dundenbugune kucukcekmece
DESCRIPTION
about kucukcekmeceTRANSCRIPT
-
Dnden Bugne Kkekmece
01_KUCUKCEKMECE_GIRIS 1/24/11 9:51 PM Page 1
-
01_KUCUKCEKMECE_GIRIS 1/24/11 9:51 PM Page 2
-
01_KUCUKCEKMECE_GIRIS 1/24/11 9:51 PM Page 3
-
Danma KuruluProf. Dr. lber OrtaylBeir AyvazoluProf. Dr. mit Meri Prfo. Dr. Orhan nceProf. Dr. Muhammet YeltenProf. Dr. Muhsin HesapoluDo. Dr. Ertan Eribel
EditrMehmet Yaln Ylmaz
YazarlarSalih ahinKkekmece Tarihi
Do. Dr. Deniz Ekinci, Burhan EkinciKkekmecede Corafi zellikler
Dr. Aras NefiKkekmecede Mimari Eserler
Yrd. Do. Dr. engl AydnglKkekmece Glnde Arkeolojik Aratrmalar
Prof. Dr. Aynur KoakEfsaneden Geree: Kkekmece Gl Efsanesi ve Garip Dede
Do. Dr. Ali kr orukKkekmece ve Mehmet Akif Ersoy
Mahmut avuKkekmecede Eitim: statistik ve Analizler
Prof. Dr. Halis Yunus ErszKkekmecede ktisad Hayat
Akn KurtoluKkekmecede Ulamn Tarihesi
Abdlkadir YelerKkekmecede Toplumsal Btnleme
Yrd. Do. Dr. Erturul AydnKkekmecede Spor
Ayhan MetinKkekmecede Fiziksel Aktivite Alanlar ve Yerel Ynetim Organizasyonlar
Mehmet Yaln Ylmaz9. Kalknma Plannda Kltr Politikalar ve Kkekmece rnei
Kkekmece Belediyesi Basn Yayn ve Halkla likiler Mdrl - stanbul 2010
Redaksiyon TashihDr. Ferhat Aslan
eviriNalan zsoy
Fotoraf Editrahin Uzma
FotoraflarAras Nefiahin UzmaAziz KayaKkekmece Belediyesi Arivi
Bilgi-Belge AratrmaSalih ahinAras NefiTunca zgiiAbdlkadir Yeler
YapmA-Z Reklam
Grafik Tasarm ve UygulamaKemal Kara
llustrasyonTuran Dertli
ISBN: 978-975-00234-7-7
BaskKltr Basm
www.kucukcekmece.bel.tr
01_KUCUKCEKMECE_GIRIS 1/24/11 9:51 PM Page 4
-
01_KUCUKCEKMECE_GIRIS 1/24/11 9:51 PM Page 5
-
01_KUCUKCEKMECE_GIRIS 1/24/11 9:51 PM Page 6
-
indekiler
8 TakdimAziz Yeniay / Kkekmece Belediye Bakan
11 TakrizProf Dr. lber Ortayl / Topkap Saray Mzesi Bakan
13 nszMehmet Yaln Ylmaz / Editr
15-169 I. Kkekmece TarihiSalih ahin
170-223 II. Kkekmecede Coraf zelliklerDo Dr. Deniz Ekinci, Burhan Ekinci
224-241 III. Kkekmece Glnde Arkeolojik AratrmalarYrd. Do. Dr. engl Aydngl
242-255 IV. Efsaneden Geree: Kkekmece Gl Efsanesi ve Garip DedeDo Dr. Aynur Koak
256-273 V. Kkekmece ve Mehmet Akif ErsoyDo. Dr. Ali kr oruk
274-327 VI. Kkekmecede Eitim: statistik ve AnalizlerMahmut avu
328-371 VII. Kkekmecede ktisad HayatProf. Dr. Halis Yunus Ersz
372-393 VIII. Kkekmecede Ulamn TarihesiAkn Kurtolu
394-401 IX. Kkekmecede Toplumsal BtnlemeAbdlkadir Yeler
402-411 X. Kkekmecede SporYrd. Do. Dr. Erturul Aydn
412-443 XI. Kkekmecede Fiziksel Aktivite Alanlar ve Yerel Ynetim OrganizasyonlarAyhan Metin
444-459 XII. 9. Kalknma Plannda Kltr Politikalar ve Kkekmece rneiMehmet Yaln Ylmaz
01_KUCUKCEKMECE_GIRIS 1/24/11 9:51 PM Page 7
-
8 nsz Aziz Yeniay
Takdim
Dnden Bugne Kkekmece
kl bir gemie sahip olan stan-
bulumuz, gerek tarihi gerekse kl-
trel zellikleriyle dnyada n
planda yer alan ehirlerden biridir. Tarih boyunca
dnya tarihine yn veren iki devlete, Bizans ve Osman-
l mparatorluklarna bakentlik yapmtr. zellikle
Osmanl tecrbesiyle farkl inan ve kltrlerin bir
arada huzurlu bir ekilde yaanabileceini gstermesi
bakmndan gnmz dnyasnn birlikte yaama
problemine zm sunabilecek tarihi birikime sahip-
tir. Bu ynyle stanbul, Dou ile Bat arasnda kltrel
ve corafi zeminde gemiten gnmze bir buluma
noktas vazifesi grm ve grmeye devam etmektedir.
stanbulun bir imparatorluk bakenti olmas
Trk ve slam dncesi merkezli yeni bir medeniyet
anlaynn ortaya kmasna sebep olmutur. Farkl-
lklara msamaha ve hayatn devam ettirme imkan
veren bu medeniyet anlay kendisini gelitirmek yo-
lunda bu farkllklardan yararlanmay bilmitir. Geni
bir sahaya yaylan imparatorluk doudan batya kuzey-
den gneye snrlar iinde yaayan ve ou kere eit-
li ynleriyle birbirinden ayrlan kltrlerden renkler
tayan rafine bir medeniyet terkibi oluturmutur.
zellikle gnlk hayattaki yansmalarn gnmzde
bile mahede ettiimiz bu medeniyet anlayn mi-
mariden iire kadar her alanda grmek mmkndr.
Bu medeniyetin mparatorluk corafyasnda en
bariz bir ekilde yaand yer ise stanbul olmutur.
stanbulun Trk ve slam dnyasnda medeni-
yet noktainazarndan sembol bir ehir misyonu ka-
Hedefimiz, ilemizin, gemitengnmze uzanan tarihi, kltrelve sosyal mirasna sahipkarak, korumak ve bu yoldasrdrlebilir projeleri hayatageirmektir.
K
Aziz YENAYKkekmece Belediye Bakan
01_KUCUKCEKMECE_GIRIS 1/29/11 11:41 PM Page 8
-
Dnden Bgne Kkekmece 9
zanmas ve bu misyonu devam ettirmesi onun zerin-
de derinlikli ve ok ynl dnmeyi gerektiren bir
durumdur. inde stanbul adnn getii her konu
bal ncelikle bu ehrin yneticilerini ve insanlar-
n heyecanlandrmaldr. nk tarih, bu ehirde ya-
ayan bizleri byle bir vazifeyle ykml klmaktadr.
stanbul hakknda gerek yurt iinde gerekse
yurt dnda pek ok aratrma yaplmtr. Hemen
belirtelim tarihten gnlk hayata, yemek kltrn-
den sanata kadar geni bir yelpazede yaplan bu ara-
trmalar stanbulu tanma ve bilme noktasnda
nemli bir boluu dolduracak niteliktedir. Gn-
mzde stanbul ile ilgili yaplan her yayn bu ehir
hakkndaki bilgimizi daha da geniletmekte, nasl
bir ehirde yaadmz bize hatrlatmaktadr. s-
tanbulu ilgilendiren bu tr yaynlarn ncelikle ye-
rel ynetimler ve kurulular tarafndan ele alnmas
gerekmektedir.
mrm olduka gnl tahtma keyfince kurul!
Sde bir semtini sevmek bile bir mre deer
diyen Yahya Kemal Beyatlnn msralarnda iaret et-
tii gibi stanbulu btnyle tanmak ve anlamak
iin semtlerini, ilelerini tanmak gerektiine inan-
yoruz. nk tandka sever, sevdike korur, sahip-
lenir ve zen gsterir insanolu. Elinizdeki bu ky-
metli alma stanbulun ok nemli bir ilesi olan
Kkekmeceyi eski alardan gnmze kadar
kapsaml bir ekilde ortaya koymaktadr.
Bu alma biz yerel yneticilere, yneticisi ol-
duumuz ileyi daha iyi tanma ve geleceini doru
planlama imkan sunacaktr. Bilimsel bir pencereden
baklan makalelerde noksanlarmz da grerek hare-
ket etme bilincindeyiz.
Kkekmece, stanbulumuzun bir paras,
stanbulun btn deerleri ve renkleri burada mev-
cut. Bu sebeple Kk stanbul dedik ve yola koyul-
duk. 360 belediyecilik vizyonuyla halkmzn btn
gereksinimlerini karlamaya ynelik bir gayretle yo-
rulmadan altk.
Kk stanbulda kltr yatrmlarn gerek-
letirirken en byk hedefimiz insanmza kentli ol-
ma bilincini kazandrmak; bylelikle yaanabilir bir
kent vcuda getirmektir.
Ne mutlu ki stanbulun en kkl ilelerin-
den birinde yayoruz. nsanlk tarihinin ilk izlerini
grdmz Bathonea Antik Kenti, Yarmburgaz
Maaralar, Kkekmece Kprs, sanayileme-
nin ilk rneklerinden olan Kibrit Fabrikas, Meh-
met Akifin fikri teekklnde rol oynayan Halkal
Ziraat ve Baytar Mektebi ve daha birok kymetli
eser ilemizdedir.
Hedefimiz,ilemizin, gemiten gnmze
uzanan tarihi,kltrel ve sosyal mirasna sahip ka-
rak, korumak ve bu yolda srdrlebilir projeleri ha-
yata geirmektir.
Bu kitaba emei geen aratrmaclarmza, a-
lmalara yn veren danma kurulumuza ve birlikte
altm arkadalarma teekkr ederim.
01_KUCUKCEKMECE_GIRIS 1/30/11 12:06 AM Page 9
-
10 Takriz lber Ortayl
01_KUCUKCEKMECE_GIRIS 1/24/11 9:51 PM Page 10
-
Dnden Bgne Kkekmece 11
Takriz
stanbul, yaplan aratrmalarla her
geen gn yeni bilgilere ulatmz
bir ehir. Bu ehri meydana getiren
tm deerleri ele almak ve dnyada pek az ehrin sa-
hip olduu tarihini, binlerce ylda teekkl etmi
olan kltrel birikimini ortaya koymak gerekten
uzun ve meakkatli bir i. ehir tarihi ve aratrmala-
rnda ilelerden yola karak daha kapsaml incele-
melerde bulunmak herhalde stanbulu anlamay da
kolaylatracaktr.
Kkekmece hakknda ilk kez ortaya konan
bu kapsaml almann geniletilmesi ve farkl di-
siplinleri de dahil edilmesi yerel yneticilerin al-
malarna destek olacaktr.
Bu kapsaml almada bilhassa ariv belgele-
rini gn yzne karan Salih ahine, editr Meh-
met Yaln Ylmaza ve kitabn ortaya kmasn sa-
layan Kkekmece Belediye Bakan Aziz Yeniaya
teekkr ederim.ehir tarihi ve aratrmalarndailelerden yola karak dahakapsaml incelemelerde bulunmak herhalde stanbuluanlamay da kolaylatracaktr.
Prof. Dr. lber ORTAYLI
01_KUCUKCEKMECE_GIRIS 1/24/11 9:51 PM Page 11
-
12 nsz Mehmet Yaln Ylmaz
01_KUCUKCEKMECE_GIRIS 1/24/11 9:51 PM Page 12
-
Dnden Bgne Kkekmece 13
inde bulunduumuz an ne kan
zelliklerinden biri de kreselleme
olgusudur. Kreselleme sreci iinde
giderek artan teknolojik gelimelerle birlikte dnya-
da artk snrlar esnek hale gelmi ve birbiriyle s-
rekli bir iletiim ve etkileim halinde olan bir alar
toplumu ortaya kmtr.
Bu dnm ierisindeki toplumlar, bilhassa
bizim toplumumuz, bir gei sreci yaamaktadr. Bu
dnm sreci iinde salkl bir deerlendirme ya-
pabilmek, geiin topluma katma deer retecek e-
kilde tamamlanmasn salayacak en nemli unsur-
dur. Geleneklerin ada dnyann gereklerine uy-
gun ekilde yeniden tasarlanmas ile anlam kazand
bu srete doru admlar atarak topluma olumlu bir
yn vermek gerekecektir.
Bu nedenle iinde bulunduumuz dnemde a-
da dnyann gereklerine uygun, gndeme gelen yeni
ihtiyalarla rten bir kltr anlaynn gelitirilerek
toplumlarn istifadesine sunulmas gerekmektedir.
Toplumu yeniden ina edecek bir kltr ise ei-
timli ve ehirli olmaktan geer. te bu noktada kentin
kuruluundan gnmze kadar geen zaman ierisinde
oluan maddi manevi tm kltrel deerlerini, iinde
yaayanlara benimsetmek temel ama olmaldr.
Kentin sadece fiziksel bir ihtiyac gideren ya-
am alan olmaktan ziyade, sosyal btnlemenin,
dayanmann ve benzeri pozitif olanaklarn alan ol-
duu vurgusu, bir yerel ynetimin asli grevleri ara-
snda yer almaldr. Bu grev yerine getirildiinde
ehirde yaayanlar sadece ehrin fiziksel dokusuyla
deil ehrin binlerce yllk birikimiyle oluan ruhuy-
la da btnleme salayabileceklerdir.
te Kkekmecelilerin kentine ve kendine
faydal admlar atmas iin dn ve bugn ile ileyi
tanmas gerekir. Bu alma; gerekletirdii uygu-
lamalarla stanbula model olmaya alan bir yerel
ynetimin hikyesidir aslnda.
