düşlerin yorumu

7/29/2019 dlerin yorumu

1/23

db10/1

DinbilimleriAkademikAra

trmaDergisi

Cilt10,

Say

1,

2010

ss.

213

235.

FREUDUNRYYORUMMETODU*

BlentAKOT**

zet

Bu makale, Sigmund Freudun grleri dorultusunda ry olayn ele almakta-dr. alma, giri, be blm bal ve sonu blmnden mteekkildir. Maka-lede ilk olarak rynn tanmlanmas, rya yorumunun tarih serveni ve slmdininin rya yorumuna bak anlatlmaktadr. kinci olarak ise, psikanaliz ekol

ve Sigmund Freudun ry teorisi izah edilmektedir. zellikle Freuda grerynn nasl olutuu, ry yorum metodu ve Freudun ry yorumunun da-yand temellerle ona yaplan eletiriler de incelenmektedir. Sonuta ry ola-ynn genel bir deerlendirmesi ve Freudun ry yorum metodu ortaya konul-maya allmtr.

Anahtar Kelimeler: Ry, yorum, psikanaliz, Freud

Dream nterpretation of Freud's Method

Abstract

This paper examines dream events in line with Sigmund Freud's views. Thestudy is composed of entry, five chapters and conclusion. In the article firstdefined as a dream, dream interpretation and the historical journey to Islam's

view of dream interpretation are described. The second, the school ofpsychoanalysis, Sigmund Freud's dream theory are explained. Especially how tocreate a dream for Freud, Freud's dream interpretation, dream interpretationmethod and the criticism of him with the fundamentals are investigated. Resultof events in the dream and Freud's dream interpretation of the overallassessment method has been tried to put forward.

Key Words: Dream, interpretation, psychoanalysis, Freud

* Bu makale,Ry Tecrbesinin Psikolojik ve Dn Temelleri balkl baslmamyksek lisans tezimizin (Ankara niversitesi Sosyal Bilimler Enstits, Ankara, 2005)ikinci blmnden faydalanlarak hazrlanmtr.

** Ankara niversitesi Sosyal Bilimler Enstits, Temel slm Bilimleri Blm, Tasav-vuf Tarihi Anabilim Dal,[email protected]


2/23

BLENTAKOT

DNBLMLER AKADEMKARATIRMADERGS CLT10SAYI1

214|db

Ry

Ry kelimesi, Arapada ra-e-ye fiil kknden fala kalbn-da bir mastar olup uykuda bir eyi grmek demektir. sim olarak dauykuda grlen ey manasna gelir.1 Bazen hemze vavl olarakruya eklinde de okunur.2 Ry kavramsal olarak ise; bir kimse-nin uyku srasnda zihninden geen hayal dizisine, kiinin uykuhalinde grd eye ve uykuda bir ey grmesine denir.3

Uykunun REM (Rapid eye movement=hzl gz hareketi) evre-si kefedilince laboratuarlarda rylar ve ry grme zerine ara-

t

rmalar yap

ld

. Uzun zaman boyunca sadece uykunun REM evresiesnasnda ry grldne inanlyordu. Daha sonra yaplan a-lmalarda NREMde (non rapid eye movement) de ry grldanlald. Gece boyunca ry gryor olmamz nemli bir hipotezolarak kabul edilmitir.4

Ryda iken btn hayallerimiz gerekmi gibi yaanr ve his-sedilir. Uykudan uyanldnda bunun bir hayal olduu fark edilir.5Yaplan aratrmalar rynn uykuyu koruduunu ve salkl halegetirdiini de ortaya koymutur.6

nsanlar zaman zaman ryda grdkleri imgelerden etkilene-rek dnce ve hayal dnyalarn ekillendirirler. Ryda grlen

imgeler zamanla unutulur ve farknda olmadan gerek kltrel veevresel unsurlarla da birleerek gerek olaylar gibi alglanabilir.Nitekim hayaletlerin varlna dair inanlarn sebebi, rylardr.7

1 Ebul-Fazl Muhammed b. Mkerrem b. Ali el-Ensr bn Manzr,Lisnul-Arab, DaruSadr, Beyrut, 1990,c.XIV,s.297.

2 Halil b. Ahmed el-Ferahid,Kitbul-Ayn, Darul-hy et-Turas el-Arab, Beyrt, 2005,s.328.

3 el-Ferahid, Kitbul-Ayn, s.328.; Ayrca u eserlere bk. Hseyin b. Muhammed er-Ragp el-Isfahn, Mfredt f Garbil-Kurn,Beyrut,tsz.,s.658.;emseddin Smi,

Kms- Trk,ar Yay., 2007, s.676.; Hasan Avni Yksel, Trk- slm Tasavvuf Ge-leneinde Ry,Gazi niv. Sosyal Bilimler Enstits (Baslmam Doktora Tezi), An-kara,1990, s.1.

4 Dilek imen, Ryalar,Duyudurum ve Sorunlarla Ba etme Stratejileri,Yznc Ylniversitesi Salk Bilimleri Enstits,(Baslmam Yksek Lisans Tezi),Van,2007,s.12.

5 Tahir zakka,Btncl Psikoterapi,Litera Yay.,st.,2004,s.442.6 Sabri zbaydar,Rylarn Fonksiyonu, Baha Matbaas,st.,1971,s.52; Ry uykuyu

korumakla grevli bir gece bekisidir. Kabuslarda ise beki, uyuyan uyandrr. n-k beki, yalnz bana bu tehlikeyi savacak gte deildir. Bk.Halis zg,Ry Ne-dir?, retmen Dergisi Yay.,Ankara,1959,s.16.

7 Gustav Jahoda, The Psychology of Superstition, Penguin Books, Victoria,1970,s.39.


3/23

FREUDUNRYYORUMMETODU


db|215

1.Ry Yorumu

1.1.Ry Yorumunun Tarih Geliimi

Gizemli mhiyeti itibariyle ry, insanlarn devaml olarak ilgi-sini ekmitir. Ry olay, insann girift zelliklerinden biri olmasbakmndan ilk alardan beri aklamakta glk ekilen problem-lerdendir.8 nsan, ryda uzaklara gidiyor, birok yer dolayor,olaylara karyor, lm kiilerle temas kuruyor, fakat gzleriniat zaman kendisini yatanda buluyor. lkel insan, bu durumunnasl yaandn merak ediyor ama kendi kendine zemiyordu.

Deprem, y

ld

r

m ve sel gibi tabiat olaylar

da ilkel insan

n bilinmez-leri arasna girince, onda tabiattaki btn varlklarn canl olduukanaati uyanmtr. Onun nazarnda uyankken mahede edilenolaylarla ryda grlen olaylar, ayn zellii tamaktadr. Herikisi de objektif zellikte olaylardr.9

Ry yorumlamann tarihi, ryy psikolojik bir fenomen ola-rak deil de, bedenden ayrlan ruhun kendine zg hayat ya dahayaletlerin kard ses ve grntler olarak tasavvur etmeklebalar. Dou kltrlerinde ry, belirli dn ve ahlk kalplara greyorumlanmaktadr. Byle bir yorum ynteminde her semboln be-lirli bir anlam vardr. Yorumlaycnn kard bu anlamlar birle-tirilerek deerlendirilir.10 Yakn dou kltrlerinde yaplan ryyorumlarnn ilk dnemlerinde, rylarn psikolojik kkenli olduk-lar tezinden deil de, Tanrsal mesajlarn iletilmesinde bir araolduu dncesinden yola klrd.11

Ry, insanlar tarafndan gelecekten haber veren bir olay ola-rak grlmeye allmtr. Bulunan ilk yazl belgeler arasndary yorumlarna da rastlanmtr.12 rnein, eski Msrllardagaybtan haber verme konusunda ry yorumunun nemli bir yeresahip olduunu gryoruz.13 surlular ve Msrllar, ry yorumu

8 lyas elebi,slmnancnda ayb Problemi,MFV.Yay., st.,1996,s.14.9 mer Rza Dorul,Dinler Tarihi,nklap Yay.,st.,1963,s.711.10 Erich Fromm,Ryalar,Masallar ve Mitoslar,ev.:Aydn Artan-Kaan kten, Artan

Yay.,st.,1990,s.127,128.11 Erich Fromm, Ryalar,Masallar ve Mitoslar,s.129.12 Bugn tespit edilebilen en eski ry yorum kitab , M..2000-1800 yllarnda Msrda

on ikinci slaleye ait olan Papirs zerine yazlm bir Msr kitabdr ve halen ngil-terede Britisch Museumda bulunmaktadr.Bk.Hakk inas oruh,Ry Dnyamz,Kitaplk Ticaret Limited irketi Yay.,st.,1968,s.59.

