1

2

DUYN KHI

Tc gi: c t Lai Lt Ma i th 14 Tenzin Gyatso

Ghi ch:

1. Cc cc ch ti cui trang l ca dch gi Vit ng

cho thm vo trong mc ch lm sng t cc thut

ng Hn-Vit ca Pht gio Vit Nam.

2. Ch vit tt: s.: phn ng, p.: pali, t. tng ng,

e.:anh ng, c. hn ng.

Sd: Sch dn

Dch gi: L Bi

Php danh: Sonam Nyima Chn Gic

Bn dch 2008

y l mt bi dch t bn phin m v c

bin son li ca cc lot bi thuyt php do

c t Lai Lt Ma ban cho cng chng

trong ba ngy php hi ti Lun n, nm

1984, vi v dch gi Anh ng l Jeffrey

Hopkins.

Nhp

iu quan trng khi hnh tr l hnh gi cn

phi pht khi mt nguyn tt v ng. Ti

sao cn phi bn tho v ti khi nguyn

ny? D nhin nguyn lc khng phi v tin,

3

danh ting, hoc l v l do mun mu sinh

trong i sng hin ti. Chng ta c nhng

phng cch khc mang li nhiu tin bc,

danh ting v nhiu th thch th khc. Do ,

d kh khn v ngn ng, l do chnh mang

qu v n y, v cho c chnh c nhn ti

na, l chng ta u i tm cu hnh phc v

khng mun kh au. V im ny, khng ai c

th chi ci v tt c mi ngi u ng . Tuy

nhin, mi ngi c phng cch khc nhau

t hnh phc v gii quyt cc vn . Hn

na, hnh phc v kh au cng c nhiu loi

khc nhau. y, chng ta khng nhng

nhm t n s gii ta kh au, hay phc lc

tm thi m cn suy t tm t mc ch v

phc lc trng k. L pht t, chng ta khng

ch i tm kim phc lc cho i ny m cn

ngh n nhiu i sau na. Chng ta khng

tnh thi gian vi tun, vi thng hay vi nm,

m tnh cho nhiu kip v ngay c cho cc i

kip v lai.

Trong phm vi ny, tin bc tuy c mang li

cht li ch, nhng cc quyn lc v ca ci th

gian c gii hn, hin nhin l c cc th th

tt, nhng n c gii hn. Trn quan im Pht

4

gio, nu chng ta pht trin c iu g trong

tm thc th s mang iu theo qua nhng

kip sau khng mt. Bn tnh ca tm thc l,

khi pht trin thc s c mt c hnh no

mt cch sng ng trong tm th c hnh

s lun lun tn ti, v khng nhng tn ti m

cn tng trng theo thi gian. Khi bit pht

trin ng cch, nhng c hnh ca tm thc

s tng trng v bin. iu mang li hnh

phc, khng nhng lu di m cn s gip

chng ta c thm nhiu sc mnh ni tm

trong i sng thng ngy. Hy ch tm ln

nhng im , vi mt nguyn thanh tnh,

v nghe khng sao lng, bun ng.

Ngay c v pha ca ti, nguyn chnh l pht

tm chn tht vi cc ngi khc, tht lng

quan tm n h v s phc lc ca h.

Vy, by gi lm sao chng ta pht trin c

hnh trong tm thc? Mun vy, phi hnh tr

thin nh, ngha l chuyn ha tm. Nu

khng dng mnh tinh tn th s khng thnh

tu chuyn ha tm, do , cn phi tinh tn.

Thin nh ch l thun thc ha tm thc

trong nhng ngha mi. Nh vy, cng c

5

ngha l tr nn thun thc vi i tng m ta

thin qun. Chng ta cng bit, thin nh l

nhng phng php qun chiu khc nhau,

trong , ta phn tch i tng, sau cng l

tr trong nh nht tm1 vo i tng .

