Dr.Sc. Mimoza Dugolli

“Unë kam më shumë respekt për personin që

arrin sukses me një ide sesa për personin që

ka mijëra ide dhe nuk bën asgjë rreth tyre”

Thomas Alva Edison

Individet qe jane inovatore dhe qe kane

aftesi qe te tolerojne rreziqet moderne,

kane aftesi te njohjes dhe shfrytezimit te

perparesise dhe mundesise, ndersa nevoja e

tyre per te arritur sukses eshte teper e larte.

Ndermarresit identifikojnë një mundësi biznesi dhe e ndjekin atë nëpërmjet një kompanie duke kombinuar aftësitë e tyre menaxheriale dhe teknike dhe duke angazhuar kapital shtesë profesional dhe financiar.

Gjetja e kombinimeve të ndryshme të faktorëve të prodhimit (siç janë toka, burimet natyrore, forca punëtore, pajisjet, ndërtesat, teknologjia dhe shpirti ndërmarrës) është një proces zbulimi i ndërmarrësisë që bëhet motori i nxitjes së zhvillimit ekonomik. Këto kombinime të reja janë mënyrat më të mira për të përmbushur kërkesa ekzistuese ose për të krijuar produkte të reja duke i vjetërsuar teknologjitë dhe produktet ekzistente.

Parashikues

“Te krisur”

Kembengules

Te shkathet

Energjik

Te vendosur ne qellim

Qe e marrin veten shpejte

Te veçante

Te ndjeshem

Te kudogjendur

Revolucionar

Fillimi

Ekzistojnë shumë sfida në këtë fazë,mirëpo një pyetje kyçe

me ndërlikime, si për mbijetesën ashtu edhe për rritjen është

burimi i kapitalit. Huatë nga familja dhe miqtë janë burime të

zakonshme të fondeve,mirëpo këto në të shumtën e rasteve

janë të limituara dhe duke pasur parasysh koeficientin e

dështimit të bizneseve të reja, me gjasa të çojnë deri tek

turpërimi.

Huatë dhe kreditë mund të sigurohen edhe nga bankat mirëpo

zakonisht bankat janë shumë strikte në kërkesat e tyre për

interes dhe kthim të parave dhe është e vështirë të përshtaten

në rrjedhën e çrregullt të të ardhurave në fazën fillestare.

Kapitalistët janë investitorë të specializuar në ndërmarrje të

reja.

Përkrahja kapitaliste ka dëshmuar ngritje të ndjeshme të

suksesit të një ndërmarrjeje, mirëpo kapitalistët zakonisht i

pranojnë afërsisht vetëm 1 në 400 propozime që u bëhen.

Rritja

Një sfidë kyçe për rritjen e ndërmarrjeve është menaxhimi. Ndërmarrësit duhet të jenë të gatshëm të lëvizin nga të vepruarit, në menaxhim. Zakonisht ky tranzicion ndodh derisa ndërmarrja rritet në më shumë se 20 punëtorë. Shumë Ndërmarrës janë menaxherë të dobët: në rradhë të parë nëse do të kishin dashur të bëheshin menaxherë, ata me siguri do të ishin duke punuar për ndonjë korporatë të madhe. Zgjedhja që ndërmarrësit duhet të bëjnë është nëse duhet të mbështeten në aftësitë e tyre menaxhuese apo të angazhojnë menaxherë profesional.

Më 2001, themeluesit e rinj të Google, Larry Page dhe Sergey Brin, iu përgjigjën presionit nga kapitalistët e ndërmarrjes së tyre duke rekrutuar 46 vjeçarin Eric Schmidt, ish-Drejtor Ekzekutiv i kompanisë së madhe softverike Novell, për të udhëhequr kompaninë e tyre.

