du luong thuoc bvtv trong moi truong nuoc

Lun vn thc s, 2010

T Th Hng

LI CAM N!Vi lng knh trng v bit n su sc, em xin by t li cm n chn thnh ti PGS.TS. Quang Huy, ging vin khoa Mi trng, i hc Khoa hc T nhin, i hc Quc gia H Ni. Thy giao ti v hng dn em tn tnh, cho em nhng kin thc v kinh nghim qu bu, to iu kin thun li cho em trong qu trnh thc hin v hon thnh lun vn ny. Em xin gi li cm n ti cc thy c gio khoa Mi trng nhit tnh truyn th cho em nhng kin thc b ch trong sut qu trnh hc tp ti trng. Bn cnh cng xin chn thnh cm n s cng tc nhit tnh ca C nhn Nguyn Th Hng Linh K 51 Cng ngh Mi trng i hc Khoa hc T Nhin. Em cng xin c gi li cm n chn thnh ti Ban lnh o v cn b cng nhn vin Trung tm Gio dc v Pht trin sc k kh i hc Bch Khoa H Ni, Trung tm Phn tch Th nghim a cht B Ti nguyn v Mi trng to iu kin thun li cho em c c hi c hc hi v hon thnh lun vn ny. Xin by t lng bit n v hn ti gia nh v cc bn b lun l ch da tinh thn v l ngun ng vin to ln i vi ti trong cuc sng v trong qu trnh hc tp.

K16, Khoa Mi trng

H Khoa hc T nhin, HQGHN

Lun vn thc s, 2010

T Th Hng

Xin chn thnh cm n!

H Ni, thng 12 nm 2010 Hc vin T Th Hng

DANH MC CC K HIU, CC CH VIT TT

DDT DDD DDE ECD EPA FAO FID GC

: : : : : : : :

Diclodiphenyltricloetan Diclodiphenyldicloetan Diclodiphenydicloetylen etect cng kt in t (Electron Capture Detector) C quan bo v mi trng M (Environmental Protection Agency) T chc nng lng th gii (Food and Agriculture Organization) etect ion ha ngn la (Flame Ionization Detector) Sc k kh (Gas Chromatography) Ha cht bo v thc vt Hip hi quc t v nghin cu ung th (International Agency for Reseach on Cancer)

HCBVTV: IARC :

IUPAC :

Hip hi quc t cc nh ha hc thun ty v ng dng

K16, Khoa Mi trng


Lun vn thc s, 2010

T Th Hng

(International Union of Pure and Applied Chemists) LD50 POPs ppb ppm : : : : Liu gy cht 50% vt th nghim (Lethal Dose) Hp cht nhim hu c kh phn hy (Persistant Oganic Pollutants) Phn t (part per billion) Phn triu (part per million) Qu ng vt hoang d th gii (World Wildlife Fund)

WWF :

DANH MUC BNGM U.......................................................................................................................1 CHNG 1...................................................................................................................3 TNG QUAN................................................................................................................3

1.1. Khi nim v ha cht bo v thc vt..........................3 1.2. Tnh cht vt l v tnh cht ha hc ca cht nghin cu........................................................................................ 6 1.3. ng dng ca DDT.......................................................10 1.4. Hiu ng sinh hc ca DDT .........................................12 1.5. S tn lu ca DDT trong mi trng t....................15 1.6. c tnh ca DDT v cc sn phm chuyn ha ca chng.................................................................................. 19 1.7. Tnh hnh s dng DDT Vit Nam v trn th gii.....27 1.8. c trng vng ly mu nghin cu ...........................32CHNG 2 ................................................................................................................37 I TNG V PHNG PHP NGHIN CU..................................................37

2.1. i tng v ni dung nghin cu...............................37 2.2. Phng php nghin cu.............................................41

K16, Khoa Mi trng


Lun vn thc s, 2010

T Th Hng

2.3. Thc nghim................................................................47CHNG 3.................................................................................................................56 KT QU V THO LUN......................................................................................56

3.1. ng chun ca DDT, DDE v DDD...........................56 3.2. thu hi cc cht ca phng php chun b mu v phng php phn tch.......................................................59 3.3. Phn tch DDT v cht chuyn ha ca DDT trong cc mu thc t.........................................................................60 3.4. So snh s tn lu ca DDT v cc sn phm chuyn ha ca chng trong cc khu vc nghin cu....................68 3.5. S bin i ca DDT trong t ti Bc Ninh.................71 3.6. xut phng php sinh hc ci to t b nhim DDT.....................................................................................72KT LUN V KHUYN NGH...............................................................................74

Kt lun...............................................................................74 Khuyn ngh........................................................................76TI LIU THAM KHO............................................................................................77 PH LC.................................................................................................................80

DANH MUC HINH M U.......................................................................................................................1 CHNG 1...................................................................................................................3 TNG QUAN................................................................................................................3

1.1. Khi nim v ha cht bo v thc vt..........................3 1.2. Tnh cht vt l v tnh cht ha hc ca cht nghin cu........................................................................................ 6

K16, Khoa Mi trng


Lun vn thc s, 2010

T Th Hng

1.3. ng dng ca DDT.......................................................10 1.4. Hiu ng sinh hc ca DDT .........................................12 1.5. S tn lu ca DDT trong mi trng t....................15 1.6. c tnh ca DDT v cc sn phm chuyn ha ca chng.................................................................................. 19 1.7. Tnh hnh s dng DDT Vit Nam v trn th gii.....27 1.8. c trng vng ly mu nghin cu ...........................32CHNG 2 ................................................................................................................37 I TNG V PHNG PHP NGHIN CU..................................................37

2.1. i tng v ni dung nghin cu...............................37 2.2. Phng php nghin cu.............................................41 2.3. Thc nghim................................................................47CHNG 3.................................................................................................................56 KT QU V THO LUN......................................................................................56

3.1. ng chun ca DDT, DDE v DDD...........................56 3.2. thu hi cc cht ca phng php chun b mu v phng php phn tch.......................................................59 3.3. Phn tch DDT v cht chuyn ha ca DDT trong cc mu thc t.........................................................................60 3.4. So snh s tn lu ca DDT v cc sn phm chuyn ha ca chng trong cc khu vc nghin cu....................68 3.5. S bin i ca DDT trong t ti Bc Ninh.................71 3.6. xut phng php sinh hc ci to t b nhim DDT.....................................................................................72KT LUN V KHUYN NGH...............................................................................74

Kt lun...............................................................................74 Khuyn ngh........................................................................76

K16, Khoa Mi trng


Lun vn thc s, 2010

T Th Hng

TI LIU THAM KHO............................................................................................77 PH LC.................................................................................................................80

K16, Khoa Mi trng


Lun vn thc s, 2010

T Th Hng

M UTheo s pht trin ca nhn loi, cc nh khoa hc tm thy hng chc nghn loi ha cht c gi tr s dng trong sn xut, to ra nhiu sn phm c ch phc v cho i sng sinh hot hng ngy ca con ngi. Khi to ra mt loi cht mi ni chung v cc loi ha cht bo v thc vt (HCBVTV) ni ring, ngi ta thng xem xt n tc dng c ch trong vic chng li cn trng, bo v cc kho cha lng thc, chng dch bnh, nng cao nng sut cy trng, m cha quan tm ng mc ti nhng mt tri, cng nh h ly m chng li cho mi trng sng sau ny. V vy vn mi trng v ang tr thnh mi quan tm hng u ca cc quc gia, cc t chc x hi v cc nh khoa hc trn th gii. Bo v mi trng sng trn tri t t ra trc mt loi ngi nhng thch thc cho c hin ti v tng lai. Vit Nam, cng nh nhiu nc khc trn th gii ang tn ti cc vn v nhim bi mt s ha cht bo v thc vt thuc nhm POPs, in hnh l Diclo Diphenyl Tricloroetan (DDT). Vit Nam, DDT c s dng vi khi lng ln, ch yu dng lm thuc tr su v thuc dit mui. Theo kt qu t d n iu tra ca Trung tm cng ngh x l mi trng, thuc B T lnh Ho hc, kim k ban u v tng lng thuc bo v thc vt tn ng, qu hn cn tiu hu hin nay trn phm vi ton quc l khong 300 tn, trong c khong 10 tn DDT. Lng ha cht ny , ang v s tip tc gy nhim mi trng nhiu khu vc gy nh hng c hi ti sc khe ca ngi dn. Bc Ninh, mt lng ng k DDT vn cn tn lu trong cc kho thuc bo v thc vt trc y, tip tc gy nhim mi trng, c bit l mi trng t. DDT tn ti trong mi trng t, chuyn ha thnh dng DDD, DDE v cui cng b trm tch ha v tch ly lu di trong mi trng nc. DDD, DDE l cc sn phm bin i t DDT c c tnh cao hn, do vy cc cht ny lun c tm thy cng vi DDT trong cc thnh phn ca mi trng. Bi vy, sinh vt sng

K16, Khoa Mi trng


Lun vn thc s, 2010

T Th Hng

thng b nhim c ng thi cc cht trn. Mi cht li c 3 ng phn do v tr lin kt khc nhau ca nguyn t Cl trong phn t ca chng, trong cc ng phn ph bin nht l p,p- DDT, p,p- DDE v p,p- DDD. V l , nh gi d lng DDT thng qua DDT v cc sn phm chuyn ha ca n trong mi trng t l c ngha khoa hc v thc tin cao phc v cho cng tc bo v mi trng. T ngha thc tin , chng ti la chn ti nghin cu:nh gi d lng DDT v mt s sn phm chuyn ha ca DDT trong mi trng t (kho st mt s vng ti huyn Tin Du, tnh Bc Ninh). ti s tp trung nghin cu mt s vn sau: - Phn tch, nh gi d lng ca DDT v sn phm chuyn ha ca DDT (DDD, DDE) trong mi trng t ti vng chn nghin cu thuc huyn Tin Du, tnh Bc Ninh; - Cng vi vic xc nh m, pH, lng cacbon hu c v cc thnh phn khong st trong t ca vng nghin cu v lng DDT, DDD, DDE nh gi nh hng ca tnh cht vt l ca t; - Trn c s cc s liu phn tch thu thp v s liu phn tch xc nh c, rt ra mi lin h gia DDT v s c mt ca DDD, DDE trong mi trng t; - xut phng php sinh hc n gin, tit kim ci to t b nhim DDT. Phn thc nghim c tin hnh ti Trung tm Gio dc v Pht trin sc k i hc Bch Khoa H Ni, Trung tm Phn tch Th nghim a cht B Ti nguyn Mi trng.

K16, Khoa Mi trng


Lun vn thc s, 2010

T Th Hng

CHNG 1 TNG QUANTheo Cng c Stockholm, thng qua ngy 22/5/2001 ti Stockholm, Thy in, c 12 h cht hu c c xp vo loi cc cht gy nhim mi trng nghim trng n mi trng. Cc cht l Aldrin, Cloran, Diclodiphenyl tricloetan, Dieldrin, Endrin, Heptaclo, Mirex, Toxaphen, Hexaclobenzen, Polyclobiphenyl, Dibenzo p dioxin v Dibenzofuran. Trong khun kh ca lun vn, DDT c la chn nghin cu v nh gi s chuyn ha ca chng trong mi trng t. 1.1. Khi nim v ha cht bo v thc vt C quan bo v Mi trng M (EPA - Environmental Protection Agency) nh ngha ha cht bo v thc vt l cht hay hn hp cc cht c dng vi mc ch ngn chn, tiu dit, y li, hay lm gim thit hi ca bt k vt gy hi nguy him no. Theo Bill Freedman (1993), HCBVTV l nhng cht hay hp cht c s dng bo v con ngi khi nhng sinh vt gy bnh, bo v cy trng khi s cnh tranh vi nhng loi cy c hi mc trn lan (nh c di), bo v ma mng v kho d tr khi s ph hoi ca nm, cn trng, ve v cc loi gm nhm. Theo nh ngha ca T chc Nng lng Th gii (FAO - Food and Agriculture Organization, 1986), HCBVTV l bt k mt cht hay mt hp cht c tc dng d phng hoc tiu dit, kim sot cc su b gy hi v kim sot cc vect gy bnh cho ngi v ng vt, cc loi cn trng khc nhau ca cng ng hay ng vt c hi trong qu trnh ch bin, d tr, xut khu, tip th lng thc, sn phm nng nghip, g v cc sn phm, thc n gia sc hoc phng chng cc loi cn trng, k sinh trng trong hoc ngoi c th gia sc.

K16, Khoa Mi trng


Lun vn thc s, 2010

T Th Hng

HCBVTV ni chung l cc ha cht c v c phn loi ty theo kh nng gy nh hng ca chng, theo HCBVTV c th phn thnh 3 loi sau: - Thuc tr c di (Herbicides) - Thuc tr su ry (Insecticides) - Thuc tr nm mc (Fungicides) Cc loi HCBVTV xm nhp vo c th con ngi theo nhiu con ng khc nhau: - Qua cc l chn lng ngoi da - Qua ng tiu ha (theo thc n hoc nc ung) - Qua ng h hp Trung tm kim nh HCBVTV bo co v tnh trng nhim thuc tr su ry Vit Nam v ch ra rng d lng thuc tr su Methamidophos (loi HCBVTV c photpho) cn li sau khi ra sch rau ti vn vt qu mc cho php v c th gy ng c. D lng thuc trn trong ci ngt l 315,3 mg/kg; sau khi ra sch v nu chn loi rau ny d lng thuc cn 0,183 mg/kg, vt qu 46 ln mc cho php n c ca mt ngi nng 50 kg. Kt qu phn tch 256 mu rau ly ch Mai Xun Thng, Cu Mui, B Chiu nm 1996 cho thy, 57% s mu c d lng Methamidophos vt mc cho php t 50 ln tr ln (Thng tn x Vit Nam 7/98). Ty theo vng sinh sng con ngi c th b nhim c trc tip hay gin tip cc HCBVTV theo cc con ng khc nhau; ngi dn sng trong vng nng nghip chuyn canh v la thng b nhim c qua ng nc; ngi dn sng vng chuyn canh v thc phm xanh, nh cc loi hoa mu, thng b nhim qua ng h hp nhiu nht; ngi dn s dng cc thc phm b nhim c thng b nhim thng qua chui thc n. Theo thng k bng 1, Vit Nam s dng khong 200 loi thuc tr su, 83 loi thuc tr bnh, 52 loi thuc tr c, 8 loi thuc dit chut v 9 loi thuc

K16, Khoa Mi trng


Lun vn thc s, 2010

T Th Hng

kch thch sinh trng, ngoi ra cn c mt s lng khng nh cc loi HCBVTV khc c nhp tri php vo nc ta [2]. Bng 1. Khi lng HCBVTV c s dng Vit Nam t 1991-1994 Khi lng thuc s dng qua cc nm (tn) Chng loi Khi lng Thuc tr su Thuc tr bnh Thuc dit c Thuc khc Tng s 17590 2700 500 410 21400

1991 Khi lng 18100 2800 2600 915 24415

1992 Khi lng 17700 3800 3050 1050 25600

1993 Khi lng 20500 4650 3500 1350 30

1994

%

%

%

%

82,20 12,60 3,30 1,90 100

74,13 11,50 10,65 3,75 100

69,15 14,84 11,91 4,10 100

68,33 15,50 11,70 4,50 100

Do tnh c hi, bn vng, kh b phn hu trong mi trng v kh nng tch t trong mi trng t, nc nn hu qu ca HCBVTV gy ra i vi con ngi rt ln: nguyn nhn gy ra cc bnh ung th, cc bnh sinh ra do bin i gen c th di truyn cho cc th h sau. V vy kim sot cc loi HCBVTV l vn cn c quan tm ng mc v phi thc hin thng xuyn.