13 lyas elebi, slm nancnda ayb Problemi,MFV.Yay.,st.,1996,s.18;Rylarntarihi boyutuna deinecek olursak; M..3000 yllarnda Mezopotamyada yaayanSmerler, rylara byk nem atfetmilerdir. Smer Kral Gudea (.m..2050 )


4/23

BLENTAKOT


216|db

konusunda dier milletlerden daha ileri seviyedeydiler. Hintlilerinkutsal kitab Vedalarda ry yorumundan bahsedilir. branlerarasnda da ry yorumlama byk deer kazanmtr. Fakat Mono-teizmin yaylmas ve bran-Hristiyan doktrininin ferde ahlaki so-rumluluk yklemesi ry yorumlamalarna kar kuvvetli bir reaksi-yon uyandrm ve rylarda daha ziyade iman ile ilgili iaretleraranmasna yol amtr.14

Eski ran kltr iinde de gaybn bilinmesinde rylarn yo-rumlanmas nemli bir yer tutar.15 Zerdtn semav meselelerhakkndaki bilgisini ounlukla rysnda grd meleklerden

rendiine inanlmaktayd.16 eyhnamede istikbale k tutanrylarla ilgi birok rnek verilmektedir.17

Yahudilikte Talmut kitabnn son ksmnda ry yorumu konu-su ilenmitir. ncilde de ry konusu ilenmi hattaHristiyanlardan baarl ry yorumcular kmtr. Hristiyanlnve Yahudiliin tek din ve ahlk mesuliyet anlay, ry yorumunakar ilk reaksiyonlar dourmutur.18

Eski Yunan, Roma ve Yahudi medeniyetleri, sur ve M srllarnry yorum metotlarn almlardr. Modern fizikte atom fikrininbabas Demokritus (M.. 460-370), rylarn d dnyadaki dierruhlarn ak deliklerinden bedene girmesi ile meydana geldiinisyler. Bugn dahi insan tabiatna dair yazd eserlerle bilinenYunan filozofu Plutarch, Symposiac adl eserinde rylardan bah-seder. 19

Aristo, (M..IV-V. Yzyl) Rylar ve Onlarn Yorumlar zeri-ne (Derams and Their Interpretation) adl esriyle bu konuda ilkbilimsel eseri yazmtr. Daldisli Macrobius ve Artemidorus (M..II.Yzyl) tabir kitaplarnn babas saylan Oneirocriticay hazrlam-lardr.20

mehur yazlarnda, kendisini bir tapnak bina etmeye tevik eden bir ok ry gr-dn ifade etmektedir. Bk. Annemarie Schimmel, Dinler Tarihine Giri, AF.

Yay., Ankara,1955, s.39.14 Sabri zbaydar,Rylarn Fonksiyonu,Baha Matbaas,st.,1971,s.15,16.15 lyas elebi,age.,s.22.16 mer Rza Dorul,Dinler Tarihi,s.141.17 Ebul- Kasm Mansur b. Ali el-Firdevs,eyhname,ev.:Necati Lugal,Maarif Basmevi

Yay., st., 1994,c.III,s.88-90.18 brahim Trek,Rylar,Varlk Yay.,st.,1965,s.13,14.19 brahim Trek,Rylar,s.12,13.20 Metin zgl Kayahan,Siyas Rylar, Aka Yay.,Ankara,1989,s.1.;Bu kitap, Yunan-

cadan Huneyn b.shak tarafndan Arapaya evrilmitir.


5/23



db|217

XIX. yzyla gelindii zaman psikolojik anlamda rylar hak-knda Sigmund Freud (1856-1939) ve oluturduu Psikanaliz ku-ram karmza kmaktadr. Bu adan yaynlad eserlerlerylarn anlalmasna byk katkda bulunan ve dier fikirlerinide ry kuramnn tesiriyle oluturan Sigmund Freud, aratrmam-zn ana meselesi olacaktr.

1.2.slm Dininde Ry Yorumunun Kavramsalerii

Ry yorumu, dn literatrde tabir kelimesi ile karlk bulmu-

tur. Tabir ise, Arapa bir kelime olup a-be-re fiil kknden tre-mitir. kinci vezin olan tefilden mastar olan tabir kelimesigemek, geirmek, ryy tefsir etmek ve onun iin en uygun izhyapmak manasna gelir.21 Tabir, ryda grlenlerin delalet ettiimanay ortaya karmak iin, hiss-i mteree yansyan grntle-rin levh-i mahfuzdaki aksine gemektir.22

Tabir yaparken rydaki grntlerden bir ipucu bulmak, dahasonra bu grntlerdeki bo ve aslsz unsurlar yani nefisten kay-naklanan unsurlar ilhi unsurlardan ayklamak gerekir. Ancak buekilde rynn esas manas ortaya kar.23 Bu ortaya kan manaiin dilimizde tabir kelimesi yaygn olarak kullanlmaktadr.24

Ry yorumu ile alakal vakt ve vakayinme kavramlar dakullanlmaktadr. Vakt kelimesi szlkte sknt, glk gibi an-lamlara gelir.25 Vakayinme ise gnlk vaka ve hadiselerin kaytlbulunduklar eserler hakknda kullanlan bir tabirdir. Bunun yerineruznme de denildii gibi26 edebiyatmzda tabirname olarak da

21 bn Manzr, age., c.IV,s.529; Ayrca tabir yerine e anlaml olarak kullanlan dierkelimeler de tefsir ve tevildir. Lgat asndan makul bir manann ortaya karlmasdemek olan tefsir, rynn tabiri anlamnda kullanlmtr. el-Isfahn,age,s.380.; Te-

vil ise, aslna dnmek manasnda e-v-l fiil kknden tremitir. Enine boyuna d-nmek ve deerini ifade etmek anlamnda tevilul hdise szn tevili denilmitir.Tevil deyince bir de ry tabiri anlalmaktadr. Bk.bn Manzr,age.,c.XI,s.32-34.;Tefsir, tevilden tevil de tabirden daha umm kullan lmaktadr. Istlahta tabir, uykuesnasnda grlen eylerin gizli ve ak taraflarn ayrt edip bir karne ile ne anlamageldiklerini geree uygun bir ekilde yorumlamaktr.Bk.M.Nazifahinolu,Tabir,A., MEB.Yay., st.,1986,c.XI,s.602.

22 Eb Zeyd Abdurrahman b. Muhammed bn Haldun,Mukaddime,ev.:Zakir KadirUgan,MEB, Yay.,st.,1996,c.I,s.252.

23 Elmall Hamdi Yazr,Hak Dn Kurn Dili,Feza Yay.,st.,1992,c.IV,s.286.24 Sleyman Ate,Yce Kurnn ada Tefsiri;ar Yay.,st.,1998, c.IV, s.399.25 Isfahn,age.,s.1582.26 Memet Zeki Pakaln,Osmanl Tarih Deyimleri ve Terimleri Szl, MEB Yay., st.,

1983, c.III,s.575.


6/23

BLENTAKOT


218|db

adlandrlmaktadr.27 Bunun yannda tabirat- vkt, tabirat- ry,ryname, seyirnme, gzarinme gibi isimleri de vardr.Tabirnmelerin manzum olanlar bulunmakla birlikte daha okmensur olarak yazlmlardr28

slm dinine gre ry yorumunun ehil kimseler tarafndan ya-plmas gerekir. Yorum yetenei olmayan kimseler ry yorumu ileuramamaldr. Tabir kitaplarna bakmakla, yani yalnzca sembol-lerin yorumlanmas yoluyla ry yorumland zaman yanltc ola-bilir. nk ry yorumu, ahs ve zamana gre farkllk gsterir.29Sonuta ry yorumu veya tevili renmeye dayal bir ilimdir. Ni-

tekim yette te bylece Rabbin seni seecek sana (ryda grlen)olaylarn yorumunu retecek.30buyrulmas31 buna delildir.