Kitapta aratrmaclarmzn bilimsel yazm
slubuna mdahale edilmemi, bulgular nispetinde
sayfa imkn tannmtr. statistiksel verilerde en
son bilgiler dikkate alnm, grsel temininde foto-
raf editrmz aratrmalar yapmtr. Yeni bulgular
ve farkl disiplinlerin de yer almas ile bu alma ge-
lecek yllarda iki cilt halinde yaynlanabilecek bir
hacme ulaacaktr.
Bu alma srecinde bizlere yol gsteren da-
nma kurulu yelerimize, her blm sabrla ve ti-
tizlikle sonulandran aratrmaclarmza, ariv a-
lmasnda byk gayret gstererek ilenin tarihini
yazan Salih ahine, ilenin tarihi eserlerini tespit
edip grsel malzemelerle zenginletiren Dr. Mimar
Aras Neftiye, redaksiyon ve tashihleri titizlikle ya-
pan Dr. Ferhat Aslana, aratrmamza maddi manevi
destek vererek kitabn sizlere ulamasn salayan
Kkekmece Belediye Bakan Sayn Aziz Yeniaya
ve ekibine kranlarm arz ediyorum.
nszMehmet Yaln YILMAZEditr
Kkekmecelilerin kentine ve kendine faydaladmlar atmas iin dn ve bugn ile ileyitanmas gerekir. Bu alma; gerekletirdiiuygulamalarla model olmaya alan bir yerelynetimin hikyesidir aslnda.
01_KUCUKCEKMECE_GIRIS 1/24/11 9:51 PM Page 13
-
02_KUCUKCEKMECE_TARIH 1/25/11 8:16 PM Page 14
-
IKkekmece
Tarihi Antik a, Region
Kkekmece nlerinde Trkler
Osmanl Dneminde Kkekmece
Mesire ve Avlak Yeri Kkekmece
Kkekmecede Tarih Yaplar
Cumhuriyet Dnemi
02_KUCUKCEKMECE_TARIH 1/25/11 8:17 PM Page 15
-
16 I. Kkekmece Tarihi Salih ahin
zetstanbul ve civarnda ilk yaam belirtilerinin bu co-
rafyada olduu ve binlerce yllk bir tarihe uzand bi-
limsel bir gerektir. Yarmburgaz Maaras, Kkek-
mece Gl ve evresinde yaplan arkeolojik kazlarda
ortaya kan bulgular, Kkekmece'ye Paleolitik d-
nemde yerleildiini ve buraya yerleen insanlarn ba-
lklk, avclk ve tarmla uratklarn ortaya koy-
maktadr.
Region, Bizans', mparatorluun batdaki top-
raklarna ve Avrupa'ya balayan Via Egnetia ad veri-
len ana yol zerinde bulunmas nedeniyle stratejik bir
konuma sahip idi. Bu konumu nedeniyle Region, tarih
boyunca stanbul'a yaplan aknlarda hedef haline gel-
mi, Hunlarn, Avarlarn, Peeneklerin, Bulgarlarn ve
Hallarn saldrlarna maruz kalmtr.
Kkekmece, stanbul'un fethinden hemen
nce Trk hakimiyeti altna girmi ve fetihten sonra
Fatih Sultan Mehmet tarafndan yollar ve kprs ta-
mir ettirilerek imar edilmitir.
stanbul'un fethinden sonra Kkekmece'nin
adyla birlikte talihi de deimitir. ekme-i Kk
(Kk-ekme) adn alan kasaba, camiler, medreseler,
hanlar, hamamlar ve emeleriyle nemli bir konakla-
ma yeri olmutur. dari olarak Haslar kazasna bal bir
kasaba olan Kkekmece, Yavuz Sultan Selim ve
AbstractThat the first signs of human settlements around stanbul
are in this geography and they date back to over a thousand
years is a scientific fact. Archaeological excavations in
Yarmburgaz Cave, Kkekmece Lake and the environs
unearthed findings which indicate that Kkekmece was
settled in the Paleolithic Age and the dwellers of the region
engaged in fishery, hunting and agriculture.
Kkekmece was a significant settlement region
even in the Roman Age, and was called RhegionlRegium
then. Region had a strategic position as it was on the main
road called Via Egnetia that connected the East Roman
Empire-Byzantine to western lands and Europe. Owing to
this strategic position, Kkekmece became a target of
the attacks to stanbul; and it was attacked by Hun Turks,
Avars, Pecheneks, Bulgars and the Crusaders respectively.
Kkekmece had gone under Turkish dominance
shortly before the conquest of stanbul and after the con-
quest it was reconstructed by Sultan Muhammed II who
ordered the roads and the bridges to be restored
In the wake of the conquest, with its new name,
gekme-i Sagir ( Kkekmece), its fortune changed as
well. The town of gekmei Sagir ( Kkekmece) became
an outstanding layover centre with its mosques,
madrasahs (Moslem school), hans (inns), hammams (bath-
house) and esmes (public fountains). Kkekmece,
Kkekmece TarihiSalih ahin
02_KUCUKCEKMECE_TARIH 1/25/11 8:17 PM Page 16
-
Dnden Bgne Kkekmece 17
Kanuni Sultan Sleyman'n Badefterdar (Maliye Ba-
kan) Abdsselam elebi tarafndan mamur ve bayn-
dr bir hale getirilmitir.
Kkekmece'ye 1796 ylnda yaplan Azatl
Baruthanesi, blgenin stratejik konumunu glendir-
mitir. 1852 ylnda Nevahi-i Erbaa (drt kaza)'ya
bal bir kaza olan Kkekmece, Edirne vilayetine
balanmtr.
stanbul'un evresindeki en nemli iftlik arazi-
leri ve mandralarn bal bulunduu Kkekmece,
lkemizde modern tarma geiin de ncln yap-
mtr. 1846 ylnda Ayamama iftii'nde kurulan Zi-
raat Talimhanesi, ayn zamanda Ziraat Fakltelerinin
de temelini oluturmutur. 1892 ylnda alan Halkal
Ziraat Mektebi ve oluturulan numune iftliklerinde
uygulamal ziraat eitimi verilerek, modern ziraatl-
n tm lkede yaygnlamas salanmtr.
1865 ylnda Bab- Zabtiye idaresine balanan
Kkekmece, 1878 ylnda da ehremaneti (stanbul
Belediyesi)'ne balanmtr. Kkekmece, tarihindeki
en ar tahribatlardan birini de 1877-78 Osmanl-Rus
Sava'nda grmtr. Rus igali sonrasnda tamamen
tahrip edilen kasabada 10 hanenin kalmas zerine,
kaza merkezi Bakrky'e tanm ve 1910 ylndan iti-
baren bu kazaya bal bir ky haline gelmitir.
Cumhuriyetin ilk yllarnda Yeilky nahiyesi-
nin bir ky statsnde bulunan Kkekmece, 1956
ylnda nahiye merkezi olmutur. 1986 ylnda ise Ba-
krky ilesinden ayrlarak ile haline gelen Kkek-
mece, gnmzde 785.000 kiinin yaad byk ve
modern bir iledir.
Anahtar Kelimeler: Kkekmece, tarih, Os-
manl mparatorluu, Halkal, stanbul, ehir
which was under Haslar district administratively, flour-
ished thanks to Abdusselam elebi, Badefterdar (secre-
tary of finance and treasury in Otoman Empire) of Yavuz
Sultan Selim and Suleyman the Magnificent.
Azatl Baruthanesi (Azatl gunpowder factory),
built in 1796, increased the strategic significance of the
region. In 1852, Kkekmece, which was under the
administration Nevahi-i Erbaa (four districts), was includ-
ed in the administration of Edirne.
Kkekmece, which had the most fertile farm lands
and productive dairies near stanbul, also pioneered on the
road to modern agriculture in Turkey. Ziraat Talimhanesi,
(Agriculture Practising Centre) established in 1846 within
Ayamama Farm, set the basis for the future Faculties of
Agriculture. Applied agriculture training in practice farms and
in Halkall Agriculture School, which was launched in 1892,
helped modern agriculture to become widespread in Turkey.
In 1865, Kkekmece was under the rule of Bab-
Zabtiye and in 1878, it became part of ehremaneti
(stanbul Municipality).
The most destructive ruin that the town had ever
experienced was due to Turko-Russian War in 1877-1878.
After the Russian invasion, only 10 houses survived and
the town moved to Bakrky. After 1910, Kkekmece
was turned into a village under the administration of
Bakrky county.
Kkekmece , which was a village of Yeilky
through the first years of the Republican era, became a
town centre in 1956. Kkekmece seceded from Bakrky
and became a separate district in 1986, and is now a mod-
ern and a big district with a population of 785.000.
Key Words: Kkekmece, history, Ottoman
Empire, Halkall, stanbul, city
02_KUCUKCEKMECE_TARIH 1/25/11 8:17 PM Page 17
-
18 I. Kkekmece Tarihi Salih ahin
kekmece; stanbul'da yaam
izlerinin balang noktasdr.
stanbul'da insan yaamnn tarihi
Kkekmece'den balar. Kkekmece'de birok
jeolog ve antropolog tarafndan yaplan aratrma ve
incelemeler, blgenin olduka eski bir gemie sahip
olduunu ve burada tarih ncesinde insanlarn yaa-
dn gstermektedir. Kkekmece Gl'nn ku-
zeyindeki kayalk bir yamata bulunan Yarmburgaz
Maaras'nda rastlanan buluntular, stanbul'da tarih
ncesi ada, Paleolitik dnemde yerleildiini ve
buraya ilk yerleen insanlarn balklk ve avclkla
geinmekte olduklarn ortaya koymaktadr.1 Asya ve
Avrupa kltrlerinin kesime noktas olarak kabul
edilen bu blgede bulunan fosiller, kaba yontma ta
aletler, akmakta ular, kemik bizler, el deirmeni
talar ve anak mlek kalntlar, burada Anadolu
medeniyetinden farkl bir medeniyetin yaam ol-
duunu gstermektedir.2 stanbul'un ilk yerleim ye-
ri olan Kkekmece, ilk insan topluluklarnn ya-
am yuvas, ilk avc ve balklarn barna ve ilk ta-
rm toplumunun retim alan olmutur.
Roma anda Kkekmece'nin eski ismi
"Region" kydr. Burada nemli bir yerleim bl-
gesinin bulunduu gl ve evresinde yaplan arke-
olojik kazlarda ortaya kan M II.-MS II. yzylla-
ra ait kitabeler ve mezar stellerinden anlalmakta-
dr. Ne yazk ki bu kitabelerin hibirinde yerin ad
verilmemitir. Fakat bu dnemde imparatorluk
iindeki yollarn mesafelerini, ordularn savaa gi-
di yollarn, ticaret merkezlerini ve ifal su kay-
naklarn gsteren bir harita olan Tabula Peutinge-
riana'da Byzantion'un 12 mil (18 km) kadar batsn-
da Region kasabas da yeralmaktadr. Region, Roma
mparatorluu'nun en nemli yollarndan biri olan
ve Bizans' imparatorluun batdaki topraklarna ve
Avrupa'ya balayan "Via Egnetia" ad verilen "Ana
yol" zerinde bulunmaktayd.3
1 Eski ta a da denilen bu a,insanln ilk ortaya kndan,M yaklak 10.000 ylncesinde Neolitik a'nbalamasna kadar sren arke-olojik adr. 2 Kl Kkten, "stanbulBatsnda Eskita (Paleolitik)Devrine Ait Yeni Buluntular",Ankara niversitesi Dil ve TarihCorafya Fakltesi Dergisi, XX,1962, s. 227-278; AlpayKabacal, Gemiten Gnmzestanbul, Denizbank Yaynlar,stanbul 2003, s. 10. 3 Tarih Roma Yolu'nun iri kabatalarla deli kaldrm yakntarihlere kadar Kkekmecedolaylarnda grlebilmekteydi.Bu yolun stanbul'a ulaan ucu-nun buras bakent yapldnda330'a doru Konstantintarafndan yaptrld sylenir;Semavi Eyice: "TarihteKkekmece", Gney-DouAvrupa Aratrmalar Dergisi,Yl: 1977/78, Say: 6-7, s. 60.
Yarmburgaz Maaras
K
02_KUCUKCEKMECE_TARIH 1/25/11 8:17 PM Page 18
-
Dnden Bgne Kkekmece 19
Bizans'n merkezi saylan ve Bizans'tan dar-
ya kan btn yollarn balangc olarak kabul edilen
Ayasofya nndeki Augusteion Meydan'nda bulunan
antsal Million Ta'ndan balayan bu ana yol, Heb-
domon'u (Bakrky) geerek Region'a ulamakta ve
mesafesi 18 kilometre tutmaktayd. Bylece gerek
ad Region olan bu menzil yerinin Roma dneminde
bir yerleim yeri olduu kesinlik kazanmaktadr.
Region'da yazlk saraylar, baheler, hanlar, ha-
mamlar ve bir de kilise yaplmt. Region'un nemli
bir zellii de sefere giden ve seferden dnen impara-
torlar ve ordularnn burada yaplan trenlerle uur-
lanp karlandklar yer olmasdr. Ayrca Bizans'a
gelen nemli konuklar, ehre girmeden nce
Regionda karlanarak bir sre burada bulunan sa-
rayda dinlenirlerdi. Baz kaynaklara gre V. yzylda
yaptrlan bu saray, Konstantinopolis'i kuatan Arap-
lar tarafndan karargh olarak da kullanlmtr.
