na rmkom puuDubrovake urke karavanei neoe ako rebajer vak ludk vorZavreue komad kruha

Mll u mo prec somunsolema unazadDana amo ma ekNae porodno roblei u nemu malo urbeNedne omunke

U somunma kueNema n ela, n zara nemasamo rava umaU vom praarom zarlauDvapu u u oleu dvadeeomsa ona vohProeran varom, noem pukomPlank emakKlan palvanU me dravno razloa

Na zlonu zanovanosomun o u uz rmk puBoank ar drumi urku karavanku ceuHlebom doekval dobre doei namernke oei prolaznke luanei neoe ako rebajer vak ludk vorZavreue komad kruhaMll u mo prec somun

IVMaka e, kaem, reko pralaO elu napram VranaeUz somunku recu brzuiceluu unom zaboravomslku z anuara 1943. odneU kuu Ale somuna zavorl uCrnoork enc Pavla uraPo vrdnama ednh somuna

72, a po vrdnama druh 42 ludi ve h pall ve do ednoBee z o paklaMaka e zaradla dva enka mekaDa o a vakom promenom vremenaRane doneu mr ludko paleno meaDana o, mrvo, novkom aodcomPreko rance zemne


16/178


Blao dodruem lcei u rema ovmOvlavam nenuNkad pranu pru

V

ab Lmko-andakh enkh odredaale zvea nadleno komand13. ebraura 1943. odne:

Akcija u ajnikom, pljevaljskom i foanskom srezu protivu muslimana izvrena je.Operacije su izvedene tano po nareenju i izdatoj zapovesti. Svi komandanti i jedinice

izvrile su dobivene zadatke na opte zadovoljstvo.Otpor neprijatelja bio je od poetka do kraja slab. Jedini vei otpor bio je na Trebekom

brdu, koji je trajao 4 asa, ali i on je brzo savladanSva muslimanska sela u pomenuta tri sreza su potpuno spaljena, tako da ni jedan njihovdom nije ostao itav.

Sva imovina je unitena sem stoke, ita i sena.Za vreme operacija se pristupilo potpunom unitenju muslimanskog stanovnitva bezobzira na pol i godine starosti.

rtve nae: 22 mrtva, od kojih 2 nesretnim sluajem, i 32 ranjena. Kod muslimana 1200boraca i 8 000 ostalih rtava, ena staraca i dece.Za vreme poetnih operacija muslimani su se dali u bekstvo ka Metaljci, ajniu i reciDrini. Na Metaljci je naao sklonite mali deo stanovnitva. U ajniu se rauna da imaoko 2 000 izbeglica, a jedan deo je uspeo da umakne preko Drine pre nego to su odre-ene jedinice izvrile presecanje moguih odstupnih pravaca na tom sektoru. Sve ostalo

stanovnitvo je unitenoDealan zvea podneu naknadno u relac a vm prlozma kcama.

izvea e popao Pavle urrlk koA dokumen e moe pronaNaednoavnm preravanem nernea

VIBol emoje svjetlo i moja tamaBlaen mr u men kopalZlonom ekm z dunh amaDa u vam do ee l znal

O mo mrv, bezmen, mlsvoe e roble red moa rca vlDana u umu praznna m e ekaProrana kao plav okeani moa rana nepomlva rekaPrekre vreme, vak m budu dani opro molm zbo kanena od pola vekai neka ua poee z mene kao reka


17/178


sle e u nu, o moe mle nemrene due,Da vam zranu deneke zorei nek e urvau, neka e rueOrade mrne zmeu na u hadko moreDa m e makar u nu vde vaa lcaDoa palene ko, u mena

sa pred orvlenh ubcasa udnom da h or kazna uenaVIItark m ale dokumeneKoe nalaz na nerneusamo edan od nh avlamU pemu, er u nemu eslka ubca do kraa anajana e nhova namera

i konaan cl Oledna e nemoOnh ko memorrau zlonDa ve zablee ne pone rekesomunma e u dokumenui prezme promenenoA zlon u nhovom elu ne bleSavezni zavod za statistiku JugoslavijeKoji je od 1995. do 1999.Objavljivao spisak rtava rata 1941-1945Pa onda ni Muzej rtava genocidau BeograduKoji je od 2002. do 2008.

Objavio isti spisakU njemu mojih najbliih nemaNane, dede i daideKao to nema ni drugih SomunaSpaljenih u kui Alije SomunaU januaru 1943. U odjeljku

rtve rata 1941-1945, optina ajnieNavedena u ova omunka menaKoa nemau n roba, n robleN u eanu vh punoa pomena

N u ahranen kao druo ludko roblePo rualu voe vere:samun (Aa) faa, roena 1927. Mulmanka, ubena 1942. kodkue, Krac (1480047032)samun (Aa) aban, roen 1925. Mulman, uben 1942. kod kue, Krac (1480047031)samun (Ala) Avda, roen 1921. Mulman, uben 1942. udreknom eroru, Kod Plevala (1480047016)samun (Ala) Nura, roena 1923. Mulmanka, ubena 1942. kodkue, Krac (1480047017)


18/178


samun (Ala) Oman, roen 1925. Mulman, uben 1942. udreknom eroru, Kod Plevala (1480047018)samun (Ar) Haan, roen 1906. Mulman, uben 1942. udreknom eroru, Kod Plevala (1480047024)samun (Hamzo) Edhem, roen 1925. Mulman, uben 1942. udreknom eroru, Kod Plevala (1480047023)

samun (Oman) selm, roen 1911. Mulman, uben 1942. udreknom eroru, Kod Plevala (1480047001)samun (sedo) Mura, roen 1921. Mulman, uben 1942. udreknom eroru, Kod Plevala (1480047012)samun (sedo) Vezra, roena 1923. Mulmanka, ubena 1943.kod kue, Krac (1480047013)samun (selm) Beo, roen 1882. Mulman, uben 1942. kodkue, Krac (1480047015)samun (selm) sedo, roen 1888. Mulman, uben 1943. kodkue, Krac (1480047011)

samun (eran) Draa, roena 1923. Mulmanka, ubena 1942.kod kue, Krac (1480047030)samun (sulo) or, roen 1906. Mulman, uben 1943. kod kue,Krac (1480047005)somun (Aan) Adla, roena 1930. Mulmanka, ubena od enka1942. nepoznao, Krac (1480047033)somun (Aan) Derva, roena 1934. Mulmanka, ubena odenka 1942. nepoznao, Krac (1480047028)somun (Aan) faa, roena 1932. Mulmanka, ubena od enka1942. nepoznao, Krac (1480047027)somun (Aan) Muharem, roen 1930. Mulman, uben od enka

1942. nepoznao, Krac (1480047026)somun (Aan) Naza, roena 1936. Mulmanka, ubena od enka1942. nepoznao, Krac (1480047029)somun (Ala) Ema, roena 1938. Mulmanka, ubena od enka1942. nepoznao, Krac (1480047021)somun (Ala) Hao, roen 1940. Mulman, uben od enka 1942.nepoznao, Krac (1480047022)somun (Ala) Huen, roen 1936. Mulman, uben od enka1942. nepoznao, Krac (1480047020)somun (Ala) Muaa, roen 1934. Mulman, uben od enka

1942. nepoznao, Krac (1480047019)somun (ar) Almaa, roena 1940. Mulmanka, ubena odenka 1943. nepoznao, Krac (1480047009)somun (ar) fama, roena 1942. Mulmanka, ubena odenka 1943. nepoznao, Krac (1480047010)somun (ar) ida, roena 1936. Mulmanka, ubena od enka1943. nepoznao, Krac (1480047007)somun (ar) Paa, roena 1934. Mulmanka, ubena od enka1943. nepoznao, Krac (1480047006)


19/178


somun (ar) suleman, roen 1938. Mulman, uben od enka1943. nepoznao, Krac (1480047008)somun (sedo) Hall, roen 1934. Mulman, uben od enka1943. nepoznao, Krac (1480047014)somun (selm) Hanka, roena 1936. Mulmanka, ubena odenka 1943. nepoznao, Krac (1480047002)

somun (selm) Haba, roena 1938. Mulmanka, ubena odenka 1943. nepoznao, Krac (1480047003)somun (selm) Vava, roena 1940. Mulmanka, ubena odenka 1943. Nepoznao, Krac (1480047004)

VIIIBoe, ko dopua da pale koluDecu male bebe u povouUn mlonom vou voluRahme vo pu nz ku

Neka m due ovozemne zore omruNeka mrvm nma u mr raneBlao unce a ove raneUn da nam u an vraeMakar nou u one aeKada mo am red vaoneUn ako da e edneDue vh mrvh pod ledneNek nae malo u mr zavreNhove neka e uz na mreBoe, ko dopua da pale kolu

Decu male bebe u povou

IXNe, ne o veto e ludka klaoncai vak cveiz nee ne krvNe, ne o poveto hukea e mrna aloncaZlon e u no

Pravlo normaNe, nu o zemleto uzoopolisna grobljaNa njima moSvoju stranu ljepotu zidaI nema druge istineDo patnjeO milosti, o milosti


20/178


Nad ljudskim stvoromJedino moe beskrajnoDa se rida i rida

XU omunkom e roblu urbe

Maleno nakrvlenoDvapu e palenoU ovom onom rauKao da u ubceNakon vh mrvespal helObnovl u aLokaln srbPoomc urevh podvnkaNa zahev voh ena

jer rad e vake odneUnavao lenui nedna ena rpkaU okolnm elmaNe mola zane deeKroz urbe ma malen prolaztaman olk da e u pausave proeVeruu lokaln srbPoomc urevh podvnkai v somun

Da e ako uml BouZa zdravle vako druo dobroja znam da e uProlaku kroz urbesrenu v a mrvmaMakar za renjeu l ene rpkeimale o na umusuo mueve voesa mru da uvau vo

i nkad lude, nkad decu uuN urbea da palejer Bo e edanU knama monoekm vemi vako neovo delouva reba panom prevelkomi zmu, vuka ladno, prepelcu pcui ve o ne, rae me

A kamo l ludko napaeno voraKamo l decu male bebe u povou

XIsedm u somunma amsred pome udolne

trava m do ramena eei ko, lavu, laa ednasmonu prave kao da m druejoeph Haydn l nek Mozar nevdlv umkZrkavc poom ruu ruuU orule voe ve e muzkom punKo omunke nave nekada davno branomsve bru kp na vrhuncu leavoom o e radue ebKo meh omunke dece pre raa

i ve e, znam, kad u zmu umreProkla prolea z zemlegde mo lee neahranen mrviz nh rae ravo uznoasero vka o me rli nad lavom m e vaNma e hran umo blkai peln, orah, bukva, hrai mak, rahorka, buba malaOvde m e voa, nabl mo rodU nekom aomu barem ovde ma mora

Krv moe krv plamenom aorenei ve zove da e nm opmU harmon elekrona, zvan vako zlaO ml mo, mae ovde nalepe roblesmona voa u nemu vraOd ruba mr mona, aasuncem opena, ko komo vena

XIIOd troe do dana rae

Ubane, ubane ne Kansamo mka pra puena nebaMeu lude da m opomena budei pouka o braoublakom rehuNe, on una e hore, nen looi klun emel veaU a e rvan rvene zn ulMo bln, neahranen mrv


21/178


U mlone onh m koma e zemla zaanaOd pamveka do Auchwzai mr z ne ne na vakom korakuU renu vakomKo kk veprunaOna e hrana mo blo neno

i vemu au, lepoama vmi donuu vakom dvnomLudke vre - praelca vernaNa naa lca upan u znac ubcai vako od na Kanom ua poa moeKad na odozo, z vlaodrake loeU redove loe vone, u orovne boneU meo koe dere raU rvan rvene znU koem pal kole oveka

Bln, ovek braOd pamveka do jaenovcai srebrence, AuchwzaPove ubca, pove ubca


22/178


jop MLAKi

Divlje patke

Dvle u pake pluale po vod.Nebo e razbenlo,a vode pod nma prokluale.Pake u u anale,odakle u e vrale.

tamo u reke anale kea pake ever,de u e vode mrzavalea dan kraal.

i uvek e blo ako,od vremena razdvaana voda:u e anao ever,a ever u.