Trong thin qun phn tch c hai loi: mt l

s dng i tng thin qun nh l phng

cch ct tm li; v loi kia, trong ci gi

l i tng thc s l ch th, hay l, ci loi

thc trong ta c gng pht trin tm ca

ta. Khi xem xt cc phng php thin nh

khc nhau, chng ta thy c nhiu cch

phn loi thin nh.

i vi ci iu chng ta thin qun, Pht gio

thng tin ch phn lm l v hnh. Hnh l

phn chnh. Bi v chnh c hnh s a n

hnh phc tng lai cho ta v cng nh c

hnh m ta mang li hnh phc cho ngi

khc. c mt c hnh thanh tnh v vin

mn, ta cn phi hiu r v l ngha l chnh

kin. Hnh kim ca mnh cn phi c lp

thnh vng chc trn l phi, v th ta cn phi

c chnh kin.

1 Nht tm nh: e. single-pointed meditation.

6

Nt c trng ca cc c hnh chnh trong h

gio l Pht gio l g? l thun ha v rn

luyn tm thc ca ta, ni cch khc l gii

st2. Ni chung, Pht gio phn ra lm hai loi

gi l i tha v tiu tha. i tha c gc r

l lng t bi v tha gip ngi khc. Cn tiu

tha c gc r l tm t khng st hi cc

chng sinh. Nh vy, gc r ca mi gio l

Pht gio l tm t bi. c Pht, l ng

truyn b gio l ny, cng n sinh ra t lng

t bi, v c hnh cao qu chnh ca c Pht

l tm i t bi. L do chnh, thch ng ta

xin th quy y vi c Pht l tm i t bi ca

Ngi.

Tng gi, l on th tm linh ca ch tng, c

bn phm hnh thanh tnh ban gio php.

Th nht l khng nh tr li khi b ngi

lm hi hay nh p. Th hai, khng p tr

vi tm sn hn khi b ngi n i x vi tm

sn hn. Th ba, khng p tr khi b ngi

2 Gii st (s. ahimsa), c khi dch l bt hi hay bt bo

ng, ngha l khng lm tn hi n cc chng sinh hu

tnh khc.

7

n thch thc mnh vi ton nhng li c ng

hay nhc m, d cho khng c sn hn v

khng bo ng. Th t, khng nh tr nu

ngi khc n kt ti v lm phin no mnh.

l bn iu hnh tr tch thin, v l c

hnh c bit ca Tng on. l nt c

trng ca phm hnh ca cc tng ni. Gc r

ca iu l n t tm t bi, phi khng?

Nh th, phm hnh chnh ca Tng on phi

bt ngun t tm t bi; s Quy y Tam bo ca

Pht t v Pht, Php v Tng u bt gc r

t tm t bi.

Tt c mi tn gio u c h thng khuyn tu

mnh m vi gio l v tm t bi. c hnh

gii st cn bn ny c gc l tm t v l iu

chng ta cn phi c, khng nhng i vi i

sng thng ngy, m cn phi s dng gii

quyt nhng tranh chp gia cc quc gia trn

th gii.

8

Duyn khi

Ni chung, c th ni rng cho d c nhiu cch

khc nhau ging gii v Duyn Khi th

cng vn l tng quan ca h gio l Pht gio.

T ng duyn khi theo Phn ng l pratitya

samutpada. T ng pratitya c ba ngha sau:

ngha, nng ta v ty thuc. C ba iu u

c i khi cng ngha l ty thuc.

Samutpada ngha l khi ln. Nh th, ngha

ca c hai t ng chung nhau l khi ln ty

theo cc iu kin nguyn nhn. Khi s khi

ln ty theo cc yu t c gii ngha trn mt

bnh din vi t th hiu c iu cng a

n s hiu bit v hin hu t tnh. suy t

v s kin s vt trng rng bi v n l duyn

khi, ta phi hiu r ci "s vt ", ci vt th

m ta ang suy t v n. Do , ta cn phi

nhn bit vt th , v hiu r cc hin tng

to ra nim khoi cm v au n, iu no

lm tn hi hoc iu no lm li lc cho ta,

v.v...