Ry yorumu, geliigzel sadece birtakm metotlar bilmekleelde edilemez. Ayrca bu hususta bir uzmandan eitim almak zo-runludur.32 Ry, birden fazla ekilde yorumland takdirde buiten anlayan bir kimse onu nasl yorumlarsa o ekilde gerekleirve artk onun dier ekilde gereklemesi beklenemez. Bunun iinbir kimse grd ryy rastgele kiilere anlatp yorum yaptrma-mal, ehline danmaldr.33 Bu konuda Peygamber Efendimiz(s.a.v.)in de sahabeye uyarlar vardr.34

27 Mustafa Tat-Halil eltik, Trk Edebiyatnda Tasavvuf Ry Tabirnmeleri, AkaYaynlar, Ankara,1995, s. XXVII.

28 Orhan aik Gkyay, Tabirnmeler, Seme Makaleler 3-Glk Nerede?-, letiimYay., stanbul,2002, s. 151-168.

29 Muhammed Abdulhay el-Kettn, Hz. Peygamberin Yntemi, ev.: Ahmet zel,zYay.,st.,1990,c.I,s.142.

30 Ysuf,12/6.31 bn Srn,Kitabu Fit-Tabir,Matbaat Curnal, Msr,H.1297.s.2.32 Ahmet Avni Konuk,Fussul Hikem Tercme ve erhi,MFV. Yay., st., 1989, c.II,

s.107.33 Hasan Avni Yksel,age.,s.87.34 Konu, Hz. Peygamber (s.a.v.) den nakledeceimiz aadaki hdise ile daha anlalr

hale gelecektir. Kocas ticaret maksadyla uzak lkelerde seyahatte bulunan bir ka-dn, grd ryy gelip Hz. Peygambere anlatr. Rysnda evinin direinin d-tn ve a bir ocuk dourduunu grmtr. Peygamberimiz, o kadna; Kocanyaknda dnecektir inallah sen de slih bir evlat douracaksn der. Kadn daha son-ra ayn ryy tekrar grr, gelir ve Hz. Peygamber i bulamaynca rysn Hz. Aie(r.a.)ye anlatr. Hz. Aie ona Eer ryn doru ise seyahatte olan kocan lecektir vesen de ahlaksz bir evlat douracaksn.der. Biraz sonra Hz. Peygamber ieri girer.Hz. Aie, kadnn grd ryy ve kendi tabirini anlatnca Peygamberimiz zlr.Hem ryy hem de tabirini ho karlamaz. Hz. Aieye Brak bu eit tabirleri, sa-na bir Mslman rysn tabir ettirmek iin gelirse hayr ile onu tabir et! nkry tabir edildii gibi olur. buyurur. Bk. Abdulaziz Debba,el-briz,eriat, Mari-

fet,Hakikat ,ev.:C.Yldrm,Demir Yay., st., 1976, c.I, s.317.


7/23



db|219

Btn bunlarla anlalyor ki; ry yorumu zel bir ilim olduuiin herkes ryy doru yorumlayamaz. Ancak bu ilme sahip olan-lar rylar doru olarak yorumlayabilirler.35

2.Freudun Psikanaliz Kuram ve RyYorumuna Bak

Psikoloji biliminde Freud ve kurduu psikanaliz ekol, insan ki-iliinin bilinmeyen yanlarnn belirlenmesinde ry konusuna y-nelmitir.36 Psikanalitik kuram derken zihinsel ileyi ve bununinsan geliimi ile ilgili bir varsaymlar topluluunu anlyoruz.

Psikanalitik kuram

n anormal zihinsel ileyi kadar normal ileyiile de ilgili olduunu kavramak nemlidir.37

Freud, psikanaliz tekniine Breuer ile birlikte ve esas itibariylehipnoza dayanan bir teknikle balamtr.38 Freud, psikanalizdeizledii yolla ilgili olarak unlar sylemektedir: Ruhsal olaylarnsk bir gerekircilik (determinizm) ilikisi iinde akp gittiini dpe-dz benimsemekteydim; dolaysyla, youn bir dikkat sonucu has-tann anmsayacaeyin aradmz eyle ilgisiz tamamen geliig-zel eyler olduuna inanamazdm. Ancak, hastann aklna geleneyin aranlan eyle zde olamayacan, ortadaki psikolojik du-rum, yeterince aklamaktayd.39

Freud, nevrozun bastrma (repression) mekanizmasndankaynaklandna emindi ve bu kavram, psikanalizin temel ta ola-cakt. Bu mekanizmay biraz aacak olursak, insan zihni, gemiteyaanan travmatik tecrbeleri, bunlardan kaynaklanan duygusalzdrap veren veya utanlacak olan halleri bilinaltnda tutar, bunla-rn bilince kmasn engeller. Bu adan bastrma mekanizmas,bilin ile bilinalt arasnda bekleyen bir beki gibidir. Hal byleolunca bilinli ve bilinsiz zihin arasnda kiinin farknda olmad

35 Hasan Kamil Ylmaz, Aziz Mahmut Hdy ve Celvetiyye Tarkat,MFV.Yay.,st.,1980, s.114.

36 Psikanaliz ekol hakknda daha geni bilgi iin bk. Sigmund Freud,Psikanaliz veUygulama, ev:Muammer Sencer,Say Yay.,VI. Bask,st.,2001,s.224.; Sigmund Freud,

Be Konferans ve Psikanalize Toplu Bak,ev.:Kamuran ipal,Cem Yay., st., 1996,s.37.; Erich Fromm,Psikanaliz ve Din,ev.:kr Alpagut,Kabalc Yay., st., 1990,s.66.

37 Charles Brenner,Psikanaliz Temel Kavramlar,ev.:Ik Savar- Yusuf Savar, HYBYay., II.Bask,Ankara,1998,s.3,4.

38 Saffet Murat Tura,Freuddan Lacana Psikanaliz,Ayrnt Yay., II. Bask, st., 1996,s.40;Fellicien Challaye,Freud ve Freud Doktrini,ev.:Halis zg, zg Yay.,II. Bask,st.,1968, s.17.

39 Sigmund Freud,Be Konferans ve Psikanalize Toplu Bak,ev.: Kamuran ipal ,CemYay., st.,1996,s.37.


8/23

BLENTAKOT


220|db

srekli bir atma sz konusudur ve ite bu atma, histeri, saplan-t ve fobi gibi nevrotik bozukluklara sebep olur.40

Nevroz dneminin oluumu iin kesin nem tayan olaylar, er-ken ocukluk dneminde gemekte, ama arlk zaman zerindedeil, lzumsuz yaantnn karlat durumlarda, o yaantyakar gsterilen tepkide bulunmaktadr.41 Mesela, erken ocuklukdneminin fobileri bu trdendir. Eer ocukluk fobileri yerleipkuvvetlenir, hayatn ileri safhalarnda da kendini gsterirse, analiz-lere gre bunlarn muhtevas, igdsel isteklerle iliki kurmu itehlikelerin temsilcileridir.42 Bu yzden Freud, ilk ocukluk yllarna

ait tecrbelerin ok nemli olduuna inanr. Bu devrin ferdin kiili-inde ve duygusal yapsnda nemli rol oynad kanaatindedir.Cinselliin hayatn bandan beri var olduunu ve daha sonrakigelimeleri etkilediini savunmasyla birlikte cinsellik, psikanalizinen temel kavram haline gelir.43

Freuda gre, bilinaltn derinlemesine incelerken bir insanngemiinde ancak szl imgeler bulunduu lde gerilere gidebili-riz. Baka bir deyile ruh zmlemesi, yaamn ikinci, nc y-lndan daha geriye uzanamaz. Szl arm ve imgeleri ekipevirme yntemi, kendi yntemini snrlamtr. Kiilik zmleme-si, balangta saaltm (tedavi) srecine kiilik ve kiilikten gelen

direnme kavramlarnn sokulmasyla hastalk belirtilerinin zm-lenmesinde kullanlan allm ruh zmlemesi uygulamasnnbiraz deitirilmesiydi. Ancak, kiilik zrhnn bulunmas, hastannbalanmas bitkisel (sinirsel) enerjilerini aa karacak, bylecebitkisel devingenliini yerine getirecek yeni bir uygulamann geliti-rilmesini zorunlu klmtr. Kiilik zmlemesiyle insann cokusal(duygusal) anlatmn okuma yollarn gsterir. Ferud, bylece bi-lind dnce ve arzular su yzne karmtr.44

Dinden mahrum ve bilimin ok sayda dzmece nesnelliiyleihanete uram modern akl, hibir eyi ayn zamanda kiisel gn-delik yaama dair bir davran bilgisi de olan bir bilim kadar inand-

40 Sigmund Freud,Ruh zmlemesine Giri Konferanslar,ev.:Emre-Aye Kapkn, Payel

Yay.,st.,1998,s.295,296.41 Sigmund Ferud, Hz. Musa ve Tek Tanrclk,ev.:Kamuran ipal, Balam Yay., st.,

1987,s.19.42 Sigmund Freud,Endie,ev.: Leyla zcengiz, Dergah Yay., st.,1977,s.97.43 Ali Kse, Freud ve Din,z Yay.,st.,2000,s.32.44 Wilhelm Reich,Reich Freudu Anlatyor,ev.: Bertan Onaran,Payel Yay., st., 1981,

s.23,24.