Nule

Nule u nce.il nu?sveedno,one ne menau predznak,prolaze sveom neaknue:bpolarnm kozmoom ednadb,neednadb,

od praznne do praznne,od ilanda do Mareba,od neance do veno,od mra do nemra.

Nule u deolok pravoverne,vrde.Kao ene na koma e araen ve.

Voda

Voda pam ve:navlo enezu,Re nad vodama,Bablon Rm,lea zme,kaznu, opro reh(ne nuno m redom),propala carva,uu uvele lepoe,mo nemo,abla dm.

Voda pam mladceo nu z pepela:budua abla budu dm.


23/178


Odisej

B ono o nmo,neko dru:uboca, kral,proak, klaun,

bkup, dravnk,Draun tadanov.B dvolnak, rolnak.janu,Kklop Aru.

B lumac.Poo l mka zemla,lumaka Arkada zapravo,de vako

(ako o hoe)poane ono u o e prevara?il mo ve,onda kad poanemo na?Nko.Kao Ode.

Imati i nemati

imal mo ve,pa o zubl:ono o nmo mal,o nmo elel ma

, napokon,ve o nmo mol ma.Nepooee na,k,vreme repne,lune,due lene dane,krake zmke,preupne odne,obne odne,

nemrne, he,uhe kne,pe, make pce,okopnele neove,ulce radove,blzne dalne,lo po koem hodamo,iland japan,deene napanh one nenapanh peama.Vodu, zemlu,

varu zrakod koh e nekada davnobo anen svemr.

imal mo, pa nmo,neno uu,celo edno olee,neove luhe no,bleave, bune dane,klad, lepou,

ve znano bezmenood ea radmo voe.


24/178


Dvadeseto stoljee

Odve dvadeeo olee opu umre:ednom prevelm geronmovm ran-cma,

pa u amnc, Prncpom.i dok u umral proanran deal,on e plakao zbo mrve nadvovokne.Umre u galc, Bukovn,prera galpole,boono ura na Muolneve enkove uba h relama.Umra na Kolm,u rudncma ve o ana pukone one kroz nh k rcu zemle,

u nenu uarenu urobuz koe cveau vulkan.U salnradu, Kore, Venamu,Normand, Ardenma, Kozar,u amonm klaoncama.

Umre edanpu u Auchwzu,edanpu u jaenovcu,po edanpu u Buchenwaldu Dachauu,plua nz savu,rua kroz dmnake kremaora

razv e nad nmakao amn oblak ko ku no.

i upa e, konanokoe boe u lud prevoren u dm?i e l lrka mr blaema?

i nek dru u o zrekl,na vo nan,rema blkm,

u hamleovku b poroeno olea:oa nem l nemuo pra?

Izopenik

spoznaval mo sve ovorenm,znaelnm oma,u mraku,ppau,

poznaval a oma peoodnaka,enaeoodnaka, oodnaka...

spoznaval a mrma ludke koe,rau, udnama uom.Lee u novma,na av,prdu e padau.spoznaval a mrma,boama rahovma.

spoznaval mo sve z kna,z okamenenh znakova,Re arh od na,od een, odna olea,z kna mudrh,rh od vremena,Poanka praha.spoznaval a odlaze,poznaval a vraau e,olovnom mukom odlazaka dolazaka.

spoznaval mo sve udnom pu,a poznal ramom orkm prezrom zopenh.


25/178


Roenje

Ceom u vozla vukla ku,a nebom oblac.Vozla u prolazla odlazla,a ka h e prala.

Bolevo u mral keenov,lale breze rale kne.

A on u hodal:duo, duo.Prkol k, ona nma.

A onda e sve poonuo,pod vodom u cveale rene,

a pce leele.Nhove o podeale u na rble,a po klkm lcma rala m krlu.jednom u davno bl rbe,plval u urob svea,hranl e krvlu,pa zronl.jednom davno.

Razvaline

traau za lepoom,Meec obaava razvalne,uboe radne.Palvo h prebre,

la,kao oznaene kare.traa za danma lave,odnama lavnm,kada u kralev hodal zemlom.

Meec h e pamo,ve nh:bl u u zlau vl,prlav prav,

hrov ln,prazn zapravo,kao devoak hho.

Open mo,puom lom,zemlu u krvlu naapal,elakom, crvenom, plavom plemkom,a krv e, kao ka,vala pukone u lu.

Dzal u radove, kule,orneve:budue razvalne.slaal h kao kocke:u vne, u vne.


26/178


ekajui Godota

spao am kroz o vodu ledao kroz reeke.iza nh e povala sloboda,a a am prepao more

alcom od aa,kolkom,u koo e nekada umlo more.Drao am sve na dlanu,bo e eak,duaak drevan.Pa vraao vreme:bo am Napoleon,skakepeare,Don Quoe Dane,

Cezar,Homer Ode.

Dahom am upravlao verovma,pa edro nma.Bl mo edno:noo am mre dalekh zemala,mre leda puna,ora oceana.

i o e oalo?

Poroene ko u krpale,opale e bolele,re u umnaale znaena,ble u edno, pa druo, pa ree,pa ve o ovremeno.Rua e bla vo,pa mr, pa rua.Bla e vo,mr rua.

ekao am mr,kao Vladmr Eraonaanveno godoa.Ako e godo mr ama,bo am nma na pozornc.i ekao.

Kia

Kao zavea na krau na,koncem lea duo u padale ke,danma.Ble u hladne he.

Pa u ula u pemu.Od davnna e ako:ke u volele hove,a on ke.Ble u nhova ua,melankola,uze z beunh leph nebekh ou.

Dadle u, bubnale, pluale,

romnale, role dobovale.i padale, padale padale.


27/178


jelena BOi

tr pemeLijepa nona navika

Kad me probud neznane nouja a pokrem rukama po omasvena am da anam e o uBla ama l u delenm noma.

Kad e za na rznem kao da padamja e doekam na vou lubav.snem o pokrvae, eb da damMane mea za rene uda.

Ne podem kapke nkad do kraaBudn nerval lu amo da paa

tebe vo lk - da edno budee.

Mre voe dozvam pod aukaPa e me moa lepa nona navkao e mam, a o zamlam nam uree.

Maslinove granice

Blaolvla me abukama razdoraKad od zapm ukrenh obrva.Mo nov u edno bez vo nadzoraPropala baka o e rema ne okrva.

Aroda am pred vom lcemUvek kad u lku avm voe o.Rukama buduno mae prorem-Proroca voh bekranh no.

Uko voe zence, zleda popu vemoZva u e uvek kad znam da ne moe do

i a eme opuma u ve voe adnce.

Okren lk udeno krv une u revePodval u naorovn ok u vreveDa nam zrod z abuka malnove rance.


28/178


B strana

ja vm na B ran vh voh albuma.Al neka, amo m e lepe.sluam nrumene z anh podrumai ekam da lazba oeae klee.

Nadrae m e kad am u popuno nepoznao pem.i kad na koncerma vdm amo neko pancaKako zavorenh ou pua lavu prema rcu, o emNepreunh an zraenh u pomen neko ranca.

Nkad nemam reren, amo roe rmu u kvaruKad mene peva uvek na cen zapal caru

i dr mkroon amo ednom rukom.A ne peva me eo, voe B raneLud ba ne vole er u kroz nepovezanes onm veelcama koe rado del pukom.


29/178


elka PANDA

ODA SELU MOM

Da m Boe hrabrokad e ku navram,da ne pum uze adda budem kao ena ak,

da m noe laanehm hodom ubore,kroz puelke ela morodne zemle roda mo,

da a vdm pola au rcu m noena,malu crkvu u uval robovma namlh,

mr nve prkonepluom arm orane,ve ele, ablaneve o u nepovra neade,

da a vdm lvademukom ekom koene,maku aru umornumehom ozarenu,

rave mr oponcvrku pca pokon,

ranom zorom mrnomplodnu zemlu up

leda bele oblakeo e na me omehuu,lua alop Doraamoa oca rca dar,

da m e, al ada kano e:make oca ve nemabrlan oko kue mreu plee,elo moe, davn domekada doem, me prv na rud voe

kad e pale vare euo ivandana uveer,kad na noe krceara vare na noe,

urom ranm bo mbraa moa roac,amo vare ar zaelmo nek dar,

a znam kako m rcu bkad kra ebe opazh,arca lka umornoo me e oca mo,kad m ree zadn pu;

vol ne zemlu une d unu,zemla e ova veo oa od mene

da m Boe ivandanda zaelm edan dar,da e vram domu vomrodno zeml roda mo

Ml mo,nek vam budu mrn nkad le u Krevn zaum, a u e vra...


30/178


SLIKA U OKU

Olukuem u rcu naluuemda navru bolna eanavan e hladno prv ne padau mlma m lkamo mlo ela

nkad prealena zavaa vraam e u prolodozvam prohuale dane kao vear o ba huoeam u dua eana kao ve rane

uprem poled za aklaka mlom elu u noobaveno m pahulama nea

punh ar mo

kao u zmalc napram dm o zba z krovovavdm vraa voa doma maku oca brau voukako e mu prae prv ple pahula po polu

da am amo znalakao o dana znamcrala bh e renuke u rcunola bh e rene dane u okuer eo poelmbar na ren da dovmo edan dan, u nekadavom oplom renom domu

dum spiro, spero...


31/178


tomlav CROAtA

flozok akule u Zarebu(ah, ah)flozok akule u Zarebuje u rup varno.

Dole, pod peako pua, obno mlenai roarko zakluvana, auomoblke vene.

Pomna aklena vraa,Ma kako um bo obekvan,Ne dau ona ranparenan odmak,Od varno realno vea.Pue e nura, al ne dau - van.

Upe e lako,

A ne vr nkad - er znano nema lca.Za razlku od venesemanh koleca.O kralce, Mara terezo, obdar mene dekreom,Da ne luam, bez voe lozoe, am, ovm veom.

i da ne mem, m opkurnm hodncma,Ove O raevne. Da m o veu, unuarna dvoragovore o ome, kako e o, b van.

Nama ekm umnm (ne) - radncma

v veov ov, na u, u naa vena ()raaO, krka mao molm e: na bak -

an!