9

Trc khi hiu c l mi php3 (s vt) u

trng rng v u do duyn khi v u l gi

danh gn ghp, ta cn phi hiu r bi php v

nhn qu. Nu u tin ta cha hiu c, lm

sao cc nhn nh th c th gip hay l lm

phng hi theo mt cch nh th, th rt kh

m hiu c g v iu cc php u trng

rng khng c t tnh ca n4, bi v cc php

u do duyn khi. V th, ng Th Tn, c

Pht xng ra bi php duyn khi, lin

h vi bi php v lut nhn qu chi phi mi

hnh ng trong tin trnh ca i sng trong

ci lun hi. Qua bi ging , ta s hiu thu

o tin trnh to thnh ca chnh nhn qu.

Do m ta c cch thc tin hnh ca Duyn

Khi gi l Thp Nh Nhn Duyn (12 vng

nhn duyn).

Mc th hai ca Duyn Khi l s khi sanh

ty duyn ca tt c cc php, ty thuc vo

3 Trong thut ng Pht gio, cc php (e. phenomena) l

cc s vt hay s kin, bao gm c v vt cht hay tm l

(nh vy, mt vng tng xut hin trong tm thc cng l

mt php).

4 l nh ngha ca Tnh Khng.

10

tng phn to thnh n. iu ny cng a

n iu l chng c php no m khng c cc

phn t, nh th, mi php u hin hu ty

thuc vo tn gi gi danh ca cc phn t to

ra n. V mc th ba, mc cng i su hn

vo Duyn Khi, nm trong s kin, khi ta i

tm s vt qua cc cn bn ca gi danh, th ta

chng tm ra c ci g l thc hu trong ci

cn bn gi danh , v nh th, mi php u

duyn khi trong ngha l n ty thuc vo s

quy kt gi danh.

Mc th nht ca Duyn Khi l ch php

ty thuc vo nhn duyn m khi sinh, vy

iu ch p dng cho nhng php khi t

nhn duyn, ngha l duyn sinh. Hai mc

sau ca Duyn Khi p dng vo tt c cc

php thng v v thng, sinh v bt sinh.

c Pht a ra thuyt Duyn Khi t mt

quan im rng ln c ghi li chi tit

trong kinh Pht Thuyt i Tha o Can Kinh5,

5 Pht Thuyt i Tha o Can Kinh, e. Rice Seedling Sutra, s. Shalistamba Sutra, c. , bn s 712 trong i Tng Kinh. Kinh ny ni, khi Pht i ngang qua mt cnh ng, thy ngi nng dn gieo la, Pht dng bc, a mt nhn mt lt khp cc Thy T-kheo, ri dng li Tn gi X-li-pht: Ny

11

trong ni: "Ci ny c th ci kia c, ci ny sinh th

ci kia sinh. Nh th: V Minh duyn Hnh, Hnh

duyn..." v tip tc nh vy cho n ht Thp Nh

Nhn Duyn.

Khi Pht ni: "Ci ny c th ci kia c", Ngi

ch ra rng cc php trong ci lun hi chng

phi sinh ra v nng lc gim st ca mt v

thng thng hng mun to ha ra ci

ny hay ci kia, m cc php sinh ra do nhng

iu kin nhn duyn c bit6 ca n. Ri khi

c Pht ni: "Ci ny sinh th ci kia sinh",

Ngi mun ch ra rng cc s vt sinh ra t

nhng nhn m chnh cc nhn t n cng

v thng, chng phi sinh ra t mt ci "tng

th" hay sinh ra "t nhin" hay sinh ra t mt

loi nguyn t vt cht thng cn gi l Bn

tnh (Prakriti)7 do hc thuyt Tng kh a

cc T-kheo, Nh Lai mun ni vi cc Thy iu ny. Ch tng im lng ch i. Pht mm ci, ch cy la ni: Ngi thy c nhn duyn l thy php. Ngi thy c php l thy c Pht. 6 Duy thc hc gi l nh bit nhn. 7 Bn tnh, phn ng l Prakti. S Lun phi ra hc

thuyt Tng Kh a (s. Samkhya) trong ni l v tr

c cu to t nguyn t Bn tnh (Prakti).

12

ca S lun phi8 a ra. Ngi cn ging qua

cch nhn th ba l: "T nhn c cc duyn

mang tim nng nh th9 m khi sinh". iu

ny ni l cc php trong ci lun hi chng

phi ch sinh ra t bt k nhn duyn v

thng no, m phi l sinh ra t cc nhn

duyn c bit c tim nng lm sinh khi ra cc

php c bit .