Tarihte Kkekmece'nin izlerini srd-
mzde birok bulgu ve bilgi ile karlarz. lk a
corafyaclarndan Strabon, Silivri'den sonra Athyras
ve Bathynias Derelerine rastladn ve oradan gee-
rek Bizantion'a ulatn bildirir. Romal yazar Pli-
nius da MS I. yzylda buray Bathynias olarak adlan-
drr. XI. yzyl sonlarnda ehrin dnda ve az te-
sinde olan Batheos-rhyax'n da yine Kkekmece
civar olduu sylenebilir. Derindere anlamna gelen
bu ad, gle dklen derenin ukur vadi iinden ak-
masndan dolay verilebilecei gibi, Yarmburgaz
Maaralar eteindeki kaynaklar da olabilir. Nitekim
bu Maaralarn eteklerinden iki kaynak fkrmakta-
dr ki, buna Tuna Suyu denmekteydi.4
Yarmburgaz Maaras
Kkekmece Glnn kuzeyindeki kayalk biryamata bulununan Yarmburgaz Maarasnda rastlanan buluntular, stanbulda tarih ncesiada, Paleolitik Dnemde yerleildiini ve burayailk yerleen insanlarn balklk ve avclkla geinmekte olduklarn ortaya koymaktadr.
4 Semavi Eyice, agm., s. 58.
02_KUCUKCEKMECE_TARIH 1/25/11 8:17 PM Page 19
-
20 I. Kkekmece Tarihi Salih ahin
Region kasabas hakknda en geni bilgi VI.
yzyl yazarlarndan Prokopios tarafndan verilmi-
tir. Prokopios, Region mevkiini tarif ederken ehrin
stanbul'dan Trakya ve Makedonya'ya giden Anatiya
yolu zerinde ve tamamen gln kenarnda olduunu
sylemekte ve yle devam etmektedir: "Anatiya yo-
lu, ehirdeki yaldzl kapdan karak ehrin varola-
rnda biimi yuvarlak olduu iin Strongylon denilen
hisardan geip Regium'a ulamaktayd. Bu yol, hk-
met merkezinin en nemli yollarndan olup denize
ok uzaklamadan birok defalar avupaa Deresi,
Bakrky ile Yeilky arasndaki Ayamama Deresi gi-
bi amurlu ve ukur araziden geerdi. Region'a kadar
uzanan yol, byk ksm dz olmayan bir araziyi a-
makta idi. Bu yzden de yamur yadnda arazi ba-
tak oluyor ve yolcularn buray amasn byk lde
engelliyordu. Fakat imdi mparator bu yolu her biri
bir araba genilii lsnde ta bloklar ile kaplata-
rak onu daha kullanl ve daha rahat yapmtr. Bu
yol Region'a kadar uzanmakta ve genilii aksi yn-
lerde giden iki arabann rahata geiine imkan ver-
mektedir. Deme talar zellikle iri seilmi olup
adeta deirmen talarn andrr. Dolays ile her biri
geni bir toprak parasn rter ve yerden hayli yk-
sektir. Bunlar zenle ilenmi olduklarndan dz ve
eit bir sath meydana getirirler. O kadar ki aralar
sanki birbirine bitimi deil adeta kaynam gibidir.
Region denilen bu yerin hemen yannda evredeki
Kkekmecede Balk Adas
02_KUCUKCEKMECE_TARIH 1/25/11 8:17 PM Page 20
-
Dnden Bgne Kkekmece 21
yksek araziden clz derelerin iine akt bir gln
varl byk bir talih eseridir. Bu gl denize doru o
surette uzanr ki, onunla deniz arasnda kalan ince
bir toprak paras zerinde mterek kylar vardr.
Deniz ve gl, rzgar estiinde karlkl olarak dalga-
larn bu ky eridi zerinde arptrrlar. Bylece
her ikisi de devaml bu mterek ky eridine hcum
ederler. Birbirlerine ok yaklatklarnda sanki s-
nrlarn biliyorlarm gibi sularn geri ekerler.
Birbirlerine kartklar bu yerde aralarnda bir kanal
vardr. Fakat bu kanaln iindeki suyun hangisinin
olduu anlalamaz. nk ne deniz tamamen gle
geer, ne de gl suyunu tamam ile denize aktr. An-
cak byk yamurlar baladktan sonra ve gney rz-
gar da iddetle estiinde kanal gln suyunu dar
aktr; rzgar kuzeyden estiinde ise deniz gle akar
gibi grnr. Fakat burada deniz olduka geni bir
evrede slktr. Yalnz kk bir yerde derinlik ok
fazladr. Burada o kadar dar bir toprak paras vardr
ki buna Myrmex (karnca) denilmitir. Denizi ve g-
l birletiren bu boazdan evvelce sylediimiz gibi
eski alarda aatan bir kpr sayesinde geiliyor-
du. Kpr aalarn rmesi ile sk sk bozulduun-
dan buradan gei byk lde tehlikeli oluyordu.
Fakat imdi imparator Jstinyen talardan kurulmu
geni bir kemer stne kpry oturtmak suretiyle
buradan geiin tehlikesini ortadan kaldrmtr. Re-
gion'un tesinde Athyras (Bykekmece) denilen
bir kasaba vardr ...5
Bizans tarihisi Prokopios (545-550)'un ver-
mi olduu bu bilgilerden mparator Jstinyen (527-
565) dneminde, Kkekmece Gl kysnda bu-
gnk Kkekmece lesinin ilk yerleim merkezi
olan Region adnda bir kasabann ve bir de kprnn
bulunduunu anlyoruz.
Yine ayn yazar, kitabnda imparatorun yaptr-
m olduu kiliseleri sayarken, ... ehrin dnda Re-
gion denilen yerde Aziz Theodoros adna bir de kilise
yaptrdn" syler. Bu kilisenin Yarmburgaz Maa-
ras'ndaki oyma kilise olabilecei gibi son yllarda yol
yapm srasnda maarann nnde kan yap kaln-
ts kilise harabesi de olabilir.6 X. yzyln ikinci yar-
snda yaayan Symeon Metaphrastes de byk kilise-
nin rahibi Aziz Markianos'un Region'daki Stratonikos
Kilisesi'ni yeniden yaptrdn, fakat bu kilisenin 558
ylnda depremden ykldn kaydetmektedir.
Bizansl tarihi Theophanes (752-818)'in bil-
dirdiine gre; "557 veya 558'de stanbul'da meydana
gelen ok byk bir depremde surlar ve kiliselerin y-
klmasndan baka en fazla zarar Region'da meydana
gelmitir. Kasaba iddetli deprem sonucunda yerle
bir olmutur. Aziz Stratonikos ve Kallinikos kiliseleri
de temellerine kadar yklmtr."7 demektedir.
Region, ikinci ykm 9. yy'n balarnda yaa-
d. Bizans imparatoru V. Leon (813-820) dneminde
Bulgar Kral Krum (803-814) komutasndaki Bulgar-
lar, yollar zerinde bulunan Region'u yakp ykarak
stanbul surlar nne kadar ilerlediler. Bizansllarn
ihanetine urayan Krum, Silivri, Ereli ve Tekirda'
ele geirmi, intikam iin btn Marmara kyalarn
talan etmitir. Hagios Mamas Saray'n yama eden
Krum, Bykekmece ve kprsn de tahrip etmi-
tir. Saldrlar imparator I. Basileos (867-886)'un ba-
a gemesi ile son buldu. I. Basileos kendine ait kay-
naklarla Region kasabasn tamam ile yeniden ina
etmi, daha nceleri ksmen ta olarak yaplan kp-
ry de kagir olarak yeniden yaptrmtr. Ayrca da-
ha nceleri yklan Hagios Petros Kilisesi ile Kallini-
kos Kilisesi'ni de yeniden ina ettirmitir.
stanbul'un tarih boyunca birok defa kuatl-
m ve varolarnn tahrip edilmi olduunu grmek-
teyiz. XI. yzyl sonlarnda (1096-1230) Hal Seferle-
ri ve Peenek aknlar sonucu da Region byk zarar
grd. XIII. yzylda IV. Hal Seferi sonucunda stan-
5 Aziz Ongan, "Regium Hafri-yat", Belleten, C. III. Say: 11-12, s. 438. 6 Ernest Mamboury, stanbulTouristique, stanbul 1951, s. 573. 7 Semavi Eyice, agm., s. 63.
02_KUCUKCEKMECE_TARIH 1/25/11 8:17 PM Page 21
-
22 I. Kkekmece Tarihi Salih ahin
bul zabtedilerek topraklar valyeler arasnda payla-
lmtr. 1204 ylndaki bu paylamda Latin mpara-
torluu dnemi balaynca Kkekmece blgesi de
bu mparatorluun bir paras haline gelmitir.
X. yzylda Trklerin Rumeli'ye geilerine
kadar btn Trakya ve Kkekmece, Bulgarlarn
aknna urad. Bu aknlar sonucunda kasaba tahri-
bata urayarak byk zararlar grd. 1206 ylnda Ef-
lak ve Bulgar Kral Johannitza, Latinlere kar byk
bir harekata giritiinde stanbul'un evresinde bu-
lunan Vize ve Silivri dndaki btn yerleim yerle-
rini igal ederek insanlar kltan geirdi; yerleim
yerlerini tahrip etti. Bizans mparatorluu'nun son
devrinde, dede ile torun iki Andronikos'lar arasnda-
ki iktidar mcadelesinde de Region'un nemli bir rol
stlendiini grmekteyiz. stanbul zerine yryen
torun III. Andronikos'un kuvvetleri, Region nlerin-
de durmu ve 6 Haziran 1321 tarihinde yaplan anla-
mada daha douya ilerlenmemesi ve Silivri'ye kadar
olan yerlerin dede IL. Andronikos'un elinde kalmas
kabul edilmiti.8
Bizans mparatorluu'nun son yzylnda Re-
gion kasabasnn artk nemini kaybetmeye balad-
n grmekteyiz. 1432 ylnda btn Anadolu'yu ge-
zen Bertrandon de La Broquiere, 23 Ocak 1433 yln-
da stanbul'dan yola ktn ve Rigory dedii Regi-
on'a ilk menzil olarak ulatn bildirerek Kk-
ekmece'nin o gnk durumunu u ekilde izah eder:
" ... Burada deniz ok ierilere girer. Evvelce ok iyi
tahkim edilmi olan bu yerde bir kpr ile bir kule
vardr. Fakat Trkler bu kuleyi ykmlardr. Burada
uzun bir kaldrm ile bir Rum ky bulunmaktadr.
stanbul'a kara yoluyla gelenler ya buradan gemek
veya yukardaki bir dere zerinden geen yoldan git-
mek zorundadrlar.
Az tedeki Athyras (Bykekmece) ise gzel
bir ehir imi. Fakat Trkler onu da tahrip etmiler-
dir. Kara paras zerindeki kprsnn iki banda
kuleler var ise de bunlar da tahrip edilmilerdir.9
Bu yllarda stanbul'u ember iine alan Trk
kuvvetlerinin emberi giderek daralttklar ve blge-
deki arlklarn srekli arttrdklar bilinmektedir.
Daha nceleri hal aknlar ve sonra da Trk aknla-
r sonucu yol zerinde bulunan Region'un tamamen
boalm olduunu tahmin etmekteyiz.
8 Semavi Eyice, agm., s. 66. 9 Semavi Eyice, "Bertrandonde La Broquiere ve Seyahatna-mesi (1432-1433)", islam Tet-kikleri Enstits Dergisi, iV(1975), s. 104.
02_KUCUKCEKMECE_TARIH 1/25/11 8:17 PM Page 22
-
Dnden Bgne Kkekmece 23
ANTK ADA KKEKMECE
stanbul'un en eski yerleim yerinin Kkekmece
Gl'nn kuzeyinde bulunan Yarmburgaz Maaras
olduu kabul edilmektedir. Bu ok nemli ve tarih ba-
kmndan birinci derecede yerleim maaras, K-
kekmece'nin yksek kesimlerinde bulunmakta,
Roma, Ge Antik ve Bizans dnemlerinde yerleim
yeri olarak bilinen bu blgeye Regium ya da Region ad
verilmektedir. Region'a ilikin en eski bilgilere M.
II. yzyla ait kaynaklarda rastlanmaktadr. Bu yzyl-
da gerekletirilen seyahatnamelerde Region' un Bi-
zantion'un 12 mil batsnda yer alan bir "mansio" yani
geceleri konaklanan bir "yol istasyonu" olduu kayde-
dilmektedir.
Birinci derecede antik an izlerini bulmak
amacyla Kkekmecede, Osmanl ve Cumhuri-
yet dnemlerinde birok kazlar yaplm ve bu ka-
zlarda birtakm bulgular elde edilmitir. Arkeolojik
kaz almalar halen gnmzde de devam etmek-
tedir. Burada ortaya karlan tarihi eserler, stan-
bul Arkeoloji Mzesinin en nemli buluntular ara-
snda yer almaktadr.
Bu eserler ve antik bulgular, insanln ilk yer-
leim yerlerinden biri olan Kkekmece'nin ge-
miten gnmze nemi, stratejik konumu ve tarih
gemii hakknda bilimsel veriler ortaya koymaktadr.
Osmanl dneminde Pavli Maskovi Neme
isimli ahs ve yedi arkadann 26 Ocak 1848 tarihin-
de vermi olduu kaz dilekesinden, burada kaz al-
malarna bu dnemde balanm olduunu grmekte-
yiz. Sz konusu dilekede Pavli Maskovi: "Boazi-
i'nde, Anadolu taraflarnda ve stanbul'un Bykek-
mece civarnda masraflarn kendileri karlayarak ka-
z yapmak istedikleri ve kacak tarihi eserleri hazine-
ye teslim etmek zere de yanlarna Darphane-i Ami-
re'den bir memur grevlendirilmesini" istemektedir.10
Yine Kkekmece civarnda eski eser ara-
makta olan Markar isimli arkeologun da, 28 Mart
1876 tarihinde sresi biten ruhsatnn yenilenmesi
amacyla Maarif Meclisine bir dileke vermi oldu-
unu grmekteyiz.11
Markar, 10 ubat 1878 tarihli dilekesinde
de "Kkekmece kazasnn Yarmburgaz kynde
Ali Bey iftlii demekle bilinen iftlikte asar- ati-
ka (eski eser) aramas iin kendisine ruhsat veril-
diini, fakat burasnn saraya bal bir iftlik olma-
10 BOA. . D H 164/8602 (19 Sa-fer 1264/26 Ocak 1848). 11 BOA. MF. MKT. 34/56 (16Mart 1292/28 Mart 1876).
Kkekmecede gemiteyaplan kaz almalarndan birgrnm.