32/178


uilite

Pro. dr. c. Marko DRAgiizvorn znanven radUDK 392.81:398.414/.416](=163.42)

Prprava hrane za Bo pona Badn dan u hrvakokaolko banDomovina je dakle, batina te, istodobno, naslijeena situacija koja proizlazi iz te ba-

tine, ali i ono to se odnosi na zemlju, teritorij. No jo vie pojam domovine ukljuujevrijednosti i duhovne sadraje koji ine kulturu odreene nacije. (...) U samome pojmudomovine, sadrana je duboka veza izmeu duhovnoga i materijalnog vida, izmeu kul-

ture i teritorija. ivan Pavao ii.

SaetakU hrvako kaolko ban na Badn dan e vrhunac prprave hrane za Bo. tra-dconalno e na Badn dan po, neko e enalo - ne edu ne pu na. Zabadnom veerom nano e oleda kul pokonka.

Rad e naao na emelu relevanne leraure poebce erenkoa ravakoarada u Republc Hrvako, Bon Herceovn Republc Crno gor.U pono badnoveer blauu e kulna pokonka ela o z prekrankh vremena. Kul pokonkanavod e u belorukom, ukrankom rumunkom koneku.

Nek oba u badno veer mau aporopek karaker. tako e, prmerce, u hranuavlao bel luk veruu da e e ako za od demonkh la. Hrvak kaolkoba prprave hrane na Badn dan navode e u bonakom mulmankom rpkompravolavnom koneku.

Klune re: veelca,keke, vre kruha, po, badna veera.


33/178


UvodO emolokom podrelu nazva badnak zneeno e nekolko eora,1 a meu nmau naee: Badnjak, badnjiumaen u reubadanj po ome b pan badnak uvez drvom za badan.2Mlovan gavazz uvrdo e da badnak vo nazv ban odarocrkvenolavenkoa laolabdeti bdjeti,l od prdevabadar od oa zvede-noa laolarazbadriti se razbuditi se, biti budan. to umaene armra romanknazv vigilia bdijenje, nono straarenje.Nazv vilija, vilija Boja zadrao kod Hrvaapo evernom jadranu, a kod nekh kakavaca - Boino naveerje nazv e za Badnak.3

Badnak e nazv za Badn dan, Badncu, al za drvobadnjak. U Barbarma kod lu-kabadnjakome nazvan ona ko e noobadnjak.4

U olklornom mlu, Badnak e naboa naraznovrn dan u kranko ra-dcko kulur. Karakerzrau a: po, prprava hrane za Bo; kroplene blao-lovlenom vodom: ukuana, domova, ala, oke, dvorova, nva, vonaka, malnka,vrova, pelnaka, badnaka; kene zelenlom5, naee brlanovm lovorovm ran-cama: domova, robla, ala, dvorova, nva, vonaka, malnka, vrova, pelnaka,badnaka; badne pucane; badn kreov; lama; popane om badnaka onoa

ko a uno; bone vee; bon bor; bone alce; badn po badna veera;veerna molva; ekane polnoke; badne koledane; badn ophod; eane;badne zdravce.6

U hrvako kaolko ban, na Badn dan e vrhunac prprave hrane za Bo.tradconalno e na Badn dan po, neko e enalo, ne edu ne pu na. Zabadnom veerom nano e oleda kul pokonka. Rad e naao emelem relevanneleraure poebce erenkoa ravakoa rada u Republc Hrvako, Bon Herceovn Republc Crno gor. Hrvak kaolk oba prprave hrane poa naBadn dan navode e u bonakom mulmankom rpkom pravolavnom koneku.Kul pokonka navod e u belorukom, ukrankom rumunkom koneku.

1. Priprava hranegaroloka kulura razlkue e od mea do mea. Prprava hrane za Bo poneod bladana veoa tome (21. pronca7). Do veo tome rebau v odn polo-v b dovren, a o omu vedo zreka: Sveti Toma, dotraj mi sve doma.8U narodue, prmerce u Kunama kod spla, dana poznaa zreka - Sveti Toma, ubij prascadoma.Na a dan domace ponu prpravla razne vre pecva kruha. U Bon e,

1 Vd o ome ve: Duna Rhman-Auun, Knjiga o Boiu, Boi i boini obiaji u hrvatskoj narod-noj kulturi, golden marken, Zareb 1995, r. 53.2 Up. Pear skok, Etimologijski rjenik hrvatskoga ili srpskoga jezika, kna prva A j, juolaven-ka akadema znano umeno, Zareb 1971, r. 86-87.

3 Mlovan gavazz, Godina dana hrvatskih narodnih obiaja, iii. zdane, Hrvak sabor kulure, Za-reb 1991, r. 128-129.4 Ve o ome: Marko Dra, Drvo badnjak u kranskoj tradicijskoj kulturi,Crkva u veu, Kaolkboolovn akule sveula u splu, br. 1., spl, 2008., r. 67-91.5 Narod zelenlu prpue aporopeke karakerke.6 O ome ve: Duna Rhman-Auun,nav. dj., r. 47-114.7 tradconalno e na a dan lav bladan veoa tome. Meum, lubeno e pomaknu na 3.rpan, al u narodu e a dan oao zva bladanom veoa tome.8 jerko suon, Vjerski ivot i obiaji Zapadne Hercegovine, Mostar 1968, str. 126.(Umnoen rukop.Prmerak e nalaz u franevako knnc Moar, nv. br. 3912, n. 39.)


34/178


prmerce, voevrno naecane ko e bol kruh prprav, a onde e ve toma zovemilivosija, kruvar, kruvokri.

Vrhunac prprave hrane za e na Badn dan. U vrama nazvma ela oledau eueca raznh kulura.

1.1. Keke (ekek)

U olakom krau poeban e doaa prpremane ekeka. Za ekek e nekolkodana pre Badnaka emeno o upe u vruu vodu, a kada e zapar,istupa e (ueeleznom ukom u poebno uko oko 90 cm duo drveno poud). supane raedva aa ve, a o narae do vrha upe oav e u. Na Badn dan domacaouenoistupano emeno o are zmeu dlanova kako b e luke odranle eu koao lae plee meo ostupanoo. (U olakom elu Breovae ekek eprpravla meom pleea mea, ema bravee mea.9) Kada oprovrije,meae ama, ponekad dvanae ve a. ekek e ne olo, ve b vako eb oloedu. to e blo obvezno elo za Bo, spandan, ivandan Novu odnu.10 Za bonruak prpravlau e pe, kel kupu keke. Kekee prav od pence. to e upa

pa e duo kuha. U nea e onda av kuhanekokoine zan malom.Kekeduomoe aa.11

U Penku kod Modre, za Bo e prpravlalo keke, prokulce uho meo kojeta.12Kekee u nae vreme prpravla u Ram, tuzl, Buonu, Buova, Kelaku,Kreevu, fonc, jacu. Na Uram u Ram, buovakom, onkom kreevkom krau,pozna e ophodkeketari.to u momc ko u od spandana odlazl devokama udrua ela, a one u h opluvalekeketom.13

1.2. Veelca (zaoblca, peenca)U prvo polovc14kao druo polovc15 19. olea, mukarc u prpravlalzaoblicu.Uduvankom e krau ekom dana zakole e veselica(lee koe e oanlo u prolee

e odne).16U zarebakom u krau, koncem 19. olea, na Badn dan, mukarcodlazl u lov erkakav bi to Boi bio bez divljaine.17Mlad momc u olakom krau

9 Maran jern 2009. odne u elu Breovae kod soca kazala e Dana Pan roena Bokov,15. 3. 1942. zavrla 5 razreda onovne kole. Rkp. ff MO, v. 2009., D.10 U socu 20. pronca 2006. od. zapala e Helena Rau, a kazao o e nezn oac Nkola Rau.Rkp. ff st, v. 2006., s.11 Mrana al zapala e u vela 2008. po kazvanu Mare Zeev, ro. 1947., u Rumbocma uRam. Rkp. ff MO, v. 2008., D.12 Anela Adran zapala e 2008. godna, a kazala o e Anka Mkov (ro. 1919. od.) Rkp. ffMO, v. 2008., Z.

13 Navode e ona mea u koma u auor rada neov uden provel ravana. U moarkomkrau zapadnom delu Herceovne ne poznao o elo. (Moue e da e u drum mema poBon prpravla keke da e neko bo oba kekeara.)14 Vd: Luka il Orovann, Narodni slavonski obiaji, Zareb, 1846., r. 94.15 Vd: Ma soanov, Slike iz domaega ivota slavonskog naroda i iz prirode, s dodatkom Slavon-

ske puke sigre,tkarncom inaa Karla sopro, Zemun, 1858., 39.-41. soanov pomne uuzaoblcu (peenku).16 Boe Drm, Bukoblatski kraj - hrvatski raj, grupa za buduno, Zareb-Moar, 2004., r. 77-78.17 Kaver andor alk, Badnjak, u: Kaver andor alk i, PsHK, kn. 50, Maca hrvaka, Zora,Zareb 1964, r. 93-99.


35/178


peku zaoblicu dok h cure zadrkuu.18 U uorkom krau mukarc u zaduen zapeene peence na ranu, koa e e e na Bo.19U onom delu slavone,na Badnak e pekla peenca o ako da b e ve lud udruvalo vara e lola naednom meu. 20

U Dono tramonc Prvlac u Boanko Poavn, na Badncu prpravlau e udvoru peku peence (peenke) za Bo. 21tradca e u Pooku kod Lvna da e u

kruno pe, u pravlu, pee lee (ane oaneno upromalie). 22Na Badn dan, u Raknu, zaklalo b e ane da ma za bono vreme veea

mea. Uveer b e naavo kel kupu a uhm meom.23U olakom krau, pr-merce, prpravla ezaoblica- nabol brav u oru ko e pee na ranu ako da lavaoane uz ruplo.24U Mma, elu pokra Lvnazaoblicae kole na kunom prau l naBadnacma dok u o pred kuom. Openo e verue da ezaoblicakole da blaone une.