K16, Khoa Mi trng


Lun vn thc s, 2010

T Th Hng

1.2. Tnh cht vt l v tnh cht ha hc ca cht nghin cu 1.2.1. Tn gi ca DDT DDT c tng hp vo nm 1874, nhng mi n nm 1939, bc s Paul Hermann Muller (Thy S) mi xc nhn DDT l mt ha cht hu hiu trong vic tr su ry; khi DDT c xem nh l mt thn dc v khng c nh hng nguy hi n con ngi. Khm ph trn mang li cho ng gii Nobel v y khoa nm 1948 v t DDT c s dng rng ri trn khp th gii cho vic kh trng v kim sot mm mng gy bnh st rt. Cng thc phn t ca DDT: C14H9Cl5; khi lng phn t: 354,5 vC; Cng thc cu to: Cl Cl Cl + Danh php - Tn ha hc thng gi: Diclodiphenyltricloetan (DDT) - Tn theo Lin hip hi ha hc v ng dng quc t (IUPAC - International Union of Pure and Applied Chemistry): 1,1,1-trichloro-2,2-bis(p-chlorophenyl)ethane - Tn thng mi: Intox, Esxit, Dicophane, Neocid... DDT gm c cc ng phn o,p-DDT (hoc 2,4-DDT) chim 24-25%, p,pDDT (hoc 4,4-DDT) chim 75-76%; v o,o'-DDT (lng vt). Trong s ny ch c p,p-DDT l c tc dng dit tr su bnh [18]. C C H Cl Cl

K16, Khoa Mi trng


Lun vn thc s, 2010

T Th Hng

H ClCl Cl C C Cl o,p-DDT Cl Cl Cl

H C C Cl p,p-DDT Cl Cl

Ngoi ra DDT c th chuyn ha thnh DDD v DDE l cc cht c hot tnh sinh hc cao 1.2.2. Tnh cht l, ha ca DDT . - DDT c dng tinh th mu trng, nhit ho lng: 108,5 - 109 0C; nhit ho hi: 189,5 - 190 0C. - DDT t tan trong nc, khong 0,31.10-2- 0,34.10-2 mg/l 250C; tan tt trong cc dung mi hu c, hydrocacbon thm, dn xut halogen, xeton, este, axit cacboxylic,...; tan km trong cc dung mi hydrocacbon mch thng v mch vng no. - DDT c th chy trong khng kh sinh ra kh cay mt v c. - DDT c th tc dng vi cht xi ho mnh v cc cht kim, c bit c th b kh mnh bi Fe. - DDT bn di tc dng ca nhit , khi duy tr 100 0C trong vi gi DDT cng khng b phn hu. DDT thuc nhm c loi II (IARA), mc d lng ti a cho php i vi t l 0,5 mg/kg (tc 0,5 ppm theo tiu chun ca Lin X trc y). R

R C = CCl2 - DDT b kh clo, bin thnh DDD (Diclodiphenyldicloetan), b kh clo v (DDT hydro, bin thnh DDE (Diclodiphenyldicloetylen). DDE tn ti lu hn, bn hn v R CH (DDE ) CCl3 ) R R (DDD) CH CHCl2 K16, Khoa Mi trng H Khoa hc T nhin, HQGHN R

Lun vn thc s, 2010

T Th Hng

thng c nng cao hn DDT, DDD trong mi trng. DDT chuyn ha thnh DDD, DDE nh kh nng phn hy ca vi sinh vt. Bi vy sinh vt sng thng b nhim c ng thi cc cht trn. Mi cht li c 3 ng phn do v tr khc nhau ca nguyn t Cl trong cng thc cu to, trong cc ng phn ph bin nht l p,p DDT; p,p DDE; p,p DDD. S phn hu DDT trong t c th m t theo s sau: Cng thc cu to ca DDE, DDD H Cl Cl C C Cl Cl Cl Cl C C H DDE DDD Cl Cl

Thng phm DDT dng dit cn trng bao gm hn hp cc cht, trong t 65 - 80% l p,p DDT, t 15 21% l o,p DDT, ti a 4% p,p DDD v ti a 1,5% l 1 (p clophenyl) 2,2,2 triclo etanol. Trong cc ng phn ca DDT, ch c p,p DDT c kh nng dit cn trng. Tnh cht ha l chung ca DDT, DDD, DDE c ch ra trong bng 2 [24] di y:

K16, Khoa Mi trng


Lun vn thc s, 2010

T Th Hng

Bng 2. Mt s thng s vt l, ha hc ca p,p DDT; p,p DDE v p,p DDD Tnh cht Nhit nng chy (0 C) T trng (g/cm3) Ngng gy mi trong dung mi nc (ppm) tan 250C trong dung mi nc (ppm) H s phn b 0,025 0,12 0,09 p,p DDT 109 0,98 0,99 0,35 p,p DDE 89 p,p DDD 109 - 110 1,385 -

-

lg Kow lg Koc (mmHg)

6,91 5,18 1,6.10-7 200C 8,3.10-6

6,51 4,70 6,0.10-6 250C 2,1.10-5

6,02 5,18 1,35.10-6 250C 4,0.10-6

p sut hi bo ha

Hng s Henry (at.m3/mol)

Trong : - Kow: h s phn b ca cht nghin cu gia hai pha n octanol v nc. - Koc: h s phn b cacbon hu c. Koc c trng cho t s nng cht phn b gia pha cacbon hu c trong t vi pha lng trong t.

K16, Khoa Mi trng


Lun vn thc s, 2010

T Th Hng

1.2.3. iu ch Trong cng nghip DDT c iu ch theo phn ng gia cloral (CCl3CHO) v clobenzen (C6H5Cl) trong mi trng axit H2SO4 c [18]. Cl Cl Cl + Cl3CCHO H+ Cl C C H Trong Cl3CCHO thng gi l cloral hay triclorandehyd axetic cht ny ln u tin c xc nh bi Justus von Liebig vo nm 1832 da vo phn ng clo ha ru etylic theo phng trnh phn ng sau: 4Cl2 + C2 H5 OH Cl3CCHO + 5HCl Cl + Cl H O 2

2

1.3. ng dng ca DDT DDT c Othmar Zeidler tng hp ln u tin ti c nm 1874 nhng n nm 1939, tnh dit cn trng ca n mi c tm ra bi nh ha hc ngi Thy S Paul Muler. N c s dng rng ri trong chin tranh th gii ln th 2 bo v qun i v ngi dn khi bnh st rt, st pht ban. Sau chin tranh, DDT c s dng rng ri lm thuc tr su trn ng rung v kim sot mt s bnh t cn trng. Do cc nh hng xu n mi trng, DDT b hn ch v cm s dng t nm 1970. DDT t tan trong nc, d tan trong mt s dung mi hu c, d bay hi, tch t trong bi l lng v trong m ca sinh vt. DDT dung dit cn trng cy bng chim hn 80% lng DDT s dng M. Nhiu nc trn th gii dng DDT dit mui nhm kim sot bnh st rt. Hiu qu ca DDT trong vic tr mui c p dng cc nc Chu u, Chu Phi, Chu M, v n , Sri Lanka, v Nam M. Khi xt DDT trong nh

K16, Khoa Mi trng


Lun vn thc s, 2010

T Th Hng

(thng l trn tng nh), s lng mui gim mt cch r rt. Hiu qu ca DDT trong vic dit mui v gim t l t vong v bnh st rt mt cch trit . iu quan trng l khi DDT ngng dng, hay c thay th bng mt ha cht khc, th s ngi b st rt v cht v st rt li tng ln mt cch r rt. Mt s trng hp tiu biu v hiu qu ca DDT c th hin r cc nc nh sau: n : Trc thp nin nhng nm 1960, c nc c khong 800 nghn ngi cht v st rt hng nm. Sau khi c chng trnh dng DDT, s lng ngi cht v st rt gim xung cn 100 nghn ngi. Nm 1999-2000, khi gim dng DDT, c 3 triu ngi b st rt. Sri Lanka: Trong thi gian t 1934 - 1935, c khong 2 n 3 triu ngi b st rt, v 80 nghn ngi cht v bnh ny hng nm. Nm 1963, khi DDT c a vo s dng phng chng mui, s ngi b st rt gim xung ch cn 17 trng hp. n nm 1994, khi DDT c thay th bng organophosphates v pyrethroids, s ngi b st rt tng ln 360 nghn ngi. Italia: Nm 1939, c 55 nghn ngi b st rt. Nm 1940, khi DDT c dng, khng c trng hp st rt no c ghi nhn. Nga v Lin X c: Nm 1940, c 3 triu trng hp b st rt bc Moscow v Siberia. n nm 1950 1960, khi DDT c a vo phng chng mui, st rt hu nh b xa khi danh sch bnh tt. Nhng nm 1996 khi DDT khng cn dng, s ngi b st rt tng ln 15 nghn trng hp. Nam Phi: Nm 1931 - 1932, c 22 nghn ngi cht v st rt. Trong thp nin nhng nm 1940 v 1950, khi DDT c a vo chng trnh phng chng st rt, bnh ny hu nh khng cn. Nhng n thp nin nhng nm 1990, khi DDT c thay th bng organophosphates v pyrethroids, s ngi b st rt l khong 7 nghn ngi. Sn phm DDT c nhiu dng: dng bt, dng ht v dng sol kh. Chng c nhiu tn thng mi ty vo tng quc gia s dng. Cc tn thng mi ph bin gm Agritan, Anofex, Arkotine, Clorophenotoxum, Citox, Clofnotane, Delelo,

K16, Khoa Mi trng


Lun vn thc s, 2010

T Th Hng

Deoval, Detox, Detoxan, Dibovan, Dicophane, Didigam, Didimac, Dodat, Dykol, Estonate, Genitox, Gesafid, Gesarex, Gesarol, Guesapon, Gyron, Havero-extra, Ivotan, Ixodex, Koposol, Mutoxin, Neocid, Parachlorocidum, Pentachlorin, Pentech, Pzeidan, Rudseam, Santobane, Zeidane v Zerdane. * Tnh hnh chung trn th gii Hin cha c s liu chnh xc v tng lng DDT sn xut trn th gii. Cc s liu ca nhiu bo co khng ging nhau. Theo Fiedler v cc cng s (2003), lng tiu th DDT ca th gii t nm 1971 n nm 1981 l 68.000 tn [19]. Nm 1970, lng DDT s dng ti Chu u l khong 28.000 tn. Trung Quc v n l hai nc sn xut v s dng DDT nhiu nht trn th gii [15]. Trung Quc sn xut v s dng DDT t nm 1950. Lng DDT sn xut chim khong 20% tng lng DDT trn ton th gii [21]. Ti Thi Lan, trong thi gian t nm 1988 n 1997, trung bnh c 23 tn DDT c sn xut hng nm ti Costa Rica, 128 tn DDT v 147 tn hn hp DDT v toxaphen c nhp khu t nm 1977 n 1985. Trong thi gian t nm 1950 n nm 1970, Lin X c s dng khong 10.000 tn DDT hng nm v gim xung 300 tn vo nm 1980 [20]. Hin ti, DDT b cm s dng 57 nc trong tng s 102 nc cm nhp khu DDT. Ti cc nc vn cho php hn ch s dng DDT, cht ny ch yu c dng dit mui v cm s dng nh thuc tr su trn ng rung. Hiu qu ca lnh cm v lnh hn ch ph thuc vo tng quc gia [15]. 1.4. Hiu ng sinh hc ca DDT DDT c dng dit su bng, u, la. Ngoi ra n cn c tc dng dit b gy, mui. Tuy nhin thc t n khng c tc dng i vi cc con ve cy v chu chu. Loi hp cht ny rt bn trong c th sng, trong mi trng v cc sn phm ng, thc vt. Ngy nay kt qu ca vic s dng rng ri cc loi thuc tr cn trng l hnh thnh trong vng tun hon sinh hc c ti gn 1 triu tn DDT. DDT v cc sn phm chuyn ha ca n c bn cao trong h sinh thi - thi gian bn hy ca

K16, Khoa Mi trng


Lun vn thc s, 2010

T Th Hng

chng c th l 10 ti 30 nm hoc lu hn na (ph thuc vo tng trng hp khc nhau). Nu phun DDT t my bay ln mt nc th my ngy sau s khng tm thy s hin din ca DDT trong nc. V trong thi gian ny n kp chuyn t nc vo cc t chc vi sinh (cc loi vi khun, sinh vt thy sinh,...) hoc b trm tch ha v lng xung y. DDT c mt trong cc mt xch u tin ca chui thc n v tch t DDT theo thi gian. Chui thc n l mt trong nhng hnh thc c bn ca mi quan h tng h gia cc sinh vt khc nhau theo hnh thc sinh vt bc thp l thc n cho sinh vt bc cao. V d v s xm nhp DDT vo chui thc n trong mi trng nc: Cc cht ha tan thc vt ni tm, cua c b c ln . Trong chui thc n din ra qu trnh tp trung ha cc thuc tr su, nhng mt xch u tin thng c lng cht c nh, cng v cui chui lng cht c cng tng v c th gy ng c. Sinh khi t sinh vt tiu th l do chng ch s dng mt phn pht trin c th, phn cn li tham gia vo qu trnh trao i nng lng. Gi tr tch ly ca cc cht c kh phn hy (c bit cc thuc tr sinh vt hi) c h s xp x bng 10 mi bc ca chui thc n. Nh vy c c th cha nhiu cht c gp hng nghn ln so vi mi trng nc m n sng. Cng nh vy s tch t c cht trong chui thc n thng tng ln do phn ng chm chp v nhng chuyn ng hn ch ca ng vt mang trong mnh nhng c t v cc con vt ng c nng d lm mi cho l n tht hn cc con vt khc. Do trong chui thc n c mi trng nc hm lng cc cht c cao nht thng thy trong c th cc loi c n tht. Sau cc cht c ny c th t c chuyn sang cc loi chim n c hoc trc tip sang c th ngi do n tht chim, c [3]. Khi phun ri DDT th mt phn DDT pht tn vo khng kh. Qu trnh pht tn ny khng ch tn ti trong phm vi khu vc c phun m cn c th lan truyn i xa hn t vng ny sang vng khc, thm ch t quc gia ny sang quc gia khc (DDT nh km cng cc ht nh v c gi em theo). DDT c th bay