Ndermarresi Menaxheri

Orientohet ne shfrytezim

te mundesive

Orientohet ne zgjidhje te

problemit

Krijues, kombinues dhe

ndryshues i resurseve

Shfrytezon resurset qe i ka

Eshte vizionar I shfrytezon eksperiencat e

te tjereve

Orientohet ne te ardhmen Orientohet ne te tashmen

Eshte i orientuar ne

qellime dhe aksione

Realizon detyrat e marra nga

udheheqsi

Eshte dinamik, energjik,

dhe gjindet kudo

Vepron sipas inercionit

E ka qejf rrezikun I ike rrezikut

Merr informata nga burime

te ndryshme

Preferon informatat

formale

Orientohet ne rezultat Orientohet ne proces

Eshte bartes I ndryshimeve Ndryshimet nuk e

entuziazmojne

Ka mendime dhe vizione

strategjike

Mbeshtetet ne planifikim te

detajuar

Maturia- Pjekja

Sfida për ndërmarrësit në këtë fazë është ruajtja e entuziazmit dhe përkushtimit dhe gjenerimi i ri i rritjes. Kjo është një periudhë kur ndërmarrësia ndryshon në ‘intrapreneurship’ - krijimi i ndër marrjeve të reja përbrenda organizatës. Një mundësi e rëndësishme është zakonisht shumëllojshmëria në sfera të reja biznesore. Lëvizja e kompanisë së lojrave kompjuterike Nival nga Rusia për të hyrë në lojrat me konzolë është një shembull tipik. Kur krijohen ndërmarrje të reja në këtë fazë, është tejet e rëndësishme të mirren parasysh shanset për sukses. Hulumtimet tregojnë se shumë firma të vogla të teknologjisë së lartë dështojnë në menaxhimin e tranzicionit për një brez të dytë të teknologjisë, dhe që shpeshherë është më mirë që në këtë fazë të konsiderohet dalja.

Dalja

Kjo i referohet largimit nga ndërmarrja, qoftë si

ndërmarrës themelues apo investitor. Në pikën e

daljes, ndërmarrësit dhe kapitalistët do të kërkojnë

ta lirojnë kapitalin e tyre si shpërblim për kontributin

e tyre dhe marrjen e rrezikut. Ndërmarrësit mund t’i

kenë në konsideratë tri rrugë kryesore për dalje:

1. Shitja e thjeshtë tregtare e ndërmarrjes te një

kompani tjetër është një rrugë e zakonshme.

2. Disa ndërmarrës mund të ua shesin menaxherëve

të tyre, në formë të blerjes nga menaxhmenti.

3. Një tjetër rrugëdalje për ndërmarrje tejet të

suksesshme është një Ofertë Fillestare Publike (IPO:

Initial Public Offering), në ç’rast aksionet i shiten

publikut.

Ndërmarrësit të cilët janë larguar me sukses herën e parë shpesh bëhen ndërmarrës serial.

Ndërmarrës serial janë njerëzit të cilët themelojnë një varg ndërmarrjesh, duke investuar kapital të mbledhur në dalje nga ndërmarrjet e kaluara në ndërmarrje në rritje e sipër. Për ndërmarrës serial sfida shpeshherë nuk është financimi por idetë e mira.

“Une duhej të krijoja për të jetuar dhe për të gjetur mundësinë time. Por ia dola! Mos pritni që mundësitë të vijnë tek ju. Çohuni dhe krijoni ato!”-

Madam C.J.Walker

Bazuar ne njohurite, eksperiencen dhe intuiten

tuaj, cka mendoni se eshte e nevojshme per te

pasur nje biznes te suksesshem?

Indentifikoni 5 ide per projekte biznesi.

Shkathtesite tuaja?

Aftesite tuaja?

Pervojen tuaj?

Ideja duhet te jete e thjeshte – dy minuta spjegim.

Nese nuk jeni ne gjendje ta pershkruani idene per dy minuta atehere nuk e keni mjaft te kristalizuar idene tuaj.Idete duhet te vijne nga pervoja, aftesite, dhe duhet te tregojne se ju e kuptoni industrine.

Shumica e bizneseve duhet te tregojne se ju e njihni mire faktoret industrial, ceshtjet ligjore, rregulloret, burimet e furnizimit, trendet e konsumatoreve dhe cmimin e disa prej tyre, etj.

Njohurite e faktoreve industrial, ligjore, rregulloret, burimet e furnizimit, trendet, cmimet, bursat…

Strategjite e hyrjes ne treg jane kryesisht 5

forma:

1. Zhvillimi i produktit ose sherbimit te ri

2. Zhvillimi i produktit te ngjashem por me te

mire.(amazon.cm)

3. Blerja e franshizes (eksluzivitetit)

4. Shfrytezimi i produkteve ekzistuese

5. Sponzorizimi,

Kreativiteti konsiston ne

Te pare – dicka qe kane pare dhe bere edhe te tjeret

Te menduar – dicka qe ende nuk e ka menduar askush

Te bere – dicka qe ende nuk ka guxuar ta beje askush

Inovacioni dhe ndërmarrësia janë nxitësit

kryesor të ekonomisë së sotme.

Fillohet me perspektiven e bleresit. Bleresi

gjithmone eshte sfida kreative juaja e para.

Duhet punuar deri ne fund ne perdoruesin e

fundit apo konsumatorin.

Duhet bere shume pyetje, sepse pergjigjiet e

duhura vijne nga cdokah dhe cdohere.

Inovacioni i produktit ka të bëjë me produktin

final (apo shërbimin) që do të shitet, e

sidomos në lidhje me karakteristikat e tij;

Inovacioni i procesit ka të bëjë me mënyrën në

të cilën ky produkt prodhohet dhe

distribuohet, veçanërisht në lidhje me

përmirësimet në kosto apo besueshmëri.