U Popovu polu, kaolc brava koea kolu za Bo nazvaupeenica.25Pravolavckolu veselicu. Kad parca hoe poera oku na pau, ane na vraa ora zovor:Sretno vam Badnje jutro i uraBoi i svi dani po Boiu. Poom odabere ednobrave

oav za veelcu. Oavlenobrave ne e melo ppa n zamen. Oko rukadoman ulaz u or preveseli(zakole)brave. U nekm memaveselicae kole naprau od ora. Oderanobravenaakne e na raan k brlanom l lovorkom. Drobdigerica, bravea kruhom e av u brave zae. Ureena veelca av e uz zdkue. Nek u creva (krciju)nol u vnorad veal o lozu ovorl: Da Bog da sve

bogato i krcato bilo! Nek u krvlu od veelce mazal noe ruke da m koa na nmane puca. Na Badn dan b e eklo ve meo, er za vreme bonh bladana nevalalo e meo da oka ne b lomla noe.26

***sara e polka radca da mlae curce mee eo za uipke lprurate, er na

Bo vala ma vea u ku.27

18 Maran jern 2009. odne oba kazala e Dana Pan, dev. Bokov. Rkp. ff MO, v. 2009., D.19 suzana o zapala e u runu 2009 od. u sv. Kazala o e Anca o (dev. Krana) roena1924. odne. Rkp. ff MO, v. 2009., D.20 Barbara sma zapala e 2010. odne u gudncma, ednom od naonh mea Brodko-po-avke upane. Kazala o e nezna baka Mara Horvaov (roena Uarev), roena e 21.01. 1931.odne cel vo vo provela e u gundncma. Rkp. ff st, v. 2010., s.21 Karmela gr zapala e 2013. odne. Kazala o e nezna baka Rua Nadarev (okev)roena 23. rpna 1952. odne u Dono tramonc. Udala e ako mlada. ima evero dece eerounuad. v u Prvlac dda Maom. Rkp. ff MO s v. 2013., s.22 Luca ar zapala e 2010. odne u Pooku kod Lvna. Kazala o e Zorka ar (dev. Pravd,

ro. 1948. od.). Rkp. ff MO v. 2010. s.23 U Raknu 2007. od. Maran jel kazala e Lucka Mhal- gabr, (dev. Mhal, ro. 1948. u Rak-nu). Rkp. ff MO, v. 2007., D.24 U socu 20. pronca 2006. . zapala e Helena Rau, a kazao o e nezn oac Nkola Rau.Rkp. ff MO, v. 2006., s.25 Lubo Mev, vo oba Popovaca, Knjiga LXV Srpskog Etnografskog Zbornika, Beograd,1952.,r. 143.26 Isto.27 frano ivanev, Poljica, narodni ivot i obiaji, reprn zdana jAZU z 1906. neobavlena raa,Knevn kru spl, spl 1987, r. 436.


36/178


U pravolavno radcko kulur ene uuro prpravlau upke. Na Badn dan, pr-merce, u Popovu polu, par obvezno blauu upke. Dok domace prpravlauupke, obvezno u uma dre drvo, er h ono opominje da ne govore, e da ne pue uvaru, neo e amopodstie. takoer, domace ne mu oproba upke dok h vene peku. Par cel dan oau kod oke, al ve na ne edu. toa dana par nemu kruh lom. Verovalo da e e oka lom, ako e kruh lom.28

U olakom krau na Badnak e pravla orba od kupua, zelenh lova. slaane ulonac mao e vo redoled: ko e nu mele lom, er b o znalo da e e polo-m ko u oke. U vruu vodu avla e meo, a na vrh de kupu. to e lepo lo,av e kuha, na druo e ne avla er e o bona orba. 29

tradconalno e u splu, na Prokuravama, prpremau bakalar rule. Na Badnak2006. godne, podeleno e er ue porca bakalara, a oamdee r domacenaecale u e u prprav rula. Bakalar radconalno dele pora, peva, lumc.30

U gudncma, u slavon, za Bo nu e pekle peenke kao dana. Klala e vad peklo uho meo, a nave kobace.31

1.3. Bon pecva kruhovBona e pecva kruhov pomou ea ukraavau movma kra, pca, klaa,anea, bave, deea u kolevc l. U Bon e ukraava krem, kruncom, lda-nom, aom, vlcom, kluem d. Veruk u nazv za bon kruh:boinjak, bo-

inica (umberak, Bona), enca/anca (Bona Herceovna),badnjak, badnjaa(Vovodna, slavona), koleda, koladek (Hrvako Zaore), krinica, krsnica (Bona),luk, ljetnica, litnjak (una Dalmaca), urek, kienjak, areni kola, bogatica, itnica,

boini somun, boina pogaa (Bona Herceovna),bravarica (Dalmaca). U Bon Herceovn domace premau kovrtanj sriicu za pare obrede ovcama. UZapadno Hrvako prpravla ekrunicau kou e ukue vakoa a klp kukuruza,a o ma panpermk karaker. U umberku slavon prpravlao e kruh za oku

pele, a zvao e: volarica, konjarica, ovarica, elarica, zdravlje d.32U hrvako kaolko ban domace u za Bo prpravlale preko rdeevra

kruhova. Bona e pecva kruhov pomou ea ukraavau movma kra, pca,klaa, anea, bave, deea u kolevc l.

1.3.1. Badnjica, badnjaa, badnjakU druo polovc 19. olea pomne e bon kruh -badnjica.33U slavon,bad-

njicae okrul kruh koemu domaca eom ure ornu ranu: ednm poaom; uredn u meec zvezda; rp, koa, rable, moka, vrdlo, dleo; vnova loza dvarozda, dva-r klaa; edno-dva burea; plu orncama, a u plu u uprenua er

vola koma upravla ora orkom u ruc; dva kona, b, r ruce, pura, uka, paka,28 Lubo Mev,nav. dj.,r. 143.29 Maran jern 2009. odne kazala e pomenua Dana Pan. Rkp. ff MO, v. 2009., D.30 Zapao am 2006. odne.31 Barbara sma zapala e 2010. odne u gudncma. Kazala o e nezna pomenua baka MaraHorvaov. Rkp. ff st, v. 2010., s.32 Mlovan gavazz,nav. dj., str. 125-126.33 Vd: Ma soanov, Slike iz domaega ivota slavonskog naroda i iz prirode, s dodatkom Slavon-

ske puke sigre, tkarncom inaa Karla sopro, Zemun,1858., r. 39.


37/178


koko edea na nezdu; ve olubova, aanaca, araca, edan par, maarac d.sve o ume domaca z ea me nakbadnjicu.34U Vovodn slavon kruhe o nazvabadnjak badnjaa.35

U Merolnu, u slavon, na Badnak e uuro mebadnjaa kena krem po-preko ruama na er kraa oa kra. 36 U gudncma u slavon badnjaa e orne rane ureena raznm mbolma npr.: unce, meec, krava eleom, krmaa

pracma, koko plma dr. 37

1.3.2. Ljetnica, litnjakU druo polovc 19. olea pomne e bon kruh - ljetnica.38 Nakon o prae poledne kvoke, domace, prmerce u Mama39kod Oraa olkom krau40u Boanko Poavn, oaak dana provode mee peku poeban kruh ljetnicu,ko e e e za vreme bonh dana. Om o e ljetnicaprpravla od nabolebrana kvaca, puno ruda lubav reba ulo u nezno ukraavane. Prvo e, odanko razvenoa ea, na orno ran kruha oblkue znak kra, ko na vmkraevma zavrava u oblku ovorenoa dlana. Na a nan domace ele pokaza

vou molbu da vak rad ludkh ruku bude blaolovlen. Krem e ljetnica pode-lena na er dela, a u vak do e avla dru lk napravlen od ea. Ulavnom,pravlau e lkov popu ruka pence l kukuruza, burea rakom, praa ldrue oke, me e mbolno zrcala ela Novoroenome kako b podaro dobrovreme boau lenu.

U Merolnu, u slavon, na Badnak e uuro, ombadnjae, me ljetnica kruhprekren ken vm amblemma raarva; u e mal plu, rp, b, unce, meec zvezde, bure, d. ta e kruh avla preko zdele na prv dan Boa na Novu odnu.Om h kruhova, umee e r pleena kolaa, ko e oa dana edu, a zam kola zakravu, koblu, krmau, na vakome om kolau e olko a kolko ma dona vo-na. t e kola na Bo dau m vonama. tucau e ora, mak eme za kolae

za pono eo za Badn dan. ta dan hrane e koko dvanae pua o u ednomobruu da ne rapau. Od vee Luce pa do Boa, ne mu e vab koko, ve ehrane uke u ednom obruu, er kad b e vablo, uo b komluk, pa b komncarekla Tebi vika, meni jaje. 41

U poekom krau ljetnicae akoer ukraava, al ne kao Badnca. Na lencu dolazpoa l venac, dva r velka klaa, unce, zvezda meec dva-r cvea. Badncae poro na Badnak, a lenca ekom celoa Boa o na olu oae do Nove

34 Blana Molnar zapala e 2011. odne. Kazala o e pomenua jadranka mo u Poe. Rkp.ff MO, v. 2011., D. Up. Zvonmr told, Nek se spominja i pamti, slavonk Brod, 1997.35 Mlovan gavazz, Godina dana hrvatskih narodnih obiaja, iii zdane, Hrvak sabor kulure, Za-reb, 1991.,r. 125-126.36 U Merolnu u slavon 2006. od. zablela e sepanka ke. Rkp. ff MO, v. 2006., s.37 Barbara sma zapala e 2010. odne u gudncma. Kazala o e nezna pomenua baka. Rkp.ff st, v. 2010., s.38 Vd: Ma soanov,nav. dj.,r. 39.39 Kaa Marnov zapala e 12. ena 2010. u Mama, kazala o e Luca gr (roena Pe)z Maa, roena 14. kolovoza 1948. Rkp. ff MO, v. 2010., D.40 Kaa Maroev zapala e 2013. odne. Kazala o e Kaa Domnkov, ro. 1937. Rkp. ff MO,v. 2013., s.41 U Merolnu u slavon 2006. od. zablela sepanka ke. Rkp. ff MO, v. 2006., s.


38/178


odne l Mladoa Boa. Pletenicae edan povelk venac, ko e z r l er deblamoa uven.42U uno Dalmac a kruh e nazva litnjak.43

1.3.3. Kienac, kienjakU Badlevn kod Pakraca ene u zravale poeban ukran kruh ko e zvaokienac.Na nemu u e zraval ukra ko u predoaval klae a cvee.44

U Bon Herceovn a kruh e nazvaokienjak.45

1.3.4. esnica (asnica)U glamou, u Bon, domaca e obvezano prpravlalaesnicu u kou e avlaladobro oprane ne nove. ta b e kruh lomo na Bo dok b v ukuan aal okoola za blaovane, a verovalo e da e odna b rena onolko kolko b ko naaonova. Na Badnak b e uvek peklo neo na ranu oavlalo e na ranu da eohlad do Boa. jaake u domace, drvenm elem l nekm apem, pravlekreve na bonom kruhu l poa. ta pecva e nu ela na Badncu, neo uuro,na Bo.46

U nekm vekm mema domace prpravlau encu. Na encu e, za vremebonh bladana, u poudu avla penca koa e za u produ poana na sveuLucu. 47

U aplnkome krau pekla u e dva razlo ukraena kruha; edan za Badnak,a dru za Bo. Kruh za Bo nazva e enca, o e vea m bole, er e o znakobla u duo odn. Muka elad reba na Badnak emelo red oblno nahranblao, er ono reba oe rado bonh bladana.48

U olakom krau prprema e kruh asnica ko e, dok e ve, na loparu arakruma krma, naee pomou ldana. Napre e naprav kru a rokmdelom ldana, pa u rokom kruu man kru od dna ldana.49U rednu b avlrancu brlana, kako b esnicabla blaolovlena. 50

U poukom krau domace u za Bo pekle kruh prema brou elad, a ako bponealo pennoa brana, onda e b zmealo kukuruznm branom. Bon

42 Blana Molnar zapala e 2011. odne. Kazala o e Kazvala jadranka mo, dev. Berd, roena1956. u Poe. Rkp. ff MO, v. 2011., D. Up. Zvonmr told, Nek se spominja i pamti, slavonk Brod,1997.43 Mlovan gavazz,nav. dj.,r. 125-126.44 ivana Kop zapala e vbna 2007. od. u Badlevn kod Pakraca, a kazal u o nezna baka Em-la Kop (dev. Mad, ro. 1936. od.). Oac e kazvace Nemac ko e neao u Druom vekomrau. Obel Kop akoer u nemakoa podrela. U kazvanu u udeloval ivann ded frano Kop(ro. 1934. .) Kaca grev (dev. Maev, ro. 1935. od.). Rkp. ff st, v. 2007., s.45 Mlovan gavazz,nav. dj.,r. 125-126.46 Kac Loz 20. 1. 2006. odne kazala e Ana munov (dev: glava), roena 10.3.1949. odne,elo Bepel kod jaca. Rkp. ff MO, v. 2007., D.47 Bruno ulev zapao e 2009. odne u Krevnama kod Veza, a kazal u mu: frano ulev(1937.), slavko ulev (1961.), Vna ulev (1962.). Rkp. ff MO, v. 2009., Z.48 Duka anov zapala e 2010. od. u apln. Kazao o e ra Mle Vla, veenk u crkv v.frane Ako u apln. Rkp. ff MO, v. 2010., D.49 U socu 20. pronca 2006. od. zapala e Helena Rau, a kazao o e nezn oac Nkola Rau.Rkp. ff MO, v. 2006., s.50 Valenna Peruna zapala e 29. ena 2010. odne u socu. Kazao o e Mro Mar, solac, ro.2. 06. 1939. u socu. Rkp. ff MO, v. 2010., s.


