DRUGI SVETSKI RAT

Autori: Vukadin Perišić (VIII1), Marko Mitrović (VIII1)

Najvažnije:

Drugi svetski rat - veliki oružani sukob.

Počeo 1. septembra 1939. godine.

Završio se 2. septembra 1945. godine

Vodio se između dva bloka država - Sila osovine, na čelu sa Nemačkom, i Savezničkih snaga, na čelu sa SSSR, Velikom Britanijom i SAD.

Teritorije na kojima se vodio rat: Evropa, Azija, Pacifik, Mediteran, Afrika, Atlantik.

Rezultati: Pobeda Saveznika, oslobađanje okupiranih zemalja, slom osovinskih režima

Uzrok rata

Nemačka, Italija i Japan su se u 19. veku relativno kasno profilisale kao moderne industrijske države, pa su bitno zaostajale u stvaranju kolonijalnih imperija u odnosu na Veliku Britaniju i Francusku.

Nemačka je u Prvom svetskom ratu poražena, te je na osnovu Versajskog sporazuma ostala bez kolonija, i tako bila dovedena u još podređeniji položaj.

Italija i Japan, iako na pobedničkoj strani, bili su bitno razočarani ratnim plenom.

Uticaj nacionalizma, koji je predstavljao dominantnu ideologiju Evrope 19. veka, porastao je u istočnoj Evropi, gde su na ruševinama tri stara carstva -Otomanskog, Austro-ugarskog i Ruskog - po proklamovanom principu prava na samoopredeljenje formirane nacionalne države.

U većini slučajeva granice novih država se nisu poklapale sa etničkim granicama, što je predstavljalo stalan izvor iredentizma i napetosti, dok su neke novostvorene države -Kraljevina SHS, Čehoslovačka i, delimično, Poljska - po sastavu bile višeetničke i opterećene unutrašnjim napetostima koje su se odražavale na međunarodnu scenu.

Nacionalizam se proširio i na Aziju, nastavljao se iskazivati i kao rasizam, koji je imao važnu ulogu u pogoršanju odnosa Japana i SAD.

Treći faktor, koji se iskristalisao tek nakon završetka Prvog svetskog rata, bio je slom predratnog ekonomskog poretka zasnovanog na slobodnoj trgovini.

Većina država se nakon rata okrenula protekcionizmu i autarhiji, što je bilo plodno tlo, kako za međusobne sukobe, tako i za ekonomsku nestabilnost koja će se odraziti u Velikoj ekonomskoj krizi.

Novi faktor predstavljala je i pojava dveju ideologija -fašizma i komunizma - koje su, svaka na svoj način, predstavljale radikalnu alternativu posleratnom svetskom poretku, te čije se međusobno suparništvo odražavalo i na međunarodnu politiku i odnose.

Mnoge države, pogotovo one koje su se smatrale pobednicama, nastojale su ponavljanje tako traumatičnog iskustva izbeći insistiranjem na diplomatiji kao jedinom sredstvu rešavanja međunarodnih sporova.

U javnosti tih zemalja dominirao pacifizam i težnja za nereagovanjem na provokacije koje bi mogle izazvati novi globalni sukob.

Svet pre i posle rata

PRE

POSLE

Sudetska kriza i izbijanje rata: Hitlerova Nemačka je prvu direktnu akciju kršenja

versajskog poretka počela godine 1936. uglavnom simboličkom gestom slanja Vermahta na levu obalu Rajne (Rajnsku oblast), koja je prethodnih godina bila demilitarizovana.

Nedostatak bilo kakve reakcije na tu provokaciju je naciste uverio kako će i ubuduće moći preduzimati slične korake.

Nakon što je godine 1937. između Nemačke, Italije i Japana potpisan tzv. Antikominterna pakt - preteča budućeg Trojnog pakta - Nemačka je godine 1938. počela nasilnu anekciju, tzv. Anšlus Austrije.

Hitlerov režim je taj potez opravdavao provođenjem načela o pravu na samoopredeljenje, odnosno činjenicom da su mnogi Austrijanci sebe smatrali delom nemačke nacije od koje su odvojeni veštačkom granicom.

Te nade vrlo brzo su se izjalovile, kada su mađarska i poljska vlada iskoristile Hitlerov presedan kako bi i one tražile i na kraju dobile čehoslovačke teritorije.

Do proleća 1939. autoritet vlade u Pragu je bio tako uzdrman da se u Slovačkoj, na nemački nagovor, razvio separatistički pokret. Koristeći to kao izgovor, nemačke snage su u proleće 1939. okupirale Češku i uspostavile protektorat u sastavu Rajha, dok je Slovačka uspostavljena kao satelitska država.

Hitler je sličan izgovor odlučio primeniti na Sudete - oblast Čehoslovačke gde su Nemci činili većinu. Čehoslovačka vlada je bila spremna da se pokušaju menjanja granica odupre oružanim putem, računajući na svoj status verne francuske saveznice. Međutim, britanska vlada je držala da još nije u potpunosti spremna za rat, pa je nagovorila Francusku da zajedno s njom 30. septembra 1938. sklopi Minhenski sporazum kojim je Nemačkoj priznato pravo na Sudete. Ostavljena na cedilu, čehoslovačka vlada je podlegla nemačkom ultimatumu. Dok je deo svetske javnosti ovim događajima bio šokiran i razočaran, veliki deo zapadne javnosti ih je smatrao ispravljanjem versajskih nepravde te iskorišćenom prilikom za postizanje trajnog mira u svetu.

Komadanje Čehoslovačke predstavljalo je šok i poniženje za zapadne sile koje su na gaženje sporazuma reagovale garancijom nezavisnosti i teritorijalnog integriteta Poljske i Rumunije -država za koje se držalo da će predstavljati sledeće mete nemačkog, odnosno mađarskog širenja. U međuvremenu je, koristeći Hitlerov primer, Musolinijeva Italija izvršila invaziju i bez borbe uspostavila vlast u Albaniji.

Hitler nije bio impresioniran tim garancijama te je kao sledeću metu nemačke teritorijalne ekspanzije odabrao Dancing - luku na Baltičkom moru pod upravom Lige naroda koju su i Nemci i Poljaci svojatali, ali u kojoj su Nemci imali većinu stanovništva. Ovaj put Poljaci su za razliku od Čehoslovaka, iza sebe imali formalne zapadne garancije te bili spremni na oružani otpor. Nemačkoj vladi je postalo jasno da se kriza u nemačku korist ne može rešiti drugačije nego oružanom invazijom, za koju je planiranje otpočelo već u proleće.

Hitler je bio uveren kako će zapadne sile na kraju Poljsku ipak ostaviti na cedilu isto kao što su ostavili Čehoslovačku. Tome je u prilog išao debakl pregovora o eventualnoj vojnoj saradnji koji su se u to vreme vodili u Moskvi između anglo-francuskih i sovjetskih predstavnika.

Na kraju se Staljin odlučio za kupovinu vremena radi priprema za rat tako što je prihvatio Hitlerovu ponudu za sporazum o podeli interesnih sfera u istočnoj Evropi. Potpisivanjem sporazuma Ribentrop-Molotov 25. avgusta1939. Nemačka se osigurala od eventualne sovjetske intervencije u poljsku korist, odnosno eventualnog ratovanja na dva fronta. Nakon isceniranog poljskog napada na radio-stanicu u Glajvicu, nemačke oružane snage su 1. septembra 1939. otpočele napad na Poljsku, čime je u Evropi počeo Drugi svetski rat.