Kkekmecede Antik an izlerini bulmak
amacyla Osmanl ve Cumhuriyet Dnemlerindebir ok kaz yaplm ve bu kazlarda ok nemli bulgulara rastlanmtr. Bu arkeolojik kazalmalar gnmzde de devam etmektedir.
02_KUCUKCEKMECE_TARIH 1/25/11 8:17 PM Page 23
-
24 I. Kkekmece Tarihi Salih ahin
s nedeniyle arama yapmasna izin verilmediini"
belirtmektedir.
Bu dilekeden Markar'n daha nce de Yarm-
burgaz, Tadere, Meneke ve Krkkavak isimli yerler-
de eski eser aram olduunu renmekteyiz.12
25 Austos 1907 tarihinde de Kkekmece'de
bulunan Florya iftlii civarnda bo olan bir arazide 21
ayak uzunluunda ve bir insann kucaklayabilecei b-
yklkte bir ift eski eser ta direin, Rus manastr
adamlar tarafndan ok byk paralar vaad edilerek ge-
celeyin karacaklarn belgeli olarak haber aldn bil-
diren Elbise Ambar Evrak Memuru Yzba Seyyid Ah-
met'in ihbar da bu blgenin antik materyaller bak-
mndan son derece zengin olduunu gstermektedir.13
Osmanl Dneminde olduu gibi Cumhuriyet
Dneminde de blgede kaz almalarna devam
edildiini grmekteyiz. svireli Arkeolog Ernest
Mamboury, 1937 ylnda Kkekmece'ye hakim te-
pe zerinde birtakm duvar kalntlar grmesi zeri-
ne 1938 ylnda kaz almalar yapmaya balamtr.
Blgede yaplan bu kaz almalarn Aziz Ongan,
yle kaydetmektedir:
"Kkekmece Ky, kendi ad ile anlan g-
ln gney dou ucunda ve stanbul'un 19 km bats me-
safesindedir. Seksene yakn haneye sahip olan bu ky,
stanbul-Edirne turistik yolu zerinde bulunduu iin
olduka ilektir. Her yerde olduu gibi burada da imar
ve gzelletirme hareketleri gze arpar. Yeni yapl-
makta olan ilkokul binas ve girite dzenlemesine
balanlan park bu imar faaliyetlerinin ncs olarak
grlebilir. Kkekmece istasyonu, blgeye giden
trenlerin en son noktas olup stanbul'dan itibaren 21.
kilometrede bulunmaktadr. Demiryolu kyn iinden
geerse de trenler durmaz. Florya'daki istasyonlar ile
12 BOA. MF. MKT. 49/18 (1293.Mays 14); MF. MKT. 53/11/23Kanunisani 1293/10 ubat 1878) 13 BOA. YPRK. ASK. 249/95 (16Recep 1325/7 Austos 1876).
Kkekmece Gl-MarmaraDenizi balants
02_KUCUKCEKMECE_TARIH 1/25/11 8:17 PM Page 24
-
Dnden Bgne Kkekmece 25
kyarasnda dzenli araba seferleri vardr. stanbul'-
dan gelen tren seferleri sonrasnda kyn ars hare-
ketli bir hal almtr. Pazar gnleri bu hareketlilik daha
da belirgin bir durumdadr. Av zamanlarnda ise avc-
larn urak yeridir. Regium harabesinin yeri son ara-
trmalara gre bugnk ekmece'nin tam dousuna
dmektedir. ehir anfi eklinde bir tepenin gney
srtlarna kurulmutur. Gle ve Marmara denizine kar-
olaanst bir manzaraya sahip bulunmaktadr.
Kkekmece Ky halknn, ta karmak
maksadyla meydana karttklar eski bir duvar par-
asn tesadfen gren Galatasaray Lisesi retmen-
lerinden aziz dostum Mamboury, 1937 Haziran'nda
nazar dikkatimizi ekti. Daha sonra da bu durumdan
Tarih Kurumu'nun da haberdar olmas zerine, M-
zeler mdr muavini Arif Mansel ve Mamboury ile
birlikte Kkekmece'ye gittik."14
14 Aziz Ongan, "Regium Hafri-yat", Belleten, C. III, Say: 11-12, Trk Tarih Kurumu Basme-vi, Ankara 1939, s. 437-445.
Antik Fener kalntsna aitdzgn kesimli mermer bloklar.
02_KUCUKCEKMECE_TARIH 1/25/11 8:17 PM Page 25
-
26 I. Kkekmece Tarihi Salih ahin
Blgede yaplan kaz almalarnda Akro-
pol'a15 ait olduu anlalan bir sur paras, sivri toprak
testiler, sekiz keli havuzu olan bir hamam enkaz,
kilise kalnts, naki fresk kalntlar, Hellenistik
devrine ait insan ve hayvan portreleri eitli devirle-
re ait sikkeler ve mhrler bulunmutur.
Bu kaz almalar stanbul Arkeoloji Mdr-
l tarafndan 1940ta balatlarak 1948 ylna kadar
srdrlmtr. Yaplan bu almalarda be bin
m2lik bir saha temizlenerek byk bir Bizans Komp-
leksi ortaya karlmtr. Ayrca bu blgenin Ge An-
tik dnemden itibaren yerleim ve konaklama yeri
olduu ortaya km, blgede surlar, bina kalntlar,
odalar, salonlar, apel, kilise ve bir de hamam kaln-
tsyla su yollar bulunmutur. Bu binalarn zeminle-
rinin ise mozaikle kapl olduu grlmtr.
Prof. Arif Mfid Mansel, MS V. ve VI. yzylla-
ra ait olarak tarihlenen fakat sonralar ok tamir gr-
d anlalan bu kompleksin bir saray olabileceini
iddia etmektedir. Fakat bu kesinlik kazanm deil-
dir. E. Mamboury ise bu kalntlarn seyahatnameler-
de ve baz kaynaklarda ad geen Region kasabasna
ait olduuna inanmakta ve burada iki adet sarayn bu-
lunduunu ileri srmektedir. Region kasabas evre-
sinde yaplan kazlarda ortaya karlan bu antik yer-
leim blgesinin ayrca surlarla evrili olduu ve sur-
larn bat istikametine uzanarak gle kadar indii de
ortaya karlmtr.16
Bu durum da Kkekmece'nin ncs Regi-
on kasabasnn lk adaki varlnn bir delilidir.
Ayrca Kkekmece civarnda MS I. yzyla ait ol-
duklar tahmin olunan alt para kitabeli tebcil ste-
linden baka Yarmburgaz, Halkal, Safraky ve Fi-
ruzky'de M II. ve MS II. yzyllara ait birok mezar
stelleri de bulunmutur.17 Bunlarn hepsinin yzle-
rinde kabartma resimlerinden baka, lenin ve baba-
snn adlarnn yazld ve ka yanda ldklerini
bildiren kitabeleri de bulunmaktadr. Btn bu stel-
ler Kkekmece'de Roma anda nemli bir yer-
lemenin varlnn delilleridir. Yine bu stellerden
anlald kadaryla Region, bu tarihlerde mstakil
bir ehir deil Byzantion'a bal bir kasaba veya ky-
dr. stanbul Arkeoloji Mzesinde bulunan iki stun
bal ise zerinde grlen ha kabartmalardan da
anlald gibi Hristiyan ana ait olup V. yzyla ait
olduu tahmin edilmektedir.
Yarmburgaz Maaras'nda 1964 yl kaz mev-
siminde . Aziz Kansu bakanlnda ve Prof. Dr. .
Kl Kkten ve stanbul Mzeleri Mdr Necati Do-
lunay'n itiraki ile yaplan kaz almalarnda zeri
tonoz rtl dikdrtgen biiminde bir mezar odas
bulunmutur. Bu mezar odasnda morfolojik karak-
terleri ve antropometrik lleri Alpin tipe uyan ve
Bizans devrine ait olduu kuvvetle muhtemel bir is-
kelet karlmtr.18
15 Yksekte ve korunmas kolaybir yerde yaplan i kaleye veri-len ad. 16 A.M. Mansel, Aziz Ongan,"Rhegion-Kkekmece Haf-riyat", Belleten, C. Vi, Say: 21-22, Trk Tarih Kurumu Basme-vi, Ankara 1942, s. 1-16. 17 Zafer Talklolu, Belleten C.XXIII, Say: 92, s. 545-574; Szkonusu alt adet stel Akif So-uksu iftlii'nde bulunarakArkeoloji Mzesine konulmu-tur. 18 Refakat iner, "YarmburgazMaarasnda kan iskelet Ka-lntlarnn Tetkiki", Cumhuri-yetin 50. Yldnm Anma Ki-tab, Ankara niversitesi Bas-mevi, Ankara 1974, s. 475-500.
Yarmburgaz Maaralarndaaratrma yapldna dair birbelge.
02_KUCUKCEKMECE_TARIH 1/25/11 8:17 PM Page 26
-
Dnden Bgne Kkekmece 27
Kkekmece'nin Yarmburgaz Maaras'yla
ilgili almalar gnmzde de devam etmektedir.
Prof. Dr. Semavi Eyice'nin tespitine gre bu maara
"1989 ylnda stanbul ve California niversiteleri
mensuplar tarafndan da incelenmitir. Bu alma-
da maarann ve evresinin jeolojik oluumu hakkn-
da nemli bir takm bilgilere ulalmtr. lkemizin
bugn iin en eski yerleim yeri olan bu maarann
evresinde yaplan ilk gzlemlerde, Sazldere Vadi-
sinin jeolojik anlamda gerek tabannn bugnk se-
viyesinden 90-100 metre derinde olabilecei grl-
mtr. Ayrca maarann 1 km uzanda bir kpryoltemel sondajnda vadi tabannn 30 m kadar derinde
olabilecei, denizsel kkenli bir kil tabakasnn varl-
yla saptanmtr. Aa ve yukar maara olmak ze-
re ikiye ayrlan Yarmburgaz'da yaplan bu kaz al-
malarnda burada yaayan canl trlerinin varln
kantlayan bulgulara da rastlanmtr. Daha nce bi-
linen ku, yarasagiller, bcekiller, kemirgenler ve
tavanmslar gibi trlerin yannda, daha farkl l-
ekli elekler kullanlmak suretiyle balk kalntlarna
da rastlanmtr. Yukarda sralanan mikro fauna tr-
lerinin yannda makro fauna trlerine giren aylar,
kpekgiller, kedigiller, srtlangiller ve sansargiller
gibi yeni trler bu almada ortaya karlmtr.
Maarann iinde Jeolojik dnemlere ait bu-
luntulardan baka, M 5000 yllar dolaylarnda bu-
rada insanlarn yaadna iaret eden izler ile de
karlalmtr. Bu eski kltr varl bir baka gr-
e gre de 130.000 ylna kadar inmektedir. Bu ma-
arann gerek Trkiye'nin gerek Avrupa'nn en eski
kltr varlklarnn banda gelen bir yer olduu ka-
bul edilmektedir. Yarmburgaz Maaras, stanbul
yaknnda tarih ncesi en eski yaantnn kalntlar-
n ortaya koyarken, burada kaya yzeylerinde ilk in-
sanlarn brakt resimlere de rastlanmaktadr. Yine
maarada M 6800 yllarna tarihlenen tabakada
zerleri kazma, oyma yntemi ile yaplm, girift
geometrik bezekler ile bezenmi anak mlek par-
alar bulunmutur. Dier ilgi ekici bir taraf da tari-
hin karanlklarnda kalan bu maarann tarih alar
ierisinde kutsal bir yer durumuna girmi olmas ve
bu yzden Helenistik ada byk ihtimalle nnde
bir mabet veya snak yeri yaplmas, Hristiyanlk
zuhur ettikten sonra da bir kilise yaplarak herhalde
bir manastra dntrlm olmasdr ... "19
Kkekmece Gl evresinde Austos 2008
tarihinde Kocaeli niversitesi Arkeoloji Blm -
retim yesi Yrd. Do. Dr. engl Aydngn ncl-
nde yaplan aratrmalarda da Neolitik aa (M
6000-5500) ait olduu tahmin edilen anak, mlek
paralar ile gln dou ucunda batk bir liman kaln-
ts bulunmutur. Bu buluntular zerine yaplan de-
erlendirmelere gre; Kkekmece'nin tarmn ilk
yapld corafya ve glde bulunan liman kalntlar-
19 Semavi Eyice, Tarih Boyuncastanbul, Etkileim Yaynlar,stanbul 2006, s.17-19.
Floryadan Rus Manastradamlar tarafndan karlmakistenen tarihi eserle ilgiliYzba Seyyid Ahmedin ihbarnamesi.
02_KUCUKCEKMECE_TARIH 1/25/11 8:17 PM Page 27
-
28 I. Kkekmece Tarihi Salih ahin
nn da M.. 7. yzylda kurulmu olan kayp kent Bat-
honea olabilecei tezini glendirmektedir. Bu al-
malarla ilgili daha geni ve detayl bilgileri "Kk-
ekmece Gl'nde Arkeolojik Aratrmalar" bal
altnda bulabilirsiniz.
Blgede yaplan arkeolojik aratrmalar ve ka-
z almalarndan da anlalaca zere Region, Av-
rupa yolunun hemen kenarnda bulunmakta ve m-
paratorluk maiyetine mensup kiilere sayfiye grevi
yaparak zenginler iin kurulmu bir yerleim blge-
sinin izlerini tamaktadr. Ayrca mparator ve kur-
maylarnn sefer dnlerinde ehir ileri gelenleri
tarafndan karlanp arlandklar bir mevkidir.
Dolaysyla bu blgede yaplacak aratrmalarn daha
da derinletirilmesi neticesinde, ok deerli keifler
yaplabilecei gzkmektedir.
Fakat ne yazk ki Kkekmece ve civarnda
1970lerden sonra artan yaplama, toprak zerinde
grlebilecek hemen hemen hibir ey brakmamtr.