39/178


kruh e radconalnopisao.Pisanjekruha obno e radlo na lede nan: uzela b eaa l ko dru predme pa b e prnulo na ve mea orne povrne kuhanoea, a zam b e kruh zapreao podsana one da e pee. Kada b e pekao,zledao b pan onm predmema ko u za o uporeblen. takav pan kruhnede e nazva ancom. Om kruha, ara e poaa. Ona e naee prekroenaimapo redn l nekm drum mbolnm predmeom. takva poaa e pred-avlala neku rako u bone dane, pa e ona eo avlala na vdlvo meo u ku,a znala e b okena cveem.51

encu radconalno prpravlau pravolavne domace. Pr ome u domaceokrenue prema oku. iverom (debelom rekom), ueenom od drvea badnjaka,umoenm u eo za encu domaca, akoer, okrenua prema oku na zdu rpua naprav kr. enca e radconalna poaa u kou e avla nov.52

1.3.5. Boina pogaa, urekU Herceovn e mela bona poaa, bekvan obredn kruh, ko e ukraen a-rama. ta poaa ela e na bono uro, vak lan kue dobvao e po komad. Om

poae, domaca b, nedelu dana pre Boa, mela razne kruhove rudle. tapecva u, kao poaa, bla ureena (ispisana) raznm uporebnm predmema (al-cama, kluevma l nekm drum lam predmema prpravlenm za u namenu).53

U aakom krau neko e prpravlala poaa za Bo. Poaa e ukraavala dobroopranm drvenm elem l nekm apem. Ure u bl krev. ta poaa e ne elana Badncu, neo uuro, na Bo.54U vekom krau e ara radca da e prav po-aa na rednu e poae poav penca a svem trovom zapal pre veere.Po zavreku veere, namla b lan obel uzmao korcu kruha, umoo a u raku poom ao vee. Verovalo e da, ako dm de prema nekome z obel, da o znakako e ma lou odnu, a ako dm de pravo, ka ropu, o e znalo da e v z ekue b dobro. 55

U Badlevn kod Pakraca zravao e kolapletaako e, akoer, rebao na nabonom olu. Pekle u e poae orama abukama turkinjekoe u ukuan elu neznanm kolnama poo e bo po. Ve u dopodnevnm ama prpremala evara za peenepeenica.56

U Bon e nezaoblazan urek. U sudencma kod Lubukoa ene b kuhale kruh po nemupisaleldanom l oenama. 57

51 Anona r zapala e 2010. odne. Kazala o e slavka Crnoorac, 1933. od. Rkp. ff MO,v. 2010., D.52 Zapao am u trebnu 2009. odne.53 elk suon 2005. od. u Runu kod rokoa Brea, kazala Radca suon (ro. 1952., dev. uk).

Rkp. ff MO, v. 2005., D.54 Kac Loz Radelov 20. ena 2007. odne, kazala e pomenua Ana munov. Rkp. ffMO, v. 2007., D.55 Karolna Ra Mkov zapala e 2011. odne u elu Maro kod Veza. Kazala o e Luba Ra,roena Kolenda, 1949., Maro, Vez. Rkp. ff MO, v. 2011., s.56 ivana Kop zapala e vbna 2007. od. u Badlevn kod Pakraca, a kazal u o nezna pomenunezn baka Emla Kop ded frano Kop (ro. 1934. .) Kaca grev (dev. Maev, ro. 1935. .).Rkp. ff st, v. 2007., s.57 Mar Kea 4. runa 2007. od. kazao ivan Lubur, u sudenc kod Lubukoa. Rkp. ff MO, v.2007., D.


40/178


U Ram b e prpravlao kola kao mana poaa, a na redn b eprovrtila. to b edavalo dec koa b dola, a o b naaknula na ruku. Pr odlaku b dee ovorlo: Dalatetka kolaiprovrtai.Neko b e u Ram, na Badnak, peklo po pe e kruhova,ovno o brou elad. skuhala b e koa poaa urek. urek e e opepozna u vmramkm elma. to e obn kruh z epe, amo o e pekao podsaa. Odozob e naarao aralkom. Obno b o bla zlobna ova ko, koa e zvala olan.

Nae u ure bl kr. Kada b kruh pouo, odozo e premazvao malo ma.58Mulman u, kao kaolc u Ram, za Bo pravl urek.59Neke u domace pravlelak kruh ko e luo umeo kolaa.

***U Bon Herceovn bon kruh e nazva: areni kola, bogatica, itnica, boini

somun.60

1.3.6. Sria, navratnjak, jarkaBlau e eo dae po komad poebnh pecva, zvanh: sria, sriica, navratnjak,

lomnica, lomaica l. te e poae lome, po veln odlomlenh komada prore enadolazea odna.61 U Bon Herceovn domace premau kovrtanj sriicu zapare obrede ovcama. U umberku slavon prpravlao e kruh za oku pele,a zvao e: volarica, konjarica, ovarica, elarica, zdravlje d.62

Kruh navratnjak nazvan e po ome o e lom na vrama ora. (Pravolavc srbakoer kore nazv navratnjak. U pravolavno radc o e enca za oku.63) UOrahovu Dolu kaolc Hrvanavratnjakzovukola na torska vrata.64

Poaasriaprpravlala e u elu Nko u Dalmanko Zaor. U trorko zaorpoaa e nazvala obanca, a nom e predvao urod ueva plodno oke.65

U duvankom e krau domaca prpravlala poausria kou b pekla podsaemna onu.66

U golnevu kod Lvna kuhao e kruhjarka.67U Dalmac e prpravlao kruhbravarica.68

1.3.7. Kovrtanj, krsnica, krinicaPred Bo e u vako ku pravl u ekovrtnji(muk enk), od kruha ukvas. to ebo de kruh ko u deca avlala oko ruke ako ela. Nezaoblazan e bo omunko e kuhao od nabole pence. Poeban kruh ko e prav bla ekrsnica, poaa

58 Mrana al zapala e u vela 2008. po kazvanu pomenue Mare Zeev. Rkp. ff MO, v.2008., D.59 Zapao am kroz ve odna ravana ramkh obaa.

60 Mlovan gavazz,nav. dj.,r. 125-126.61 Isto,r. 169-170.62 Isto,r. 125-126.63 Lubo Mev,nav. dj.,r. 143.64 Isto.65 Zapao am 2012. odne.66 Boe Drm,nav. dj., r. 77-78.67 Anc alea 2007. odne kazval u: iva (ro. 1931.) Vlado Ber (ro. 1930.) z golneva, eAno Ber. Rkp. ff MO, v. 2007., D.68 Mlovan gavazz,nav.dj.,r. 125-126.


41/178


ukraena vcama, pleencama pcama. Krnca o nasofri69vh bonh blada-na kod vako obroka. U redn krnce or vea, a u u kra ne r vee. 70

kabrnke u domace za Bo prpravlale kruh koemu b na redn probul rupuu kou b avlal veu koa e orela za Bo.71

Krsnicae bla naznaane bono pecvo u kreevkom krau, al ne lula za eloneo kao bon ukra u nu e avlala veajedinstvo. Prpravlala u e domace,

umjetniceu vaanu ea.72Poela b e ek na Novu odnu, upodkrii. sveajedinicadrala e ukrsnici,a trojicau u, emenu l zeleno penc. 73U Kreevu ustopanice(domace) prpremale :boine samunie, kovrtnje(dee pecvo od oa ea

boinih samunia).U gromlaku kod Kelakaene, kada se vrate sa zornce, pravekrsnicu. Nakrsnici e oblkuu ukra; pce, rue, naoale, a prav e od obno e-a. 74Mlovan gavazz navod da e u Bon a kruh nazvao krinica.75

(U aakom kraukovrtanje bo kulno pecvo, a onde e bo nezaoblazan u vad-benm obama.76)

1.3.8. Lukovi i guske

Na podruu Polcastopanjice77

u male pune ruke pola r, er dana pred Bo.Mele u kruh, pekle a pod peke. Ble u razle vre kruha, a zvale u ekolai,turte.Za muku decu prpravlal u e lukovi, a za enkuguske onda e a ukadarvala od edne praelce do drue. 78

69 sora ol za obed.70 sanela Vuca, Malna Kralev, roena flpov u Crkvenaku pored Kreeva, vreme kazvana -ean 2010. od. Rkp. ff MO, v. 2010., D.71 Anona Pav zapala e 2010. odne u kabrn. Kazao o e Zoran Raov, ro. 04. velae

1965. od. Rkp. ff st, 2010. s.72 Auun Kr, Crkveno-narodni obiaji Kreeva, (poebno onu oak z Dobro para,od. Vii, saraevo, 1956., r. 10-14.73 svee ore za vreme veere, a ae e korcom kruha namoenom u vnu pr ome e prekr.ta e komad kruha dade onome koa bol rlo, l dec da h rlo ne zabol. Do a u koem u aalebone vee dae e kokoma, do vonama, a edan do e ape u emenko o koe e ea na prolee. (Auun Kr,nav. dj., r. 11-13.) (Penca mbolzra kruh, a kruh mbolzra eloKrovo.) Zdele u koma e bla penca, u lepenkom krau (Kreevu, Kelaku fonc), oblaane uolom l kakvm ukranm paprom kako b ble lepe. U u e pencu na Bo avlau r vee, koee pale uvek kad e ede, ve do Nove odne. svee e ae kruhom umoenm u raku. gordanaVuca zapala e 6. rpna 2007. . u gromlaku kod Kelaka, kazvala Rua frankov (dev. Ble,ro.1928. odne, gromlak kod Kelaka). Rkp. ff MO, v. 2007., D.74 Isto.75 Mlovan gavazz,nav. dj.,r. 125-126.76 Do konca edamdeeh odna, u Bon Herceovn e r nedele u crkvnaviivalo vinanje. Iondak, kuvali se oni kovrtanji. Zna, pogae al budu unutra uplje. I svake nedilje kolko taj momak roda

ima nose se curi ti kovrtanji. Oni njiha njoj dadnu i ona i natakne na ruke i more i nosit. Kasnije dadneona nji curama iz sela. Jesu bili slatki ti kovrtanji. Meruali, crno brano bilo.Kac Loz Radelov 2007. godne, u Carevom Polu kod jaca, kazala e Ane Ladan, dev. Cv,roena 1936. odne. Ve e 25 odna udovca. Rodla omero dece ad ma 24 praunuad. Rkp. ffMO, v. 2007., D.77 sopanca - domaca, kuharca.78 M goal 11. runa 2007. od. prao e ivan goal, n Mae, roen 1954. odne. Rkp. ffst, v. 2007., s.