K16, Khoa Mi trng


Lun vn thc s, 2010

T Th Hng

hi t t vo khng kh v b phn hy thng qua qu trnh quang ha hoc do cc hot ng ca vi sinh vt. S chuyn ha sinh hc thng l bc u tin trc khi bi tit rt nhiu cht c ha tan trong cht bo, v th DDT c th c hp th li thn sau khi lc qua tiu cu. Sau khi qua qu trnh chuyn ha sinh hc cc dng trao i cht ca DDT c a vo mt. Kh nng tn lu ca cc cht trong c th ph thuc vo c im ha hc, cu trc phn t v tnh cht vt l ca chng; th trng v cc c im ring ca c th sinh vt hay ngi b nhim c. Do c tnh tch lu lu trong c th, nu dng DDT vi liu lng thp, di ngy cng c th gy ng c v t vong. Liu lng ny rt gn vi d lng DDT cn li trong lng thc, thc phm c phun DDT 5,5%; chng ta c th thy r iu ny trong bng 3. Bng 3. D lng DDT trong thc phm Thc phm c phun DDT 5,5% To Rau xanh Ng cc Su ho, ci bp, c chua, khoai ty, hnh l D lng DDT (mg/kg) 0,5 - 1 0 - 14,8 0,7 - 0,8 3,6

Nh vy, nu ngi n cc loi lng thc, thc phm c phun DDT, v c d lng DDT trong thi gian di th c th dn ti nhim c DDT mn tnh. Tuy nhin, cc cht d sinh ha, cc cht c trong c DDT c th c loi b ra khi c th thng qua tuyn m hi, nc mt, sa,... Nhiu cng trnh nghin cu gn y cho php khng nh kh nng nhim c DDT nhng a tr b sa m. DDT c bi tit ra ngoi khng ch qua ng nc tiu v phn m cn qua sa m. nc ta c mt s cng trnh nghin cu cho thy, trong mi trng nhim DDT, cc b m d c tip xc hay

K16, Khoa Mi trng


Lun vn thc s, 2010

T Th Hng

khng tip xc trc tip vi DDT nhng u c th tm thy mt lng DDT ng k trong c th v DDT xm nhp vo c th ch yu qua ng n ung. Mt khc mt s mu sa m c hm lng DDT cao hn nhiu ln so vi liu lng Lin X (trc y) cho php l 0,14 ppm v Hungari l 0,13 ppm. Do tnh c hi i vi sc kho con ngi v bn vng trong mi trng nn t nm 1974 trn th gii ngng sn xut v cm s dng DDT, nhng vic thc hin cha trit dn ti hu qu nhim DDT khng mong mun i vi con ngi v mi trng. 1.5. S tn lu ca DDT trong mi trng t Cc thuc tr su c clo bn vng hn nhiu so vi cc thuc tr su loi khc (c photphat, cacbamat, pyrethorit). Tn d ca DDT trong t l ph bin nht. Nhng nghin cu trn t canh tc cho thy, tu theo liu lng s dng, thi gian phn hu ht 95% DDT trong mi trng t l t 4 - 30 nm [23]. Thi gian bn hy ca DDT trong t ti mt s nc thuc Chu u v Chu M l 2 25 nm. Qu trnh phn hy ca chng din ra ch yu do phn hy sinh hc, oxi ha, thy phn v bin i quang ha. Mi qu trnh li chu tc ng ca nhiu yu t mi trng. Trong mi trng t, cc yu t quan trng nh hng n s bin i ca cht nghin cu bao gm nhit , m, vi sinh vt, hm lng tng cacbon hu c v pH ca t. S bin i ca DDT trong mi trng t chu nh hng ca mt s yu t, bao gm s hp ph, di chuyn v phn hu quang, sinh hc, ha hc [18].

K16, Khoa Mi trng


Lun vn thc s, 2010

T Th Hng

1.5.1. S hp ph v di chuyn ca DDT trong mi trng t DDT l thuc tr su khng phn cc, khng b ion ho nh cc hirocacbon clo ho khc, v vy DDT hp ph trong t nh lc Vanderwalls v lin kt k nc. Rt nhiu nh nghin cu cho rng, s lu gi v s mt hot tnh ca DDT trong t c lin quan ti lng cht hu c c trong t. S di chuyn ca DDT trong mi trng t c th xy ra di dng ha tan hoc hp ph trn cc ht t v c dng chy ca nc a i hoc di chuyn di dng b bay hi. S phn b ca DDT khng ng u trong cc tng t v trong cc vng t. Theo a s cc nh nghin cu, kh nng thm su ca DDT thng khng qu 30 - 40 cm i vi t canh tc; DDT c th phn b khp cc lp t ny nh s di chuyn ca tng hi, v thc t ngi ta thy DDT mt i mt phn trong t do DDT b bay hi khi b mt t vo khng kh. Tc bay hi ca DDT trong t ph thuc vo nhiu yu t, trc ht ph thuc vo p sut hi bo ho, nhit , m mi trng v cc tnh cht ca t (thnh phn hu c, st) v kh nng hp ph ca t. Con ng di chuyn quan trng nht ca chng l theo kh quyn. Khi xm nhp vo kh quyn, chng s phn b gia pha kh v cc ht bi. Trong pha kh, chng linh ng hn v di chuyn xa hn so vi trong cc ht bi. Qu trnh sa lng kh v t tch chng khi pha kh v xm nhp vo t. Khi , chng c xu hng lin kt cht vi t v t c kh nng khuych tn xung nc ngm. Chng tip tc quay li kh quyn thng qua qu trnh bay hi ri li lng xung mt t. Vng tun hon ny lp i lp li nhiu ln, theo hng t vng nng n vng lnh trn Tri t, gip gii thch s c mt ca chng nhng vng xa so vi ngun thi. Kh nng di chuyn ca DDT trong mi trng ph thuc vo mt s qu trnh gm phn hy, lng ng, phn b gia pha kh v pha rn lng ca ht bi trong khng kh, trao i cht gia mi trng kh vi mi trng t v bn cht ca DDT.

K16, Khoa Mi trng


Lun vn thc s, 2010

T Th Hng

1.5.2. S chuyn ha v phn hy ca DDT trong mi trng t S chuyn ho v phn hu ca DDT trong mi trng t ng mt vai tr quan trng trong s tiu hu ca DDT. Cc phn ng ca DDT trong mi trng t ch yu l cc phn ng thu phn v oxi ho. Trong iu kin chiu tia cc tm, nhit 90 95oC, DDT b xi ho n mc hnh thnh CO2 theo thi gian nh sau: 25% sau 26 gi; 50% sau 66 gi; 75% sau 120 gi. DDT b kh ho thnh DDD v c th chuyn ho chm thnh DDE bi phn ng ehiro ho, clo ho khi khuch tn qua cc lp t c cha khong st. S phn hy ny xy ra do tng tc ca DDT vi cc vng hot ng trn b mt ca khong st ng ion. Theo c ch xut t Peterson v Robinson vo nm 1964, ban u DDT c chuyn ha trong gan to thnh DDE, DDD. Tip theo , DDT chuyn ha thnh 1-clo-2,2-bis(p-clophenyl)eten (DDMU) trong gan v thnh 1,1-(pclophenyl)eten (DDNU) trong thn. Trong khi , DDD b kh v to thnh ln lt DDMU, 1-clo-2,2-bis(p-clophenyl)etan (DDMS) v DDNU. S chuyn ha t DDMS thnh DDNU din ra trong c gan v thn, nhng thn chim vai tr chnh. Sau , DDNU tip tc b chuyn ha thnh 2,2-bis(pclophenyl)etanol (DDOH) v 2,2-bis(p-clophenyl)etanal (DDCHO) trc khi to thnh sn phm cui DDA (Hnh 1). Bn cnh phn hu ho hc, quang phn hu th sinh phn hu cng ng mt vai tr ln i vi s phn ca DDT trong mi trng t. DDT b phn hu ng k trong t di iu kin k kh, nhng rt chm; di iu kin a kh thnh DDE. Chng hn nh 35oC, nng ban u ca DDT l 0,1 mg/l th trong iu kin ym kh: 0,1% nng bin mt sau 5 ngy; 0,8% nng bin mt sau 42 ngy. iu kin k kh: 0,3% nng bin mt sau 5 ngy; 0,7% nng bin mt sau 41 ngy [18].

K16, Khoa Mi trng


Lun vn thc s, 2010 R2CHCl3

T Th Hng

DDT

R2C=CCl2 n DDE

ga

ga R2CHCHCCl nD DDD2

]

[ R2-C

CHCl

ga n

R2C=CHCl DDMU

ga n

O

DDMR2C=CH2 DDNU R2CH-CH2OH DDOH [R2CH-CHO] DDCHO [R2CH-COOH] DDA

R2CHCH2C l DDMS

Hnh 1. S chuyn ha ca DDT trong c th sinh vt Vy DDD v DDE khng th xem l cc sn phm trao i cht k tip nhau trong cng mt con ng phn hu m sinh ra mt cch c lp nhau t DDT. Nhng sn phm trao i cht tng t cng c to thnh nh cc vi sinh vt tn ti trong mi trng t.

K16, Khoa Mi trng


Lun vn thc s, 2010

T Th Hng

1.6. c tnh ca DDT v cc sn phm chuyn ha ca chng c tnh ca mt cht i vi mt i tng c th ph thuc vo nhiu yu t nh con ng xm nhp vo c th (tiu ha, h hp,), c im c th ca i tng (tui, gii, tnh trng sc khe,), trng thi tn ti (rn, lng, kh) v tnh cht ha hc, vt l ca cht . Thng thng, theo T chc Y t th gii, c tnh ca mt cht c th c phn loi thng qua gi tr liu lng cn thit git cht 50% s lng vt th nghim (LD50) c ch ra trong bng 4 di y: Bng 4. Phn loi c tnh da theo tc hi Phn loi tc hi Cc c c tnh cao c tnh trung bnh c tnh nh > 500 > 2000 > 1000 > 4000 5 5 50 50 500 Gi tr LD50 chut (mg/kg th trng.ngy) Qua tiu ha Cht rn Cht lng 20 20 - 200 200 - 2000 Cht rn 10 20 100 100 - 1000 Qua da Cht lng 40 40 - 400 400 - 4000

1.6.1. c tnh ca DDT nh hng ca DDT n sinh vt DDT c tnh c hi vi nhiu ng vt th nghim v liu lng trung bnh gy cht i vi cc loi ng vt c ch ra trong bng 5di y [18]: Bng 5. Liu lng trung bnh gy cht ca DDT i vi mt s loi ng vt v con ngi Loi Chut Ch Ln Th Liu lng trung bnh gy cht (mg/kg.ngy) 150 - 250 150 - 300 300 - 500 300 - 500

K16, Khoa Mi trng


Lun vn thc s, 2010

T Th Hng

Loi Kh B Cu D Con ngi

Liu lng trung bnh gy cht (mg/kg.ngy) >200 >300 1000 1000 Khong 500

DDT cn nh hng n gan, thn, v h sinh sn vi cc ng vt th nghim. DDT ph hy gan chut vi liu lng 3,75 mg/kg.ngy trong 36 tun, ch vi liu lng 50 mg/kg.ngy trong 150 ngy. Hin tng chy mu tuyn thng thn xut hin ch vi liu lng 138,5 mg/kg.ngy trong 10 ngy. T mi trng, DDT s tch ly theo cc bc sinh hc trong mi trng v theo DDT i vo c th sinh vt v con ngi, bng 6. Bng 6. Tch ly DDT theo bc sinh hc trong mi trng nc Hm lng DDT Cc mc dinh dng Nc Thc vt tri ni ng vt tri ni C nh C ln Chim n c (g/kg cht kh) 0,000003 0,0005 0,04 0,5 2 25 H s tch ly 1 166 13000 166000 667000 8500000

C ch tch ly ca DDT trong chui thc n theo phng thc nh sau: DDT trong nc thm nhp vo Plankton (sinh vt tri ni) ca sng ven bin v tch ly li t hm lng khong 0,04 ppm DDT. ng vt nh n Plankton v lm tng nng DDT ln 10 ln ngha l chng cha khong 0,4 ppm DDT. T ng

K16, Khoa Mi trng


Lun vn thc s, 2010

T Th Hng

vt nh n c n ng vt, ri n loi chim n c, hm lng DDT tng t 0,4 n 3,15 v n 77,5 ppm. DDT c th xm nhp vo c th ngi qua chui thc n u vo c th l nng sn thy sn b nhim bn bi DDT. Khi xm nhp vo c th sinh vt, DDT s lm ng c theo nhiu c ch phc tp. nh hng ca DDT ln sc khe con ngi * DDT gy nh hng cp tnh v mn tnh: - Cp tnh: Nu n phi thc phm c cha DDT trong thuc th ch trong mt thi gian ngn c th b nh hng trc tip ln h thn kinh. Ngi b nhim c s run ry, co git mnh ko theo i ma, m hi, nhc u chng mt. Nu bnh nhn khng c cp cu kp thi s dn n t vong. - Mn tnh: Khi b nhim c trong mt thi gian di gy s gan (dn necrosis). C th b nhim c vo khong 20-50 mg/ngy.kg c th nh hng n vic sinh sn, n cc tuyn ni tit nh tuyn gip trng, nang thng thn, Nu b nhim lu hn na c th a n bnh ung th. Nu nng DDT nh th ngi b nhim c cm thy b nhc u mt mi, khng mun hot ng, b t cc u ngn tay ngn chn, b chng mt,Nu nng DDT cao lm cho ngi b nhim b mt tr nh, sng trong tm trng hi hp, bp tht ngc b co tht, khng kim sot c ng tiu, th kh khn v b ng kinh. Nu ngi b nhim c ang mang thai th tr s sinh c th b sinh sm v c nhng triu chng pht trin chm v thn kinh. Tr con b sa m hay sa ti b nhim c DDT trc tip qua s hin din ca DDT trong sa ti hay gin tip v thc n ca ngi m c th gy ra cc hin tng: nhc u, cm thy ngi yu dn, t cc u ngn tay ngn chn, thng hay b chng mt; nu nng c th gy ra mt tr nh, sng trong tm trng hi hp thng xuyn, b co tht c ngc, khng kim sot c ng tiu, th ra rt kh khn v i khi b ng kinh. T hi hn

K16, Khoa Mi trng


Lun vn thc s, 2010

T Th Hng

na, nhiu b m b xy thai trong vng nh hng ca DDT. Nhiu nng dn sng trong nhng vng trn tng b ung th ng tiu ha. * DDT gy ung th Hip hi quc t nghin cu v ung th thuc t chc Y t th gii, xc nh nguy c gy ung th ca hng lot cht v phn loi thnh hai nhm: + Nhm 1: gm cc cht gy ung th cho con ngi + Nhm 2: gm cc cht c kh nng gy ung th cho con ngi. Nhm 2 gm mc A v mc B. mc A, cc biu hin v kh nng gy ung th ca cc cht tng i r. mc B, cc biu hin v kh nng gy ung th ca cc cht km r rt hn. Nhiu kt qu nghin cu cho thy, DDT gy ung th ng vt th nghim. Do vy, nm 1991, c quan quc t nghin cu ung th (International Agency for Reseach on Cancer, IARC) phn loi DDT l cht c kh nng gy ung th. Cc bo v Mi trng M xp DDT vo nhm 2B. * Cc nh hng khc ca DDT n: - H thn kinh DDT gy nh hng n h thn kinh. Ngi nhim c DDT liu cao s c triu chng bun nn, au u, tot nhiu m hi, d ng mt, mi, chn ng ton thn, co git. Cc triu chng tng t xut hin trong cc nghin cu ng vt nh s run ry chut liu lng 6,5 n 13 mg/kg.ngy trong 26 tun v mt cn bng kh liu lng 50 mg/kg.ngy trong 26 tun v mt cn bng kh liu lng 50 mg/kg.ngy trong 6 thng. - H ni tit DDT gy nh hng n h ni tit. Ngi nhim c DDT liu cao s c triu chng ng c nh mt cm gic thm n, thay i v cn nng, ri lon gic ng, thay i tm tnh, nng lc hot ng, cm gic v nhit b ri lon, b m hi, ri lon v tc, h hi ni da.