Brainstorming (stuhi ne mendje) eshte nje teknike e

suksesshme kreative.

1. Gjate kesaj faze pjesmarresit sygjerojne cdo ide qe

vie ne kokat e tyre. Por eshte e ndaluar qe ndonjeri

te perqeshet ose kritikohet per idete e veta. Cdo

ide provokon ide te tjera.

2. Seancat tjera behen per te kritikuar idete e

paraqitura ,

3. Senaca e radhes behet per zgjedhjen,

permiresimin, modifikimin dhe kombinimit e tyre,

4. Zgjidhja perfundimtare dhe te realizueshme ne

praktike

• Cka une di te punoj?

• Si mund ta bejë me mire?

• Si po ndryshon industria dhe konsumatori?

• Cilat jane deshirat e konsumatorit, madhesia,

komoditeti ?

• Cilet konsumatore nuk kane qene te sherbyer?

• Cilat nevoja nuk kane qene te plotesuara?

Industritë e reja në zhvillim zakonisht

favorizojnë inovacionin e produktit, derisa

konkurrenca ende është duke punuar rreth

përcaktimit të karakteristikave themelore të

produktit apo shërbimit.

Industritë në rënie zakonisht favorizojnë

inovacionin e procesit, derisa konkurrenca

zhvendoset drejt prodhimit efikas të një

dizajni dominant të produktit apo shërbimit.

Kompanitë e vogla të reja në treg zakonisht

e kanë mundësinë më të madhe në fazat

fillestare të një industrie duke garuar me

artikuj të rinj.

Firmat e mëdha prezente në treg zakonisht

në një fazë të mëvonshme - pasi të është

përcaktuar dizajni dominant, e kanë

përparësinë për të dalur me inovacione të

procesit e që janë më të rëndësishmet.

Në praktikë, inovacioni i produktit dhe procesit

shpesh ndiqen me rend.

Për shembull, çdo brez i ri i mikroprocesorëve

kërkon njëkohësisht inovacion të procesit në

mënyrë që të prodhohet mikroprocesori i ri

me precizitet të shtuar.

Eshte e ditur se burimi Kryesore I pasurise

individuale qe kemi eshte DITURIA.

Nese dijen tone e zbatojme ne praktike,

aftesite tona i aplikojme ne pune dhe

detyrat qe veq I dijme mund te kryejme, kjo

quhet PRODUKTIVITET.

Ndersa nese diturite tona, njohurite dhe

aftesite i fusim ne veprim per pune te re,

detyra te reja dhe dicka te re nga ajo qe jemi

mesuar kjo quhet NOVATORIZEM

E PAPRITURA (deshtim i papritur, sukses i

papritur ose ngjarje e jashtme e papritur) Psh.

Shtepia e mallrave R.H. Macy ne vitet 50. qe

shiste pajisje shtepiake, planifikonte qe 2/3 e

shitjeve ti kishte nga koleksioni I modes dhe tere

kohes mundohej te balansonte shitjen e

pajisjeve- zvoglonte ta mbante proporcioni qe

kishte planifikuar, per 20 vjet.

Kur menaxhmenti I ri erdhi me strategji te re,e

orientoi shitjen teresisht nga pajisjet shtepiake e

pranoi simptomin e ndryshimeve ne treg. Sepse

kerkesa e konsumatoreve kishte ndryshuar

papritur.

Shembull I Burimit te inovacionit nga deshtimi

Komania FORD, leshon modelin EDSEL ne treg,ne vitin 1957, I cili model deshtoi. Kjo veture ishte projektuar per klasen e “ e larte e mesme” dhe ishe model I ndertuar me perpikmeri te madhe dhe me nje marketing te shkelqyer. Cka ndodhi?

Kjo I shtyu ndermarresit te dalin jashte zyrave te tyre, te shohin cka ka ndryshu ne kerkesen e konsumatoreve, te analizojen gjendjen aktuale ne treg. Ata pane se tregu I automobileve kishte pesuar ndryshime, tani ishte zhvilluar segmenti sipas stilit te jetes. Keshtu qe kompania shumeshpejt doli me modelin THUNDERBIRD I cili arriti suksesin me te madhe nga cilido model amerikan deri atehere.