Kkekmece'de Antik adan gnmze
k tutan ve tarihin dile geldii bu mekanlar ne yazk
ki tamamen tahrip edilmi, insan yaam tarihinin
belgeleri niteliindeki yerleim alanlar gecekondu-
larla igal edilmitir. nsanlk tarihi bakmndan ok
nemli bir yerleim yeri olan blgenin zerine rt-
len bu karanlk yaplarn kaldrlarak, blgenin tek-
rar aydnlatlmas dileimizdir.
Kkekmece Tren stasyonu
02_KUCUKCEKMECE_TARIH 1/25/11 8:17 PM Page 28
-
Dnden Bgne Kkekmece 29
KKEKMECE NLERNDE
TRKLER
lk Trk kuvvetlerinin Kkekmece'yi geerek
stanbul surlar nnde grlmesi bundan 1635 yl
ncesine rastlar. Bu tarihten sonra stanbul fethedi-
lene kadar Trklerin Bizans'la birok temas olmu-
tur. Osmanl Trklerinden nce stanbul topraklar-
na giren ve Bizans'a sefer yapan Trkler; Hunlar,
Avarlar, Bulgarlar ve Peeneklerdir.
I. Hunlar: 374-375 yllarnda Got Devleti'ni ykan
Hunlarn kurduu imparatorluk, bir taraftan Baykal
Gl'ne, dier taraftan Fransa'ya dayanyordu. Byk
Hun mparatoru Attila, daha gneye doru da seferler
yapt ve ekmece'ye kadar geldiyse de Bizans'a hcum
etmedi. Bylece Hunlar bundan 1635 yl nce Kk-
ekmece topraklarna ayak basan ilk Trkler oldu.
II. Avarlar: Bizans zerine ilk ciddi akn yapanlar
Avar Trkleridir. Avarlar VII. yzyln balarnda
stanbul topraklarna ayak basm, 626 Haziran'nda
ehri fethetmek amacyla ok sk bir kuatma altna
almlard. 12 Austos'a kadar sren ok iddetli sa-
valarda bir sonu alnamaynca Avar han kuatma-
y kaldrarak geri ekilmitir.
III. Bulgarlar: Bulgar Trkleri 679 ylnda Tuna
Havzas'nda bir devlet kurmutu. Zamanla kuvvetle-
nerek gneye doru inmeye baladlar. Bu gen dev-
Trklerin ana yurdu ve g yollar
02_KUCUKCEKMECE_TARIH 1/25/11 8:17 PM Page 29
-
30 I. Kkekmece Tarihi Salih ahin
letin gittike kuvvetlenmesi IX. yzyln balarnda
Bizansllar iyice endieye drd. Bizansllar 811
ylnda Bulgarlarn zerine yrdlerse de Trakya'da
malup oldular. 812 ylnda yaplan yeni bir Bizans
seferinin de baarszlkla sonulanmas zerine
Bulgarlarn hkmdar Kurum Han, Bizans'a hcum
etmeye ve ehri almaya karar verdi. 813 ylnn yaz
aylarnda yaplan kuatma, Kurum Han'a ehri zapt
etme midini vermiti. Ancak umulmadk bir srada
lm, kuatmann kalkmasna yol at.
IV. Peenekler: XI. yzylda Avrupa'ya yaplan Trk
aknlarnn ncs olan Peenekler 1090 yllarnda
ekmece'ye kadar geldiler. Daha sonra Bizans'a kar-
iddetli bir saldrya hazrlandlar. Durumun cid-
diyetini gren Bizansllar, siyasi bir taktik kullana-
rak baka bir Trk kavmi olan Kumanlarla anlap
Peeneklere arkadan saldrlmasn saladlar. Ku-
manlarn saldrs sadece Bizans' tehlikeden kur-
tarmakla kalmad, Peenekleri de tarih sayfalarn-
dan silmi oldu.2o
20 Nebil Fazl Alsan, air Edip veTarihi Kalemiyle stanbul,stanbul 1973, s. 10-11.
02_KUCUKCEKMECE_TARIH 1/25/11 8:17 PM Page 30
-
Dnden Bgne Kkekmece 31
TRKLERN KKEKMECE
BLGESN FETH
Bizans mparatorluu'nun taht ve mezhep kavgalar
sonucu giderek zayflamas, stanbul'un Hal ordula-
r tarafndan istilasyla neticelenmiti. Ynetim zaafi-
yeti ierisinde sosyal ve ekonomik bakmdan da are-
siz bir durumda bulunmakta, bu durum mparatorlu-
a kar evresinde bulunan devletlerin ilgisini gide-
rek artrmaktayd. St'te kurulan gen Osmanl
Beylii, znik'ten sonra Bursa'ya tanarak devlet olma
yolunda henz yeni admlarn atarken, gaza ve cihat
ruhuyla ynn batya evirmi olan bu gen devlet,
Balkanlar' takip altna alm ve Bizans'n bakenti
stanbul'da olup bitenleri de gzlemlemekteydi.
Bu dnemde stanbul halk, Anadolu'da Os-
manl Trklerinin ve Balkanlar'da Srplarn tehdidi-
ni artk kaplarnda hissetmeye balad. stanbul taht
kavgalarna sahne olurken Srp ve Osmanl Devleti
arasnda skp kalan Bizans, varln srdrebil-
mek iin bu devletlerin desteine muhta hale dt.
Dier taraftan Osmanllarn desteiyle tahta kan
Kantakuzen, Osmanl Trklerinin Balkanlar'a ve ni-
hayetinde stanbul'a gz dikmi olduklarn tahmin
ediyordu. mparator, Trklerin askeri gcnden fay-
dalanmak iin kzn Orhan Gazi'ye vererek, kendi
hkmranln koruma altna almak istiyordu.21
Orhan Gazi, Srp tehdidine kar stanbul'un
korunmas amacyla kaynpederi Kantakuzen'e alt
bin kiilik bir kuvvet verdi. Orhan Gazi'nin oullar
Sleyman, Murat ve brahim Beyler'in komutas al-
tnda bulunan bu kuvvetler Srplar bozguna urata-
rak mparatorun tahtn kurtarm oldular.
mparator V. Yuvan ile Kantakuzen arasnda
balayan taht kavgasnda Srplar, Bulgarlar ve Vene-
dikliler Yuvan', Cenevizlilerle Orhan Bey de Kanta-
kuzen'in tarafn tuttular. Orhan Bey'in byk olu
Sleyman Paa komutasndaki Trk kuvvetleri saye-
sinde Kantakuzen, Edirne'de muhasara altnda bulu-
nan olu Mateo'yu kurtarm ve Dimetoka'da da Srp
ve Bulgarlara kar nemli bir baar elde etmiti.
Trklerin bu yardmna mukabil Kantakuzen, Geli-
bolu Yarmadas'nda bulunan impe Kalesi'ne Os-
manl askerlerinin yerlemesine msaade etmiti.
1353 tarihinde gerekleen bu olayla Rumeli toprak-
lar Trklerin yerleimine alm oluyordu. Bu ta-
rihten itibaren Sleyman Paa komutasndaki Gazi
Fazl, Ece Bey ve Gazi Evronos da komutasndaki as-
kerlerle Gelibolu Kalesi'ni, Bolayr ve Tekirda'na
kadar Marmara kylarn emirleri altna almlard.
Sleyman Paa, Rumeli sahiline yerletikten
sonra fetih faaliyetlerine devam ederek orlu'yu da
ald. Osmanl, fethettikleri yerlerin halkna dokun-
mayarak iyi muamelede bulundu. Bununla beraber
Anadolu'dan buralara Trk unsurlardan Trkmen
ve Yrkler getirilerek iskanlar saland. Trak-
ya'nn geni ve verimli topraklar Trklere datl-
mak suretiyle, buraya g tevik edildi. Trklerin
buralarda yerleerek oalmas, daha batya gitmek
iin kaplarn zorlanmasna ve yeni fetih hareketle-
riyle btn Balkanlarn Trklerin hakimiyeti altna
girmesine neden oldu.22
Sleyman Paa, 1360 ylnda Bolayr kasabas
ile yarmadann dousunda bulunan Kavak Ky ya-
knlarnda bir av esnasnda atndan derek 43 yan-
da ehit oldu. Yerine kardei Murat Bey tayin edildi.
Sleyman Paa'nn vefatndan iki ay sonra babas Or-
han Gazi'nin de vefat etmesi zerine yerine I. Murat
Hdavendigar geti. I. Murat, 1362 ylnda andarl
Kara Halil, Lala ahin Paa, Hac lbeyi, Timurta Pa-
a ve Evronos Bey gibi komutanlarn komutas altnda
bulunan ordusuyla Kean ve Lleburgaz dolaylarn al-
dktan sonra, Edirne Tekfuru olan Adriyan ile Edir-
ne'nin gney dousunda bulunan Sazldere mevkiin-
21 .H Uzunarl, Osmanl Ta-rihi, Trk Tarih Kurumu Bas-mevi, Ankara 1988, s. 135. 22 M. Tayyip Gkbilgin, Rume-li'de Yrkler, Tatarlar ve Ev-lad- Fatihan, Osman YalnMatbaas, stanbul 1957, s. 9.
02_KUCUKCEKMECE_TARIH 1/25/11 8:17 PM Page 31
-
32 I. Kkekmece Tarihi Salih ahin
lhami Atalayn Batya seferlerdzenleyen Trkleri resmettiitablo
02_KUCUKCEKMECE_TARIH 1/25/11 8:17 PM Page 32
-
Dnden Bgne Kkekmece 33
de savaa tututu. Sava sonucunda Adriyan ordusu
bozguna uratld. Adriyan ailesi ve kymetli eyala-
ryla birlikte Meri Nehri'ni geerek Enez'e kat.
Edirne ehri de Osmanl ordusuna teslim oldu.
Edirne'nin fethinden sonra Osmanl ordular-
nn Trakya'da ilerlemesini durdurmak isteyen Srp,
Ulah ve Macar ordular 60 bin kiilik bir ordu topla-
yarak 1363 ylnda Edirne'nin kuzeyinde bulunan
Cisr-i Mustafa Paa ile Meri Nehri arasndaki batak-
lk mevki de Hac lbey'in on bin kiilik ordusuyla
karlatlar. Srpsnd adyla anlan bu muharebe
sonucunda bozguna uradlar. Srpsnd Zaferi, Os-
manllarn Trakya'daki varlklarn pekitirmi ve fe-
tih hareketleri Sofya ve Ni'e kadar ilerlemitir. Srp
Beyi Osmanl'ya balln ve vergi vermeyi kabul
ederek varln ancak koruyabilmitir.
Osmanl Devleti'nin Balkanlar'da gstermi
olduu baarlar ve fetih hareketlerinin bu kadar iler-
lemesi zerine, Sultan Murat Hdavendigar, Balkan-
lar'daki stratejik nemini de dikkate alarak Edirne'yi
bakent yapmaya karar verdi ve 1365 ylnda baehri
Bursa'dan Edirne'ye naklettirdi.23
Osmanllar, Balkanlar'da srekli yerleme si-
yasetini takip ettiklerinden, 1363 tarihinde Sultan
Murat tarafndan Cenevizlilere altm bin altn nav-
lun verilmek suretiyle kalabalk bir Trk gmeni
Anadolu'dan Trakya'ya naklettirildi.
Osmanllarn Balkanlar'a yerlemesi Balkan
devletlerinin ileri gelenlerinden Srplar, Bulgarlar,
Ulahlar ve bunlarn kuzey komular Macarlar hare-
kete geirdi. Macarlar, Trkler tarafndan yaplan fe-
tihleri, kendi gelecekleri iin byk bir tehlike olarak
gryorlard. Fakat Trklere kar yalnz ba edile-
meyeceini bildiklerinden Avrupa devletlerinin bu
hususta kendileriyle beraber hareket etmelerini isti-
yorlard. Macar Kral Sigismund'un yapt teklif ka-
bul grerek Fransz, Alman, Belika, Flemenk, svire
23 . H. Uzunarl, OsmanlTarihi, C. I, TTKB, Ankara 1988,s. 135; Abidin zmen, Trakya,ileri Bakanl Yaynlar, An-kara 1948, s.18-23.
02_KUCUKCEKMECE_TARIH 1/25/11 8:17 PM Page 33
-
34 I. Kkekmece Tarihi Salih ahin
valyeleriyle ingiltere hallar skoya, Lombardi-
ye, Rodos valyeleri ve Ulahlardan oluan yaklak
yz yirmi bin kiilik bir ordu Belgrad, Demirkap ve
Orsova yoluyla Tuna kenarndan ilerleyerek Vidin
nlerine kadar geldiler. Vidin Kalesi'nde bulunan
Osmanl muhafzlaryla Rahova'daki Trk muhafz
kuvvetlerini ehit ettiler. Nihayet 1396 Eyll'nde
Nibolu Kalesi'ni kuatma altna aldlar.
Hallarn kuatma haberini alan Yldrm Ba-
yezid, be yldr srdrd stanbul muhasarasn
ksmen kaldrarak kuvvetlerini Edirne'de toplad ve
buradan hemen dman zerine yrd. ki ordu
arasnda yaplan etin bir muharebe neticesinde 28
Eyll 1396 tarihinde hallar yenilerek byk bir he-
zimete uradlar.
Bayezid, Nibolu Seferi'nden sonra Silivri Beyi
Yuannis'den kasabay teslim etmesini istedi. Fakat
Yuannis, imparatorluk babasnn hakk iken verilme-
yerek Silivri'de kaldn ve bu defa kendisinden bu-
ras da alnacak olursa byk hakszla urayacan
bildirdi. Bunun zerine Bayezid, bu teklifinden vazge-
erek Yuannis'in imparator olmasnn siyasetine daha
uygun olacan dnd. mparatora eli gndererek
stanbul'un teslimini istedi. mparator Manuel buna
cevap bile vermedi. Bunun zerine ehir iddetli bir
muhasaraya tabi tutuldu. Bayezid, Manuel'e: "ehir-
den karak tahtn imparatorluun varisi Yuannis'e
brakrsa kuatmay kaldracan" syledi.