K16, Khoa Mi trng


Lun vn thc s, 2010

T Th Hng

* DDT tch t v o thi trong c th ngi DDT c th tch ly trong cc loi thc phm nh rau, qu, cTheo thi gian, lng DDT tch ly tr nn ln hn v xm nhp vo c th ch yu qua ng thc n. DDT cng c th i vo c th qua ng th v khi tip xc qua da. Con ngi tip nhim DDT qua nhiu cch khc nhau: trc tip v gin tip. V trc tip, trong thi gian phun xt thuc, con ngi c th b nhim qua phi hoc qua da. V gin tip, khi n cc thc phm nh ng cc, rau u b nhim DDT, cng nh tm c sng trong vng b nhim, DDT s i vo c th qua ng tiu ha v tch t theo thi gian trong cc m m v gan ca con ngi. Ti Hoa K, mc d b cm s dng t nm 1972, nhng hm lng DDT trung bnh trong c th ca mi ngi dn l 0,8 g. DDT tch t ch yu trong huyt thanh, mu v cc m m. Cc nghin cu trn nhng ngi tnh nguyn vi liu lng DDT t 5 n 20 mg/kg trong 6 thng cho thy, t l lng DDT trong m v mu l 280/1. DDT tch t nhiu trong sa m. Tr em b sa m hay sa ti b nhim c DDT trc tip qua s hin din ca DDT trong sa ti hay gin tip do thc n ca ngi m. Cc hin tng sau y c quan st trong trng hp b nhim DDT t nh nh: nhc u, cm thy ngi yu dn, t cc u ngn tay ngn chn, thng hay b chng mt; cho ti nng hn nh: mt tr nh, tm trng hi hp thng xuyn, b co tht c ngc, khng kim sot c ng tiu, th rt kh khn v i khi b ng kinh. Nhiu b m b xy thai trong vng nh hng ca DDT. Nhiu ngi dn sng trong vng nhim DDT, nng dn tip xc nhiu vi DDT b ung th ng tiu ha, h hp,... iu ny cho ta thy hu qu nghim trng ca DDT sau mt thi gian di s dng hoc b phi nhim. Ngoi ra vic s dng ha cht ny trong mt thi gian di lm tng thm sc khng ca chnh cc sinh vt dit tr bng DDT, t ngi ta phi tng thm liu lng s dng DDT. y cng l mt trong cc l do lm cho vic nhim DDT ngy mt gia tng v kh kim sot.

K16, Khoa Mi trng


Lun vn thc s, 2010

T Th Hng

DDT o thi c nghin cu trn ngi v nhiu loi ng vt th nghim. DDT c th o thi qua sa. Phn ln DDT o thi qua phn v nc tiu . Ty theo vng sinh sng v cung cch lm n v sinh hot, con ngi c th b nhim c trc tip hay gin tip nh: - Nhng ngi sng trong vng nng nghip chuyn canh v la thng hay b nhim c qua ng nc; - Ngi sng trong vng chuyn canh v thc phm xanh nh cc loi hoa mu s b nhim qua ng h hp; - Nhng ngi dn vng th trn b nhim khi tiu th cc thc phm b nhim c. y l trng hp chim i a s cc v nhim c Vit Nam. i vi cc b m ang mang thai, s tip nhim c th nh hng ln thai nhi v DDT c th xm nhp vo thai nhi qua nc i v nhau ca b m cng nh qua ng cung rn. Khi c sinh ra, tr s sinh s b tip nhim qua ng sa m. Nghin cu cho thy nu b m b nhim c th thai nhi s b chm pht trin v h thng sinh dc ca thai nhi c th b bin dng. Cng c Stockholm, DDT b cm s dng trong nng nghip v nh hng c hi ca chng ln con ngi lu di. Bo co khoa hc vo thng 6/2006 i hc Y t Cng cng, Berkeley cho thy rng tr s sinh b tip nhim gin tip trong bng m s b chm pht trin c v c th v thn kinh, t l t vong trong bng m rt cao. 1.6.2. c tnh ca DDE DDE (1,1-dichloro-2,2-bis(p-chlorophenyl)ethylene) c tm thy trong mi trng l kt qu ca qu trnh chuyn ha DDT. p,p'- DDE tn lu trong c th v mi trng lu hn p,p'- DDT, ng thi xut hin hu ht cc hiu ng c hi khi tin hnh quan st v nghin cu (tr trng hp tip xc thng xuyn vi DDT k thut). p,p'- DDE lm mng v trng chim thng qua s xo trn trao i canxi, dn n ph v trng sm hoc mt nc.

K16, Khoa Mi trng


Lun vn thc s, 2010

T Th Hng

i vi chim t l t vong ca phi cao do b nhim c DDE. loi chim diu hu, chiu dy ca v trng gim 12,5% do nhim DDE. Khi nghin cu nhng qu trng phn ln ly t cc t chim ra, c nhng la cht hon ton th thy rng c s tng quan gia cht c DDE v nhng phi cht. Nhng qu trng chim ny cha trung bnh 65,5 mg/kg DDE (tnh theo trng lng kh). Cng mt lng DDE c tc ng khc nhau i vi nhng loi sinh vt khc nhau. V d i vi diu hu ch cn mt lng l 3 mg/kg (tnh theo trng lng kh) th chiu dy ca v trng gim, trong khi , loi chim ng, lng DDE l 7 mg/kg khng lm cho v trng b mng i [10]. Mt nghin cu ca cc nh khoa hc trn 5994 ngi tui t 12 - 74 tm thy 99,5 % c mc p,p- DDE trong mu khong 1 - 379 ppb). Mt nghin cu khc ni cc m m t xc nhng ngi cao tui ti Texas cho thy trong 100 % mu u c p,p- DDE. Ngoi ra, theo bn iu tra v dinh dng ton b ti Hoa K, DDE c tm thy trong: - 100 % mu nho kh, spinach (ti v ng lnh), chili-con-carne, tht b. - 93 % mu ph mt M, Hamburger, Hot dog, Tht g, tht g ty; - 87 % mu sn tru, salami, spinach ng hp, b; - 81 % mu ph mt cheddar, xc xch tht heo. Nhng thc phm cha nhiu DDE nht, theo th t gim dn nh sau: Spinach (ti hay ng lnh) cha trung bnh 0,0234 ppm; b 0,0195 ppm; rau collard 0,0126 ppm; xc xch tht heo 0,0124 ppm; sn cu 0,0113 ppm. V DDT v DDE b cm dng ti Hoa K t 1972 nn c l s nhim ny l do t nhng thc phm c nhp cng vo Hoa K t nhng quc gia vn cn dng 2 loi ha cht ny.

K16, Khoa Mi trng


Lun vn thc s, 2010

T Th Hng

1.6.3. c tnh ca DDD DDD (1,1-dichloro-2,2-bis(p-chlorophenyl)ethane) cng c s dng dit su bnh; mt ng phn l ca DDD l o,p'- DDD c s dng iu tr bnh ung th tuyn thng thn vi liu lng nht nh. Trong qu kh ngi ta cng s dng DDD nh mt loi thuc tr su xong c th do hiu qu khng cao nh DDT nn vic s dng c hn ch hn. Ngy nay s c mt ca DDD trong mi trng gn nh c coi l do qu trnh chuyn ha ca d lng DDT. DDT, DDE, hoc DDD xm nhp vo c th ch yu l khi ngi n thc phm b nhim. Nng thc t ca DDT, DDE, DDD hp thu t thc phm vo c th ph thuc vo nng ha cht ny trong thc phm v khi lng c th. Mt lng nh DDT, DDE, DDD vo c th qua ng h hp, khi cht ny gn lin vi cc ht trong mi trng chng thng qu ln i c vo phi, con ngi ht th khng kh c cha cc loi cht trn th cc ht ny c nhiu kh nng c lu gi trong nim mc ca thc qun v nut vo d dy. Khi vo bn trong c th, DDT c th chuyn ha thnh DDE hay DDD. DDE v DDD khng tham gia vo cc chuyn ha khc m ri khi c th trong nc tiu. Cc hp cht ny c lu tr d dng nht trong cc m m. Hm lng lu tr ri khi c th rt chm, thm ch tip tc tng nu b phi nhim. Tuy nhin, nng ca DDT trong c th gim khi thi gian tip xc t hn hoc khng cn tip xc. T nhng kt lun trn, C quan Quc t nghin cu v ung th (IARC International Agency for Research on Cancer) xc nh rng DDT, DDE v DDD l tc nhn gy ra bnh ung th cho con ngi (ung th gan, mu, phi,). Trong nhng nm trc y Vit Nam s dng mt lng thuc DDT khng nh cho nhu cu bo v thc vt, hu ht cc ho cht bo v thc vt u dng DDT nh mt ho cht nn (buffer); do mc tip nhim ca ngi nng dn Vit Nam rt cao, v nguy c b nhim c c xc sut rt ln.

K16, Khoa Mi trng


Lun vn thc s, 2010

T Th Hng

1.7. Tnh hnh s dng DDT Vit Nam v trn th gii 1.7.1. Vit Nam Vit Nam c ghi nhn l mt nc tm thy d lng DDT mc cao trong cc mu mi trng. Khong 9,5 tn ho cht loi c s dng hng nm ti Vit Nam phc v cho vic pht trin nng nghip v k ngh. Do cht lng mi trng cng xung cp nhanh. * Trc nm 1975 DDT bt u c s dng Vit Nam phng chng st rt t nm 1949 v chnh thc chm dt vo nm 1995. Thi gian trc nm 1975, cc thuc bo v thc vt trong c DDT hu ht c nhp t cc nc ng u v Lin X c. * Thi k t nm 1975 n nm 1990 Theo s liu thng k cn lu ti cc chi Cc, tng s lng thuc bo v thc vt (DDT, dieldrin, lindan,) c tnh mi nm s dng khong t 6500 n 9000 tn. T sau nm 1976, hng lot cc cng ty ca cc a phng v cc cng ty trch nhim hu hn c thnh lp, tin hnh gia cng, ng gi cc loi thuc bo v thc vt, bn cnh vic nhp cc thnh phm. Hu ht cc c s ny c cng ngh lc hu nn qu trnh sn xut gy nh hng n sc khe cng ng v mi trng [1]. Trc nm 1993, trong cc chng trnh phng chng st rt, DDT tng c phun ln tng phng v dit mui [1]. DDT c s dng rng ri vi s lng ln vo thi k t nm 1962 n 1981. Theo ti liu ca Ngn hng th gii, trong cc nm 1962, 1963, 1981, lng DDT c s dng vi mc ch y t ti Vit Nam l 1000 tn mi nm [13].

* T 1930 cho n nay Nm 1990, dch st rt xy ra trn din rng. Do vy, thi k t nm 1992 n nm 1994, lng DDT nhp khu vo Vit Nam tng ng k. Vo thi k chin

K16, Khoa Mi trng


Lun vn thc s, 2010

T Th Hng

tranh, DDT cng c dng nhiu phng chng st rt. Theo thng k, phc v cho mc ch chng st rt, t nm 1957 n 1994, Vit Nam nhp khu khong 447 tn DDT. DDT cng tng c s dng lm thuc tr su ti Vit Nam vi khi lng ln. Bt u t nm 1956, DDT c s dng trong nng nghip x l t trc khi gieo trng, dit tr su hi, bo qun nng sn sau thu hoch. Lng DDT cn tn ng n nm 2004 khong 10 tn Cht ny b cm s dng v nhp khu t nm 1994. Tuy nhin kh nng nhp lu cht ny qua ng bin gii vo Vit Nam vn cn rt ln. Mt s lng ng k DDT cn tiu hy cn c lu gi trong mt s kho cng vi mt s loi thuc bo v thc vt khc ti mt s a phng, gy nn nguy c r r, pht tn ra mi trng. V d, ti Thi Bnh, n nm 2002, vn cn mt s kho thuc bo v thc vt c khng cn s dng song do d lng thuc bo v thc vt cn ln, trong c DDT nn gy ra nhim cho mi trng xung quanh. Chng hn nh kho Hng H cha 300 kg, kho V Th cha 1700 kg, kho Kin Xng cha 1300 kg thuc bo v thc vt [11]. Tnh hnh cng tng t nh vy ti mt s kho thuc bo v thc vt c khng cn s dng ca Vnh Phc. V phng din bo qun, lu gi cc loi thuc ny hin nay xung cp, hu ht l cc nh kho c c tui th vi ba chc nm, mi dt nt, nn t. C mt s kho nn gch hoc xi mng thuc ngm xung nn, gy nn nhim nn kho v khu vc ln cn. Nhng loi kho cha ny hu ht l cha cc loi thuc kh phn hy, c tnh cao rt nguy him cho ngi, ng vt v mi trng xung quanh [11]. Theo s liu nh gi s b ca Phng kim sot - Cc nhim mi trng n thng 11 nm 1997 c nc cn tn 3640 kg HCBVTV cm s dng Vit Nam bao gm DDT, trong 66,6% thuc nhm cc cht hu c kh phn hu, v trn 5000 kg HCBVTV ngoi danh mc khng c php s dng Vit Nam. Nm 2004 s lng thuc c xem nh c hiu lc phng tr i vi su bnh nhng c

K16, Khoa Mi trng


Lun vn thc s, 2010

T Th Hng

c tnh cao gim 27%. Tuy nhin mi nm li xut hin thm nhiu loi thuc mi c b sung. Hin nay, nhiu khu vc trn c nc ang b nhim nghim trng bi cc kho cha thuc tr su DDT t thi chin tranh cn tn li. Theo iu tra ca cc c quan chc nng qun l mi trng Ngh An, DDT vn cn trong mt nh kho hot ng t nm 1965 n nm 1985. Nng DDT thay i t 3,38 - 960,6 mg/kg trong cc mu t. Hin nay trn a bn tnh vn cn mt s "im nng" nhim mi trng bi DDT, e do sc kho con ngi, vt nui khu vc dn c. C ni d lng HCBVTV tn lu trong t gp 223 ln so vi tiu chun cho php. Xm Mu Hai, x Kim Lin, huyn Nam n l mt "im nng" cn tn lu HCBVTV. Khu vc ny b nhim bi cc loi HCBVTV: Lindan, DDT,... Hin ti mt s vng t l nn mng ca cc kho HCBVTV v cc khu vc xung quanh cc kho vn cn nhng cc mu trng c mi DDT nng nc. Ngoi Ngh An ra, nc ta cn mt s ni cng b nhim DDT thuc vng tnh Qung Tr, H Tnh, Ph Th, Bc Ninh,...