9/23



db|221

rc bulmamtr. Philip Riefin Psikanalizin cazibesine ilikin ksatanm byledir. Freudun bilimi, bilgi ile inan, teknik ile etik ara-sndaki yeni bir orta yoldur. Yeni psikanalitik ethostaki tek buyruk,mutlak drstlk gereidir. Freud, hastalarna kesinlikle drstolmaya sz verdiinizi asla unutmayn!, u ya da bu sebeple sy-lenmesi ho olmad iin hibir eyi asla darda brakmayn! der.Bu zorunluluktan kurtulan hibir konu yoktur. Btn isimler, aavurulmal ve nc taraflarn mahremiyet ve sr tutma haklar gzard edilmemelidir, der.45

Freud, yaamn amacn belirlemek iin insanlarn zihninde so-

rular olutuunu ve bu amala yola kldnda, ulalan noktannhaz ilkesi olduunu savunur. Yaamn amac kukusuz yantlanmasg bir sorudur. Bu yzden, insanlarn kendi davranlar ile neyiyaamlarnn ama ve niyeti olarak ortaya serdikleri, yaamdan netalep ettikleri, yaamda neye erimeyi arzuladklareklindeki dahaiddiasz bir soruya yneliyoruz.46

Freudun kendisi, psikanalizi, anormal psikolojinin veyapsikyatrinin bir dalndan ziyade, psikolojinin asal bir sistemi olarakgrmtr.47 Genel olarak psikanaliz, insan psikolojisine saladok byk katklarnn yan sra zellikle ruhsal tedavi alannabyk yenilik getirmitir.48 Rylarn anlalmas, bilindnn ta-

nnmasnda bir via regia (kral yolu) olup psikanalizin en salamtemelidir. Ry yorumu, her isteyene psikanaliz inancn alayppsikanalistlie zenecek her kiinin kendini gerekletirebilmesinisalayacak bir beceridir.49

Bilindndan gelen igdlerin duygu ve dnceler zerin-deki etkisi Freudun aratrmalar nda kesinlemitir. Byleceruhbilim, bilindndan gelen igdlerin duygu, dnce ve dola-ysyla da davranlar zerindeki etkisini kabul etmitir. Ayrca, buigdlerin etkilerinin bazen akln etkisinin tesine geebileceigerei de bilim adamlar tarafndan kabul grmektedir. Duygula-rmzn, eylemlerimizin yalnz aydn dnceler ve bilinli glerce

gdldn ya da belirlendiini sananlar buzda

n

n su st ke-45 John, Forrester,Freud Savalar,ev.:Hakan Atalay,Ayrnt Yay., st., 2000, s.57-58.46 Sigmund Freud, Uygarln Huzursuzluu, ev.:Haluk Barcan,Metis Yay., st.,

1999,s.36.47 Calvin Hall,Freudyen Psikolojiye Giri,ev.:Ersan Devrim,Kakns Yay., st., 1999, s.7.;

Sigmund Freud,Be Konferans ve Psikanalize Toplu Bak,s.37.48 Charles Brenner, Psikanaliz Temel Kavramlar,s.11.49 Sigmund Freud,Be Konferans ve Psikanalize Toplu Bak,s.42.


10/23

BLENTAKOT


222|db

simiyle hesap yapanlardan daha zekice davranm olamazlard.Hayatmz hep akl eleman iinde ve gz nnde serbeste yzerekgemiyordu, hayat gemisi bilindnn parlamalarna sk sk ba-lyd.50

Psikanaliz teknii araclyla Freud, her rynn arkasnda et-kin bilinli dnce ve isteklerin bulunduunu gsterebilmi verynn ortaya kma nedeninin ry gren iin bilinmeyen ve depsikanalitik teknik uygulanmadan hibir zaman bilinmeyecek olanbilind zihinsel ileyi olduunu genel bir kural olarak ortayakoyabilmitir.51 Psikanaliz, ruhun en ince ayrntsna kadar ince-

lenmesini salamtr. Psikanalistin laboratuarnda hi ara gereyoktur. Psikanalist, bulgularn lemez ya da sayamaz. Amarylar, armlar araclyla, hastann sakl kalm arzularna vekayglarna ulamay baarr.52

Freuda gre rylar, zihnin bilin dna ulaan yoludur. Uy-kudaki znel yaant ve uyandktan sonra ry dediimiz ey, uykusrasnda bilind zihinsel ileyiin sonucudur.53 Ry, insannzihinsel ve bedensel zellikleriyle ilgili bir konu veya olgudur.54

3.Freuda Gre Rynn Oluum Sreci

Ry hali, aa seviyeli bir uurluluk, yahut yukar seviyeli bir

uursuzluk halidir. yle ki, ry grlrken beyin hcreleri d-nme vazifesini yapmaktadrlar. Yalnz bu dnme vazifesi, uya-nk dnmenin btn vasflarn tayamamakta, uurun dzenle-yici kontrolnden mahrum bulunmaktadr.55 Rynn oluum sre-ci, nceden bilinen hibir eye benzemeyen tmyle yeni ve yaban-c bir eydir.56

Freud, rylarn oluum srecinde ruhun etkisinin olmadndnmektedir.57 Ayrca Freud ve onun gibi dnenler rynnruhsal olmasn pek rasyonel bulmadklarndan tr, gelecekten

50 Stefan Zweig,Freud ve retisi, ev.:Emin Eliin,Papirs Yay.,st.,2003,s.53.51 Charles Brenner, age.,s.14.52 Erich, Fromm,Psikanaliz ve Din,s.18.53 Charles Brenner,age.,s.160.54 Sigmund Freud,Dlerin Yorumu,ev.:Emre Kapkn,Payel Yay.,I.Bask, st., 1996, c.I,

s.215.55 brahim Trek,age.,s.90.56 Sigmund Freud,Ruh zmlemesine Giri Konferanslar,s.42.57 Sigmund Freud,Dlerin Yorumu,c.I,s.114.


11/23



db|223

haber veren rylara kar pheci ve ihtiyatl bir tavr ile onu netamamen reddediyor ne de tamamen kabul ediyorlar.58

Freuda gre ry, nevrotik belirtiler gibi yasaklanm isteklerile bu istekleri engelleyen gler arasndaki bir uzlama sonucuortaya kar.59 Freudun ry oluumu konusundaki en nemli te-mel kavramlarndan biri de, ry sansrdr. Freud, birok rynngerek anlamlarn gizleme eilimi iinde bulunduklarn kefetmi-tir.60 Freud, bu sansr mekanizmasnn egonun savunma etkinlikle-rinden bir olduu grndeydi. Ona gre uyku sresince bilindzihinsel etkinlikler, kiiyi uyandrabilecek oranda younlar. San-

sr mekanizmas sayesinde kii uykusunu srdrebilir. Bir bakadeyile, uyumakta olan kii, bilindndan taan bu dncelerleuyanaca yerde ry grr.61 Burada rylarn oluumunun rydncelerin arptlmasna yol aan bir sansrn egemenlii altn-da gerekletiini syleyebiliriz.62 Ry sansr, bylesine anlamlbir bulutur. Ama dogmatik bir biimde her ryya ayn biimdeuygulanrsa, rylar anlayp, onlar zmleyebilme ansmz dabyk lde azaltabilir.63

Freud, rylarn baka bir dnyadan gelmediini, aksine kendi-sini baka bir dnyaya gtrdn varsayar. 64 Atom bilimi, insa-nn evresindeki eyalarn tabiat hakknda nasl bir bilgi kayna

oldu ise, ry bilimi de, uuraltmz, davranlarmz ve beynimizinalma tarz hakknda o kadar kuvvetli bir kaynak olmutur. 65Freuda gre ry, ruh dnyasndan gelen uyarclara kar yaplanbir tepkidir. Byle olunca rylarn balca ii, uykunun devamedebilmesi iin, bir uyarmay tesirsiz klmasdr. Rynn yardmolmam olsayd uyumamz mmkn olmazd. Bu sebeple uyuma-mz salayan rydr.66

Freuda gre insan, uykusu srasnda ou cinsel birok gd veisteklerin tesiri altndadr. Eer uykuda bunlarn tatmini gerekle-

58 Sigmund Freud,Dlerin Yorumu,c.I,s.116.59 Halil Apaydn,Ry ve Fonksiyonu, OMFD., Samsun,1997,say:IX.,s.265,266.60 Erich Fromm,Freud Dncesinin Bykl ve Snrlar,ev.:Aydn Artan, Artan

Yay., I. Bask,st.,1981,s.128.61 Engin Getan,Psikanaliz ve Sonras,Maya Yay.,II. Bask,Ankara,1984,s.15,16.62 Sigmund Freud,Narsizm zerine ve Schreber Vakas,ev.:Banu Bykkal-Saffet Murat

Tura, Metis Yay.,st.,1998,s.42.63 Erich Fromm,Freud Dncesinin Bykl ve Snrlar,s.130,133.64 Sigmund Freud,Dlerin Yorumu,c.I,s.61.65 brahim Trek,age.,s.9.66 Halis zg,Rya Nedir?,s.3,6.


12/23

BLENTAKOT


224|db

tirilmezse insan uyanp daha gerek tatminler aramaya ynelir.Freud iin rylar, cinsel arzularn st rtl bir biimde gideril-mesine yararlar. Rynn meydana gelme sebebini bir istein tat-mini olarak anlamak, Freudun bu konudaki en nemli buluudur.67Bu szler ile Freud, rylarn deerini kendine gre zetliyor. Onagre rylar, gndz hayatnda elde edilemeyen bir istein tatmi-nini salamak iin oluur. Ry sadece bunu mu salar? Yoksarynn baka trl fonksiyonlar da var mdr? Bu sorularn cevap-larn Freudun kuramnn sonunda yaplan eletirilerde greceiz.

