O ISTORIJSKOJ INDIVIDUALNOSTI

CRNE GORE (1939) – S. Drljević

Pod istorijskom individualnošću dva ili više srodnih naroda podrazumijeva se, da su ti narodi

kroz jedan duži istorijski period živjeli odvojeno jedan od drugog: posebnim ekonomskim i

političko kulturnim životom; – ovo bilo da je neki od tih naroda kroz taj istorijski period bio

nezavisan, t.j. da je imao svoju sopstvenu državu i suvereno odlučivao o svojoj sudbini, bilo da

silom prilika nije imao svoju samostalnu državu već da je u državnopravnom pogledu bio u

sklopu druge, t.j. tuđe države. Kao izrazit primjer u prvom slučaju navodimo crnogorski narod

koji je uglavnom, sa malim prekidima, kroz svo vrijeme svog postojanja živio zasebnim

životom i imao svoju nezavisnu državu. U drugom slučaju uzećemo hrvatski narod koji je u

početku takođe imao svoju državu, a kasnije je kroz duži istorijski period u državnopravnom

pogledu bio u sklopu austro-ugarske monarhije, izgrađujući i dalje svoju posebnu kulturu i

živjeći svojim posebnim narodnim životom, naravno – pod specijalnim i težim uslovima.

Istorijsku individualnost Crne Gore niko ne može poricati kao što niko ne poriče istorijsku

individualnost Hrvatske, Srbije i Slovenačke, samo za razliku od ovih, o istorijskoj

individulanosti Crne Gore do sada se najmanje govorilo i pisalo – i to svakako ne slučajno.

Poricati istorijsku individualnost Crne Gore značilo bi isto što i poricati postojanje zetskog

kraljevstva pod Mihailom i Bodinom, a zatim žmurke preći preko čitavih vjekova crnogorske

nezavisnosti za vrijeme Balšića, Crnojevića i konačno Petrovića, t.j. sve do Svjetskog rata.

Ali mi se nećemo toliko zadržavati na istorijskoj individualnosti Crne Gore, koja se ne može

sporiti kao što se ne može sporiti postojanje Lovćena. Mi ćemo se osvrnuti na druge osobenosti

crnogorskog narodnog života koje su vidljive i svakom dostupne, a koje u suštini i čine bitnost

crnogorske individulanosti. Poći ćemo od postavke da je ekonomska struktura, način

proizvodnje i ekonomski odnosi, glavna baza na kojoj se temelji čitava ostala društvena

nadogradnja sa svim svojim oblicima.

Crna Gora je kroz jedan dug istorijski period imala drukčije ekonomske odnose od drugih

susjednih zemalja Južnih Slovena. Jer dok su ove bile pod vlašću jedne ili druge strane sile, i

samim tim se njihov ekonomski život morao prilagođavati i ravnati prema ekonomskim

odnosima i interesima vladajućeg naroda – zavojevača – dotle je crnogorski narod sa mačem i

puškom u ruci branio svoju slobodu, izgrađivao svoj poseban narodni život i posebne

ekonomske odnose. Tako su se, kroz jedan duži period, ekonomska struktura i ekonomski

odnosi Crne Gore odvijali pod drugačijim okolnostima nego nego što je to bio slučaj sa ostalim

zemljama Južnih Slovena. Radi toga je u Crnoj Gori izgrađen poseban oblik proizvodnje, pa i

sam odnos seljaka prema zemlji. Crnogorskom seljaku, za razliku od njegovih klasnih drugova

susjednih zemalja, draža je, a i preča, puška od pluga, a život dobiva svoju vrijednost samo kroz

slobodu, upravo ta dva pojma su po opštem narodnom shvatanju nedjeljiva – Radi toga

odbrambeni rat, t.j. neprekidna borba za očuvanje nezavisnosti i slobode, bio je glavno

zanimanje Crnogoraca kroz vjekove. Iz te neprekidne borbe, u toku koje nije bila glavna misao

kako će se što bolje urediti gazdinstvo, ili kako će se sačuvati narodna individualnost pod

teretom nasilja zavojevača, već kako treba pod svaku cijenu odbraniti slobodu, koja se više

cijenila od svega, iskristalisali su se kod crnogorskog naroda i posebni pogledi na svijet,

poseban moral i kultura, i sve ostale osobine koje čine duhovnu konstrukciju jednog naroda

osobenom.

Tako su se nužnošću zbivanja pri takvom načinu života formirala dva poznata principa,

specifično crnogorska, a to je: Čojstvo i Junaštvo – Ti principi su uglavnom bili životni program

svakog čestitog Crnogorca, i istovremeno, vidljivo podvlače osobenost shvatanja i pogled na

svijet crnogorskog naroda kao cjeline. To shvatanje Čojstva i Junaštva vjerno je i ubjedljivo

odraženo u djelima velikog crnogorskog junaka Marka Miljanova. – Sve te posebnosti

crnogorske kulture, morala i shvatanja nejljepše su odražene, kao i sva stvarnost crnogorskog

života, u Njegoševom „Gorskom vijencu“, koje je samim tim postao kruna crnogorske kulture

i umjetnosti. Pored toga, Njegoš je tu osobenost kulturnog i narodnog života Crnogoraca izrazio

i posebnim jezikom – Mada se ne može sporiti sličnost tog jezika sa jezikom susjednih

slavenskih zemalja ipak postoje bitne razlike u izgovoru – Konačno sličnost pa čak ni

istovjetnost jezika još nije dokaz da jedan narod nema svoju izgrađenu osobenost – Šveđani i

Norvežani imaju isti jezik ali nijesu jedan narod, isto tako i Englezi i Amerikanci.

Ovome treba dodati da je kultura crnogorskog naroda i poslije svjetskog rata, a naročito zadnjih

godina, kroz razne grane umjetnosti, – književnost, slikarstvo i vajarstvo, dobila i dobija i nove

dragocjene priloge, koji je upotpunjuju i zaokrugljuju, kao posebnu cjelinu.

Prema svemu rečenom jasno izlazi da crnogorski narod ima ne samo svoju istorijsku

individualnost nego i sve osobenosti ekonomskog, kulturnog, narodnog i političkog života.

-----------------------------------------------------------------------------------------------------------------

Izvor: „O istorijskoj individualnosti Crne Gore“, „Zeta“, Podgorica, godina X, broj 22, nedjelja

4. juna 1939, str. 1. (Tekst je potpisan Drljevićevim pseudonimom S. Đ. D).