K16, Khoa Mi trng


Lun vn thc s, 2010

T Th Hng

1.7.2. Trn th gii DDT c tng hp vo nm 1874 bi Zeidler, n nm 1939 bc s Paul Hermann Muller (Thy S) xc nhn DDT c gi tr v cng to ln trong vic ngn chn nn dch hch, st pht ban, c bit l st rt v st vng da do mui truyn ti cc nc nhit i v n i. DDT c dng vi qui m nh (tr cn trng mang vect gy bnh) trong th chin th hai, nhng sau c dng rt rng ri tr dch hi trong nng nghip, dit tr sinh vt mang mm bnh (nh mui gy st rt), ngoi k sinh ca gia sc, v cc cn trng trong nh v trong cc c s k ngh. T nm 1940, hn 4 t pounds DDT c s dng, trong c khong 80% s dng trong nng nghip. Nm 1961, M s dng khong 160 triu pounds. Tng sn phm DDT ton cu trong mt nm c tnh l 10.000 tn c th thi ra mi trng. Bc M v Chu u qui nh s dng DDT c phn nghim ngt nhng Chu , Chu Phi v Nam M vn s dng mt lng DDT ng k [18]. Nhiu nc cm s dng DDT nhng khng phi quc gia no cng thc hin nghim ngt. V d nh Lin X c, lc u khng th khng dng DDT trong vic dit cc loi ve - loi mang vim no Taiga bi trong trng hp c bit ny cha tm c loi thuc no khc thch hp; Trung u c mt s cn trng ph cy rng ch c DDT mi dit c. Cng nh trc kia DDT c sn xut n . Chnh ph n cho rng bnh st rt ti pht l do hu qu cm s dng DDT [10]. Ti Hoa K t nm 1972, DDT b cm s dng hn. Tuy nhin cho n ngy nay, cc nh cng nghip ha cht M vn tip tc sn xut DDT xut khu qua chu Phi v cc nc chu trong c Vit Nam (300.000 kg/nm). Theo ti liu ca y ban an ton quc gia Hoa K, nm 1962 Hoa K tiu th 80 triu kg DDT v sn xut ra 82 triu kg, nhng ti nm 1972 Hoa K ch tiu th 2 triu kg. Vic s dng DDT trn lan hy hoi cuc sng ng thc vt ti Bc M v Ty u. Mt s nc cm s dng DDT. Nm 2004 mt hip c ton cu m rng lnh cm ny ra ton th gii, ngoi tr trong lnh vc dch t. Vi nc

K16, Khoa Mi trng


Lun vn thc s, 2010

T Th Hng

chu Phi tip tc s dng DDT nhng dn dn chuyn sang dng cc loi thuc khc hoc dng mn c tm thuc. Nhiu t chc cu tr c ch trng khng cung cp ti chnh cho cc chng trnh c s dng DDT. Tuy nhin, hin nay WHO ni khng c loi thuc no hiu qu nh DDT v cng dng dit mui. Thng 9/1999, Hi ngh gm 110 quc gia hp ti Geneva di s bo tr ca Chng trnh Mi trng Lin hp quc, tho lun v vn tng bc ngng s dng 12 cht hu c gy nhim kh phn hy (POPs). Mt trong nhng vn gy tranh ci nhiu nht l liu c nn cm hay tip tc cho php s dng DDT cho mc ch chng dch st rt n khi tm c cc bin php thay th tng t v t tn km. Qu ng vt hoang d th gii (World Wildlife Fund - WWF) v nhiu nc cng nghip thuyt phc hi ngh ban hnh lnh cm ton b vic s dng DDT bt u t nm 2007. Tuy nhin, c nhiu nhm bo v sc khe cng ng v mt s nc ang pht trin li mun tip tc s dng DDT chng dch st rt. Bi v ph qut t 400 g n 600 g DDT ln vch trong cc bc tng nh s chng c mui t 6 thng n 1 nm. Sau 6 thng khong mt na lng DDT bong ra v i vo mi trng, nhng khi lng ny l rt t so vi hng tn DDT s dng cho nng nghip. WWF cng khuyn co dng mn tm thuc pyrethroid hay phun pyrethroid mt cch hn ch trong nh dit mui. Pyrethroid phn hy nhanh hn DDT. Tuy nhin, hng triu ngi khng c tin mua mn v phun pyrethroid v n t gp 3 ln so vi vic ph qut DDT ln tng nh. Tuy nhin, vi vic hn ch hoc cm s dng DDT c tc dng ng k, hm lng DDT trung bnh trong ngi nm 1970 l 12 ppm n nay gim xung cn 7 ppm. Hin nay, DDT vn c s dng trn nhng cnh ng trng ng Chu Phi, n , Trung Quc. Cch gii quyt vn POPs tt nht l cm tuyt i vic dng DDT trong nng nghip v trong ngnh y t khi tm ra c cc cht thay th c hiu qu.

K16, Khoa Mi trng


Lun vn thc s, 2010

T Th Hng

1.8. c trng vng ly mu nghin cu 1.8.1. V tr a l v phm vi ranh gii tnh Bc Ninh Bc Ninh l tnh thuc vng ng bng Bc B, nm gn trong chu th sng Hng, lin k vi th H Ni. Bc Ninh nm trong vng kinh t trng im: tam gic tng trng H Ni - Hi Phng - Qung Ninh, y l khu vc c mc tng trng kinh t cao, giao lu kinh t mnh. - Pha Bc gip tnh Bc Giang, - Pha Nam gip tnh Hng Yn v mt phn H Ni, - Pha ng gip tnh Hi Dng, - Pha Ty gip th H Ni, Vi v tr nh trn, xt tm khng gian lnh th v m, Bc Ninh c nhiu iu kin thun li cho s pht trin kinh t - x hi ca tnh. 1.8.2. c im kinh t x hi Dn s Bc Ninh tnh n ngy 31 thng 12 nm 2002 l 973.359 ngi vi mt dn s 1170 ngi/ km2 vo mc cao ca ng bng sng Hng. Bc Ninh c khong 0,5 triu ngi trong tui lao ng, phn ln l lao ng nng nghip (chim ti 95%) Hin nay, Bc Ninh c hai khu cng nghip ln l khu cng nghip Tin Sn v khu cng nghip Qu V. Khu cng nghip Tin Sn c din tch 134,76 ha, v tr a l thun li, nm gia quc l 1A c v xa l 1A mi. T y c th d dng thng thng vi cc trung tm kinh t ln nh H Ni, Hi Phng v Qung Ninh. Cc ngnh ngh trong khu cng nghip Tin Sn gm: sn xut, lp rp hng tiu dng, ch bin nng sn thc phm, ch to lp rp c kh phc v nng nghip v vt liu xy dng cao cp, hng th cng m ngh. Khu cng nghip Qu V c din tch 311,6 ha, nm st trung tm tnh Bc Ninh trn trc ng quc l 18 Ni Bi Qung Ninh. Khu cng nghip Qu V

K16, Khoa Mi trng


Lun vn thc s, 2010

T Th Hng

nm v tr thun li n v tr cc cng bin, cng ng khng, ga ng st Bc Nam. Cc ngnh ngh trong khu cng nghip gm: khu sn xut vt liu xy dng, khu c kh lp rp in t, khu sn xut bao b, khu ch bin lng thc thc phm. Cc hot ng lng ngh ca Bc Ninh pht trin mnh, a dng, tp trung dc theo cc tuyn ng giao thng chnh v theo cc cm dn c. Cc loi hnh lng ngh ch yu ca Bc Ninh bao gm th cng m ngh, vt liu xy dng, ch bin thc phm, ti ch (giy, nha, kim loi) v ch bin kim loi. 1.8.3. Cc yu t kh hu, a cht, thu vn, ti nguyn t Kh hu Bc Ninh thuc vng kh hu nhit i gi ma, c ma ng lnh. Nhit trung bnh nm l 23,3C, nhit trung bnh thng cao nht l 28,9C (thng 7), nhit trung bnh thng thp nht l 15,8C (thng 1). S chnh lch nhit gia thng cao nht v thng thp nht l 13,1C. Nhn chung Bc Ninh c iu kin kh hu ng u trong ton tnh v khng khc bit nhiu so vi cc tnh ng bng ln cn nn vic xc nh cc tiu tr pht trin th c lin quan n kh hu nh hng gi, thot nc ma, chng nng, khc phc m,... d thng nht cho tt c cc loi th trong vng. a hnh - a cht a hnh ca tnh tng i bng phng, c hng dc ch yu t Bc xung Nam v t Ty sang ng, c th hin qua cc dng chy mt v sng ung v sng Thi Bnh. Mc chnh lch a hnh khng ln, vng ng bng thng c cao ph bin t 3 - 7 m, a hnh trung du i ni c cao ph bin 300 - 400 m. Din tch i ni chim t l rt nh (0,53%) so vi tng din tch t nhin ton tnh, phn b ch yu 2 huyn Qu V v Tin Du. Ngoi ra cn mt s khu vc thp trng ven thuc cc huyn Gia Bnh, Lng Ti, Qu V, Yn Phong.

K16, Khoa Mi trng


Lun vn thc s, 2010

T Th Hng

c im a cht mang nhng nt c trng ca cu trc a cht thuc vng trng sng Hng, b dy trm tch T chu nh hng r rt ca cu trc mng. Tuy nhin nm trong min kin to ng Bc, Bc B nn cu trc a cht lnh th Bc Ninh c nhng nt cn mang tnh cht ca vng cung ng Triu vng ng Bc. Ton tnh c mt cc loi t c tui t Cambri n T song nhn chung c thnh to Kainozoi ph trn cc thnh to c. y l thnh to chim u th v a tng lnh th. Cc thnh to Triat phn b trn hu ht cc dy ni, thnh phn thch hc ch yu l ct kt, sn kt. B dy cc thnh to t bin i theo quy lut trm tch t Bc xung Nam. cc vng ni do b bc mn nn b dy ca chng cn rt mng, cng xung pha Nam b dy c th t ti 100 m, trong khi vng pha Bc (p Cu) b dy ch t 30 - 50 m. Thu vn Bc Ninh c mng li sng ngi kh dy c, mt li sng ngi kh cao, trung bnh 1,0 - 1,2 km/km, c 3 h thng sng ln chy qua gm sng ung, sng Cu v sng Thi Bnh. Ti nguyn t Tng din tch t t nhin ca tnh Bc Ninh l 803,87 km, trong t nng nghip chim 64,7%; t lm nghip chim 0,7%; t chuyn dng v t chim 23,5%; t cha s dng cn 11,1%. Nhn chung tim nng t ai ca tnh vn cn ln. Ring t th l 1.158,9 ha chim 1,44% din tch t nhin thuc a phn th x Bc Ninh v 6 th trn vi qui m dn s khong 90.500 dn.

1.8.4. nhim HCBVTV ti tnh Bc Ninh Theo kt qu iu tra ca y ban nhn dn cc x, thn v t chc c nhn hin ang qun l v s dng cc kho tn lu HCBVTV, ton tnh c tng s 129 kho c tp trung 47 x thuc 8 huyn, thnh ph, th x. Trc y nhng kho ny thuc s qun l ca cc cp chnh quyn a phng, hin nay vic qun l

K16, Khoa Mi trng


Lun vn thc s, 2010

T Th Hng

phm vi thn, gia nh s dng. Tn lu ca HCBVTV nhng khu vc ny vn cn kh ln. Tng din tch ca cc kho cha l 50.155 m2. Din tch trung bnh mi kho t 20 n 100 m2. Kho nh nht l 10 m2 (thuc thn Ng Ni, x Trung Ngha, huyn Yn Phong, hin l bi t hoang nm trong khu dn c). Kho ln nht 36.000 m2, l kho HCBVTV ca huyn Gia Bnh, hin l ngha trang lit s, x Lng Ngm (Gia Bnh). Hin trng ca cc kho c nhiu thay i, 44 kho c xy dng lm nh cho cc h dn, 2 kho vn ang c s dng, 9 kho l bi t trng, Nn nh ca nhiu kho nay bin thnh nh vn ho ca thn, tr s lm vic ca y ban x, ngha trang lit s, sn chi th thao, ao c, cho nn tn lu HCBVTV ch yu nm trong khu vc dn c. Khong cch trung bnh gia cc kho i vi khu vc dn c l t 20 - 50 m, xa nht l 500 m. Qua kho st thc t, cm quan cho thy trong 129 kho, th 13 kho c mi HCBVTV. Trong phm vi kho st ca Trung tm Quan trc Ti nguyn v Mi trng (S Ti nguyn v Mi trng) v hin trng mi trng ca 16 kho trn a bn tnh, bao gm thn La (Vit Hng) c kho HCBVTV xm 1, thn T Phong (Cch Bi), Qu V; x Gia ng c kho khu B Tn (Xun Lm), thn Khng T (Thanh Khng), Thun Thnh; kho i Lim (th trn Lim), thn Lin p (Vit on), Tin Du; kho khu vc To i (th trn Tha), Lng Ti, pht hin thy c cc cht 666, DDT, trong mi trng t v nc. i vi mi trng t, c 6/16 kho cha hm lng DDT vt tiu chun cho php (TCCP) l: kho trm vt t nng nghip xm Ni, B Sn, V Cng, thnh ph Bc Ninh (vt TCCP 2,15 ln); kho ng Cha, H V, Lc V, Tin Du (vt TCCP 1,1 ln); kho M, Hng Vn, Lc V, Tin Du (vt TCCP 1,2 ln); kho Lin p, Vit on, Tin Du (vt TCCP 2,18 ln); kho xm 1, T Phong, Cch Bi, Qu V (vt TCCP 2,07 ln); kho Cha, Song Liu, Thun Thnh (vt TCCP 1,53 ln). i vi mi trng nc ngm 2/16 kho c hm lng DDT vt TCCP: kho khu vc To i, th trn Tha, Lng Ti (vt TCCP 2,5 ln); kho trung tm y ban x Gia ng, Thun Thnh (vt TCCP 1,9 ln).

K16, Khoa Mi trng


Lun vn thc s, 2010

T Th Hng

Bn cnh , trong qu trnh sn xut nng nghip, ngi dn s dng rt nhiu cc loi HCBVTV khc nhau. Vic phun vi mt lng ln HCBVTV v vic b thuc, thi b chai l ng ha cht BVTV ba bi (nh 1) gp phn lm tng thm mc nhim HCBVTV ti mt s vng tnh Bc Ninh.

nh 1. Chai l v v bao ng HCBVTV vt ba bi gy nhim mi trng ti mt s vng sn xut nng nghip tnh Bc Ninh.