4.Freudun Ry Yorum Metodu

Ry, bir sanat eseri gibidir, dardan apak grnd halde,kendisini hibir zaman aklamaz ve hibir zaman ak bir anlamtamaz. Ry, hibir zaman unu yapmalsn ya da hakkat budurdemez. Ry, sadece tabiatn bir bitkiyi yetitirdii gibi bize birimge sunar; sonu karmay ise bize brakr.68 Freuda gre ryyorumu, bir rynn anlamnn belirtilmesi; baka bir deyimle psiikfaaliyet zincirinin nemli ve deerli bir halkasn meydana getirecekbaka bir eyin rynn yerine gemesi demektir.69

Freud, ry grene sorular sorarak grd rynn kaynanainebilmektedir. Bu metoda serbest arm metodu adn vermitir.Serbest arm metodunda rylarda grnte balantsz, sa-ma gibi grlen karmak hayaller hep uur dnn maskeli grn-nden ibarettir. Ona gre btn mesele, bunlar tefsr edebilmek-tir.70

Freud, rylar yorumlamak iin deneysel metodu kullanarak,rynn iki trl hazrlan nedeninin olduunu syler. Ya normalolarak basklanm bir itepi (bilinsiz bir istek) biz uyurkenEgonun egemenlik alannda szn geirecek kadar glenmekteya da uyank yaamdan arta kalan bir eilim kapsamndaki btnatan itepileriyle dnsel bir olay, biz uykudayken bilinsiz birierikten destek grerek gllk kazanmaktadr. Yani rylar kay-nan ya Egodan ya da dden almaktadr.71

67 Erich Fromm,Freud Dncesinin Bykl ve Snrlar,s.110.68 Sigmund Freud-Gustave Jung-Alfred Adler,Psikanaliz Asndan Edebiyat,ev.: Sela-

hattin Hilav, Dost Kitabevi Yay.,II.Bask,Ankara,1981,s.77.69 Sigmund Freud,Rya Yorum Metodu,ev.,Ayegl Gnkut, Ata Kitabevi, st., 1964,

s.5.70 Kemal Ayas,Dinde limde Ry ve Ry Tabirleri,Rait Btn Matbaas,II. Bask,st.,

1949,s.20.71 Sigmund Freud,Be Konferans ve Psikanalize Toplu Bak,s.102.


13/23



db|225

Freud, rynn bir unsurunun tad duygusal manay bulmakiin ry gren kimseyi, grd ry hakknda konuturmaya veserbest arm yntemini bu ekilde uygulamaya balamtr.72Ona gre ry, gemiin hayata kavumasndan baka bir ey de-ildir. Fakat bu bizim de bilemeyeceimiz bir gemitir. ou za-man unutulmu bir teferruat, ortadan kalkma benzeyen ve gerek-te hafzann derinliklerinde gizlenmi duran bir hatra sz konusu-dur. ok kere de yd edilen hayal, uyank bulunulduu srada dal-gnlkla kavranlm bir nesnenin veya bir olgunun hayalidir.73

Freud, rynn bilind bir dncenin yerine geirilmi ve

bozulmu bir ey olduunu, yorumlanmasnn da bu bilind d-nceleri kefederek mmkn olacan belirtiyor. Ry yorumla-mada uyulmas gereken kurallar da yle aklyor:

a) ster akla yakn, ister sama, isterse kark olsun, rynnyzeysel anlam zerinde durmamza gerek yoktur. Aradmzbilind dnce, hibir zaman bu olamaz.

b) almalarmzda her e iin, aslnn yerine geen fikirleribulmakla yetinmeliyiz ve bunlar zerinde fazla kafa yorup uyupuymadklarna bakmamalyz. Ya da ry esinin bizi ne kadaruzaa gtrd konusunda kafa yormamalyz.

c) Aradmz bilind dnceleri kendiliinden ortaya kn-caya kadar beklemeliyiz.

Freud, bunlardan sonra ry yorum srecini ve yorum aama-larn ylece aklamaktadr. Gizli rynn ak ry haline d-nmesini salayan srece ry faaliyeti (dream work) denir. Akolan rydan gizli olan dnceye doru yol almak isteyen sre debizim yorumlama srecimizdir. Bu bakmdan yorumlamann amac,ry faaliyetini bir anlamda bozup ykmaktr. steklerin gerekle-mesi amacn gtt derhal anlalabilecek olan ocuksu rylardabile bir lye kadar ry faaliyeti grlebilir. nk buralarda daistek bir geree ve dnceler de genellikle grsel imgeler halinedntrlmtr. Burada yoruma gerek yoktur, sadece bu deiik-likleri adm adm izlememiz yeterlidir.74

72 Halis zg,Rya Nedir?,s.10.73 Henri Bergson,Zihin Kudreti,ev.,Mira Katrcolu,MEB Yay.,st., 1989,s.134.74 Freud,Ryalar ve Yanlglar Psikolojisi,ev.:Ali Seden,Altn Yay., st., 1978, s.180.


14/23

BLENTAKOT


226|db

Bu adan ry faaliyetinin ilk yapt i, younlatrmadr.Bu terimle, ak ry ieriinin, gizli rynnkinden ok daha azzengin olduunu, sanki bu gizli rynn ksaltlm bir evirisi oldu-unu anlatmak istiyoruz. Baz durumlarda younlatrma bulunma-yabilir, ama kural olarak genellikle vardr, hem de ok ileriye gt-rlm bir ekilde vardr. Bunun tersi hibir zaman sz konusu de-ildir. Yani ak rynn gizli rynn kapsam bakmndan dahageni, ierik bakmndan daha zengin olduu durumlar yoktur. Yo-unlatrma u ekillerde ortaya kar; baz gizli eler tmyleortadan kaldrlr sonra gizli rydaki bir sr kompleksten ancak

bir blm ak ierie aktarlr. En son olarak baz ortak zellikleriolan gizli dnceler, ak ryda bir araya getirilmi ve bir btnhaline sokulmu olarak bulunur.75

Younlatrma eilimi, bizim uyankken dncemizde birbi-rinden ayr tuttuumuz eler yani birimlerden oluturmaya yne-lik bir eilimdir. Dolaysyla ak rynn tek bir esi, okluk biryn gizli ry dncesini ierir. Sanki bu dncelerin hepsi iinortak bir simge roln oynar. Zaten ak rynn kapsam, kendin-den doup kt zengin malzemeyle karlatrlrsa, son derecedaraltlm bir durum gsterir.76

Ry faaliyetinin ikinci ii, kaydrmadr. Kaydrma, ruhsal

enerjilerin bir eden dierine gemesidir. Kaydrma, iki ekil alr:Birincisinde, gizli bir enin yerine onun bir paras deil, onunlaok daha az ilgili bir baka ey, ima edici yan olan bir ey getirilir.kincisinde, vurgulama nemli bir eden, nemsiz olan bir bakaeye aktarlr. Bu ekilde sanki rynn arlk merkezi deitirilirve bylece ryya yabanc bir grn verilir. Rylardaki ima yo-luyla kaydrma olaynda yerini ald eyle yeni gelen arasnda okuzaktan ve yzeysel bir ba vardr. Bu yzden de bunlarn anlal-mas kolay deildir. Ry sansr, ancak imadan asl dnceyegidii olanaksz kld lde baarya ulam olur.77

Ry oluum srecinde ruhsal younluklarn bir aktarm ve

yer deitirmesi ortaya

kmakta ve ry ierii ile ry dncele-rinin metinleri arasndaki fark da bunun sonucu olmaktadr. Busre, ry ileminin temel kesiminden baka bir ey deildir very yer deitirmesi (kaydrma) diye tanmlamay hak etmektedir.

75 Freud,Ryalar ve Yanlglar Psikolojisi,s.181.76 Freud,Be Konferans ve Psikanalize Toplu Bak,s.105.77 Freud,Ryalar ve Yanlglar Psikolojisi,s.183-184.


