Dünyada ve ülkemizde

“psikoteknik değerlendirme”

Psikoteknik Değerlendirme Nedir ?

• sürücülerin güvenli araç kullanmalarını sağlayan� zihinsel ve psikomotor yetenekler� tutum, davranış, alışkanlık ve kişilik

özelliklerinin

• özel olarak geliştirilmiş testlerle saptanmasıdır.

Psikoteknik Değerlendirmenin Amacı

• gerekli yeteneklere sahip olanlar ile bu yeteneklere yeterince sahip olmayanları birbirinden ayırmaktır.

• psikiyatrik muayene değildir.

• sürücüleri zeka düzeylerine göre sınıflandırmak amacıyla kullanılan bir zeka testi değildir.

Psikoteknik Değerlendirmenin Faydaları

• Takip çalışması

• Sürücülük karmaşık bir beceridir.

• Sürücülüğü açıklayan tek bir özellikten söz edilemez

• sürücülük için:– görsel algı– koordinasyon– strese dayanıklılık– konsantrasyon– zeka– trafiği anlama

Psikoteknik değerlendirme nedir?Bazı Yanlışlar

• “psikolojik hizmet” tir.• Trafik psikolojisi alanında geliştirilmiş “özel testler”

kullanılır.• Psikoloji biliminin, test uygulama, değerlendirme ve

raporlandırma kuralları ve etik ilkeleri geçerlidir.• Psikoteknik değerlendirme cihazı psikoloğun sürücü

hakkında karar verebilmesi için bir araçtır. Uzmanlık gerektirir.

• “sanal” alem ile ilgisi yoktur.• Simülasyon cihazları kullanılmaz.• Sürücü eğitimi değildir• Sonradan kazanılan ve deneyimle gelişen

becerilerin ölçülmesi değildir.

Dünyada psikoteknik değerlendirme

(Psikolojik Değerlendirme-psiko-medikal muayene)

• I.Dünya Savaşı sırasında uygulamalı psikolojinin bilgileri, endüstride olduğu kadar, özellikle orduda tank operatörlerinin, sürücülerin, pilotların,makinistlerin seçiminde ve orduda genel olarak personelin seçimi ve uygun görevlere dağıtılması amaçlarıyla kullanılmıştır.

• 1924’de Fransa’da toplu taşımacılık yapan şoförlerin değerlendirilmesinde psikometrik testlerin kullanıldığı görülmektedir.

• 1925’de Budapeşte’de tren makinistleri için ilk kez psikolojik testlerin kullanıldığını,

• 1934’te Macaristan’da• 1936’da Romanya’da

devlet demiryolları bünyesindeki makinistler için yetenek testleri kullanılmaya başlandığı bilinmektedir.

İSPANYA• 1914 yılında, Madrid ve Barselona’da

tramvay ve kamyon şoförlerinin seçimi amacıyla üç laboratuar kuruluyor.

• 1921 yılında Barselona’da tramvay ve taksi şoförleri için psikolojik yetenek testleri yasal olarak bir zorunluluk haline getiriliyor.

• 1982 yılında yapılan yasal düzenlemelerle öncelikle profesyonel sürücüler için daha sonra da tüm sürücüler için psikoteknik değerlendirme, yasal zorunluluk haline getiriliyor.

İsviçre-Almanya-Avusturya• Benzer uygulama ve çalışmalar, bu ülkeler de

yapılıyor.• Almanya’da profesyonel sürücüler hem mesleğe

başlarken hem de 50 yaşından itibaren üç yılda bir periyodik olarak, psikolojik yetenek testlerinden yasal olarak geçmek zorundalar. Kişilik testleri ise bazı gerekçeler nedeniyle yasak. Sadece yetenek testleri uygulanıyor.

• Avusturya’da, Avusturya Yol Güvenliği Vakfı-Trafik Psikolojisi Enstitüsü, bu alanda 40 yıldır faaliyet gösteriyor. Avusturya’da yetenek ve kişilik testleri birlikte kullanıyor. Ancak kişilik testlerinin uygulanabilmesi için trafik psikoloğu tarafından uygulanan yarı yapılandırılmış görüşme ŞART.

Türkiye’de Psikoteknik Değerlendirme

• Ülkemizde, 1996 yılından bu yana, Trafik Psikolojisi gündemde (1950ler).