K16, Khoa Mi trng


Lun vn thc s, 2010

T Th Hng

CHNG 2 I TNG V PHNG PHP NGHIN CU2.1. i tng v ni dung nghin cu 2.1.1. i tng nghin cu - Cc cht DDT, DDE v DDD - Cc mu t v trm tch c ly ti mt s khu vc c cc kho thuc bo v thc vt (c) thuc huyn Tin Du, tnh Bc Ninh: + Kho M, thn Hng Vn, x Lc V; + Kho ng Cha, thn H V, x Lc V; + Kho i Lim, th trn Lim. Cc mu c ly vo thng 2 v thng 7 nm 2010 Trong khun kh thi gian ca lun vn, chng ti la chn cc khu vc trn ly mu lm nghin cu. Thn Hng Vn l mt trong 6 thn ca x Lc V, huyn Tin Du, do iu kin a hnh l i ni thp nn kinh t cn nhiu kh khn, thn Hng Vn c tng din tch t t nhin l 43 ha, t th c l 56.000 m2, vi s dn l 672 ngi; thu nhp ch yu ca ngi dn t hot ng nng nghip. Nm 1966 B Nng nghip c s tn vt t nng nghip v a phng vi mt lng ln HCBVTV cha trong cc kho xy dng trn ni. Nm 1968 kho thuc c chuyn i ni khc. Trong qu trnh vn chuyn v thi gian lu li ti y nhiu thng b , r r, ngi dn ly v s dng, lm cho t v nc ti khu vc ny b nhim cc loi HCBVTV trong c DDT. Kho thuc ti i Lim, th trn Lim, huyn Tin Du (Bc Ninh) b khng hn 10 nm nay nhng ngi dn khu vc ny vn phi sng chung vi mi thuc tr su, thuc bo v thc vt. Ti y, hin vn cn 2 dy cha thuc bo v thc

K16, Khoa Mi trng


Lun vn thc s, 2010

T Th Hng

vt c, mi dy hng chc cn phng nh xp x sp . Ch cn li gn, s nhn thy mi thuc su s xc ln rt r. Theo thi gian (gn 50 nm) d lng cc loi HCBVTV gim nhiu nhng cc cht chuyn ha ca chng vn l mi lo ngi, v c th lm gim cht lng cuc sng, cng nh sc khe ca ngi dn trong vng. V vy chng ti chn ly mu t v trm tch thn Hng Vn, thn H V v t i Lim nghin cu, nh gi nhim cc cht DDT, DDE v DDD. 2.1.2. c trng vng ly mu nghin cu 2.1.2.1. V tr a l v phm vi ranh gii tnh Bc Ninh Bc Ninh l tnh thuc vng ng bng Bc B, nm gn trong chu th sng Hng, lin k vi th H Ni. Bc Ninh nm trong vng kinh t trng im: tam gic tng trng H Ni - Hi Phng - Qung Ninh, y l khu vc c mc tng trng kinh t cao, giao lu kinh t mnh. - Pha Bc gip tnh Bc Giang, - Pha Nam gip tnh Hng Yn v mt phn H Ni, - Pha ng gip tnh Hi Dng, - Pha Ty gip th H Ni, Vi v tr nh trn, xt tm khng gian lnh th v m, Bc Ninh c nhiu iu kin thun li cho s pht trin kinh t - x hi ca tnh. 2.1.2.2. c im kinh t x hi Dn s Bc Ninh tnh n ngy 31 thng 12 nm 2002 l 973.359 ngi vi mt dn s 1170 ngi/ km2 vo mc cao ca ng bng sng Hng. Bc Ninh c khong 0,5 triu ngi trong tui lao ng, phn ln l lao ng nng nghip (chim ti 95%) Hin nay, Bc Ninh c hai khu cng nghip ln l khu cng nghip Tin Sn v khu cng nghip Qu V. Khu cng nghip Tin Sn c din tch 134,76 ha, v tr

K16, Khoa Mi trng


Lun vn thc s, 2010

T Th Hng

a l thun li, nm gia quc l 1A c v xa l 1A mi. T y c th d dng thng thng vi cc trung tm kinh t ln nh H Ni, Hi Phng v Qung Ninh. Cc ngnh ngh trong khu cng nghip Tin Sn gm: sn xut, lp rp hng tiu dng, ch bin nng sn thc phm, ch to lp rp c kh phc v nng nghip v vt liu xy dng cao cp, hng th cng m ngh. Khu cng nghip Qu V c din tch 311,6 ha, nm st trung tm tnh Bc Ninh trn trc ng quc l 18 Ni Bi Qung Ninh. Khu cng nghip Qu V nm v tr thun li n v tr cc cng bin, cng ng khng, ga ng st Bc Nam. Cc ngnh ngh trong khu cng nghip gm: khu sn xut vt liu xy dng, khu c kh lp rp in t, khu sn xut bao b, khu ch bin lng thc thc phm. Cc hot ng lng ngh ca Bc Ninh pht trin mnh, a dng, tp trung dc theo cc tuyn ng giao thng chnh v theo cc cm dn c. Cc loi hnh lng ngh ch yu ca Bc Ninh bao gm th cng m ngh, vt liu xy dng, ch bin thc phm, ti ch (giy, nha, kim loi) v ch bin kim loi. 2.1.2.3. Cc yu t kh hu, a cht, thu vn, ti nguyn t Kh hu Bc Ninh thuc vng kh hu nhit i gi ma, c ma ng lnh. Nhit trung bnh nm l 23,3C, nhit trung bnh thng cao nht l 28,9C (thng 7), nhit trung bnh thng thp nht l 15,8C (thng 1). S chnh lch nhit gia thng cao nht v thng thp nht l 13,1C. Nhn chung Bc Ninh c iu kin kh hu ng u trong ton tnh v khng khc bit nhiu so vi cc tnh ng bng ln cn nn vic xc nh cc tiu tr pht trin th c lin quan n kh hu nh hng gi, thot nc ma, chng nng, khc phc m,... d thng nht cho tt c cc loi th trong vng.

a hnh - a cht

K16, Khoa Mi trng


Lun vn thc s, 2010

T Th Hng

a hnh ca tnh tng i bng phng, c hng dc ch yu t Bc xung Nam v t Ty sang ng, c th hin qua cc dng chy mt v sng ung v sng Thi Bnh. Mc chnh lch a hnh khng ln, vng ng bng thng c cao ph bin t 3 - 7 m, a hnh trung du i ni c cao ph bin 300 - 400 m. Din tch i ni chim t l rt nh (0,53%) so vi tng din tch t nhin ton tnh, phn b ch yu 2 huyn Qu V v Tin Du. Ngoi ra cn mt s khu vc thp trng ven thuc cc huyn Gia Bnh, Lng Ti, Qu V, Yn Phong. c im a cht mang nhng nt c trng ca cu trc a cht thuc vng trng sng Hng, b dy trm tch T chu nh hng r rt ca cu trc mng. Tuy nhin nm trong min kin to ng Bc, Bc B nn cu trc a cht lnh th Bc Ninh c nhng nt cn mang tnh cht ca vng cung ng Triu vng ng Bc. Ton tnh c mt cc loi t c tui t Cambri n T song nhn chung c thnh to Kainozoi ph trn cc thnh to c. y l thnh to chim u th v a tng lnh th. Cc thnh to Triat phn b trn hu ht cc dy ni, thnh phn thch hc ch yu l ct kt, sn kt. B dy cc thnh to t bin i theo quy lut trm tch t Bc xung Nam. cc vng ni do b bc mn nn b dy ca chng cn rt mng, cng xung pha Nam b dy c th t ti 100 m, trong khi vng pha Bc (p Cu) b dy ch t 30 - 50 m. Thu vn Bc Ninh c mng li sng ngi kh dy c, mt li sng ngi kh cao, trung bnh 1,0 - 1,2 km/km, c 3 h thng sng ln chy qua gm sng ung, sng Cu v sng Thi Bnh. Ti nguyn t Tng din tch t t nhin ca tnh Bc Ninh l 803,87 km, trong t nng nghip chim 64,7%; t lm nghip chim 0,7%; t chuyn dng v t chim 23,5%; t cha s dng cn 11,1%. Nhn chung tim nng t ai ca tnh vn cn ln. Ring t th l 1.158,9 ha chim 1,44% din tch t nhin thuc a phn th x Bc Ninh v 6 th trn vi qui m dn s khong 90.500 dn.

K16, Khoa Mi trng


Lun vn thc s, 2010

T Th Hng

2.1.3. Ni dung nghin cu ti s tp trung nghin cu mt s ni dung sau: - Phn tch, nh gi d lng ca DDT v sn phm chuyn ha ca DDT (DDD, DDE) trong mi trng t ti vng chn nghin cu thuc huyn Tin Du, tnh Bc Ninh; - Xc nh m, pH, lng cacbon hu c v cc thnh phn khong st trong t ca vng nghin cu, nh gi nh hng ca tnh cht vt l ca t; - Trn c s cc s liu phn tch thu thp v s liu phn tch xc nh c, bc u nh gi s bin i ca DDT trong mi trng t. - xut phng php sinh hc n gin, tit kim ci to t b nhim DDT. 2.2. Phng php nghin cu 2.2.1. Phng php ly mu Ly mu l bc u tin, quyt nh ngha ca ton b cc bc phn tch sau ny. Mu ly cn c trng cho im ly mu v m bo khng a thm cht nhim vo mu. Cc mu t v trm tch c ly, bo qun, vn chuyn v x l s b trong phng th nghim theo Quy chun Vit Nam (QCVN) v tiu chun Vit Nam (TVCN) gm:

- QCVN 15: 2008/BTNMT: Quy chun K thut Quc gia v d lng ha cht bov thc vt trong t [9]. - TCVN 5297 1995: Cht lng t Cch ly mu Cc yu cu chung [5].

- TCVN 5960 1995: Cht lng t Cch ly mu: Hng dn v thu thp, vnchuyn v lu gi mu t nh gi cc qu trnh hot ng ca vi sinh vt hiu kh trong phng th nghim [6]. Tng cng c 12 mu c ly vo thng 2 nm 2007 (10 mu) v thng 7 nm 2007 (12 mu) ti x Lc V v th trn Lim, i din cho huyn Tin Du, tnh

K16, Khoa Mi trng


Lun vn thc s, 2010

T Th Hng

Bc Ninh. Cc mu c ly xung quanh cc im c kh nng nhim cao. V tr v s lng mu c la chn nhm i din cho khu vc nghin cu. Khu vc ly mu ti huyn Tin Du c trnh by trong hnh 2. Cc hnh tam gic mu en trn hnh v, biu th mt cch tng i mt s im ly mu ti Tin Du.

M22 M12 M52 M32 \ M42 M62

M51 ng M41 M11 Cha M61 M21 M31 M5 M1 M2 M3

M4 M7 M10

M6 Hng Vn M9

M8

Hnh 2. Bn khu vc ly mu x Lc V, huyn Tin Du Ghi ch v tr ly mu: V tr ly mu kho M, thn Hng Vn

K16, Khoa Mi trng


Lun vn thc s, 2010

T Th Hng

Ky hiu mu M1 M2 M3 M4 M5 M6 M7 M8 M9 M10

Vi tri ly mu Mu t ly chn i, ti ni cha kho HCBVTV ( su 5 cm) Mu t ly chn i, ti ni cha kho HCBVTV ( su 10 cm) Mu t ly chn i, ti ni cha kho HCBVTV ( su 20 cm) Mu t ly sn i ( su 5 cm) Mu t ly chn i (cch kho HCBVTV 15m, su 5cm) Mu t ly chn i (cch kho HCBVTV 50m, su 5cm) Mu t ly ven ao (cch kho HCBVTV 50 m, su 5cm) Mu t ly rung trng la ( su 5cm) Mu t ly ven ao (cch kho HCBVTV 100 m, su 5cm) Mu trm tch (bn ao)

V tr ly mu kho ng Cha, thn H V Ky hiu mu M11 M21 M31 M41 M51 M61 Ky hiu mu M12 M22 M32 M42 M52 M62 Vi tri ly mu Mu t ly ti ni cha kho HCBV TV ( su 5 cm) Mu t ly trong vn trng cau vua (cch kho HCBVTV 10 m, su 5 cm) Mu t ly pha trc kho (cch kho HCBVTV 20 m, su 5 cm). Mu t ly trong rung trng (cch kho HVBVTV 50m, su 5cm). Mu t ly ven ao (cch kho HCBVTV 30m, su 5cm). Mu trm tch (bn ao).

V tr ly mu kho i Lim, th trn Lim Vi tri ly mu Mu ly dy nh I, ti ni cha kho HCBVTV ( su 5 cm) Mu ly dy nh II, ti ni cha kho HCBVTV ( su 5 cm) Mu t ly chn i, sau kho HCBVTV (cch kho 10 m, su 5 cm) Mu t ly chn i, sau kho HCBVTV (cch kho 50 m, su 5 cm) Mu t ly pha di chn i, gn ca hng bn HCBVTV (cch kho 30 m, su 5 cm) Mu t ly rung trng la (cch kho 100 m, su 5 cm)

K16, Khoa Mi trng


Lun vn thc s, 2010

T Th Hng

2.2.2. Phng php chit tch v lm sch mu xc nh DDT v cc cht chuyn ha ca chng 2.2.3.1. Phng php chit Chit lng - lng c s dng chit DDT v cc cht chuyn ha ra khi dung mi t t v trm tch. Trong bc ny cn chn dung mi chit thch hp chuyn cht cn xc nh t mu phn tch sang dung mi chit. C nhiu loi dung mi khc nhau c th c la chn chit mu, dung mi c la chn phi c ho tan tt cc cht cn xc nh v t c hiu sut chit cht cao nht. Trong qu trnh chit, khng ch c cht cn chit ho tan vo dung mi chit, m cn c nhiu tp cht khc. Cc tp cht s c loi b nhng bc tip sau. Mu t v trm tch dng trong nghin cu l mu cht rn, do vy DDT v cc cht chuyn ha c th nm su trong cc mao qun hoc phn tn hp ph trn b mt cc ht cht rn. Chit DDT, DDE, DDD ra khi t v trm tch l h chit d th rn - lng. H s phn b DDT v cc cht chuyn ha gia hai pha t c cao nht khi cn bng ca h c thit lp. la chn dung mi chit DDT, DDE v DDD ra khi t v trm tch ngi ta da vo tnh cht ha l ca dung mi v cc cht cn thit. DDT, DDE v DDD l cht t phn cc, tan tt (h s phn b cao) trong cc dung mi hu c l hydrocacbon thm, dn xut halogen, xeton, este, axit cacboxylic,... DDT, DDE v DDD tan km trong cc dung mi hydrocacbon mch thng v mch vng no. Trn c s cc c tnh ha l ca mt s loi dung mi, ngi ta nu ra mt s dung mi c th s dng chit DDT ra khi t, bng 7.

K16, Khoa Mi trng


Lun vn thc s, 2010

T Th Hng

Bng 7. c tnh ha, l ca mt s dung mi thng c s dng chit DDT v cc cht chuyn ha ca n ra khi t v trm tch tan Dung mi Isooctan Toluen Chloroform n-Hexan trong 100 ml nc(mg) 0,0015 0,057 0,0018 Khng tan Nhit nng chy ( C) -107,380C -930C -63,50C -950C 0,4 2,3 0,47 0

phn cc

Nhit si (0C) 99 110,6 61,2 69

Vi cc c tnh ha l ca dung mi nu, n-hexan c chn lm dung mi chit DDT v cc cht chuyn ha ca chng ra khi t v trm tch. 2.2.3.2. Phng php lm sch cht phn tch Dch chit cha DDT v cc cht chuyn ha ca DDT c mu vng c lm sch bng axit sunfuric c (H2SO4 98,5%). Qu trnh ny c tin hnh nh sau: Thm t t 5 ml H2SO4 98,5% vo dch chit, lc u, i phn lp, tch b lp axit c ln cht bn phn di. Tip tc x l mu nh trn cho n khi dung dch mt mu vng. Sau tch DDT v cc cht chuyn ha ca chng ra khi cc tp cht bng sc k ct. 2.2.3. Phng php xc nh DDT v cc cht chuyn ha ca chng Xc nh DDT trong t l mt trong nhng ti c thc hin bi nhiu nh khoa hc. Nhng phng php thng c s dng v em li hiu qu cao nht l sc k kh (GC).

S thit b sc k kh detect ion ha ngn la c m t trong hnh 5.