15/23



db|227

Ry yer deitirmesi (kaydrma) ve ry younlatrmas,rylarn taknd biimi, etkinliklerine varabileceimiz iki etmen-dir.78 Yer deitirmenin (kaydrma) sonucu, ry ieriinin artkry dncelerinin ekirdeine benzememesi ve rynn bilind-nda var olan ry isteinin bir arptlmasndan baka bir eyvermemesidir. O istein izini geriye, akldaki bir ruhsal ajann die-ri zerine uygulad sansre dek srebiliriz. Ry yer deitirmesi(kaydrma) ve bu arptmann gerekletirildii ana yntemlerdenbiridir. O halde ry yer deitirmesinin (kaydrma) ayn sansrnyani, ruh ii savunma sansrnn etkisiyle gerekletiini varsaya-

biliriz.79

Ry faaliyetinin baard nc i, psikoloji asndan en il-

gin olandr. Bu, dncelerin grsel imgeler haline getirilmesi-dir. Bunlarn grsel imgeler haline getirilmesi, dncelerin geire-bilecei tek deiiklik deildir. Buna karn yine de rylarn ortayaknda bu, nemli bir noktadr. Hepimizin bildii gibi, ry faali-yetinin bu blm en az deiiklie urayandr.80 Bilind mal-zemenin her iki esi arasndaki benzerlik, birleik ya da dnl birfikrin yaratlmas frsat olarak ele alnr. Ry ieriinde yer alanbu nc e, kendisini oluturan her iki eyi de temsil eder.81

Gerekten de ry konusunda tbbi grle psikanalitik gr

arasndaki kartlk burada ok belirgindir. Byle bir younlatrma,kaydrma, geriye giderek dncelerin imgeler haline getirilmesi biryeniliktir.82 Freud, rylarda ilk bakta anlamsz duran grnrieriin ardnda, anlaml bir sylemin bulunduunu dnyordu.Analiz edilen ahsn zel dili anlalmaya balandnda, ilk karma-a ortadan kalkyor; ry, bir ifre zlr gibi belli bir anlama ka-vuuyordu.83

Sonuta Freudun kulland ry yorum metodu, uygulanbakmndan ry ieriini belirli bir anahtara gre aklayan ifremetodundan ok daha gtr. nk Freud, ayn ry ieriinindeiik kiiler iin ayr ayr manalar tadna inanr. Tek kar yol

olarak, bol ve kullan

l

bir malzeme kayna

olan kendi rylar

n

ele alarak inceler. Bunlar, btn normal insanlarn grebilecei

78 Freud,Dlerin Yorumu,c.II,s.41-42.79 Freud,Dlerin Yorumu,c.II,s.42.80 Freud,Ryalar ve Yanlglar Psikolojisi,s.191-192.81 Freud,Gnlk Yaamn Psikopatolojisi, ev.: emsa Yein,Payel Yay., st., 1996,s.91.82 Freud,Ryalar ve Yanlglar Psikolojisi,s.191,192.83 Saffet Murat Tura,age.,s.42.


16/23

BLENTAKOT


228|db

rylardr; ou da gnlk olaylarla ilgilidir.84 Bu bakmdan Freud,rylar; istek85, ceza86 ve sknt87 olarak gruba ayryor. 88 Onagre ryalar, bask altna alnm ve tatmin edilmemi duygular,arzular ve dncelerin uyku annda st uurun basksndan kur-tulmasndan meydana gelmektedir.89

5.Freudun Ry Yorumunun DayandTemeller ve Eletiriler

Freud, Project For a Scientific Psychology 90kitabnn 19. 20.ve 21. blmlerinde rylar genel olarak arzu doyurma,

halsinatr bir nitelik ta

ma, halsinasyonlar

ve rylar

ierengeri planda kalm bir durumu temsil etme, motor bir paralizininvarl, savunma mekanizmasnn var oluu ve rylar ile nrotiksemptomlarn mekanizmalar arasndaki benzerlikler olarak ifadeetmektedir.91

ncelikle Freudun rylar arzu tatmininden ibarettir tanm-lamasnn temelini, eski Yunan filozoflarnda bulmaktayz. Dolay-syla Freud, kendiliinden yeni bir tez ortaya atm deildir. yleki; Platon, rylarmzn akl d drtlerimizin bir eseri olduklarnkabul etmektedir. Ona gre, skin ve huzurlu bir biimde yataayatldnda, akl d rylar grme olasl ok azalmaktadr.92Freud da Aristo gibi rylarn aklclna nem vermektedir. Aristo,

84 Freud,Rya Yorum Metodu,s.12.85 stek ve arzu rylar ile ilgili geni bilgi iin bk. Sigmund Freud,Dlerin Yorumu,

c.II,s.273-275.; Freud, Rya Yorum Metodu,s.31,32.;Berrin Trkolu, Ryalarn GizliDili, Snr tesi Yay.,st.,2001,s.45.

86 Ceza ryalar ile ilgili geni bilgi iin bk. Freud,Dlerin Yorumu,c.II,s.279.87 Sknt,korku ryalar ile ilgili geni bilgi iin bk. Sigmund Freud,Ryalar ve Yanlg-

lar Psikolojisi, s.231,232.; Charles Brenner,age.,s.173.; Freud,Be Konferans ve Psika-nalize Toplu Bak, s.109.; Fellicien Challeye, Freud ve Freud Doktrini,ev.Halis z-g,zg Yay.,st.,1968,s.74.

88 Freud,Psikanaliz zerine,ev.:A.Avni ne,Say Yay., st., 2001,s.46.89 Freud,Ryalar ve Yanlglar Psikolojisi,s.142.; Sigmund Freud,Olgu ykleri, ev.:

Ayhan Erilmez,Payel Yay., I.Bask,st., 1998,c.II, s.245; Umay Gnay, k TarziirGelenei ve Ry Motifi,Aka Yay.,Ankara,1999,s.101,102.

90 Freudun Project For a Scientific Psychology kitab hakknda daha geni bilgi iinbk. Andersson, Ola.,1962, Studies in the prehistory of psychoanalysis. Stockholm:Svenska Bokfrlaget.; Sigmund Freud, 1925, A note upon the "mystic writing-pad."SE,19: 225-232.; Sigmund Freud,1985,The complete letters of Sigmund FreudtoWilhelm Fliess, 1887-1904. Jeffrey Moussaieff Masson, Ed. and Trans. Cambridge,MA, and London: Belknap Press of Harvard University Press.;Pribram, Karl H., andGill, Merton M. 1976,Freud's "project" reassessed. London: Hutchinson.

91 smail Ersevim,Psikanalizin Temelleri zerine,Assos Yay.,st.,2002,s.495.92 Erich Fromm,Ryalar Masallar ve Mitoslar,s.136.


17/23



db|229

rylarmzn genelde bir anlam iermediini ne srer. Ona grerylarn bir ou rastlant sonucu oluur ve gelecei ncedengrme gibi bir ileve de sahip deildir.93

Freudun rylar sembol diliyle anlatmaya dayal fikrinin esa-sn Daldisli Artemidor da bulmaktayz. Daldisli Artemidora gre,ry denilen ey, sembol diliyle anlatlm bir bilgidir. Arzularmznbiim bulduu Platon ile Freudun savunduu ry yapsna ise,fantasma adn vermektedir.94

Freudun teorisine gre, btn davranlar, jestler, rylar zel

sebeplere dayanmaktad

rlar. nsan

n i dnyas

ve yaay

ile ilgili-dir. nsan ne kadar gayret ederse etsin iinde olup bitenleri sakla-yamaz, gizleyemez. nk insann d yz, i yznn izlerinitar. Grld gibi burada Freud, byk Alman FilozofuNictzschenin dncelerini paylamaktadr. Nictzsche, i dnyanndinamik bir mahiyet tadn sylyordu. Freud da igdlerinsrekli olarak faaliyette bulunduklarn kabul etmektedir. Dikkatedersek Freudun zerinde ok durduu ve hayat dramnn gerekkayna halinde grd cinsel igdnn Eflatunun Erosuna aitzellikler tadn grrz.95

Freudun rylarda, gizli kalm arzu tatmini gerekleir ek-lindeki grnn temellerini Amerikann kuzeyinde yaam olankzlderili kabilesi Iraques ile Fransz Cizvit Papazlar arasnda yaz-lan mektuplarda da bulmaktayz. Iraqesler, rylarn Freuddaolduu gibi her zaman rh bir arzuyu belirtmediini, ancak rydarh bir arzunun ekil deitirerek ortaya kabileceini, bu ekildeitirmi rh arzuyu, rynn anlatlan muhtevasndan tanya-bilmek iin, ok derin grl insanlara ihtiya bulunduunu ilerisryorlard.96

zetle Freudun kuramna yaplan itirazlar; deneysel ynteminuygulanmamas, cinselliin ar vurgulanmas, nrotik kiileringzlemine dayal bir kuram olmas ve her eyi aklayabilen, gcsnrsz bir kuram olduu iddias balklarnda toplanmaktadr.97

93 Erich Fromm,Ryalar Masallar ve Mitoslar,s.137.Aristonun ry anlay ile ilgilidaha geni bilgi iin bk.Aristo,On Sleep and Dreams,ed.:David Gallop, Aris&Phillips,London,1996.

94 Erich Fromm,Ryalar Masallar ve Mitoslar,s.140.95 Halis zg,Freud ve Freudizm,retmen Dergisi Yay.,Ankara,1959,s.14,15.96 brahim Trek,age.,s.20,21.97 Doan Ccelolu,nsan vensan Davran,Remzi Kitabevi, st.,1994, s.414,415.