• Bunun en önemli nedeni: 2918 Sayılı Karayolları Trafik Kanunu’nda üç maddede “psikoteknik değerlendirme” olarak adlandırılan trafik psikolojisi ve psikolojik değerlendirmenin yasal zorunluluk olmasıdır.

• 2003 yılından itibaren 4925 sayılı Taşımacılık Kanunu kapsamında yük ve yolcu taşımacılığı yapan sürücüler için 5 yılda bir psikoteknik değerlendirme zorunluluğu getirilmiştir.

• 2003 yılında alkolden ikinci kez yakalanan sürücüler için sürücü davranışı geliştirme eğitimi zorunluluğu gelmiştir.

• Bu güne dek Türkiye genelinde 100’den fazla psikoteknik değerlendirme merkezi faaliyete geçmiştir.

• 3 farklı psikoteknik değerlendirme test sistemi kullanılmaktadır.

• Üniversitelerde “trafik psikolojisi” dersleri verilmeye başlanmıştır.

• Sonuç olarak, ülkemizde trafik kazalarının azalması konusunda psikologlar ilk adımları atmış durumdadır.

• Ancak şu anda en önemli sorunların başında özellikle riskli sürücülük kimliği nedeniyle hakkında olumsuz karar verilen sürücülere yeni bir şans tanıma amacıyla “Sürücü Davranışı Geliştirme” programlarına sürücüleri yasal olarak zorunlu tutamamak.

• Dolayısıyla, bu günkü yasal yetki sınırlarımızla sadece seçici, ayırıcı ve men edici rolümüzü yerine getirebilmekteyiz.

• Ancak bu elmanın bir yarısıdır. Diğer yanı ise saptanan yanlış ve tehlikeli tutum, inanç ve alışkanlıkların değiştirilmesi ve “güvenli sürücülük” tutum, davranış ve alışkanlıklarının kazandırılmasıdır.

Hizmet kapsamı• 2918 sayılı Karayolları

Trafik Kanunu:– Madde 48– Madde 51– Madde 118

Psikoteknik değerlendirme

ve

Psikiyatrik muayene

• 4925 sayılı Karayolu Taşıma Kanunu:– Yük ve yolcu

taşımacılığı yapacak sürücülerde aranan şartlar:

• 5 yılda bir

Psikoteknik değerlendirme

ve

Sağlık Muayenesi

Düzenleme• Psikoteknik

değerlendirme:– 4 sayılı cetvel

• Sağlık Bakanlığı ve• Türk Psikologlar

Derneği (TPD)– Bilimsel Kurul

• Psikiyatrik Muayene:– 3 sayılı cetvel

• Sağlık Bakanlığı

Yetkilendirme ve Denetim

TPD Bilimsel Kurulun Görevleri

• Psikoteknik değerlendirme sürecinde kullanılacak testleri değerlendirmek, kullanma iznine karar vermek– 3 ayrı sistem için izin verilmiştir.

• Genel olarak “testlerdeki değerlendirme kriterine” karar vermek.– Türkiye için 17, Almanya, Avusturya için 25

• Testleri kullanacak psikologlara verilecek eğitimi denetlemek

• Sağlık Bakanlığı ile birlikte psikoteknik değerlendirme merkezlerini denetlemek

Türkiye’de Psikoteknik Değerlendirme sürecinde ölçülen

boyutlar ZİHİNSEL YETENEKLER

• Dikkat (konsantrasyon kapasitesi)• Anlama ve değerlendirme• Hız ve mesafe tahmini• Periferal algı (çevresel görüş)• Görsel yapılandırma

Türkiye’de Psikoteknik Değerlendirme sürecinde ölçülen

boyutlar

PSİKO-MOTOR YETENEKLER

• Reaksiyon kapasitesi

• Senso-motor koordinasyon

Bu yeteneklerle ilişkili sürücü davranışları

• hızını ayarlayamama• öndeki araçla mesafeyi ayarlayamama• virajlarda, kavşaklarda dönerken hızını azaltamama• yanlış sinyal verme• trafik ışıklarında yanlış/tehlikeli davranışlar• yanlış şerit değiştirme• yayalara yeterince dikkat edememe• yandaki araçla mesafeyi ayarlayamama• hatalı sollama• yanlış şerit seçimi