Busiko komutasndaki kuvvetler, o tarihlerde
Fransa'nn nfuzu altnda bulunan Cenevizlilerin
Galata ve Beyolu'ndaki menfaatlerini korumak iin
1399 yaznda drt gemi, iki zrhl kadrga ve bin iki
yz valye ve piyade ile stanbul'un yardmna ko-
tular. Yolda bu birliklere Ceneviz ve Venedik kadrga-
lar da katldlar. Busiko tam zamannda stanbul'a
gelerek zmit, Marmara ve Boazii'nde baz baarlar
elde etti.
Busiko, imparatora, Silivri'de bulunan yeeni
Yuannis ile barmasn syledi. mparator Busi-
ko'nun bu nerisini kabul ederek yeeni Yuannis'i
Silivri'den stanbul'a getirip tahtna ortak etti. Bu
durum Bayezid'in de siyasetine uygun dmekteydi.
Bayezid'in amac stanbul'u Yuannis'ten almakt.
1399 ylnda Manuel, imparatorluu yeenine
brakarak kiliselerin birletirilmesi ve yardm topla-
mak amacyla Avrupa'ya gitti. Bayezid, Yuannis'e
stanbul'u teslim etmesini buna karlk kendisine
Mora'y vereceini teklif etti ise de red cevab ald.
Anadolu'da Timur tehlikesinin ba gstermesi zeri-
ne Bayezid, 1401 senesi ortalarnda Yuannis'le bir
anlama yaparak stanbul kuatmasn kaldrd. Bu
anlamaya gre; her sene Osmanl hazinesine verilen
harcn artrlmas, stanbul'da bir Trk mahallesi ku-
rularak bir cami yaplmas, stanbul'daki Mslman-
larla Rumlar arasnda meydana gelecek ihtilaflarn
slam hukukuna gre halledilmesi iin bir kad tayini
ve Silivri de dahil olmak zere bu blgede bulunan
topraklarn Osmanllara terki istenmekteydi.24
Daha sonraki yllarda Yldrm Bayezid'in 1402
ylnda Ankara Meydan Muharebesi'nde Timur'a ye-
nilmesi ve Osmanl Devleti'nin iine dm olduu
kargaa nedeniyle tarihi bir frsat yakalayan Manuel,
stanbul'daki Trkleri ehirden kararak Tekirda'a
srd ve Sirkeci'de yaplm olan camiyi de ykt. 24 . H Uzunarl, age., s. 292.
02_KUCUKCEKMECE_TARIH 1/25/11 8:17 PM Page 34
-
Dnden Bgne Kkekmece 35
STANBUL'UN FETH
Osmanl ordusu ilk defa 1359 ylnda stanbul Surlar
nnde grndnde halk byk bir panie kapl-
mt. stanbul hem bundan hem de 1391 ve 1400 ylla-
rnda I. Bayezid, 1422 ylnda da II. Murat tarafndan
gerekletirilen Osmanl kuatmalarndan kurtuldu.
XI. Konstantinos da kendisinden nceki imparatorlar
gibi kiliselerin birletirilmesi konusunu son umut ola-
rak ele ald ve bylece Avrupa'dan yardm salamaya
alt. Papa'nn elisi stanbul'a gelerek 12 Aralk
1452'de Ayasofya'da Kilise Birlii'ni ilan etti ve ilk de-
fa Roma usulnde ayin yapt. Ancak bu durum Bizans
halknda byk infial yaratt ve Roma'ya balanmak-
tansa Trk hakimiyetine taraftar olanlarn says artt.25
stanbul zerindeki hakimiyetlerini gn ge-
tike arttran Trk kuvvetleri, Marmara kysnda bu-
lunan ve ekmecelere ok yakn olup henz Bizans'n
elinde kalm olan Marmara Erelisi, Kumburgaz ve
Bigados (Selimpaa)'u almlar, Silivri'yi ise ancak
stanbul'un fethinden sonra alabilmilerdi.
Bir rivayete gre Makro Hori (Bakrky)'nin
stanbul'un fethinden bir asr kadar evvel Osmanlla-
rn eline getii sylenmektedir.26 Yine baka bir ri-
vayette de Kkekmece ve evresinin fethin hemen
ncesinde Nisan 1453'te Fatih Sultan Mehmet'in Ru-
meli Beylerbeyi Karaca Bey tarafndan fethedildii
sylenmektedir.27
Nitekim fethin hemen ncesinde Ayastefanos
(Yeilky) aklarnda Osmanl ve Bizans donanma-
lar arasnda yaplan deniz savanda, Osmanl do-
nanmasnn zor anlar yaadn renen Sultan II.
Mehmet'in Zeytinburnu sahili aklarnda gemilerin
muharebelerini izledii ve durumun aleyhte gelime-
sine sinirlenerek, Amirali'ne; "Bre Baltac! Ban
baltalara gele!" diye seslenerek atn denize srd
nakledilmektedir.28
25 In Demirkent, "stanbulMaddesi" TDV slam Ansiklo-pedisi, C. XXIII. stanbul 2001,s. 205-212; Doan Kuban,stanbul Bir Kent Tarihi, stan-bul 2000, s. 16-179. 26 Murat Akan, Ruhunu Arayanehir stanbul, BB. Yaynlar,stanbul, 2000. 27 Dnden Bugne stanbul An-siklopedisi, C. 5, Kltr Bakan-l ve Tarih Vakf Yaynlar, s-tanbul 1994, s. 157. 28 L. Panos Dabayan, ehr-istanbul'un Seyir Defteri, Kara-da Yaynlar, stanbul 2006, s. 227.
02_KUCUKCEKMECE_TARIH 1/25/11 8:17 PM Page 35
-
36 I. Kkekmece Tarihi Salih ahin
Fatih'in stanbul'un fethinde kullanm olduu
toplarn bir ksmnn Kkekmece'de dktrld
rivayetleri de bulunmaktadr. Nakledilen bu riva-
yetlere gre Kkekmece'nin stanbul'un fethinden
nce Trklerin eline gemi olduunu syleyebiliriz.
Sultan II. Mehmet stanbul'un fethi hazrlk-
larna 1451 yl knda balamtr. I. Bayezid dne-
minde yaplan Anadolu Hisar'nn karsna yaplan
Rumeli Hisar, Austos 1452 tarihinde bitirildi. II.
Mehmet fetih hazrlklarn Gelibolu blgesinde
yapmaktayd. Burada farkl trde 35 kadrga, 72 uzun
tekne, byk nakliye mavnalar ile 80 bin asker ko-
nulanmt. Trk ordusunun en byk stnl
ise dktrlen dev toplardan ileri gelmekteydi. Top-
kap surlar nne yerletirilen toplar 6 Nisan
1453'te bombardmana balamt. Denizde ise do-
nanmalar aras kyasya bir sava yaanyordu. Fakat
Bizans donanmas Trk donanmasn yararak Hali'e
girmeyi baarmt. Trk gemileri ise gerilmi olan
zincirler nedeniyle Hali'e girip deniz surlarn bu-
radan dvmelerini engelliyordu. Bunun zerine Sul-
tan II. Mehmet, gemileri ahap kazklarla Dolma-
bahe'den Kasmpaa'ya tayarak karadan Hali'e
indirilmesini emretti.
Bizansllar 22 Nisan 1453'te Trk gemilerini
Hali'te grnce panie kapldlar. Trk gemilerini
atee verme giriimleri de baarszlkla sonuland.
Hali ynnden yaplan saldrlarla Bizans savunma-
s kertilmi; Sultan II. Mehmet'in 29 Mays Sal g-
n yapm olduu son hcumla da stanbul ehri fet-
hedilerek, Bizans hakimiyetine son verilmi oldu.
02_KUCUKCEKMECE_TARIH 1/25/11 8:17 PM Page 36
-
Dnden Bgne Kkekmece 37
OSMANLI DNEMNDE
KKEKMECE
B izans dneminde i karklklar ve Hal aknlar so-
nucu harabe haline gelen Kkekmece'nin maks
talihinin stanbul'un fethiyle birlikte dndn ve
Osmanl dneminde ok gelimi bir kasaba konumu-
na geldiini grmekteyiz. Kkekmece'nin nemli
bir gei gzergahnda bulunduunu bilen Sultan II.
Mehmet, stanbul'un fethi esnasnda ve fethin ilk yl-
larnda Kkekmece yollarnn ve kprsnn tamir
edilmesiyle ilgili emirler vermitir. Yine Sultan II.
Mehmet, fetihten hemen sonra Anadolu'dan ve Rume-
li'den insanlar getirerek, Kkekmece blgesinde
bo durumda bulunan ba, bahe ve iftliklerin iletil-
mesi amacyla iskan ettirdiini grmekteyiz.
Fetihten sonra Fatih nvann alan Sultan II.
Mehmet, stanbul'u yeni bir bakente dntrmek
istiyordu. ehrin ve evresinde bulunan bo arazile-
rin yeniden iskan ve imar iin Anadolu'daki Konya,
Karaman, Aksaray, Ereli, Sivas, Tokat, Trabzon ve
Bursa'dan, Rumeli'nin muhtelif ehirleri Filibe,
Edirne, Gelibolu ve Silivri'den, Foa, Mora, Ege Ada-
lar ve Eriboz Adalar'ndan birok halk ve sanat ehli
insanlar getirerek stanbul'da evler ve evresinde
balar, baheler ve iftlikler verdi. Bylece hem
stanbul'un hem de evresindeki bo arazilerin en-
lendirilmesini salad.29 Fatih Sultan Mehmet, stan-
bul'un fethinden sonra 1455 ylnda ekmece kpr-
lerinin tamirini ve yollarn yeniden yaplmasn em-
retti. Burada dardan gelecek yolculann barnabile-
cekleri ve geceyi geirebilecekleri han ve kervansa-
raylar yaplmasna nem verdi.
stanbul'un fethiyle birlikte yeniden kurulan
baehre giden ehirler aras yol stnde bulunan
Kkekmece, nemli bir Trk kasabas olarak do-
mu bulunuyordu. Kasaba eski yerinden kayarak da-
ha aalarda gle yakn bir yere indi. Region ismi bu
dnemde "ekme-i Kk" yani "Kkekmece"
olarak deitirildi.
29 Doan Kuban, stanbul BirKent Tarihi, Tarih Vakf YurtYaynlar, stanbuI2000, s. 175-188.
Vormserin Kkekmecede birkervansaray adl gravr.
02_KUCUKCEKMECE_TARIH 1/25/11 8:17 PM Page 37
-
38 I. Kkekmece Tarihi Salih ahin
KKEKMECE ADINI
NEREDEN ALMITIR?
Kkekmece adnn kayna konusunda eitli g-
rler bulunmaktadr. Bu grlerin ortak noktas, ke-
narnda kurulduu gl ve burada bulunan kpryle il-
gili olmasdr. Nitekim "ekmece" olarak anlan iki g-
ln boyutlaryla adlar uygunluk gstermemektedir.
Kkekmece Gl, Bykekmece Gl'nden daha
byk olduu halde, tam tersi bir ad tamaktadr. Bu
durumu aklayan ve genel kabul gren gr, gln
deniz balantsn salayan geit zerindeki kprnn
kkldr. Osmanl dneminde yazlm birok
batl kaynakta bu durumu aklayan grler bulun-
maktadr. Sz konusu kaynaklarda Kkekmece
Kprs "kk kpr" anlamnda "ponte piccolo"
adyla, Bykekmece Kprs de tekinden daha
uzun olduu iin "byk kpr" anlamnda "ponte
grande" olarak gemektedir. Kkekmece'nin ismi-
ni sz konusu bu tarih kprden alm olmas ok b-
yk bir ihtimaldir. Bununla birlikte birok yazl kay-
naklarda bu isim ok tartlmtr. Kkekmece is-
miyle ilgili yukarda belirttiimiz grleri destekleyen
bilgiler bulunduu gibi ok farkl deerlendirmeler de
yaplmaktadr. O grlerden bir ksm yledir:
Bu grlerden birisinde: " ... bataa gayet ka-
ln kazklar aklm ve aralarna halatlar gerilmiti.
Yolcular byk bir sala, saln alabildii kadar binip
dolar, salclar da o halatlara yapp, eke eke sal
kanaln bir yakasndan te yakasna yzdrr gt-
rrlerdi; bundan trdr ki, iki gln geitlerine
Kkekmece ve Bykekmece ad verilmitir."
denilmektedir.30
Bousquet, iki gle de verilmi olan "ekmece"
adnn, balk tutmak iin denize alan geitlerde ku-
rulan ve yukar ekilerek alan kafesli setlerden do-
lay verilmi olabileceini yazar.31
A. Boue, ekmece adnn, gllerin arazinin
iine doru birer "ekmece"yi andrr biimde gir-
mesinden dolay verildiini yazar.32
Eremya elebi Kmrciyan, on yedinci asrda
stanbul'un tarihi hakknda geni bilgiler veren ki-
tabnda Kkekmece adyla ilgili u bilgileri ver-
mektedir:
30 H. Raif Ayyldz, "Bykek-mece", stanbul Ansiklopedisi,C. VI, stanbul 1963, s. 3220. 31 Semavi Eyice, agm., s. 68. 32 Semavi Eyice, agm., s. 81.
Kkekmece gravrlerinden
02_KUCUKCEKMECE_TARIH 1/25/11 8:17 PM Page 38
-
33 Eremya elebi Kmrciyan,XVII. Asrda stanbul, Kurtul-mu Basmevi, stanbul 1952, s. 205.
Dnden Bgne Kkekmece 39
"Bykekmece'nin eski ad Athyras ve Paros
idi. Orada imparator Justinyen bir kpr yaptrmt
ki Bulgarlar onu 814 senesinde ykmlardr. Kk-
ekmece'nin ismi ise, Bykekmece'ye nazaran da-
ha kk bir kpr olmasndan ileri gelmektedir. Es-
ki ad Regium olan bu ky, Bizans imparatorlarnn
bir yazlk yeri idi."33
Trk yazl kaynaklarnda "ekmece" ismine ilk
defa stanbul'un fethinden 45 sene sonra yaplan ve
Sultan II. Bayezid dnemine rastlayan 1498 tarihli
Haslar Kazas Tahrir Defteri'nde rastlamaktayz. stan-
bul'un Avrupa yakasnda 180 ky ve cemaati kapsayan
bu defterde Kkekmece'nin ismi "karye-i ekme-i
kk" yani "Kkekme Ky" olarak gemektedir.