Kjo paraqet dis-harmonine ne mes te asaj qe eshte

konkrete, e prekshme dhe asaj qe do te duhej te

ishte. Ekzistojne disa lloje te divergjencave:

1. Divergjencat mes realiteteve ne nje veprimtari

ekonomike,

2. Divergjenca ne mes te nje dege ekonomike

3. Divergjenca ne mes perpjekjeve te nje dege

ekonomike dhe pritjeve te konsumatoreve

4. Divergjenca ne kuader te ritimit te procesit.

Transformimi I Furrelartave nga Kompani

gjigante per prodhimin e Celikut ne minifurra

te celikut. (furrelartate e medha punojne me

afarizem pozitiv vetem gjate kohes se luftes,

sepse procesi kerkon pune te rende per

krijimin e temperaturave te larte qe prap

duhet te ulen…Gjate paqes ato shndrrohen

ne minifurra qe prodhojne llamarina, trare

celiku, etj, produket per te cilat procesi

eshte me i lehte.

Kompania MACUSHITA, e njohur per tv Panasonic dhe Nacional, ne fillim te v 50 ishte nje kompani e vogel dhe e panjohur, e pafuqishme karshi konkurences Toshiba dhe Hitachi,

Presidenti I Toshibes ne New York deklaronte se populli japonez ishte nje popull I varfer dhe nuk mund te lejonte vetes nje komoditet te kene tv, presidenti I Panasonic erdhi ne perfundim se per japonezet e varfer kjo ishe nje dritare e hapur ndaj botes. Dhe filluan te bejne shitje ambulante. Te ofrojne tv dere me dere duke ju spjeguar klienteve se cka ishte kjo dritare magjike.

Nevoja eshte nena e zbulimeve.

Deri ne vitet 60 Japoni nuk kishte fare rruge te asfaltuara. Me zhvillim ekonomik te shpejte rruget asfaltuar dhe shumica e popullsise motorizohen, por rruget ishin te ngushta dhe me shume kthesa dhe per shkak te shikueshmerise se dobet, ndodhnin aksidente te shumta. Deri sa nje Japonez i ri, intelegjent ju kujtua per ta riprodhuar qelqin e fareve dhe reflektoreve tradicional ne rruge, duke e kthyer qelqin ne disa menyra qe ai te reflektoje driten gjate nates dhe te behet ndriqimi I veturave nga te dy anet.

Ndodh qe struturat ekonomike dhe te tregut per nje kohe

te gjate te mbesin te pandryshuara, te duken stabile por

ne fakt te jene shume te ndryshueshme. Mirepo praktika

tregon se mjafton nje gervishtje e vogel te shkaktoj

dezintegrim te shpejte. Rasti I skemave piramidale ne

Shqiperi. Keto ndryshime mund te shkaktojne rast per

inovacione.

Indikatoret qe tregojne ndryshimet e ardhme te tregut

jane:

1. Shtimi I shpejte I deges ekonomike repsektive

2. Paraqitja e segmenteve te reja te tregut,

3. Konvergjenca e teknologjive

4. Ndrrimi I shpejte I menyres se kryerjes se proceseve.

Ndryshimet ne sferen shoqerore, filozofise se

jetes, sferen e koncepteve politike dhe ne

sferen e vlerave interektuale (struktura,

mosha, gjinia, arsimimi, te ardhurat)

Ndryshimi i perceptimit psh.: a eshte gota gjysme e mbushur apo gjysme e zbrazur?

Psh. Permiresimi kualitativ dhe kuantitativ i gjendjes shendetesore tregon se gota eshte gjysem e mbushur,

Por, shqetesimi i metejme per shendetin, pamvarsisht nga permiresimet, tregon goten gjysme te zbrazur.

Ndryshimi i tille i perceptimit shkakton inovacione. Psh keshtu eshte krijuar treu i revistave shendetsore, publikimet profesionale per mbrojtje te shendetit, tregun e pajisjeve sportive, etj.

Inovacioni qe mbeshtetet ne dituri eshte super yll I ndermarresise. Ato fitojne publicitet te madh dhe fitojne shume para.

Keto dallojne nga inovacionet e reja sepse kane keto karakteristika:

1. Diskrepance kohore ne mes te paraqitjes se idese dhe fillimit te realizimit,

2. Shkalla e rastesise eshte e paparashikueshme

3. Jane invoacione kapricionze dhe te veshtira per menaxhim

4. E kane te gjate periudhen e realizimit

Biokimisti Paul Erlik e ka zhvilluar teorine e

kemoterapise , kontrolli I bakterieve si

mikroorganizma permes bashkedyzimeve

kimike, ne vitin 1907-1910. Por ato ne treg

jane lajmeruar pas vitit 1936.

Rudolph Diesel – motorin dizel e ka

projektuar ne vitin 1897 por me vite te tera

nuk ka pasur aplikim te madh. Tek ne vitin

1935 Charles Ketteringu ka ridizajnuar

motorin dhe e ka aftesuar ate per perdorim

te gjere.