42/178


1.3.9. Boinica, boinjakU Lc e prpravla bonca koa e pee pod cripnjom na onu, a ukuhavau e

boini kruii.79U umberku Bon bon kruh e nazva boinjak.80U supnkukod Zareba, akoer, e prpravlao poeban kruh ko e zvaoboinjak.81

1.3.10. Koleda, koladek, krunicaU Hrvakom Zaoru kruh e nazvakoleda, koladek. U Zapadno Hrvako prpravlae krunicau kou e ukue vakoa a klp kukuruza, a o ma panpermkkaraker.82

1.3.11. Lepinje, ljepnjaaU prvo polovc 19. olea ene u prpravlale poau, kolae lepne. Onolko kolkoe blo para, olko e prpravlalo lepna.83

U Boanko Poavn domace u pravleljepnjae(lepne, poae). jedna e blaza Badnu veeru, a drua za Bo.

Ljepnjaa za Bo zahevala e velko umee. teom u ble oblkovane ure.Prvo b e napravo kr me b povrna bla podelena u er ednaka pola. U vakood h pola ble b prdodane ure: krmaa pra; bure raka; unce, meec klapence; kola volov. Nared kra b e od ea napravla rua. Obvezno e unura uljepnjauakre nek nov. Na Bo b eljepnjaaekla po ve oznaenm polma okreala naopake, e e vako mo bra edan do er e vaka ura e mala znae-ne: krmaa pra znal u plodnu odnu; bure raka predavlal u veele krozcelu odnu; unce, meec kla mbolzral u naporan rad. Dob nov, znalo bdra novac (rzncu) kroz celu odnu.84

1.3.12. Buzdovan

U poekom krau buzdovan e mal kruh, ko e ednmsmotomobave e e akoprodul, lu za dralo. 85

***U zarebakom u krau, koncem 19. olea, domace u u kolae avlale cvancige(nove od dvadee kracara).86 e

79 Lda erekzapala e2004. od. na podruu gopa, Kona Perua Lda erek. Rkp. ffst, v. 2009., s.

80 Mlovan gavazz,nav. dj.,r. 125-126.81 Duna Rhman Auun, Knjiga o Boiu, Boi i boini obiaji u hrvatskoj narodnoj kulturi, gol-den marken, Zareb, 1995.,r. 81.82 Mlovan gavazz,nav. dj.,r. 125-126.83 Luka il Orovann,nav. dj.,r. 94.84 Zapao am 2012. odne u Orau.85 Blana Molnar zapala e 2011. odne. Kazala o e pomenua jadranka mo u Poe. Rkp.ff MO, v. 2011., D. Up. Zvonmr told, Nek se spominja i pamti, slavonk Brod, 1997.86 Kaver andor alk, Badnjak, u: Kaver andor alk i, PsHK, kn. 50, Maca hrvaka, Zora,Zareb 1964, r. 93-99.


43/178


U Zavozdu na Badn dan,stopajnicapee kolae koma darva decu, e kruhove nakoe avla oobe znakove, npr. kr - prne nekakvom okrulom zvrnuom aomna pe mea u oblku kra, da e zna da u za e dane odreen. 87

U Alaovcu kod gruda, pekao e kruh podsaa ukraavao raznm arama na or-no kor. Kuanca zaduena za kuhane bono rukapristavljalae kuha prouenuvnenu, bravenu obvezano - divenice.88U Raknu kod Poua u na a dan makepravle poko kola, al a nko ne b probao. Zakuhao b e kruh ldanom b e ponemu pravo kr dru ukra. Kruh b e naeo na Bo. 89

U Dono tramonc Prvlac u Boanko Poavn prpravlao e obelk kruh koe mao znak kra. Domace u prpravlale uhe kolae (pracne i modlice), egibani-cu za Bo. To je tijesto kao za pitu, samo to u njega ide pekmez od jabuke i slau selistovi.90

U eanovcu e pekao kruh ko b bo na olu ve do bladana svea r krala,a neova e velna mbolzrala oble due odne. Mukarc u hranl oku, pr-premal drva za orev nabavlal hranu kou b domace poom prpravlale. Uveer,domov u bl ovelen voancama.91

2. PostU hrvako radcko ban mara e mrnm rehom ako b e neko omro naBadn dan. Poekom dvadeeoa olea, u Polcma e prakcraosuhi post, akoo e ne b uzmala n kap vode. 92Domace za veeru prpravlausoparnik.93

2.1. VeeraPre olee pol u sremu slavon, nakon molve, na ol pror belm olna-kom, avlao e badn kola, lon napunen vakoakm om, anak meda, uhr, ponen r, abuke, kruke, mumule, une, uhe lve, oap, ora lenac.

87 Pera Prodan zapala e 23. ouka 2011. u Zavozdu. Kazala o e iva Prodan, pok. Cvana; (dev.Prue) ro. 01. 05. 1939. u voo ku u Pruma u Zavozdu. Poala e udovca 1991. Rkp. ff st,v. 2011., s.88 U Alaovcu kod gruda 2007. od. zapala e Kaarna toma. Rkp. ff MO, v. 2007., D.89 U Raknu 2007. od. Maran jel kazala e pomenua Lucka Mhal- gabr. Rkp. ff MO, v.2007., D.90 Karmela gr zapala e 2013. odne. Kazala o e pomenua Rua Nadarev (okev). Rkp.ff MO s v. 2013., s.91 Dara ke zapala e 2008. odne. Kazal u o pomenu: Mae Dumov Mlca Dumov.Rkp. ff st, v. 2008., s.92 frano ivanev, Poljica, narodni ivot i obiaji, reprn zdana jAZU z 1906. neobavlena raa,Knevn kru spl, spl 1987, r. 436.93 soparnk e radconalno polko elo. Recep za polk oparnk:Od brana, ol, ula prema

poreb mlake vode zame e lako eo pu odoa 1 a da b e bole razvuklo. Blvu, koemo prehodno knul peelke, dobro opra, nareza na rezance roke oko 1 cm, pu da e dobrooced ou. Neporedno pre nadevana, u blvu e doda malo malnova ula, lnao narezana ka-pula ol. teo e prepolov razvaljau dva ednaka dela, dmenze prema drveno okrulo podloz,n. Na nu, kou mo prehodno poul branom, polo e polovca ea, a na nea prpremlennadev. Poom e prekre drum delom ea, a rubov e vro zavrnu po rubu ne. soparnk ea ne palvo pu na zaran komn prekre arom ko ne me b prekrupan. Pee e oko 20mn. O e od ara pepela, prebac na nu premae malnovm ulem e pope no naeckanmenakom. Kad e malo ohlad, razree e na komade u oblku romba polu. Omi i Poljica, Pola-varvo grada Oma, Nakladnk Levak d.o.o. Zareb, Om, 2006., r. 159.


44/178


Na olu u ble vee uene rbe, kuhan rah, pe orama medom, ranc makom, vno, raka, erbe,mo, mleko.94Nakon veere deca u darvana abukama,lvama, uhm orama lenacma, dade m e p erbea moa. 95svako e zaveeru morao malozaloiti meda kako b kroz celu odnu mao medene re. Belluk e uzmao, pa makar umoen u med, er e verovalo da e u naupauo odnodana demonke le.96

U zarebakom u krau, koncem 19. solea, domace u u novnkm obelmaprpravlale uhu od raha uenu avku rbu.97

U Boanko Poavn radconalno e kuhane raha uhh lva. Od kuhanoraha e pravo necan rah belm lukom. Dobro b e ocedla voda, poom b edodao no eckan bel luk o e ve dobro istempalo prkalo lcom. Kuhanelve u ble nadomeak za okove, er e u vodu dodavao eer. Obvezna e bla, uzo, prprava rbe, naee arana.

Cel Badn dan bo e po ve do veere. U gudncma u slavon veera e blapona, obno paradaz orba kuhano uho voe (lve, abuke, kruke). Reko e komao veu rbu, no ponek u mal prpremlenu ouenu rbu.98

U Vezu okolc polo b e ako da b e ekom dana elo vrlo malo (a, kuhankrumpr, rahova orba). Pre veere, u umrak, veom vodom b e pokropla kua ve oko kue uz molvu Vjerovanja.Kad v ar poednu za ol, deca b zlazla van u kuu ulazla a zapalenm voanm veama u penc. Prvo b pozdravl - HvaljenIsus!,a onda eal - Sretna vam Badnja veer! 99Za veeru e blaovao ukuhan rah eckanm lukom.100U elu Ulare, u Boanko Poavn, blaovala e pona hranapopu rbe, krumpra peeno zaneno amo olu, e zv. dublegdinje, koe uneka vra bundeve.101

U eanovcu e ulavnom blaovala rba, eo bakalar. 102

U bokokoorkom krau po e bez ruka, a veera e rano ao e od ponh ela,povra palene.103

94 Ma soanov,nav. dj., r. 40.95 Isto.96 Mlovan gavazz,nav. dj., r. 156.-157.97 Kaver andor alk, Legenda iz dvorita kbr. 15, u: Kaver andor alk ii, PsHK, kn. 50, Macahrvaka, Zora, Zareb 1964, r. 204.98 Barbara sma zapala e 2010. odne u gudncma. Kazala o e nezna pomenua baka MaraHorvaov. Rkp. ff st, v. 2010., s.99 ivana Valena zapala e 2008. odne. Kazala o e nezna baka, ivka sek. Devoak e akoerprezva sek. Roena e 1936. odne u elu Pene, blzu Novo travnka, u Bon. sada v u eluRankov u Novom travnku. Oba e upamla od voe mame, koa e devoak prezvala Buum. Naruc ma eovran kr. Rkp. ff st, v. 2012., D.

100 Nela Damanov zapala e 2010. odne u sarom Vezu. Kazao o e Lubomr Pavlov (ro.1944. od.), pozna kao Luban. Zavro e ud oranzace rada u Novom sadu. Rkp. ff MO, v.2010., s.101 Ruc Krn 2012. odne kazala e jana Marnov, roena grbe, z Ulare, roen 1951.odne. ff MO, v. 2012., s.102 Dara ke zapala e 2008. odne. Kazal u o: Mae Dumov, ro. 1954. odne u grabovcukod eanovca Mlca Dumov ro. 1924. odne u grabovcu kod eanovca. Kazva dana veu rodnom meu. Rkp. ff st, v. 2008., s.103 elka Ru zapala e u splu 26. 5. 2008. Kazala o e Mara Zlodre (dev. Rapov, ro. 1929.)rodom z Boke Koorke. Rkp. ff st, v. 2008., s.


