Društvo, privreda i kultura srednjevekovne Srbije

Društvo

• Društvo srednjevekovne Srbije bilo je podeljeno na tri osnovna sloja

• Vlastelu

• Sveštenstvo

• Zavisno stanovništvo

• Obaveza vlastele bila je obezbedjivanje vojnih odreda, služili su kao konjica

• Svoju moć vlastela je zasnivala na zemljišnim posedima

• Postojale su dve vrste feudalnih poseda u Srbiji

• Porodični nasledni posedi-baština• Posedi dobijeni od vladara na privremeno

korišćenje-pronija

• Vlastela se takodje delila na:

• Krupnu vlastelu-velmože

• Sitnu vlastelu-vlasteličiće

• Kada je kraljevstvo Nemanjića preraslo u carstvo, pored vlastele sa tradicijom stvorena je i nova vlastela, koja je stekla položaj osvajanjima

• Sveštenstvo takodje nije bilo jedinstveni sloj stanovništva

• Činili su ga: sveštenici, monasi i crkveni velikodostojnici

• Sveštenici i monasi su poticali iz nižih društvenih slojeva, dok su crkveni velikodostojnici uglavnom poticali iz vlastele i imali su veliki uticaj u društvu

• Crkva se izdržavala iz zemljišnih poseda

• Zavisno stanovništvo je činilo najbrojniji sloj stanovništva, njima su pripadali svi oni koji spadali u vlastelu, imali su različit položaj

• Jednim zajedničkim imenom zvali su se sebri • Najbrojniji sloj činili su meropsi; seljaci

zemljoradnici • Otroci su bili potpuno obespravljeni i imali su

status, sličan robovima• Stočarsko stanovništvo činili su vlasi, oni su

imali povoljniji položaj u odnosu na zemljoradnike

• U posebne kategorije stanovništva spadali su trgovci, rudari, zanatlije, koji su živeli u gradovima

• Dubrovački trgovci su imali poseban status, kao i nemački rudari-Sasi

Privreda

• Osnovna i najraširenija privredna grana bila je zemljoradnja

• Zemlju su obradjivali seljaci, pre svih meropsi

• Stočarstvom su se bavili Vlasi, potomci starosedelaca Balkanskog poluostrva, romanskog porekla

• Jedna od posledica upada Mongola, početkom 40-tih godina 13.veka, bila je dolazak nemačkih rudara Sasa u Srbiju, u vreme vladavine kralja Uroša I

• Oni su stigli iz Transilvanije i sa sobom su doneli nove tehnologije pronalaženja i prerade rude, pre svega srebra, bakra i olova

• Sasi su otvorili rudnike: Brskovo (kod Mojkovca), Rudnik, Trepča, Janjevo, Novo Brdo

• Procvat rudarstva omogućio je i razvoj trgovine

• Do 13.veka u Srbiji je u opticaju bio strani novac

• Prvi novac kovao je kralj Radoslav, to je bio bakarni novac

• Kralj Uroš I kovao je srebrni novac, po uzoru na Veneciju

Kulturna područja

• Razvoj kulture u srednjevekovnoj Srbiji bio je povezan sa glavnim uticajima iz različitih političkih, kulturnih i verskih centara, pre svih Rima i Carigrada

• Srpske zemlje bile su i pod uticajem Rima i Carigrada, primorski delovi bili su više izloženi rimskom katoličkom uticaju, dok su zemlje u unutrašnjosti bile deo pravoslavnog kulturnog područja

Književnost

• Vizantija je dozvoljavala bogosluženje na narodnom jeziku, tako da je narodni slovenski jezik bio zvanični i bogoslužbeni jezik u Srbiji

• Dokumenti srpskih vladara bili su pisani staroslovenskim jezikom srpske redakcije

• Pismenost i širenje kulture bili su povezani sa delovanjem manastirskih skriptorijuma, tj. prepisivanjem starih knjiga

• Posle smrti Stefana Nemanje (Sv.Simeona), pojavila su se prva žitija-životopisi svetaca

• Preko njih je učvršćivan kult vladarske dinastije, preduslov za pisanja žitija bila je kanonizacija

• Prva žitija bila su žitija Sv.Simeona, koja su napisali Sava Nemanjić i Stefan Nemanjić

• Zatim su nastala Žitija Sv.Save, koja su napisali Domentijan i Teodosije

• Jedan od najvažnijih izvora srpske srednjevekovne istorije je zbornik žitija srpskih kraljeva i arhiepiskopa, arhiepiskopa Danila II i njegovih nastavljača (tzv.Danilov zbornik) u kojem se nalaze žitija kraljice Jelene Anžujske, kraljeva Dragutina i Milutina

• Pored žitija pisane su službe i pohvale, koje su takodje veličale svece i istorijske ličnosti

• Najpoznatija pohvala je posvećena knezu Lazaru • U 15.veku Konstantin Filozof napisao je biografiju

despota Stefana Lazarevića• Krajem 14.veka kao poseban oblik istorijskih spisa

pojavljuju se rodoslovi, u kojima je prikazano porodično stablo Nemanjić

• Pored rodoslova pojavljuju se i letopisi, nastali po uzoru na vizantijske hronike, u kojima su beleženi hronološki svi najvažniji dogadjaji

Pravni spisi

• Prvi zakoni koji su primenjivani u srednjevekovnoj Srbiji bili su vizantijski.

• Sava Nemanjić je sa grčkog preveo, početkom 13.veka, zbornik crkvenog i gradjanskog prava: Nomokanon (Krmčija, Zakonopravilo)

• Ovaj zbornik je poslužio kao uzor kod pisanja Dušanovog zakonika

• Dušanov zakonik usvojen je na saboru u Skoplju 1349.god. a dopunjen je na saboru u Seru 1354.god.

• Sadrži ukupno 201 član• Original nije sačuvan, ali postoji preko 20

prepisa, od kojih je najpoznatiji prizrenski.• Najpoznatiji pravni spis iz 15.veka je

Rudarski zakonik despota Stefana Lazarevića

Arhitektura

• U crkvenoj arhitekturi razlikuju se tri stila gradnje:

• Raški

• Srpsko-vizantijski

• Moravski

• Najstarije zadužbine Nemanjića gradjene su raškim stilom; mešavinom vizantijskog uticaja i zapadnog (romaničkog) stila

• Pripadaju mu manastiri, gradjeni od druge polovine 12.veka do kraja 13.veka

• Najpoznatiji manastiri ovog stila gradnje su: Djurdjevi Stupovi, Studenica, Hilandar, Žiča, Mileševa, Sopoćani, Gradac, Sv.Ahilija

• Srpsko-vizantijski stil počinje sa osvajanjima kralja Milutina, sa kojima se širi i uticaj vizantijske arhitekture

• Obuhvata period od kraja 13.veka do sredine 14.veka i geografski obuhvata prostor Kosova i severne Makedonije

• Najznačajniji manastiri ovog stila su: Gračanica, Kraljeva crkva u Studenici, Bogorodičina crkva u Hilandaru, Dečani, Bogorodica Ljeviška, Dečani, Sv.Arhandjela u Prizrenu (zadužbina cara Dušana)

• Moravski stil gradnje nastao je u drugoj polovini 14.veka i trajao je do pada srpske despotovine

• To su manastiri gradjeni u vreme kneza Lazara i despota Stefana Lazarevića

• Najznačajniji manastiri ovog stila su: Ravanica (knez Lazar), Lazarica (knez Lazar), Manasija (despot Stefan Lazarević), Ljubostinja (kneginja Milica), Kalenić ( Bogdan, velmoža despota Stefana Lazarevića)