Vy, v mt duyn khi ca kh au th kh

au khi sinh ra nh th no? c Pht dy

V Minh l nhn gc r ca kh au. l mt

nhn v thng v c bit. V Minh dn n

hnh ng, v tch ly chng nghip trong tm

thc, v.v..., kt qu sau ny s dn n lo, t.

V phn Thp Nh Nhn Duyn10, c hai cch

gii ngha khc nhau, mt cch gii thch theo

8 S lun phi, phn ng l Samkhya.

9 Duy thc hc gi l Nng sanh nhn.

10 Thp Nh Nhn Duyn (mi hai vng khoen ca nhn

duyn): 1. V Minh, 2. Hnh, 3. Thc, 4. Danh sc, 5. Lc

Nhp, 6. Xc, 7. Th, 8. i, 9. Th, 10. Hu, 11. Sinh, 12.

Lo T.

13

nht thit hu lu11 php, v cch kia gii

thch theo thanh tnh v lu php.

Cng nh trong bi thuyt ging cn bn ca

c Pht l T Diu , c hai kha cnh v

nhn qu, l nhn qu trong cc php hu

lu, v nhn qu trong cc php thanh tnh v

lu. Tng t nh vy, trong Thp Nh Nhn

Duyn y, trong mi kha cnh gii thch li

chia lm hai: vi tin trnh ca nhn, v vi

tin trnh ca qu. V T Diu , Kh (

th nht) l qu ca nht thit php hu lu.

Cn th hai, Tp , chnh l nhn. Nu gii

thch theo thanh tnh v lu php th Dit

( th ba) l qu, cn o ( th t) l

nhn.

Khi ging l V Minh duyn Hnh th iu

l tin trnh ca s to thnh kh au; cn khi

ging l V Minh ngng, hnh cng ngng th

iu l tin trnh ca s chm dt kh

auHai iu trn c ging gii theo l trnh

xui v ngc. Khi ging l Hnh duyn Thc,

11 Cng c ngha l nhim, e. contaminated, v lm cho ta

ln ln trong lc o lun hi.

14

ri do Thc m Danh Sc khi ra, v Danh Sc

duyn Lc Nhp, t tun t i n cc vng

khoen ca Lo T, th bi ging v cc nhn to

thnh kh au hon tt.

Khi ging theo l trnh ngc th kh au ca

Lo T m chng ta kinh nghim l qu ty

vo vng khoen Sinh. Sinh li l qu ty vo

tim nng to nghip t Hu, v.v...Kh au

chnh l iu c thc s nhn mnh y,

v kh au cng l qu ca nhng nhn m

chng ta va c bit qua.

Khi ging l V Minh chm dt th Hnh cng

ngng, v khi Hnh dit th Thc cng dit v

c nh th cho n vng khoen ca nhn duyn

th 12, l bi ging theo kha cnh ca cc

php thanh tnh v lu, vi s nhn mnh vo

nhn, tc l o .

Khi ging theo l trnh ngc, th s chm dt

ca Lo t ty thuc vo s chm dt ca vng

khoen trc l Sinh, s chm dt ca Sinh ty

thuc vo s chm dt ca mc tim nng

to nghip gi l Hu, v s chm dt ca Hu

ty thuc vo s chm dt ca Th. y, s

15

nhn mnh c t trn qu, ni theo T

Diu l Dit .

Tranh v Bnh Xe Lun Hi

Tranh v Bnh Xe Lun Hi ny bao gm 6

phn. Ba phn trn din t cc ci Thin, ci A

tu la, v ci Nhn trong khi ba phn di din

t cc ci ca c o trong ci lun hi. Tranh

v din t cc mc kh au ca cc ci. Do

duyn g m sinh khi vo su ci nh vy?

Vng trn bn trong ni l cc mc kh au

sinh khi t nghip lc, ngha l do cc

hnh ng to tc. Vng trn chia lm hai,

na tri12 din t cc thin nghip v thin

nghip bt bin qu13. Na vng bn phi din

12 Na vng tri mu trng, na vng bn phi mu en.

13 Thin nghip chia lm hai loi: 1. thin nghip nng bin

qu v 2. thin nghip bt bin qu.