Yine Kkekmece'nin nemli tarihi eser-
lerinden Abdsselam Bey Zaviye ve Mescidi'nin
1546 (H. 953) tarihli vakf defterindeki kaytta da
buradan "ekme-i Kk" olarak sz edilmektedir.
Osmanl kaytlarnda buraya her ne kadar "ekme-i
Sagir" denilse de fethin ilk yllarndan itibaren
"ekme-i Kk" yani Kkekme olarak anl-
dn grmekteyiz.
Kkekmeceyi resmeden eskibir gravr
02_KUCUKCEKMECE_TARIH 1/25/11 8:17 PM Page 39
-
40 I. Kkekmece Tarihi Salih ahin
KKEKMECE'NiN iMARI
Kanuni Sultan Sleyman dneminde de Kkek-
mece'de ok nemli imar ve bayndrlk faaliyetleri
yapldn grmekteyiz. Bu dnemde Badefterdar
Abdsselam Bey, Gl'e bakan yamata cami, medre-
se, zaviye ve imaret yaptrmtr. Bu yaplara birok
vakflar kurmutur. Kkekmece'nin imarnda ve
gelimesinde en byk katky Abdsselam ele-
bi'nin yaptn tarih eser kalntlar ve kaytlardan
anlamaktayz. Abdsselam Bey, 1526-1527 ylnda l-
d zaman buradaki zaviyesinin yanna gmlm
ve buraya trbesi yaplmtr.
Osmanl dneminde padiahlar Kkekme-
ce yaknlarna kk kasr ve av kkleri yapmlar ve
blgeden av yeri olarak yararlanmlardr. XVI. ve
XVII. yzyllarda Kkekmece yaknlarndaki Ha-
ramideresi'nde Sultan IV. Mehmet (1648-1687)'in
kasr, Florya'da Baruthane'nin yerinde Mimar Sinan
tarafndan yenilenen mehur iskender elebi Bahe-
si ve Kasr, Halkal'da yine Mimar Sinan'n yapt bir
sultan saray bulunmaktayd. Yenibosna Kynde de
bir Osmanl kasr vard.
Kkekmece Gl'nn bat kysnda Ali-
beyky iftlii ile Firuz Ky arasndaki Kelerbur-
nu'nda ise Sultan Kkleri Harabesi denilen baz ka-
lntlar bulunmaktadr.
Kkekmece, ilk menzil, bir gei ve konak-
lama merkezi olmas nedeniyle birok yabanc ve
yerli seyyahn urak yeri olmutur. XVI. asrda bura-
dan geen seyyahlar evleri, hanlar, hamamlar, ca-
mileriyle mamur bir kasabadan bahsetmektedirler.
stanbul'un giri kaps olan Kkekmece'de sara,
demirci, nalbant ve yiyecek satan birok dkkan da
bulunmakta, pek ok han ve ahr bulunan Kkek-
mece'deki yiyecek dkkanlarnda balk ve et piirile-
rek gelip geen yolculara satlmaktayd.
Hammer Tarihi'nde 14 Eyll 1509'daki zelze-
leden sonra Byk ve Kkekmece Kprleri'nin
ve Silivri Kalesi'nin tamir edildii yazldr. Yine k-
k kyamet olarak adlandrlan bu zelzelede stanbul
ve civar 45 gn srekli sallanm ve iddetli sarsnt
sonucunda 109 cami ve mescit, 1070 ev yklmtr.
Bu korkun depremde be bin civarnda insan da ha-
yatn kaybetmitir. Bu depremin ardndan Sultan II.
Bayezid, Divan toplayarak stanbul'un maruz kald
felaketlerin izlerini silmek zere ok kapsaml bir
imar karar almtr. Her evden bir kii alarak Mimar
Murat olu Hayrettin'in idaresinde 29 Mart 1510 tari-
hinde balayan almalar, 1 Haziran 1510 tarihinde
bitirildi. Bu iki aylk sre ierisinde Galata Surlar,
Galata Kulesi, Yaldzl Kapdaki deniz feneri, Topka-
p Saray, Bykekmece ve Kkekmece Kprle-
ri, Rumeli ve Anadolu Hisarlar, stanbul Surlar, Si-
livri Hisarlar, stanbul'da ou cami ve medrese ol-
mak zere birok bina tamir edildi.
Yine Hammer'e gre stanbul civarnda 20 Ey-
ll 1560 tarihinde korkun bir su baskn olduu, K-
kekmece'ye akan Melas (Karasu) ve Atiras (B-
02_KUCUKCEKMECE_TARIH 1/25/11 8:17 PM Page 40
-
Dnden Bgne Kkekmece 41
ykekmece) Irmaklar'nn hi grlmedik derecede
ykselerek etraf sularn bast, Byk ve Kkek-
mece Kprleri'nin ykld ve birok evin yldrm
dmesi sonucu yerle bir olduu yazldr. Bu felaket
zerine Kanuni Sultan Sleyman bentlerin tamiri ile
ekmece'de kagir bir kprnn yaplmas iin yarm
milyon altn tahsis ederek inasn Mimar Sinan'a
emrettiini belirtiyor.34
nl Alman Seyyah Hans Dernschwam, 1555
tarihinde stanbul ve Anadolu'ya gerekletirmi ol-
duu seyahatinde ekmece'ye de urar ve burada bir
mddet kaldktan sonra stanbul'a gitmek zere ha-
reket eder. Rumeli tarafndan stanbul'a gidite son
menzil olan Kkekmece, bu tarihlerde kervansa-
ray, hanlar, hamamlar ve medreseleri ile mehur-
dur. Hans Dernschwam bu yllarn Kkekme-
ce'sinden yle bahsetmektedir: "24 Austos'ta Siliv-
ri'den kalkarak btn gn hi mola vermeden 11 saat
yol alp 6 mil uzaklktaki bir Trk kasabas olan
zekmse (ekmece)e35 geldik. Burann eski adn
sorduksa da kimse bilemedi. Her halde vaktiyle ok
bakml ve tannm bir yer olsa gerek. Yolda kk
bir ta kprden getik.
Yer yer kaldrm deli eski Romallardan kalma
yollardan da getiimiz oldu. Ancak bu yollar iyice mu-
hafaza edilmemi ve kendi haline braklm. Tekrar
kk bir kasabaya getik. Sa tarafta yine denizi gr-
dk ve ky boyunca yoku yukar yolumuza devam et-
tik. Bir mddet sonra harap bir kasabadan daha getik.
Bu kasabann nfusu pek fazla deil. Kasabann ve bir
ok kynn eski adlarn bilen yok. Yine bir eski Ro-
ma yolu. Bu yol da yer yer bozuk. Olduka uzun plak
bir tepe zerinden getik. Burada bir kayadan fkran
su akyor. Yolcular ve hayvanlar bu sudan faydalanyor.
ekmece'ye36 kadar yer yer kaldrm deli eski bir yo-
lu takip ettik. Olduka uzun ve tamir grm bir kpr-
den getik. Bu kprnn altndan sadan denizden bir
kol ieriye girmi, bir yama zerinde Budin'e benze-
yen kasabann alt kenarna kadar uzanyor. Bu kasaba-
da bizi tatan yaplm byk bir kervansaraya aldlar.
Kervansaray kasabann bir ucunda balar arasnda bu-
lunmakta. Arabalar avluya atlar da ahrlara alnd. Ara-
zi dik olduu iin kervansaray bir srta yaplm. Ahr-
lar altta odalar stte. Bina drtgen eklinde. Beyaz ve
34 Hammer, Byk Osmanl Ta-rihi (haz. Mmin evik, ErolKl), C. V, dal Neriyat,stanbul 1993, s. 461-63. 35 Bykekmece kastedilmek-tedir. 36 Kkekmece kastedilmek-tedir.
02_KUCUKCEKMECE_TARIH 1/25/11 8:17 PM Page 41
-
Kkekmece Kprs(Fotoraf: Bahattin Erkol)
02_KUCUKCEKMECE_TARIH 1/25/11 8:17 PM Page 42
-
02_KUCUKCEKMECE_TARIH 1/25/11 8:17 PM Page 43
-
44 I. Kkekmece Tarihi Salih ahin
parlak mermerle denmi byk bir avlusu var. Avlu-
nun ortasnda insan boyuna yakn ykseklikte mer-
merden yaplm adrvan grdk. Yan taraflardan ba-
kr musluklardan su akyor. adrvann ortasnda uzun
bir stundan havaya su fkryor ve tekrar adrvann
iine akyor, drt taraftaki ince borulardan kaldrm
deli zemine dklyor. Bylelikle st ksm daima
temiz kalyor. Yerde akan su da tekrar avludaki baka
bir emeye gidiyor. Bu emenin altnda bir yalak var.
Su bu yalakta birikiyor ve buradan zemine dklen su,
yeraltndan bir yer bulup binann dnda, kapnn he-
men yaknnda bulunan uzunca bir yalakta toplanyor.
Atlar buradan su iiyor. adrvann etrafndaki byk
ve gzel hlamur aalar var.
Tpk bizim Viyana Saray'nn etrafndakilere
benziyor. Avludan binaya geite duvar yanndaki Vi-
yana'da olduu gibi iki basamakla klan bir sa-
hanlk mevcut. Kervansarayn yannda bir de mescit
yaplm. Burada hocalar oturuyor. Bugn grd-
mz manzara yle idi: Bir tarafta uzanp giden deniz,
br tarafta geni ve kra bir arazi."37
Polonyal Simeon ise Seyahatnamesi'nde 11
Haziran 1611 tarihinde stanbul'dan yola ktn
"Edirne ile stanbul arasndaki alt gnlk yolun ta-
mamen ta deli olduunu ve insanlar ve hayvanlarn
ayaklar slanmadan yrdklerini" belirtiyor. Bun-
dan baka "her menzilde kargir byk camiler, han-
lar, hamamlar, odalar, misafirhaneler ve hastaneler
vard. Baheler, serviler, emeler ve nefis sularn bu-
lunduu menzillerde gnde iki defa pilav, yahni, zer-
de ve iki fodula ekmekten ibaret yemek kard. Ker-
van bin kiilik de olsa buralarda konaklar, herkes hay-
vanlar da dahil olmak zere yer ier, dinlenir, istedii
vakit hamamda ykanr ve sonra yoluna devam eder.
Yolda geni rmaklarn zerinde atlm, yirmi, krk,
hatta yetmi gzl kemerili ta kprler grdk."38
diyerek o gnn en nemli menzillerinden biri olan
Kkekmecenin mamuriyetini anlatmaktadr.
Evliya elebi de mehur seyahatnamesinde 1651
tarihinde Melek Ahmet Paa'nn maiyetinde z Eya-
leti'ne giderken yol zerinde bulunan Kkekme-
ce'ye uradklarn belirterek gzlemlerini yle anlat-
37 Hans Dernschwam, stanbulve Anadolu'ya Seyahat Gnl(eviren: Prof. Dr. Yaar nen)Kltr Bakanl Yaynlar, An-kara 1992, s. 49-50. 38 Resul Bozyel, Polonyal BirSeyyahn Gznden 16. AsrTrkiyesi, Kesit Yaynlar, 2007,s. 37-38.
1950li yllarda Kprbandabulunan eme ve ahap sraevler.
02_KUCUKCEKMECE_TARIH 1/25/11 8:17 PM Page 44
-
Dnden Bgne Kkekmece 45
maktadr: " ... Eyp Mevleviyeti'ne bal bir kadlktr.
Vakflar bulunmakta olup gl emaneten iletilmek-
tedir. Denizin kenarnda kalesi bulunmakta olup hara-
be bir durumdadr. Kkekmece Kasabas, deniz ile
gl sahilinde bulunmakta olup bir ksm dzlkte dier
bir ksm da bayrlar zerinde bulunan 600 haneli,
balk, bahelik, bol sular bulunan ve tamam kire-
mitlerle kapl ok gzel evlerden olumaktadr .... Ba-
yr banda Tekke ile bir minareli, kurun kaplamal
camisi vardr. Burada bulunan imaret ve medreseyi
Abdsselam Bey yaptrmtr. Kasabada bulunan ar
Camiinin ok cemaati bulunmakta olup, bir minareli
ve kubbesi kurunla kapl kk bir camidir. Bunlar-
dan baka mescitler de bulunmaktadr. Bir adet hama-
m ve yedi adet de kagir bina hanlar, ocuk mekteple-
ri ve yz kadar da dkkanlar vardr. Ve Sultani ar-
lar byk yol zerinde bulunduundan btn ana-
yollar batan sona beyaz ta kaldrmlarla denmitir.
Kkekmece Gl'ne gelince; stanbul
(Marmara) denizinin kenarnda bulunan kk bir
gldr. evresi 7 mil kadardr, ama o kadar tuzlu de-
ildir. Kkekmece Gl'nn olumasna gelince;
evvel zamanda Madyan olu Yanko stanbul Kalesini
bina etmeye baladnda, kardei tarih sahibi Yan-
van Kral ki, Hendese ilminde zamannn en stnle-
rindendi, Tuna Nehrini stanbul'a aktmaya niyet-
lenip be kere yz bin (500.000) adam ile Tuna'nn
yerden irtifasn hendese ilmi ile alp Tuna'nn De-
mirkap ve Tahtal isimli mahallerinden kazarak ye-
di senede Tuna su yolunu stanbul yaknlarnda
Azatl isimli yere getirdi. Kendisi kardei Madyan
olu Yanko 'ya gelerek "te bu mahalle Tuna suyunu
getirdiler, ite avrat gibi sandan tutup getirdiler"
deyince Allah'n emri ile Tuna Nehri stanbul'a girip
Yenibahe iinden akarak, Langa kaps yaknlarnda
denize dklm iken hemen Azatl kynden kay-
bolup Krkkilise (Krklareli) yaknlarnda Pnarhi-
st Kkekmece Gl kenar.