18/23

BLENTAKOT


230|db

Bu adan Freud, kendini yle anlatmaktadr: Her rynn be-lirli bir yorumlama ilemi araclyla bir anlam olduunu ve yo-rumlama tamamlandnda rynn yerine ry grenin uyankzihinsel yaamnda kolayca tanmlanabilir bir noktaya denk dt-n, bu durumda bir rynn anlamnn uyanklk durumundakidnce srelerinde olduu gibi, birok farkl kaynann olduu-nu, bir kiide doyurulmu bir istek, bir dierinde farkna varlan birkorku, yine uykuda da sren bir deerlendirme, bir niyet ya da uy-ku srasndaki bir yaratc dnce paras olabileceini dnebi-lirdim. Ancak ben bunun yerine rylarn anlamnn tek bir biimle,

isteklerin temsil edilmesiyle snrland bir genelleme ile formleettim ve byle yaparak evrensel bir kar kma eilimi uyandr-dm.98 Freud, bu szleriyle rylar yorumlarken ne kadar fazlaindirgemeci bir yaklama girdiini kendisi itiraf ediyor. 99

Freudun grleriyle Marxn grleri arasnda da bir paralel-lik vardr. Marx da Freud gibi, herhangi bir eyin grndnntam tersi bir anlama gelebileceini ileri srmt.100 Bu adanFreudun ryya baknn tmyle materyalist ve indirgemeci ol-duunu bir kez daha grm oluyoruz. Freud, zamannn materya-list grnn etkisi altndayd.101 Freudun rylarn ou kezarzularmzn sembolik tatminlerle giderilmesine yaradn bulmasok nemliydi. Ama bunun btn rylar iin geerli olduu iddia-s, onun bu byk buluunu glgelemitir. Rylar, isteklerin tat-mini biiminde, korkularn dile gelmesi olarak da belirebilirler.Ama bunlardan daha nemlisi, rylarn baz zamanlarda kendimizve bakalar hakkndaki anlaymz ortaya koymalardr.

Ayrca Freudun determinist bilim anlayna olan gl ball- yukarda bahsettiimiz trden genellemeler yapmasn bir an-lamda zorunlu klmtr; nitekim, Psikanalize Giri Derslerinde z-gr iradeyi kabul edenlere ynelik olarak yle der: tamamen bi-limd olan bu inanc zihinsel yaam belirleyen bir determinizminancyla deitirmek zorundasnz.102 Dolaysyla, Freudun psiko-

98 Sigmund Freud, Olgu ykleri, c.I, s.91,92.99 Freudun bilimsel metodu hakknda yaplan yorumlar iin bk. Peter Gay,A Godles

Jew:Freud,Atheism and The Manking of Psychoanalysis, Yale niversity Pres,NewHeaven and London,1987,s.21-30.; Ali Kse, Freud ve Din,z Yay.,st.,2000,s.128.;AliRza Aydn,Psikanalizin Dinsel Serveni,Ett Yay., Samsun, 2004,s.23-28.

100 Erich Fromm,Freud Dncesinin Bykl ve Snrlar,s.37.101 Erich Fromm,Freud Dncesinin Bykl ve Snrlar,s.45,46.102 Sigmund Freud, Introductory Lectures on Psychoanalysis, London: Penguin Books,

1991, s.136.


19/23



db|231

lojisi esasnda tm zihinsel sreleri belirli bir kalba indirgeyenpsikolojizmden baka bir ey deildir ve ayn zamandapsikanalizmin de snr noktasdr.103 Freudun bilimsellik iddiasneletiren Witgenstein, onun ortaya koyduu tezlerin, varsaymdzeyinden ok daha zayf seviyelerde yer aldn belirtmekte-dir.104

Freudun bu eletirilerin farknda olmamas dnlemez; nevar ki mekanistik ve determinist felsef kabulleri, Freudun dnce-sini snrlamakta ve onu byk bir yanlgya itmektedir.105

Freud, hayat

n

n sonlar

na doru rylar

n ayn

zamanda birbilgi kayna olduu sonucuna vardn belirterekyle sylemek-tedir: Dier taraftan iaret edelim ki, eski hikmetlerin, rylarlagelecei nceden grme iddialar hakl ve olduka enteresan birolaydr.106

Neticede rylar, yalnzca akl d arzularmz dile getirmez-ler. ou kez ry, insanlarn kendileri ve evreleri hakknda fark-na varamadklar grlerinin ve inanlarnn bir belirmesidir. Ryyorumunda en nemli nokta, bu iki durumu birbirinden ayrabil-mektir.107 Ry, ilhi bir ses, bir elidir ve yabanl zihne zerre kadarzarar vermeyen tkenmez bir mesele kaynadr.108

SonuRylar, hem uykunun devamn salamakta dolaysyla din-

lenmemize yardm etmekte hem de insanolunun bilindnda varolan ou zaman kendisinin bile fark edemedii dncelere aynatutmaktadr.

Bunun yannda ilhi dinler ekseninde yaplan ry ve ry yo-rum almalarndan sonra XIX. yzylda modern psikolojinin de

103 lham Dilman, Psychology and Human Behaviour: Is There a Limit to PsychologicalExplanation?,Philosophy, c.75, say: 292,2000,s.201.

104 Jacques Bouveresse, Witgenstein Reads Freud:Myth of The Unconscious,ev.:CarolComsan,Princeton University Pres,Princeton,1995,s.46.

105 Ian Craib,Experiencing Identity, Sage,London, 1998, s.143.106 Halil Apaydn,agm.,s.266. Freud, bu cmleleriyle kendi kuramnn tam tersi dorul-

tuda dnebildiini de bize gstermektedir. Belki de Freud, dncelerinin eksikynlerini sonradan fark etmiti. Bu konunun ayrntl olarak temellendirilmesi ge-rekmektedir. Ancak, almamzn kapsam, bunun ortaya konulmasna msait olma-d iin daha ayrntl ekilde irdelenmesi, gelecek zamanlarda hem tarafmzdanhem de baka akademisyenlerce yaplacak almalara braklmtr.

107 Erich Fromm,Freud Dncesinin Bykl ve Snrlar,s.112-146.108 Carl Gustave Jung,Din ve Psikoloji,ev.:Cengiz iman , nsan Yay., st., 1997,s.33.


20/23

BLENTAKOT


232|db

douuyla beraber XX. yzyln banda zellikle psikanaliz ekol-nn kurucusu Sigmund Freud ile birlikte rylar hakknda kapsamlalmalar yaplmtr. Freud, rylar, uykumuz srasnda oluanakld ruhsal faaliyetler olarak grr. O, rylar tmyle materya-list bak asyla incelemitir. Ona gre rylar, ilhi kaynakl ol-mayp sadece arzu tatmininden ibaret bilinaltndaki dncelerinserbest olarak yzeye kt, insanlarn bu yolla ruhsal ve fizikselolarak rahatlayp tatmine ulat bir olaydr. Bu adan Freudun enbyk kusuru, cinsiyet hislerini her olaya indirgemesidir.

Bize gre de baz rylarn arzu tatminini salad kabul edi-

lebilir; zellikle fiziksel ihtiyalarla ilgili olan yeme, ime, cinsellikkorku ve cesaret gibi. Ancak grlen btn rylar bu ekilde isim-lendirmek byk bir hata olacaktr. Rylar, yalnzca akl d arzu-larmz dile getirmezler. ou kez rylar, insanlarn kendileri veevreleri hakknda farknda olmadklar grlerinin ve inanlarnnda bir tezhrdr. Bu adan rylar, ruhumuzun hem en alt d-zeydeki akld zelliklerini ama ayn zamanda en yce ve deerliynlerini de gsterebilme gcne sahiptirler.

Rylarda olmaz diye bir ey yoktur, olabilirlikler hkimdir.Gnlk hayatmzda yaayamadmz birok deneyimi rylardayaayabiliriz. Rydaki snrszlklar, bizim bilincimizi geniletir,

farkndalmz arttrr. Aslnda rylarda ruhsal bakmdan yaa-maya ve renmeye de devam ederiz.

Kaynaka

Apaydn, Halil, Ry ve Fonksiyonu, OMFD., Samsun,1997 ,say:IX.sm Efendi,Kms Tercmesi,st.,1852.

Ate, Sleyman, Yce Kurnn ada Tefsiri;ar Yay.,st.,1998.Ayas,Kemal,Dindelimde Rya ve Rya Tabirleri,Rait Btn Matbaas,II. Bask,st.,

1949.

Aydn, Ali Rza,Psikanalizin Dinsel Serveni,Ett Yay., Samsun, 2004.