Psikoteknik Değerlendirme

Süreç• Kimlik kontrolü

• Sözleşme

• Performans değerlendirmesi

• Kişilik değerlendirmesi

• Psikolojik Görüşme

• Rapor yazımı (Grp 1)

Psikolojik değerlendirme sürecinde ölçülmesi gereken, trafiğe ilişkin kişilik

özellikleri• Risk alma eğilimi

• trafik ortamına, kurallara ilişkin tutumlar, değerler, inançlar– saldırgan sürücülük davranışları– kişinin kendini eleştirememesi ve

algılayamaması– Sosyal uyum– Kişinin kendini kontrol edememesi– Sorumluluk duygusu

3578

3100

779624

434250

0

500

1000

1500

2000

2500

3000

3500

4000

Kural İhlalNedeni

Firma /ŞirketOtobüs Şof.

Emn. Gen.Müd.

Hava Kuv.Kom.

Deniz Kuv.Kom.

Jandarma Gen.Kom.

1998-2007YILLARI ARASINDA MERKEZİMİZDE PSİKOTEKNİK DEĞERLENDİRMEYE KATILAN KİŞİ SAYISI VE KURUMLAR 8765 KİŞİ

%41

%35

%7 %5%9

%3

2000 YILI RAPOR SONUCU5 KEZ HIZ 93 OLUMLU OLUMSUZ3 KEZ ALKOL 16 127 4100 CEZA PUANI 22 97% 3%

131

2001 YILI RAPOR SONUCU5 KEZ HIZ 1370 OLUMLU OLUMSUZ3 KEZ ALKOL 15 1404 33100 CEZA PUANI 52 98% 2%

1437

2002 YILI RAPOR SONUCU5 KEZ HIZ 621 OLUMLU OLUMSUZ3 KEZ ALKOL 8 618 15100 CEZA PUANI 4 98% 2%

633

2003 YILI RAPOR SONUCU5 KEZ HIZ 215 OLUMLU OLUMSUZ3 KEZ ALKOL 15 211 21100 CEZA PUANI 2 91% 9%

232

2004YILI RAPOR SONUCU5 KEZ HIZ 168 OLUMLU OLUMSUZ3 KEZ ALKOL 15 172 14100 CEZA PUANI 3 92% 8%

186

2005 YILI RAPOR SONUCU5 KEZ HIZ 87 OLUMLU OLUMSUZ3 KEZ ALKOL 16 99 12100 CEZA PUANI * 89% 11%HASTANE SEVK 8

111

2006 YILI RAPOR SONUCU5 KEZ HIZ 36 OLUMLU OLUMSUZ3 KEZ ALKOL 16 53 7100 CEZA PUANI 1 88% 12%HASTANE SEVK 7

60

2007 YILI RAPOR SONUCU5 KEZ HIZ 24 OLUMLU OLUMSUZ3 KEZ ALKOL 15 31 8100 CEZA PUANI * 80% 20%HASTANE SEVK *

39

2000(TEMMUZ AYI )-2007 (15 KASIMA KADAR) YILLARI ARASINDA EHLİYETTEN ZORUNLU OLARAK GELEN SÜRÜCÜLERİN GELME NEDENİ VE RAPOR SONUÇLARI

2005 -2007 YILLARINDA PSİKOTEKNİK DEĞERLENDİRMEYE KATILAN FİRMA/ŞİRKET/OTOBÜS ŞOFÖRLERİNİN TOPLAM

RAPOR SONUÇLARI

95

1171

0

200

400

600

800

1000

1200

1400

OLUMLU OLUMSUZ

%92

%8

Toplam testten geçen : 19.722Toplam testten geçen : 19.722

67%

26%

1% 6%

Yeterli, Güvenli (K-1)

Yetersiz, Güvenli (K-2)

Yeterli, Riskli (K-3)

Yetersiz, Riskli (K-4)

K3-K4 Toplamı %7

Psikoteknik Test Oranları

(25 Mart 2002 – 25 Ekim 2004)

Table 5: Outcomes of driver assessment concerning professional drivers at the

Austrian Road Safety Board in two different time periods.

Number of professional drivers assessed

Outcome of driver assessment for professional drivers

in total positive negative

1994-1996 3.995 79% 21%

2000-2001 3.003 72,6% 27,4%

Psikoteknik değerlendirme uygulamalarının olduğu Avrupa ülkelerinde durum