K16, Khoa Mi trng


Lun vn thc s, 2010

T Th Hng

Hnh 3. S thit b sc k kh c hai detect ion ha ngn la. Hai b phn quan trng nht ca thit b sc k kh l h thng ct tch v detect. Nh c kh mang cha trong bom kh (hoc my pht kh) mu t bung bay hi c dn vo ct tch nm trong bung iu nhit. Qu trnh sc k xy ra ti y. Sau khi ri khi ct tch ti cc thi im khc nhau, cc cu t ln lt i vo detect, ti pht sinh thnh tn hiu in. Tn hiu ny c khuch i ri chuyn sang b ghi, tch phn k hoc my vi tnh. Cc tn hiu c x l ri chuyn sang b phn in v lu kt qu. Trn sc nhn c, s c cc tn hiu ng vi cc cu t c pht hin gi l pc. Thi gian lu ca pc l i lng c trng nh tnh cho cht cn xc nh. Cn din tch ca pc l thc o nh lng cho tng cht trong hn hp cn nghin cu. xc nh DDT v cc cht chuyn ha ca DDT trong mi trng t thng s dng detect cng kt in t (ECD). H thng phn tch sc k kh c s dng detect ECD (GC/ECD) cho php nh tnh v nh lng DDT mc nng c ppt. nh tnh: Trn sc nhn c cc pc tng ng vi cc tn hiu ca cc cht, trong c DDT. Mi pc trn sc ng vi mt cht, ngi ta s dng yu t c trng l thi gian lu ca pc nhn din DDT. Bng vic so snh thi gian lu ca cu t cn xc nh vi thi gian lu ca cht chun c th kt lun c tn

K16, Khoa Mi trng


Lun vn thc s, 2010

T Th Hng

cht. Vic nhn din mt cht c chnh xc hay khng ph thuc vo nhiu yu t, nhng yu t u tin l s ging nhau ca mu phn tch so vi mu chun, v ch c khng nh khi thi gian lu ca cht cn xc nh trng vi gi tr thi gian lu ca cht chun. nh lng: Xc nh nh lng DDT chit ra t t da vo ng chun. ng chun c xy dng trn c s mi tng quan gia nng cht chun vi s m din tch pc tng ng ca n. T kt qu phn tch mu thu c v phng trnh hi quy ca ng chun c th xc nh c nng cht cn xc nh. Khi so snh sc ca mu vi cc sc cht chun c th nh tnh, nh lng c thnh phn cc cht c trong mu. tin cy ca kt qu phn tch sc k ph thuc vo nhiu yu t khc nhau, nh thit b sc k kh (c bit l ct tch v detect) v trnh k thut ca ngi phn tch. 2.3. Thc nghim 2.3.1 Ha cht, dng c, thit b Ha cht: - Cc dung mi: n-hexan, axeton, diclometan, toluen c tinh khit tch thuc tr su; - Vt liu hp ph 5% Cacbon/Silicagen, bng thy tinh; - Nc ct hai ln; - Cc axit: Axit sunfuric (H2SO4) 98,5%; axit clohidric (HCl); axit photphoric (H3PO4); axit flohiric (HF), axit pecloric (HClO4); axit sunfosalisilic; - Kalihidroxit (KOH); - Nariflorua (NaF); - Kh N2 c tinh khit 99,999%; phn

K16, Khoa Mi trng


Lun vn thc s, 2010

T Th Hng

- Hn hp cht chun DDT, DDE, DDD do hng Merck sn xut c nng 100 g/ml; Cc dung dch chun: Km axetat ((CH3COO)2Zn), Trilon

B(C10H14N2O8Na2.2H2O), mui Morh ((NH4)6Mo7O24.4H2O), Kalibiromat (K2Cr2O7). Dng c thy tinh: - Bnh nn 250 ml; - Cc loi bnh nh mc 50 ml, 100 ml, 250 ml; - Cc loi cc thu tinh th tch: 10 ml, 20 ml, 100 ml, 250 ml; - Phu chit dung tch 150 ml; - Cc loi pipet 5 ml, 10 ml, 25 ml, 50 ml; - ng ong 10 ml, 25 ml, 50 ml; - Phu, a khuy thy tinh. Thit b: - My sc k kh HP 5890 series II ca hng HP (M) v my sc k kh Master GC ca Ttalya vi detect cng kt in t (ECD); - My o trc quang Biomate 3 Thermo (M); - Ct sc k thy tinh di 32 cm, ng knh trong 0,4 cm; - T sy, t lnh; - Bp cch thy; - L nung iu chnh c nhit 8500C; - Cn phn tch ca c chnh xc 0,01 mg; - Bnh ht m; - Xylanh bm mu Hamilton cc loi 1l, 10 l, 100 l; - Buret dung tch 25 ml.

K16, Khoa Mi trng


Lun vn thc s, 2010

T Th Hng

2.3.2. Phn tch mu Mu t v mu trm tch c kh t nhin ti nhit phng, sau c sy 1050C trong 6 gi. Mu t, mu trm tch c nghin v ry nh vi kch thc ht < 0,1 mm; mu c bo qun trong cc iu kin ng nht 50C [16] . 2.3.2.1. Quy trnh tch chit DDT v cc cht chuyn ha ca chng Cn chnh xc 20 g t hoc trm tch kh cho vo phu chit dung tch 150 ml. Cho vo phu chit 50 ml hn hp n-hexan : axeton (t l 2:1, v/v). Tin hnh lc chit trong 1 gi. Sau khi lc xong lng cho phn lp, thu ly phn dung mi pha trn, ng dch lc vo bnh nn 250 ml. Mu c lc chit thm 2 ln na vi cng th tch dung mi v thu dch chit vo bnh nn 250 ml trn. Ton b phn dch chit thu c cho qua giy lc bng xanh. Chuyn phn dch lc ny vo phu chit sch. Ly 50 ml nc ct 2 ln cho vo phu chit ng sn phn dch chit, lc trong 15 pht, lng cho ti khi phn lp hon ton, loi b lp nc pha di gi li phn dung mi pha trn. Tin hnh lm sch mu bng cch cho t t 5 ml axit sunfuric c vo phu chit, sau lc trong 5 pht, phn lp hon ton, tch loi b lp axit pha di, lp li 3 ln qu trnh ny ti khi thy dch chit khng cn mu. Thu dch chit lm sch vo bnh cu 250 ml v tin hnh c mu bng kh N2 cho ti khi cn 1 ml tch loi cht bn trn ct sc k. 2.3.2.2. Tch loi tp cht ra khi cht cn xc nh S dng ct sc k thy tinh di 32 cm, ng knh trong 0,4 cm. Ct c nhi pha di l lp bng thy tinh, pha trn l 1g vt liu hp ph 5% Cacbon/ Silicagen; trn cng cho 1 g Na2SO4 khan. Cho 20 ml toluen chy qua ct, tip theo cho 20 ml hn hp 20% diclometan trong n-hexan qua ct. Np phn dch chit mu c v 1ml vo ct. Tip ra gii cc cht cn xc nh bng 100 ml hn hp n-hexan : diclometan (1:1); thu ly dung dch ny v c v 0,5 ml; chuyn lng mu ny vo l 3 ml bo qun mu trong t lnh 50C n khi phn tch trn thit b sc k kh vi detect cng kt in t (GC/ECD).S quy trnh tch chit DDT v cc cht chuyn ha ca chng trong mu t v trm tch c tm tt trong hnh 4.

K16, Khoa Mi trng


Lun vn thc s, 201020 g mu t hoc trm tch kh cho vo phu chit 150 ml Chit ln 1 bng 50 ml n-hexan / axeton (2/1) (lc chit trong 1 gi)

T Th Hng

t, trm tch chit ln 2 (nh ln 1)

t, trm tch chit ln 3 (nh ln 1)

Dch chit ln (1 + 2 + 3) lc qua giy lc bng xanh

t, trm tch (loi b)

+ 50 ml nc ct, lc trong 15 pht

Dch chit

Lp nc (loi b) 3 x 5 ml H2SO4 c, lc trong 5 pht

Dch chit lm sch, c cn cn 1 ml

Lp H2SO4 (loi b) Ra ct theo th t: 20 ml toluen; 20 ml hn hp n-hexan / diclometan (4/1)

Ct sc k nhi 1 g Cacbon / Silicagen

100 ml hn hp n-hexan / diclometan (1/1) Dch ra gii c c cn 0,5 ml Phn tch trn GC/ECD

Hnh 4.S tch chit DDT, DDE v DDD t cc mu t, mu trm tch

K16, Khoa Mi trng


Lun vn thc s, 2010

T Th Hng

2.3.2.3. Phn tch DDT, DDE v DDD trn my sc k kh detect cng kt in t (GC/ECD) iu kin phn tch la chn: - Ct mao qun HP5, di 30m, ng knh trong 0,25mm; - Nhit bung bm mu: 2600C; - Nhit detect ECD: 2200C; - Kh mang N2 tc dng 1ml/pht; - Phng php bm mu Splitless, thi gian ng van 0,5 pht. Chng trnh nhit ct: Nhit ban u l 800C (gi trong 1 pht), sau tng ln 1300C vi tc 150C/pht, tng nhit n 2300C vi tc 50C/pht gi 2300C trong 18 pht. 2.3.3. Xc nh thu hi ca phng php thu hi cc cht DDT, DDE, DDD c xc nh da trn vic tch v phn tch lng cht chun DDT, DDE, DDD cho vo mu t sch tch chit, x l theo quy trnh nu hnh 3.

H (%) = (C1 / C2) x 100Trong : C1 l nng cht chun cho vo mu tch chit c; C2 l nng cht chun dng cho vo mu; H l thu hi cht (%). 2.3.4. nh tnh, nh lng DDT, DDE v DDD c nh tnh da trn thi gian lu ca cht trn sc so vi cht chun.Nng DDT, DDE v DDD trong cc mu phn tch c xc nh bng phng php sc k kh v da vo ng chun ca tng cht

K16, Khoa Mi trng


Lun vn thc s, 2010

T Th Hng

2.4. Phn tch mt s tnh cht ca t 2.4.1. Xc nh m (hm lng nc trong t) Hm lng nc trong t c xc nh theo tiu chun Vit Nam TCVN 6648 2000 [9]. xc nh lng nc ny, mu t c sy kh trong mt h 1050 1100C. Khi ton b nc ht m b bay hi ht m cht hu c cha b phn hy. S chnh lch v khi lng ca t, trc v sau khi sy, c dng tnh hm lng nc ca mu t. 2.4.2. Xc nh pH pH ca mu t c xc nh bng phng php cc chn lc hiro theo tiu chun Vit Nam TCVN 5979 1995 [7]. 20 g mu t c trn vi dung dch KCl 1N theo t l th tch 1:5. Hn hp thu c, sau c lc trn my trong 2 gi. Sau yn 2 gi cho t lng xung ri em o pH trc tip trn my bng my o pH meter. 2.4.3. Xc nh hm lng tng Cacbon hu c Hm lng tng Cacbon hu c trong t c xc nh theo phng php Walkley Black. Phng php ny da trn nguyn tc oxi ha cht hu c ca t bng hn hp dung dch Kali bicromat ly d v axit sunfuric nhit 1350C. Cc ion bicromat trong dung dch c mu da cam, b kh v ion Cr 3+ v lm i mu dung dch thnh xanh l cy. Hm lng Cacbon hu c trong t c xc nh bng chun mui Morh (FeSO4. (NH4)2SO4.6H2O). 2.4.4. Xc nh cc thnh phn khong trong t Thnh phn khong chim mt t l rt ln trong t, phn hu c ch chim vi phn trm. xc nh cc thnh phn khong trong t ta cn ph hy t bng phng php nung chy vi KOH. Ly 0,5 g t nung chy vi KOH, t t trng thi rn nu chuyn sang trng thi trong sut. Sau cho 20 ml axit HCl c vo mu ri em c cch thy. Sau khi c cn mu, thm 10 ml axit HCl c na ri dng a thy tinh nh u cng vi 5 ml gielatin 1%. Lc dung dch qua giy lc bng

K16, Khoa Mi trng


Lun vn thc s, 2010

T Th Hng

vng ri ra sch ta v hng dch lc vo bnh nh mc 250 ml. Dung dch ny dng phn tch cc thnh phn khong. 2.4.4.1. Xc nh SiO2 Hm lng tng s SiO2 trn lp t b mt dao ng trong khong 43 80% v l mt ch tiu tt nh gi s bc mu ha ca t. Sau khi lc ta trn, em tro ha giy lc nhit 900 10000C n khi lng khng i xc nh hm lng SiO2 tng s. 2.4.4.2. Xc nh Fe2O3 St l mt nguyn t kh ph bin trong t. t nhiu st th kh nng gi m, gi mu, c nh ln cng ln v st tp trung phn ln cc cp ht nh. xc nh hm lng tng s st, ta s dng phng php so mu bng phn ng to phc mu ca st vi axit sunfosalixilic v xc nh phc ny bc sng = 430 nm. Lc u dung dch lc sau kh tch axit silic, dng pipet ly 10 25 ml dung dch ny cho vo bnh nh mc 50 ml. Thm vo bnh 5 10 ml dung dch axit sunfosalisilic 25%. Sau thm dung dch amoniac 25% n khi dung dch chuyn t mu tm sang mu vng. Thm nc ct vo nh mc n vch mc, lc u ri tin hnh o mu bc sng = 430 nm. 2.4.4.3. Xc nh Al2O3 Hm lng Al2O3 tng s trong t dao ng trong khong 6 15%. Ging nh st, cc cp ht cng nh cng cha nhiu nhm. t giu nhm l loi t kh cy ba nhng kh nng gi nc, gi mu cao. Hm lng nhm tng s c xc nh bng phng php complexon. Cho mt lng d Trilon B vo dung dch cha nhm, trong mi trng axit mnh nhm s phn ng vi complexon III to thnh phc khng mu. Sau chun li lng d Trilon B bng dung dch km axetat (Zn(CH3COO)2) tnh lng Trilon B phn ng vi nhm. Tip , ta cho 20 ml dung dch NaF bo ha ri un si dung dch khong 3 pht. Chun bng dung dch km axetat, t xc nh c hm lng nhm tng s.

K16, Khoa Mi trng


Lun vn thc s, 2010

T Th Hng

2.4.4.4. Xc nh CaO Hm lng CaO trong t dao ng trong khong 0,7 9,28%. Canxi tham gia trong tinh th khong v dng trao i. xc nh canxi, ta s dng phng php complexon (chun bng Trilon B trong mi trng pH = 13) vi ch th fluorexon. Ly 25 50 ml dung dch vo bnh tam gic 250 ml, thm vo 20 ml KOH 20%, lc u ri 2 git ch th fluorexon. Dng Trilon B 0,01M chun n khi dung dch c mu tm hoa c, t xc nh c hm lng CaO. 2.4.4.5. Xc nh MgO Hm lng MgO trong t nm trong khong 0,50 2,30%. Magie tn ti trong t dng mui tan hoc khng tan, tham gia vo cc tinh th khong v dng hp ph - trao i. xc nh magie, ta s dng phng php complexon. Phng php ny da trn phn ng chun tng lng canxi v magie bng Trilon B trong mi trng pH = 9,6 10,5 vi ch th Eriocrom T en. T hiu s ca dung dch chun Trilon B qua 2 php xc nh v nng Trilon B, tnh c hm lng magie. 2.4.4.6. Xc nh K2O v Na2O Hm lng tng s ca cc kim loi kim trong t khng ln lm. K2O dao ng trong khong 1,29 2,35%, Na2O: 0,58 1,88%. chuyn cc kim loi kim trong t sang dng dung dch ta x l mu t bng axit HF ri xc nh cc kim loi kim bng phng php quang k ngn la. Ly 0,1 0,2 g mu t cho vo chn bch kim. chn vo trong t ht ri cho thm vo 0,2 ml H 2SO4 c, 10 ml HF un trn bp in yu n bc ht SO3. Ha tan phn kh trong chn bng HNO3 1:1 ri chuyn dung dch ny vo bnh nh mc 100 ml. ngui ri nh mc n vch mc. Dung dch dng xc nh K2O v Na2O bng quang k ngn la.