Alt Kkekmeceyi imar edenAbdsselam elebi Camii veTrbesi
02_KUCUKCEKMECE_TARIH 1/25/11 8:17 PM Page 45
-
46 I. Kkekmece Tarihi Salih ahin
sar'da ve Pirevadi yaknnda Devne Deirmenle-
ri'nde ve bu Kkekmece'yle Bykekmece'de
Tuna Nehri'nin bir ksm aa kar. nk nice
yerlerde Tuna'dan geldii menfezleri aktadr. Tuna
Nehri'ne zg Morina, Mersin ve ka balklar bu
glden kar. Bir kere ekmece Gl sahillerinde
Topkapl Mahmut Aa yalsnda otururken, avclar
bir kk Morina bal avlayp Sultan brahim
Han'a hediye gnderdiler. Burada da Tuna menfezi
olduu bu ekilde ortaya km oldu. Onun iin su-
yu ok ac deildir. Marmara Denizi ile bu gln ara-
s bir ok menzili kadardr. K mevsiminde birok
dereden gelen sular bu gle dkldnden, aya
daima denize akan byk bir kpr vardr.
Kprnn yaplmasna Kanuni Sultan Sley-
man Han'n zamannda balanm ise de II. Selim za-
mannda tamamlanmtr. Buras stanbul'dan Ru-
meli diyarna giden devlet adamlarnn gzergah
olup byk bir hayrattr. Bu gln evresinde mamur
ve gelimi balar ve baheli iftleri bulunmaktadr.
ok mehur ylan bal, pisi bal ve ylarya bal
olur ki ok lezzetlidir."39
stanbul'un Rumeli'ye alan tek kaps duru-
munda olan Kkekmece, bu konumu ile nemli
bir gei noktasnda bulunmaktayd. Blgesinde bu-
lunan geni ve verimli araziler, iftlikler ve mandra-
lar bu nemi daha da arttrmakta idi. Osmanl dne-
minin saray iftlikleri ve paalara ait mehur iftlik-
lerden Ayamama, Safra, Kanarya, Alembergos, Pa-
pazbergos, Alibey, Filyos, Meneke, Nakka, Byk
Halkal, Alibey, ncirli ve avuba gibi iftlikler
Kkekmece kazasna bal bulunmaktayd.
Yine Kkekmece'nin yerleim yeri olma-
sndaki en nemli etkenlerden biri de hemen kena-
rnda bulunduu gl nedeniyledir. Kkekmece
Gl'nde bolca bulunmakta olan eitli balklar ve
yaban rdekleri, burann iyi bir balklk ve avclk
blgesi olmasnda etken olmutur.
39 Evliya elebi Seyahatnamesi,3. Kitap (haz., S. Ali Kahraman,Ycel Dal) Yap Kredi Yaynla-r, stanbul 1999, s. 168.
02_KUCUKCEKMECE_TARIH 1/25/11 8:17 PM Page 46
-
Dnden Bgne Kkekmece 47
MESRE ve AVLAK YER
KKEKMECE
Kkekmece, tarihin ilk alarndan itibaren bir
yerleim yeri ve meskun mahaldir. Burada bir gln
varl, etrafnn tarm ve orman alanlaryla evrili
olmas insanlarn yaamn kolaylatran bir unsur-
du. Bu nedenle stanbul ve evresinin ilk yaam izle-
rini burada bulmaktayz. nk Kkekmece, or-
manlaryla, deniziyle, glyle ve bu alanlarda bulu-
nan her trl av hayvanlaryla doal hayatn eitli ve
en gzel olanaklarn sunmaktayd. lk alardan beri
burada yaayanlarn Kkekmece Gl'nde avlana-
rak karnlarn doyurduklar ve blgenin ekip bime-
ye elverili olmas nedeniyle de ilk tarmsal faaliyet-
lerin yine burada yapld bilinmektedir.
Kkekmece bu doal zellikleriyle impa-
ratorlarn gzde av mekanlarndan birisiydi. mpa-
ratorlarn sayfiye yerlerinde ve av alanlarnda yazlk
saray yaptrmalar bir gelenekti. mparatorlarn bu
geleneine uygun olarak Kkekmece'de de yazlk
bir saray bulunmaktayd. Konstantin dneminden
beri karlan btn kanun ve nizamnameleri topla-
yan ve mparator II. Theodosius tarafndan 438'de
yaynlanan Codex Theodosianus'daki bir kanunun
yazld yer olarak da Region'daki bu yazlk saray
gsterilmektedir.
mparator I. Basileos (867-886) da Region'a
byk ilgi gstermekteydi. Bulgar saldrlar sonucu
harap olan kasabay kendi ahsi hazinesiyle yeniden
kurmu, kmek zere olan Aziz (Hagios) Petros Ki-
lisesi'ni temeline kadar ykarak yenilemi ve Kalleni-
kos Kilisesi'ni yeniden ina ettirmitir. Ayrca tarih-
iler, Kkekmece Kprs'nn de asl yapsn I.
Basileios'un yaptrdn sylemektedirler. mpara-
tor, sk sk Region'a gelerek her trl av hayvann ya-
ad ormanda avlanmakta ve blgenin hemen yak-
nnda bulunan Apamea'daki av kknde kalmaktayd.
Kkekmece Sahili, gezi alanlar
02_KUCUKCEKMECE_TARIH 1/25/11 8:17 PM Page 47
-
02_KUCUKCEKMECE_TARIH 1/25/11 8:17 PM Page 48
-
02_KUCUKCEKMECE_TARIH 1/25/11 8:17 PM Page 49
-
50 I. Kkekmece Tarihi Salih ahin
I. Basileios, 20 Austos 886 tarihinde, yine bu blge-
de iri bir geyii avlamaya alrken atndan dm,
avlamaya alt geyiin boynuzlar kemerine tak-
larak Katasyrtae denilen yere kadar srklenmi ve
bu kazadan dokuz gn sonra da lmt.40
Bizans anda nemli bir av sahas olan K-
kekmece, Osmanl dneminde de hkmdarlarn
avlanmak iin tercih ettikleri bir blge olmutur.
Osmanl sultanlar ve paalar Kkekmece'ye av-
lanmak amacyla gelirler, avlandktan sonra dinlen-
mek ve yorgunluklarn gidermek zere burada bu-
lunan kklere ekilerek dinlenirler, hatta geceyi
burada geirirlerdi.
Bu bilgiler bize, ok eski zamanlardan beri h-
kmdarlarn avlanmak amacyla Kkekmece bl-
gesine geldiklerini ve burada av msabakalar dzen-
leyerek bir sre dinlendikten sonra stanbul'a dn-
dklerini gstermektedir.
Nitekim Kanuni Sultan Sleyman 20 Eyll
1563 tarihinde Kkekmece blgesinde bulunan
Halkal'da avlanrken, korkun bir frtna ve yamura
yakalanmt. Her eyi nne katp srkleyen selden
ancak skender elebi'nin kasrna snarak kurtula-
bilmiti. Kanuni Sultan Sleyman, bu afetin arkasn-
dan Bykekmece Kprsnn yenilenmesi iin
Mimar Sinan'a emir vermiti.
Trk-Rus Sava srasnda bir yl Rami Kla-
s'nda kalan Sultan II. Mahmut, 1829 knda, o sralar
stanbul'a henz yeni gelmi olan buharl vapur ile B-
ykekmece'ye gelmi, burada bir mddet avlandktan
sonra yine ayn vapur ile Kkekmece'ye gemi ve
geceyi oradaki Barutuba Kk'nde geirmitir.
Sultan Abdlaziz'in de avlanmak amacyla K-
kekmece'yi tercih ettiini grmekteyiz.
Sultan, maiyetiyle birlikte burada ava kar,
avlandktan sonra saraya bal iftliklerde bir mddet
dinlenir ve daha sonra da stanbul'a dnerdi.
Sultan Abdlaziz'in av seferlerinden birisi de 4
Aralk 1863 tarihinde balayarak 20 gn srm ve 24
Aralk 1863 tarihinde stanbul'a dnmtr. Bu sre
ierisinde maiyetiyle birlikte ava kan Sultan, saraya
bal iftliklerde konaklamtr. iftlik kaytlarndan
Sultan'a yemek yaplmak zere pirin, tuz ekeri, sa-
de ya, soan, zeytinya, tuz, yumurta, tavuk, pirin,
hindi, has ekmei, adi ekmek, hurma, dvlm kah-
ve, havyar, tulum peyniri, danil peyniri, tenekede
mantar, badem, incir, ttn inciri, eitli meyve ve
sebzeler hazrlanm olduunu renmekteyiz.41
Yine Sultan Abdlaziz, 5 Mays 1869 tarihinde
Kkekmece'ye bir sefer daha gerekletirmitir.
Sultan'n bu seferinde mesire alanlarna urad,
halkn ierisine girerek sorunlarn dinledii ve civar
kylerde bulunan ocuklarn snnetini yaptrarak
onlara pantolon, elbise gibi giysilerle ihsan- aha-
nede bulunduunu grmekteyiz.42
40 Semavi Eyice. agm., s. 65. 41 BOA. HH. d 13857. 42 BOA. HH. d 24444.
Sultan II. Mahmud
02_KUCUKCEKMECE_TARIH 1/25/11 8:17 PM Page 50
-
Dnden Bgne Kkekmece 51
Sultan Abdlaziz'in bu seferinde snnet ettir-
mi olduu ocuklarn isimleri ve kyleri u ekilde
sralanmaktadr:
Kkekmece Kynden Selim olu Abbas (14
yanda), Seyyid olu smail (14 yanda), Seyyid olu
Rasim (8 yanda), Himmet olu Raid (18 yanda),
Abdullah olu Ferhat (17 yanda); Ayastefanos (Yeil-
ky) kynden Osman olu Neet (14 yanda), Osman
olu Rza (9 yanda), Osman olu Tevfik (5 yanda);
amlar kynden Ahmet olu Rstem (10 yanda),
Latif olu Ferhat (5 yanda), Eref olu Mehmet (7 ya-
nda), mer olu smail (10 yanda), mer olu Salih
(5 yanda), Recep olu Fazl (12 yanda), Recep olu
uayb (8 yanda), brahim olu Bekir (7 yanda), b-
rahim olu Hasan (5 yanda), Emin olu Salih (5 ya-
nda), Tevfik olu Arif (10 yanda), Tevfik olu Hasip
(8 yanda), Salih olu Mehmet (7 yanda), brahim
olu Halil (10 yanda), Hafz Abdullah olu Ahmet (15
yanda), Ahmet olu Kazm (6 yanda), Hseyin olu
Ahmet (8 yanda), Salih olu Ahmet (8 yanda), H-
seyin olu brahim (16 yanda), Tahsin olu Ali (5 ya-
nda), Latif olu Abdurrahman (16 yanda), Latif o-
lu Hasan (4 yanda), Murtaza olu brahim (6 yan-
da), Selim olu Bekir (3 yanda), Murat olu smail (11
yanda), Murat olu Halil (3 yanda), Murat olu Veli
(5 yanda), Hseyin olu Recep (4 yanda), Arif olu
Salih (20 yanda), Arif olu Osman (15 yanda), Arif
olu Abdullah (5 yanda), smail olu Salih (9 yan-
da), Melamet olu Hasan (3 yanda).
Bu listeden de anlalaca zere Kkekmece
ve civar kylerde 20 yana gelmi ocuklarn bile sn-
net ettirilemediini grmekteyiz. Kyllerin belki de
ierisinde bulunduklar fakirlik nedeniyle ocuklarn
snnet ettiremedikleri ya da fakir aile ocuklarnn
snnetinin padiahn ihsan- ahanesi ile gerekleti-
rildiini grmekteyiz.
Sultan Abdlaziz.
Kkekmecede avlanmakisteyen Avrupal avclarngvenliinin salanmasnisteyen yaz.
02_KUCUKCEKMECE_TARIH 1/25/11 8:17 PM Page 51
-
52 I. Kkekmece Tarihi Salih ahin
Kkekmece'nin stanbul'a yakn ve ayn
zamanda gei gzerghnda bulunmas, etrafnda
padiah ve paalara ait iftliklerle evrili olmas, bu
blgenin nemini arttrmtr. Ormanlk alanlar
ierisinde bulunan iftlikler ve gln etrafnn sahip
olduu doal gzellikler Kkekmece'yi mesire
iin bir cazibe merkezi haline getirmitir. Kk-
ekmece Gl sahilinde, doal ve sakin bir ortamda
dinlenmek ve mesire yapmak isteyenler iin uygun
bir atmosfer bulunuyordu.
Kltrmzde mesire denince, Lale Devri ve
bu devirde Kathane'de yaplan Sadabat elenceleri
akla gelmektedir. Bu devirde yaanan elence ve ge-
zintilerin stanbul hayatna nemli katklar olmu-
tur. Mesire alanlarnda yaananlar Trk edebiyatn-
da, roman, hikaye ve iir sanatna katklar salam,
kltr dnyamz zenginletirmitir.
Baharn gelmesiyle birlikte stanbul'un ayr-
larnda, krlarnda, ba, bahe ve su kenarlarnda
halk gezintiye kar, elenirdi. Burada en nem veri-
len ey yeme ime olurdu. Mesire yerlerine aileler
yemekleriyle birlikte gelirlerdi. Burada yemekler pi-
irilir, ayrda kuzular evrilir, kebaplar piirilir, ta-
ze yaprak dolmas, stl irmik helvas yaplrd. e-
itli ve bol olan yemekler bir halka evrilerek yenilir-
di. Aileler yemeklerini yedikten sonra hizmetiler ve
arabaclar da yerdi. ubuklar, nargileler iilir,
gln, derelerin ve ayrlarn gzel manzaras seyre-
dilir, akal konumalar yaplr, tavla satran oyunla-
r oynanarak ho vakitler geirilirdi.
Namaz vakti abdestler alnr, ayra seccadeler
serilerek topluca namazlar klnrd' Hanmlar zarif
araf ve yamaklar ierisinde dolarlard. ocuklar