45/178


U Kruevu kod Moara na Badn dan za veeru e naee eokupus pod uljelaje ko imo. 104

Kad b e zavrla molva, avlala esinijapa e veeralo z bakrenh aa sano-va.105Nasiniju e prvo avlao rah, korca koa e nakra lukom kombos106poae,a u nekm kraevma rbe , na krau,gibanice.to e bla hrana romaha, al radca eveere u bolm vremenma e auvana, dana e akva. Gibanicae kola ko epravo od domah uk, peenh na plaama porea. One e kvae u laku vodu lau u pleh popau orama. Ne porebno nala da e blo vremena kad eaoala ve od vea neo od oraha, al u naromana vremenagibanicae blado badne veere. Veera e zavravala molvom. Oac maer ede, a deca uau lube m ruke. 107

Zauljenikrumpr kruhom eo e u Ruanma kod Lvna.108U Lubunma kod Lvna,za veeru b e uvek elo neo pono er e a dan polo -bilo da je riba jal pita, jalkaka druga posna rana.109U mnom kraevma, prmerce elu Buel kod Buovae,einjanjalo110e, a nek u amo el kruh pl vodu.111Pored nezoavnoa raha, ulepenkom krau za veeru e blaovala ra.112gu pon rah crvenm lukom

blaovao e u Uor, a radconalno e ede banca od ve rane zauenh lova pekmeza od abuka. 113

U plkom krau veera e aoala odkavora114 krumprom na ule. iza oa le-dle b dve-r vre rbe od koh e vakako bo bakalar eula. Pole veere ledlebfrituledeopu proeku, a poom b valalo le da e uran Bo doeka kakopro.115U Koanu u e pekl:soparnici,kuhala rba bakalar vrigali uipci.116

104 Anon Zovko u udenom 2006. . kazala Berka ule dev. Deba r. 1940. u ulama. Berkae, kao lanca folklorno druva Kruevo, a kao pevaca crkveno zbora, zalae u ouvanu naharh obaa, poebno arh napeva. Rkp. ff MO, v. 2006., D.105 san (ahan) anur.106 Kombo poan kupu belm lukom.107 Mrana al zapala e u vela 2008. po kazvanu pomenue Mare Zeev. Rkp. ff MO, v. 2008., D.108 U lpnu 2007. . zapao e Ane jurea u Ruanma kod Lvna, a kazala mu e Mra jurea (dev.Barun, ro. 1941. ). Rkp. ff st, v. 2007., s.109 ivan Ro prao e 5. runa 2007. odne pomenu jakov ar (1922.). Rkp. ff MO, v.2007., D.110 ieunum, , n. (la.) po; eunu, ad. (la.) aloan, ladan. en, enane po pred velkebladane.111 Branka Baar zapala e u Buova 2007. ., a kazala o e Kaa Markov. Rkp. ff MO, v.

2007., D.112 gordana Vuca zapala e 6. rpna 2007. od. u gromlaku kod Kelaka, kazala o e pome-nua Rua frankov. Rkp. ff MO, v. 2007., D.113 Marn Pran 2008. kazala e dev. Nkol (ro. 1948.), naavnca u O. . ivana fra frane juka.Rkp. ff MO, v. 2008., D.114 Kavora - cveaa.115 Zapala e Ana Zaorac 2006. . u splu, a kazao o e pro jelaka (ro. 1928. . u splu).Kazva e bo elekrar, meu prvm prvanm obrncma. sada e umrovlenk. Rkp. ff st, v. 2010., D.116 U Koanu 29. ravna 2007. . zapala e Marana Radov, a kazala o e Zorka goal (dev.Rub, ro. 1930. .). Rkp. ff st, v. 2011., D.


46/178


Kaelan u za badnu veeru obedoval zelen l bel kupu asuvican i suvinl-van,a kod nekh e ela rba na koncuprurate.117U imoko kran velika eljad suie e do veere malo ko ospustit u rlo om vode.118

Tradicionalna prva koprivnika hrana je mlinec na suho, aprvo su se se vrste itaricau jednom loncu zmeale. Se se zmealo eam,kuruza, enca, kotice. Onda se na

stolu napravil kri s tog semena. Onda se pak na to stavilo malo sena. Dela se jednaplahta, druga i trea, kaj se kri napravil. To je jelo ilo na stol. A one itarice v loncu,kat smo doli doma posle polnoki, nakon mee, to se nahitalo kokokama. Kartalo se,prialo i pevalo.119

Bel rah120e obvezno obedovao u Bokncma kod Donea Mholca u slavon,e rezanc makom orama, a u zdel u ble nalepe abuke koe u e za u prlkuuvale na avanu u u. tko ne mao abuka, kuhale u ekalotine, a o u ble uheabuke l kruke koe u e nacale na venac. sv b ukuan el za ol - od namlae-a do naarea, a onda b azdarca kue ve kandlom okadla ukuane hranu.121

sv b ukuan, u Badlevn, pre veere kleknul oko ola moll Oena.Zam u vukuan poedal oko ola, a domaca e donola na ol uhu od raha, rah-alau,

peenu rbu, abuke, orahe med. Bo e oba da doman prme' da neo nedoa-e na olu zao e rekao: Domace, na naem olu nema lca.' Na o mu e domacaodovorla: U naem polu, vonaku vru ne blo koko n pca.' tu b zreku ponovlo dva pua. tme e verovalo da m pce koko nee prav eu u polu ba.Nakon oa domaca e donela lce, vlce noeve na ol e b zapoela veera.Kada e ve blo na olu, vako e eo ono o e elo. Nakon zavreka veere poeloe kene bora uz pevane bonh peama, a napoznaa e Radujte se narodi. 122

Oeka e radca prpremane paprkaa.123 io e u Belu e de e 2006.odne na Badnak podeleno uu pe ona porca paprkaa.124Vnu e u vmkraevma prpuu lekova vova e e ono na a dan dae bolenma dec. Veru-e e da e o vno prevara u krv. Vno e mbol iuove muke krv.125

117 U Kael alu 30. ravna 2007. . zapala e Mandca Vuna, a kazval u o Luca Vuna(dev. gzd, ro. 1935. .) Mlenko Vuna (ro. 1930. .). Rkp. ff st, v. 2011., D.118 Zapala e Boena Prome vbna 2007. odne u Runovma kod imokoa, a kazala o eMara Bulan (dev. Pulz, ro. 1946. .). Kazvaca zna mnoo narodnh obaa koe e ula upamlaod voh baka dedova. Rkp. ff st, v. 2011., D.119 U Koprvnc 2005. . zapala Mara ambuk, a kazval u o Zlaa Kova, sepan Vukov Bara Mackulak. Rkp. ff st, v. 2011., D.120 U drelcu na ooku Pamanu kod Zadra, Krov rob e ureue proklalm belm rahom ko

e zaaen na poeku korzme raao e u mraku. Vanda Bab jop Mle, (ur.), Hrvatski obiaji,

Zbornik studentskih radova,Uskrs, 74.121 U Bokncma kod Donea Mholca u slavon zapala e u vbnu 2007. od. Ema Reober,a kazala o e slavca Bar (dev. Zdelar, ro. 1960. .). Kazvaca e da e amo do h obaaauvao do nah dana. Rkp. ff st, v. 2007., s.122 ivana Kop zapala e vbna 2007. . u Badlevn kod Pakraca, a kazal u o pomenu kazva.Rkp. ff st, v. 2007., s.123 tV Nova, 24. 12. 2006. Dnevnk, 19,20.124 HtV Dnevnk, 24. 12. 2006. 19,45.125 U Dalmac, Lc, sremu, Bako, Ram Herceovn verovalo e da e vno popeno na Velkpeak prevara u krv. U Bako e o verovalo za vno popeno na Blaove.


47/178


U lokome krau kada b domaca ela za ol ne e mela uaa, kako o kokone b beale nezda. Pole veere e zadravalo u kuno zabav, pevanu, prpo-vedanu, ponekad karanu, ekau vreme polnoke.126

Rba, kuhano povre,parurate,badem, uhe mokve, obedoval u e, a pl raka vno, u Puma na Brau. sva u ela morala b nemrna, nu mel adravan aa n vonkh manoa.127Na Mureru e obvezno blaovao bakalar crni piri(ra).128

grah, uha rba, banca a pcama od mraa, obeduu e u poekom krau.teogibanice b blo pol na pol a pcama u redn. Peklo e pod pokljukombezma, ek ono od ula o kod peena cur z bundevnh pca. (Peenca e ela ekkada e doe polnoke l uuro za bone zornce). 129slana ora od raha blao-vala e u Kuevu, a prpravlala e ako o b e kuhao rah, zano onda amlo paavlao u kalup zapekao. takva ora b e ela amo na Badnak. 130

Pravolavc, akoer, za Badnak poe. Prpravlau e pona ela: rah (naeebel), poaa, rba, pona pa.131

U rdeem odnama dvadeeoa olea, prozorke u mulmanke domace

na Badnu veer u hranu obvezano avlale bel luk da sve aveti i zli dusi bjee odkue.Deca odral pre pavana mazal u e belm lukom, veruu da e odbdemone od poenh dua od nhove oke. te u e no vraa prozor zalavlvalloovm drveom koe e malo e karakerke kao bel luk.132

2.2. Kul pokonkaKul pokonka znmno e zraen u kranko cvlzac. Zbo oa u naradon-o no Hrva, kao dru europk narod, poebnu pozorno prdau pokoncma

126 Maran Bonak kazala e 2009. od. jelca Makov, devoak Boban, roena 1944. u iloku,

v u ulc Mae gupca u iloku. Rkp. ff MO, v. 2009., D.127 tan Marn 5. lpna 2009. odne kazala e Luca Rad dev. Bauk, ro. 1937. odne u Pu-ma. Rkp. ff st, v. 2009., s.128 ivona tol zapala e na Mureru 2008. odne. Kazala o e ivanca Mudrona, Murer, (ro.1928.). Rkp. ff st, v. 2008., s.129 ivan mo 2008. odne u Lekovc kazao e ivan mo (ro. 1929. .). Rkp. ff MO, v. 2008., Z.130 ivan mo 2008. odne kazala e Helena Zma, ro. 1943. Kuevo, v u Poe. Rkp. ff MO,v. 2008., Z.131 BN tV, 4. ena 2007. 23 h; BN tV 6. ena 2007. 15.; Rts 6. ena 2007. 13 h.; HtV Dnev-nk 6. ena 19.40.132 Pr veer na Badnak uaao b e edan od ukuana (naee momak) prv zaloa ko b umaprno, oavlao b pod rehu kue l poae, u b oaao ve do jureva (23. ravna). ta b zaloa zvado,na a dan, ona ko a e oavo, e b, vlama u ruci, iao na gumno i stavljao ga na stoinu. Stao bi kod

stoine s vlama u ruci i ekao da se pojave arobnice (vjetice) jaui na stapovima (drvenim posuem u

kojem se mlijeko melo) jer su se one uvijek okupljale na gumnu kod stoine i dogovarale kome e nauditi. Kadbi prile stoini, otimale su se koja e uzeti onaj zalogaj i ako bi ga ugrabila, lako bi umorila onoga uvara, jerbi on sam po sebi klonuo. arobnice bi navalile na njega, a on bi se, vlama, branio od njih, jer one ne smijuna njih. Ako bi ih mladi svladao, drao bi ih za kosu, i one bi mu morale kazati koje su i odakle su. Dogaalose da bi vjetice mladia nagradile gaama ili kouljom kako ih ne bi prokazao. Vjerovalo se da s daljine desetdo dvadeset kilometara mogu pomusti kravu, ovcu ili kozu. Muslimani su ih nazivali i aracama. Prezirane su

ene koje bi stajale pored vrata, nita ne radei, dok bi stoka prolazila s pae.Alija ati, Boi kod muslimana, (Prozor u Bosni), u: Zbornik za narodni ivot i obiaje junih Slavena,knjiga XXVI, urednik dr. D. Borani, Jugoslavenska akademija znanosti i umjetnosti, Zagreb 1928, str.379-380.