K16, Khoa Mi trng


Lun vn thc s, 2010

T Th Hng

2.4.4.7. Xc nh MnO Hm lng tng s MnO trong t dao ng trong gii hn 0,06 0,27%. V hm lng Mn nh nn thng dng phng php so mu xc nh n. Phng php da trn vic thm t t dung dch chun KMnO4 vo dung dch mu khng qung ng thi vi vic so snh chun mu tm ca dung dch va to thnh vi dung dch cn xc nh. Da vo th tch v nng ca dung dch chun KMnO4 tiu tn lm cn bng mu vi dung dch chun cn xc nh s tnh c hm lng Mn trong mu. 2.4.4.8. Xc nh P2O5 Hm lng photpho trong t dao ng trong khong 0,10 0,19% (P2O5). xc nh hm lng phopho tng s ta s dng phng php trc quang (dung dch sau khi x l bng HF trong mi trng axit HNO3 c mt ng thi ion molipdat v vanadat, ion PO43- to thnh phc cht tan mu vng c cc i hp th nh sng = 400 nm). 2.4.4.9. Xc nh SO3 Hm lng lu hunh trong t dao ng trong khong 0,01 0,66% (SO3). xc nh lu hunh trong t ta s dng phng php khi lng. Phng php da trn vic chuyn cc dng S c trong mu thnh dng mui sunphat d tan trong nc bng cch nung khan vi hn hp Na2CO3 v ZnO. Sau kt ta ion sunphat di dng BaSO4. Ta BaSO4 c nung nhit 800 8500C n khi lng khng i.

K16, Khoa Mi trng


Lun vn thc s, 2010

T Th Hng

CHNG 3 KT QU V THO LUN3.1. ng chun ca DDT, DDE v DDD Nng DDT, DDE v DDD trong mu t hoc trm tch c xc nh thng qua ng chun ca tng cht. ng chun c xy dng da trn hn hp cht chun DDT, DDE v DDD c nng nu trong bng 7. Sc phn tch hn hp cht chun DDT, DDE v DDD c ch ra hnh 7.

Hnh5. Sc phn tch hn hp cht chun DDT, DDE v DDD nng 0,15 ppm trn GC/ECD (Thi gian lu ca DDD: 21,763 pht; DDE: 21,159 pht; DDT: 22,918 pht)

K16, Khoa Mi trng


DDD DDE DDT

Lun vn thc s, 2010

T Th Hng

Bng 8. S ph thuc gia nng v s m din tch pc ca DDT, DDE v DDD Mu A B C D Nng (ppm) 0,05 0,10 0,15 0,20 S m din tch pc (x 106) DDT 0,3165 0,6132 1,0168 1,1326 DDE 0,4485 0,9739 1,1439 1,9065 DDD 0,6188 1,2837 1,7379 2,5407

Trn c s s liu trnh by trong bng 8 xy dng ng chun hnh 8 hnh 9 v hnh 10 tng ng ca DDT, DDE v DDD. Phng trnh nhn c t ng chun dng xc nh nng ca cc cht ny trong cc mu t v trm tch thc t nghin cu, bng 9. Bng 9. Phng trnh ng chun dng xc nh lng DDT, DDE v DDD Phng trnh ng chun v h s tng quan (R2) DDT y = 6,0824x R2 = 0,9798 DDE y = 8,9693x R2 = 0,9717 DDD y = 12,375x R2 = 0,9947

K16, Khoa Mi trng


Lun vn thc s, 2010

T Th Hng

S m din tch pc (x 10 )

6

1.4 1.2 1 0.8 0.6 0.4 0.2 0 0 0.05

y = 6,0824x R = 0,97982

0.1

0.15

0.2

0.25

Nng (ppm)

Hnh 6. ng chun ca DDT

2.5 S m din tch pc (x 10 6) 2 1.5 1 0.5 0 0 0.05

y = 8,9693x R = 0,97172

0.1

0.15

0.2

0.25

Nng (ppm)

Hnh 7. ng chun ca DDE

K16, Khoa Mi trng


Lun vn thc s, 2010

T Th Hng

S m din tch pc (x 10 )

3 2.5 2 1.5 1 0.5 0 0 0.05

y = 12,375x R = 0,99472

6

0.1

0.15 )

0.2

0.25

Nng (ppm

Hnh 8. ng chun ca DDD Cc ng chun xy dng c c h s tng quan tng i cao (trn 97 %) cho thy cht chun tinh khit v k thut bm n nh. Da vo phng trnh ng chun tnh ton gi tr thc t ca DDT v cc cht chuyn ha ca chng trong mu t v mu trm tch ly nghin cu. 3.2. thu hi cc cht ca phng php chun b mu v phng php phn tch thu hi ca phng php chun b mu v phng php phn tch la chn v xy dng i vi DDT, DDE v DDD l kh cao v t trn 79%, bng 10. Vi thu hi ny khng nh rng phng php chun b mu v phn tch xy dng c dng phn tch nh lng cc cht c nng c ppm, ppb v ppt. Bng 10. Bng tnh thu hi cc cht DDT, DDE v DDD trong qu trnh chun b mu v phn tch thu hi (%) (n = 3) Cht DDT DDE DDD Ln 1 84,2 78,5 90 Ln 2 84,3 79 91 Ln 3 84,4 79 91 Trung bnh 84,3 78,8 90,7

K16, Khoa Mi trng


Lun vn thc s, 2010

T Th Hng

3.3. Phn tch DDT v cht chuyn ha ca DDT trong cc mu thc t Kt qu nh gi phng php tch cht lm sch mu xc nh DDT, DDD, DDE trn c s dng xc nh DDT, DDD, DDE trong cc mu thc t. 3.3.1. Xc nh DDT, DDD, DDE trong mu ly kho M Cc mu t v trm tch ly kho M c phn tch xc nh DDT v cc cht chuyn ha ca chng, Bng 11. Bng 11. Kt qu phn tch DDT, DDD v DDE trong cc mu t v mu trm tch ly kho M Mu t, trm tch M1 M2 M3 M4 M5 M6 M7 M8 M9 M10 DDT 35,12 14,44 5,24 7,58 28,79 3,35 20,11 DDD 49,48 42,95 41,32 10,22 30,77 12,64 91,76 12,42 58,08 8,24 Nng (ng/g) (n = 3) DDE 29,84 29,74 27,47 6,71 29,24 4,68 4,68 10,89 4,36 DDT tng 114,44 87,13 68,79 22,17 67,59 17,32 120,55 20,45 89,08 12,60

Ghi ch: - : Khng xc nh thy T bng 11 cho thy, DDT khng pht hin thy cc mu M3, M6, M10 c th l do DDT b chuyn ha ht thnh DDD, DDE nh hot ng phn hy ca vi sinh vt trong t, do tc ng ca cc loi cy trng v do phn hy quang ha. DDE v DDD pht hin hu ht cc mu v DDD c nng kh cao. iu ny ph hp vi cc nghin cu ca nhiu tc gi trn th gii. Theo cc tc gi ch ra rng, theo thi gian DDT s chuyn sang dng DDE v DDD, trong DDD c hm lng cao hn DDE. Trong cc mu nghin cu hm lng DDT dao ng t

K16, Khoa Mi trng


Lun vn thc s, 2010

T Th Hng

3,35 ng/g (M8) ti 35,12 ng/g (M1). Nh vy vi cc mu ny cho thy c s di chuyn ca DDT trong t v cng cch xa khu vc kho cha thuc th hm lng DDT cng gim xung v mc chuyn ha DDT thnh DDE, DDD tip tc din ra. Cc mu tm thy DDT ng thi cng tm thy DDE v DDD nhng t l DDE v DDD khc nhau khng nhiu so vi cc mu cn li. Mu ly ti kho cha thuc (M1) vn pht hin thy DDT nng cao ti 35,12 ng/g. Khc vi DDT, DDD c pht hin trong tt c 10 mu nghin cu. ng ch l mu 7 (M7 - mu t ly ven ao, thng kho cha thuc xung) xc nh thy c DDD nng rt cao (91,76 ng/g). Ti y phi chng qu trnh kh ha DDT thnh DDE b hn ch v mc tip xc vi nh sng mt tri t; qu trnh phn hy ym kh din ra mnh m. y l vn cn c thi gian nghin cu su thm. Mu 10 (M10 - mu trm tch) c hm lng DDD, DDE nh nht trong cc mu phn tch do khng tm thy DDT, lng DDD, DDE nh. Nu c th c s ra tri lp t c cha DDD v DDE t cc vng ln cn ti tch t thnh trm tch ca ao. Tng t DDD, DDE cng c pht hin trong hu ht cc mu phn tch (9/10 mu) chng t c mt ca DDT cc ni ly mu; di tc ng ca cc iu kin t nhin v s phn hy hiu kh chuyn ha DDT thnh DDE. Cc qu trnh trn cng chu nh hng ca thnh phn khong v tnh cht ha l ca t. Di y l bng cc gi tr m, pH, hm lng tng Cacbon v cc thnh phn khong trong t, trm tch ly thn Hng Vn, Bng 12 v Bng 13.

Bng 12. m, pH v hm lng tng Cacbon hu c trong cc mu t v mu trm tch ly kho M Mu t, m pH Cacbon hu c

K16, Khoa Mi trng


Lun vn thc s, 2010

T Th Hng

mu trm tch M1 M2 M3 M4 M5 M6 M7 M8 M9 M10

(%) 1,01 1,11 1,30 0,88 0,99 0,93 2,16 1,59 1,68 1,06 4,60 5,21 4,84 4,91 5,08 5,38 5,41 4,96 4,67 6,51

(%) 2,22 2,13 3,12 5,48 3,03 2,58 3,98 5,03 3,87 2,43

Kt qu nu bng 12 cho thy rng m cc mu khng cao, pH ca cc mu l axit yu v trung tnh, nhng hm lng Cacbon hu c cao u cc mu. y l mi trng tt cho s pht trin ca vi sinh vt, lng vi sinh vt ln s l xc tc cho qu trnh chuyn ha ca DDT nhanh hn. iu ny l gii v sao s chuyn ha DDT thnh DDD, DDE din ra hu ht cc mu. Mt khc tng hm lng cacbon hu c ng vai tr quan trng trong vic phn b cht trong t. S tch t ca DDT, DDD, DDE trong t ph thuc vo nhiu yu t, trong c yu t hm lng cacbon hu c. Khi qu trnh hp ph ca DDT vo t chim u th so vi cc qu trnh bin i khc (bay hi, ra tri) th hon ton c kh nng c mi quan h cng tng hoc cng gim gia gi tr nng DDT vi gi tr tng hm lng cacbon trong cc mu t. iu ny ty vo iu kin mi trng ca tng vng v cc tc ng ca mi trng xung quanh n khu vc nghin cu [4]. Bng 13. Cc thnh phn khong st trong t, trm tch ly kho M Mu t M1 M2 SiO2 Al2O3 Fe2O3 74,68 0,49 75,00 0,54 1,85 1,74 Thnh phn ha hc (%) CaO 0,23 0,60 MgO 0,49 0,54 K2O 1,85 1,74 Na2O MnO 0,123 0,126 0,005 0,005 P2O5 SO3 0,111 0,048 0,178 0,079

K16, Khoa Mi trng


Lun vn thc s, 2010

T Th Hng

M3 M4 M5 M6 M7 M8 M9

71,14

0,43

1,70 1,65 2,22 2,70 2,25 1,60 2,31 1,62

0,76 0,15 0,45 0,45 0,45 0,60 0,45 1,06

0,43 0,22 0,65 0,43 0,86 0,43 0,97 0,11

1,70 1,65 2,22 2,70 2,25 1,60 2,31 1,62

0,128 0,098 0,160 0,130 0,349 0,198 0,319 0,212

0,011 0,001 0,011 0,001 0,001 0,005 0,011 0,005

0,168 0,103 0,033 0,058 0,279 0,079 0,170 0,305 0,113 0,192 0,220 0,103 0,126 0,453 0,072 0,120

79,26 0,22 60,62 0,65 69,48 0,43 63,90 0,86 72,02 0,43 61,30 0,97

M10 70,22 0,11

Trong khi kt qu ch ra bng 13 cho thy cc mu t v trm tch phn tch thuc nhm t bc mu v c hm lng silic rt cao, cc thnh phn khong st th kh nh. Theo y l loi t c thnh phn c gii nh, kh nng gi nc, gi mu km, ngho cht dinh dng. V vy cc thnh phn khong st ny cng nh hng t ti qu trnh chuyn ha ca DDT. Tuy nhin, s c mt ca Na+ trong mu t, trm tch cng c nh hng ti s chuyn ha ca DDT. Ngi ta cho rng vi lng Na+ t 30 80 mg/kg (0,003 0,008%), t c th lm tng kh nng phn hy DDT bi vi sinh vt t c ti 95%. Khi lng Na+ cao hn s ngn cn qu trnh chuyn ha DDT. Nh vy vi lng Na2O trong mu l t 0,098 0,349% (tng ng 0,072 0,258% Na+) th qu trnh chuyn ha DDT trong mu t, trm tch nghin cu s din ra rt chm. 3.3.2. Xc nh DDT, DDD, DDE trong mu ly kho ng Cha Kt qu xc nh hm lng DDT, DDD v DDE trong cc mu ly kho ng Cha c ch ra trong bng 14. Bng 14. Kt qu phn tch DDT, DDE v DDD trong cc mu t v mu trm tch ly kho ng Cha Mu t, mu trm tch DDT Nng (ng/g) (n = 3) DDD DDE DDT tng

K16, Khoa Mi trng


Lun vn thc s, 2010

T Th Hng

M11 M21 M31 M41 M51 M61

28,00 29,75 10,00 6,50 7,21 9,50

40,21 32,50 19,32 10,04 25,00

47,05 47,50 25,12 12,15 35,45

115,26 109,75 54,44 18,65 17,25 69,95

Ghi ch: - : Khng xc nh thy T bng 14 cho thy, DDT pht hin tt c cc mu v DDT c nng cao nht mu M11, M21 (29,75 ng/g) ly ti kho HCBVTV v thp nht mu M41 (6,50 ng/g) ti rung trng . Qu trnh chuyn ha DDT thnh DDD, DDE trong t ti kho HCBVTV, vn trng cau (M31) v trong mu trm tch (M61) din ra mnh, dn ti lng DDD v DDE trong mu rt cao. iu ny c th do hot ng phn hy ca

du luong thuoc bvtv trong moi truong nuoc

Documents