Bergson, Henri,Zihin Kudreti,ev.,Mirac Katrcolu,MEB Yay.,st., 1989.Bouveresse, Jacques, Witgenstein Reads Freud:Myth of The Unconscious,ev.:Carol

Comsan,Princeton University Pres, Princeton, 1995.

Brenner,Charles,Psikanaliz Temel Kavramlar,ev.,Ik Savar- Yusuf Savar , HYBYay., II.Bask,Ankara,1998.

Challaye, Fellicien,Freud ve Freud Doktrini,ev.Halis zg,zg Yay.,II. Bask, st.,1968.

Craib, Ian,Experiencing Identity, Sage,London, 1998.


21/23



db|233

Ccelolu, Doan,nsan vensan Davran,Remzi Kitabevi,V. Bask, st., 1994.elebi, lyas,slmnancnda ayb Problemi,MFV.Yay., st.,1996.

imen, Dilek,Ryalar,Duyudurum ve Sorunlarla Ba etme Stratejileri,Yznc Ylniv. Salk Bilimleri Enstits,(Baslmam Yksek Lisans Tezi),Van,2007.

oruh, Hakkinasi,Ry Dnyamz,Kitaplk Ticaret Limitet irketi Yay.,st.,1968.Debba, Abdulaziz,el-briz,eriat, Marifet,Hakikat ,ev.:C.Yldrm, Demir Yay., st.,

1976.

Dee,Nerys,Rylar Anlamak,ev.,Nilfer Kavalal, lhan Yay., st., 1997.Dilman, lham, Psychology and Human Behaviour: Is There a Limit to Psychologi-

cal Explanation?,Philosophy, c.75, say: 292,2000.Dorul,mer Rza,Dinler Tarihi,nklap Yay.,st.,1963.

Dudley, Geoffrey. A,Rylar,ev.,Meltem Can,Arena Yay.,st., 1992.Elmall Hamdi Yazr,Hak Dn Kurn Dili,Feza Yay.,st.,1992.Ersevim, smail,Psikanalizin Temelleri zerine, Assos Yay., st,, 2002.

Ferahid, Halil b. Ahmed,Kitbul-Ayn,Darul-hy et-Turas el-Arab, Beyrt,1426/2005.

Firuzbd,Muhammed b. Yakub, el-Kmsul-Muht, Beyrut,1991.

Firdevs,Ebul- Kasm Mansur b. Ali,eyhname,ev.,Necati Lugal, Maarif BasmeviYay., st., 1994.

Forrester,John,Freud Savalar,ev.:Hakan Atalay,Ayrnt Yay., st., 2000.

Fordham, Frieda,Jung Psikolojisi,ev.:Aslan Yalner, Say Yay.,st. 1994.Frager,Robert,Kalp Nefs ve Rh,ev.,brahim Kapaklkaya,Gelenek Yay., st. 2003.

Freud,Sigmund,Be Konferans ve Psikanalize Toplu Bak, ev., Kamuran ipal ,CemYay., st.,1996.

, Dlerin Yorumu,ev.,Emre Kapkn,Payel Yay.,I.Bask, st., 1996., Narsizm zerine ve Schreber Vakas,ev.,Banu Bykkal-Saffet Murat Tu-ra,Metis Yay.,I. Bask,st.,1998., Olgu ykleri,ev.,Ayhan Erilmez,Payel Yay.,I.Bask, st.,1998.

, Psikanaliz zerine,ev.,A.Avni ne, Say Yay.,st., 2001., Psikanaliz ve Uygulama,ev.,Muammer Sencer,Say Yay.,st., 2001.

, Rya Yorum Metodu,ev.Ayegl Gnkut, Ata Kitabevi, st., 1964.

, Ruh zmlemesine Giri Konferanslar,,ev., Emre-Aye Kapkn,Payel,Yay.,st.,1998.

, Ryalar ve Yanlglar Psikolojisi,ev.,Ali Seden, Altn Kitaplar Yay.,st.,1978.

, Introductory Lectures on Psychoanalysis, London: Penguin Books, 1991.

, Uygarln Huzursuzluu, ev. Haluk Barcan,Metis Yay., st.,1999., Hz. Musa ve Tek Tanrclk,ev.:Kamuran ipal, Balam Yay., st., 1987.

, Endie,ev.: Leyla zcengiz, Dergah Yay., st.,1977.

Freud, Sigmund-Jung,Gustave-Adler,Alfred,Psikanaliz Asndan Edebiyat, ev.,Selahattin Hilav, Dost Kitabevi Yay.,Ankara,1981.

Fromm, Erich,Freud Dncesinin Bykl ve Snrlar,ev.,Aydn Artan, ArtanYay., I. Bask,st.,1981.


22/23

BLENTAKOT


234|db

, Ryalar,Masallar ve Mitoslar,ev.,Aydn Artan-Kaan kten, Artan Yay.,st.,1990., Psikanaliz ve Din,ev.,kr Alpagut, Kabalc Yay.,I. Bask, st.,1990.

Gay, Peter,A Godles Jew:Freud,Atheism and The Manking of Psychoanalysis, Yaleniversity Pres,New Heaven and London,1987.

Getan,Engin,Psikanaliz ve Sonras,Maya Yay.,II. Bask,Ankara,1984.

Gkyay, Orhan aik, Rylar zerine,Milletleraras Kongre Bildirileri, Ankara,1982.

Gkyay, Orhan aik, Tabirnmeler, Seme Makaleler 3-Glk Nerede?,letiimYay., st.,2002.

Gnay,Umay, k Tarziir Gelenei ve Ry Motifi,Aka Yay.,Ankara,1999.

Hall,Calvin.S.,Freudyen Psikolojiye Giri,ev.,Ersan Devrim,Kakns Yay., st., 1999.bn Haldun, Eb Zeyd,Mukaddime, ev.:Zakir Kadir Ugan,MEB, Yay., st.,1996.

bn Manzr, Ebul-Fazl Muhammed b. Mkerrem b. Ali el-Ensr,Lisnul-Arab,Daru Sadr, Beyrut 1990.

bn Srn,Kitabu Fit-Tabir,Matbaat Curnal, Msr,H.1297.

Isfahn, er-Ragp,Mfredtfi Garibil- Kurn, Beyrut,tsz.Jahoda,Gustav, The Psychology of Superstition, Penguin Books, Victoria,1970.

Jung,Carl Gustave,Din ve Psikoloji,ev.,Cengiz iman,nsan Yay.,II. Bask, st.,1997.Kaya, Nusret,Psikoestetik,Sistem Yay.,st.,1999.Kettn, Muhammed Abdulhay,Hz. Peygamberin Yntemi, ev.: Ahmet zel,z

Yay.,st.,1990.Konuk, Ahmet Avni,Fussul Hikem Tercme veerhi,MFV. Yay., st., 1989.

Kse,Ali,Freud ve Din,z Yay.,st.,2000.

t,Gndz,Rylarnzdan Yararlann, Ege Meta Yay.,zmir,1999.zakka,Tahir,Btncl Psikoterapi,Litera Yay.,st.,2004.

zbaydar,Sabri,Rylarn Fonksiyonu, Baha Matbaas,st.,1971.

zg,Halis,Freud ve Freudizm,retmen Dergisi Yay.,Ankara,1959.zg,Halis,Ry Nedir?,retmen Dergisi Yay.,Ankara,1959.

zgl,Metin Kayahan,Siyas Rylar,Aka Yay.,Ankara,1989.Pakaln, Memet Zeki,Osmanl Tarih Deyimleri ve Terimleri Szl, MEB Yay.,

st.,1983.

Reich, Wilhelm,Reich Freudu Anlatyor,ev.: Bertan Onaran,Payel Yay., st., 1981.Smi,emseddin,Kms- Trk,ar Yay.,2007.

Schimmel,Annemarie,Dinler Tarihine Giri, AF.Yay., Ankara,1955.ahinolu,M.Nazif; Tabir,A,MEB. Yay., st.,1986.

Tat,Mustafa-eltik,Halil,Trk Edebiyatnda Tasavvufi Ry Tabirnmeleri,AkaYay., Ankara, 1995.

Tura,Saffet Murat,Freuddan Lacana Psikanaliz,Ayrnt Yay., st., 1996.

Trek,brahim,Rylar,Varlk Yay.,st.,1965.Trkolu, Berrin,Ryalarn Gizli Dili, Snr tesi Yay.,st.,2001.Ylmaz, Hasan Kamil,Aziz Mahmut Hdy ve Celvetiyye Tarkat,MFV.Yay.,

st.,1980.


23/23



db|235

Yksel, Hasan Avni,Trk-slam Tasavvuf Geleneinde Ry,Gazi niv. Sosyal Bilim-ler Enstits Baslmam Doktora Tezi, Ankara, 1990.

Zweig, Stefan,Freud ve retisi, ev.:Emin Eliin,Papirs Yay., st., 2003.

düşlerin yorumu

Documents