48/178


u molvama, Badno veer, obredma, obama verovanma. U nekm kraevma,prmerce splu, verovalo e da e deca na Badnu no, ledau u nebo, uleda ra.Kod drevnh e Rmlana rah bo pokonko elo. Do nah dana u Bon obvezano eblaue rah za badnom veerom. Ujacu e za Badnak varo rah ko b e proc-edo zaeero e e nme popala pa odjukvikou u domace razvale pekle.Prec pokonc mau poebna ela: popu oraha, raha meda, ko e omlena hrana

due pokonka kod vh indoeuroplana. Badna veera e edna od navanh veera ua mrvma. Kod nekh naroda edan do od vako ela oavla e za nh. U Rumun-ko e pokonku no na roble ne amo hrana, neo odelo. U Beloru pooe poebne ormule pr dozvanu predaka na ozbu. U Ukran domaca na ol avlalce za pokonke, kao one koma obel blaue, om razlkom o e okrene dnomprema ore. Kod srba obvezno ekoljivo kaa krnh lava.133

takoer b e upalle vee za umrle lanove obel l rodbne mollo b e zanhove due u lu. Pred veeru, kad v ar poedau, deca b zlazla van ukuu ulazla a zapalenm voenm veama134 u penc. Prvo b pozdravl zazvomHvaljen Isus!, a onda eal: Sretna vam Badnja veer (ili Badnjica). Penca upale-

nm veama avla b e na poau koa e zvala enca (a nede na kruh). Ona ebla poebno ukraena, naarana (na no b nek pravl kr, a zmeu b avlal pcenapravlene od ea koe u mbolzrale venke Krova roena). Ona b e avlanared ola, aglava kueb molla molvu pre ela.135U mnom kraevma pale evee za mrve lanove obel mol e za nhove due.136 Verovalo e da e pokonukuan okuplau okobadnjaka.

ZakljuakHrvaka kaolka kulurna bana, polavo u Bon Herceovn, znmno e maloraena. Meum, u narodnome pamenu, radcom e, do nah dana, auvao ve-lk bro nedanh obaa prprave hrane za Bo. Badn dan karakerzra po. Ver-

nc u neko na Badn dan pol ne uzmau n hranu n pe. U Badno no znmnoe pruan kul pokonka ko e oleda u molvama, palenu vea za pokonke,badno veer u koo e blauu kulna pokonka ela o z prekrankh vremena.Nek oba obred u badno veer mau aporopek karaker. tako e, prmerce, uhranu avlao bel luk veruu da e e ako za od demonkh la. ta oba boe pruan kod boankh mulmana ko u e mazal belm lukom. Verovalo e dae pokonc okuplau oko badnaka na onu, d.

Velka e lno prprave hrane poa kod srba pravolavaca, al oalh europkhkrankh zemala. ta lno oleda e u kulu pokonka, prmerce u kulu poko-nka u ukranko, rumunko beloruko radcko kulur.

133 Mlovan gavazz,nav. dj., str. 159.134 Up. Marko Dra, Svijea u kulturnoj batini Hrvata,Crkva u veu, Kaolk boolovn akulesveula u splu, 4, spl, 2010., r. 467-468.135 Marana Keel zapala e 2009. od. po kazvanu Ane Keel, ro. o, 1948. u javoru,Buovaa. Rkp. ff MO, v. 2011. D.136 O ome ve: Marko Dra, Svijea u kulturnoj batini Hrvata, Crkva u svijetu, Katoliki bogoslovnifakultet Sveuilita u Splitu, 4, Split, 2010., str. 467-488.


49/178


Oba prprave hrane za Bo poa na Badn dan znmno u enoloko anro-poloko blao.

Literatura1. a, Ala, Boi kod muslimana (Prozor u Bosni), u: Zbornk za narodn vo

obae unh slavena, kna XXVi, urednk dr. D. Boran, juolavenka

akadema znano umeno, Zareb, 1928, r. 379-380.2. Dra, Marko,Badnja no u folkloristici Hrvata, Croaca e slavca iaderna br. 6,

Odel za kroaku lavku, sveula u Zadru, Zadar, 2010., r. 229-264.3. Dra, Marko, Svijea u kulturnoj batini Hrvata, Crkva u veu, Kaolk boolov-

n akule sveula u splu, 4, spl, 2010., r. 467-468.4. Dra, Marko, Drvo badnak u kranko radcko kulur, Crkva u veu, Kao-

lk boolovn akule sveula u splu, br. 1., spl, 2008., r. 67-91.5. Dra, Marko,Apotropejski obredi, obiaji i ophodi u hrvatskoj tradicijskoj kulturi,

Croaca e slavca iaderna br. 3, Odel za kroaku lavku, sveula u Za-dru, Zadar, 2007., 369-390.

6. Drm, Boe, Bukoblatski kraj - hrvatski raj, grupa za buduno, Zareb-Moar,2004.7. alk, Kaver andor, Badnjak,u: Kaver andor alk i, PsHK, kn. 50, Maca

hrvaka, Zora, Zareb, 1964.8. alk, Kaver andor, Legenda iz dvorita kbr. 15, u: Kaver andor alk ii,

PsHK, kn. 50, Maca hrvaka, Zora, Zareb, 1964.9. gavazz, MlovanGodina dana hrvatskih narodnih obiaja, iii zdane, Hrvak sabor

kulure, Zareb 1991.10. il Orovann, Luka Narodni slavonski obiaji, Zareb 1846.11. ivanev, frano Poljica, narodni ivot i obiaji, reprn zdana jAZU z 1906.

neobavlena raa, Knevn kru spl, spl 1987.

12. Kr, Auun,Crkveno-narodni obiaji Kreeva, (poebno onu oak z Do-bro para, od. Vii, saraevo, 1956.

13. Kulea, ra slvear, vo oba u Imockoj krajini, Maca hrvaka oranakimok, imok, 1997.

14. Mev, Lubo,ivot i obiaji Popovaca, Knjiga LXV Srpskog Etnografskog Zbornika,Beograd, 1952.

15. Omi i Poljica, Polavarvo grada Oma, Nakladnk Levak d.o.o. Zareb, Om,2006.

16. Rhman-Auun, Duna, Knjiga o Boiu, Boi i boini obiaji u hrvatskoj narod-noj kulturi, golden marken, Zareb, 1995.

17. skok, Pear, Etimologijski rjenik hrvatskoga ili srpskoga jezika, knjiga prva A J,juolavenka akadema znano umeno, Zareb, 1971.18. soanov, Ma, Slike iz domaega ivota slavonskog naroda i iz prirode, s dodat-

kom Slavonske puke sigre, tkarncom inaa Karla sopro, Zemun, 1858.19. suon, jerko, Vjerski ivot i obiaji Zapadne Hercegovine, Moar, 1968. (Umnoen

rukop. Prmerak e nalaz u franevako knnc Moar, nv. br. 3912, n. 39.)20. told, Zvonmr, Nek se spominja i pamti,slavonk Brod, 1997.


50/178


Izvori1. Rkp. ff st (Rukopne zbrke flozokoa akulea sveula u splu). Rkp. ff

MO, (Rukopne zbrke flozokoa akulea sveula u Moaru). te u rukopnezbrke naale kao rezula zvornh erenkh zapa udenaa koma e auor radabo menorom pr zrad emnarkh, zavrnh dplomkh radova z predmea Hrvat-

ska usmena knjievnost Hrvatska tradicijska kultura u europskom kontekstu.(OznakaD - zna dplomk rad, s - oznaava emnark rad, a oznaka Z - zna zavrn rad.)

2. Vlae rukopne zbrke.

The preparation of the Christmas food and the Christmas Evefast in Croatian catholic heritage

Summary

in Croaan caholc herae Chrma Eve he clmax o he ood preparaon orChrma. tradonally, on Chrma Eve people a, and once here wa a cuomcalled enane, when people would no ea or drnk anyhn whole day. Cul o hedead epecally releced durn he Chrma Eve dnner.

Paper baed on relevan leraure and epecally on he reearch eldwork n heRepublc o Croaa, Bona and Herzeovna and he Republc o Monenero. in a-n Chrma Eve dnner cul o he dead dhe rom he pre-Chran me areeaen. Cul o he dead aed whn Belaru, Ukranan and Romanan conex.

some o he Chrma Eve cuom have an aporopac characer. for example,arlc wa pu n he ood wh a bele ha wa a proecon rom he demonc orce.Croaan caholc ood preparaon cuom on he Chrma Eve are aed n Bonak

Mulm and serban orhodox conex.Key word: celebraon,keke, ype o bread, a, Chrma Eve dnner.


51/178


Marko tOKiizvorn znanven radUDK 82.0

Oled o knevnoSaetakU oledu e pokuava problemazra pane: to je knjievnost?Ovo e pane, akoknevnoeork vano, naee pokuava zbe. On ko a poavlau u anu uda - l pove ednoavne odovore ko zadovolavau znaelnke, l a aledavauz razlh perpekva kako b, na nek nan, ovell nedoake akvh odovora, al kako b aknul loeno radcom upoavlenh razumevana.

Kako rapozna nek ek kao knevn? Kako aledava: ono o e u eku re-eno, o emu ovor, na ko nan e uobleno, o e el prop kako o o ereeno bva hvaeno, o emu e, zapravo, rad? Kako e varau akve vre ekova?Kako a akve ekove? Odovore mo ral, no konane nmo nal. Ako e vrhapuovana bo cl, veroano mo uzalud puoval. No ako e vrha puovana u amomepuovanu, u razmaranu mouno koe nam odreen pu nud onda, veruem, damo e vrhovo kreal u prooru razlh mouno aledavana.

Klune re: knevno, klakaca, auor, poruka, veno, neveno, ek, ve-roano, nuno, unkconalno, kca, predoavane, zbla, razumevane, nerpre-aca

Summarythe revew

dr sci. miro katic_krajnja nuzda kao jedna od opstih osnova iskljucenja protivpravnosti krivicnog...

Documents