Thin nghip nng bin qu l nhng loi nghip sau khi

i vo ci trung m th qu vn cn c th thay i, th d

nh l khi th qu ti sinh vo ci ngi th thn thc phi

i vo thn trung m ch c hi th thn ti sinh, trong lc

trong trung m th ty theo nhn duyn (nh l khi

ti th gian c ngi thn cu nguyn hi hng cho), qu

16

t cc c nghip a n cc cnh gii thp.

y, hnh v cc ngi trong na tri hng

mt ln pha trn (thin nghip a ln cnh

gii cao) v ngi trong na phi hng mt v

pha di (c nghip a i xung ba no d).

Nghip l ngun gc ca kh au, nghip khi

ln t cc phin no ca tham, sn v si, v

c din t qua hnh v ca vng bn trong

cng. Trong , c hnh con ln biu trng cho

si m, con rn biu trng cho sn hn, v con

g trng biu trng cho tham i. Trong mt bn

v ng hn th hnh con g trng v con rn

ang chui ra t ming ca con ln, v c hai

con vt ny ang ngm ui ca con ln.

ngha l tham i v sn hn bt gc r t s

th bo y c th thay i ln ci cao hn, l nng bin

qu. Nhng khi thn thc do tch ly thin nghip m c

th bo trong ci Sc Gii Thin hay V Sc Gii Thin th

chc chn s i vo cc ci , nh vy m gi l thin

nghip bt bin qu.

Tham kho thm hai sch: 1. "Meditative States in Tibetan

Buddhism", tc gi: Lati Rinbochay, dch gi: Leah Zahler.

2. "Joyful Path of Good Fortune: The Complete Buddhist

Path to Enlightenment", tc gi: Geshe Kelsang Gyatso.

17

si m, cn hai con vt ngm ui ca con ln

mang ngha l tam c tham sn si h tr v

lm tng trng ln cho nhau.

Nh vy, tranh v din t phin no tam c

ca tham, sn v si, lm khi sinh ln cc hnh

ng thin hay bt thin, t a i ti sinh

vo trong cc mc kh au khc nhau ca

ci lun hi. Vy th th t ca nhn v

qu lm khi sinh vo trong cc ci au kh

l g? Vng v ngoi cng din t iu , v l

biu tng ca Thp Nh Nhn Duyn. Hnh v

thn d tn m cc vng bnh xe khng phi l

thng ton nng, m ch tng trng cho l

v thng. L ra, khng nn v hnh v vi

cc mn trang sc nh th. Mt ln kia, ti c

t mt bc v Bnh Xe Lun Hi v yu cu

thay th v bng hnh mt b xng ngi

m bnh xe bi v b xng ngi biu trng

cho l v thng. Hnh mt trng biu trng

cho s gii thot. Hnh c Pht bn phi ang

ch ngn tay vo mt trng m ch chng ta

nn pht tm i theo con ng o dn n

gic ng gii thot.

18

Lch s ngun gc ca bc tranh v ny n t

truyn ca v vua ca mt quc gia rt xa xi,

dng tng mt mn chu bu n v Vua ca

nc Ma Kit , v vua ny cm thy l mnh

chng c g qu bu tng ng tng li,

bn i n hi c Pht, xin dy cho l nn ly

ci g tng li. c Pht bo Vua Ma Kit

hy cho ngi v bc tranh Bnh e Thp

Nh Nhn Duyn nh th, vi nm phn bn

trong tng trng cho kh au, mang lm

qu tng li. Truyn thuyt ghi li l v vua

ca quc gia xa xi nhn c tranh v, v

nh tm hiu ngha o trong m t

c n gic ng. Thp Nh Nhn Duyn

Thp Nh Nhn Duyn c biu trng qua

mi hai hnh v nm trn vng ngoi cng.

Hnh u tin trn cng v mt ngi gi m

la ang chng gy, l biu tng ca V

Minh. V Minh l s si m khng hiu r bn

cht ca cc php. Trong Pht gio, c bn

trng phi t tng chnh, t chia ra lm

nhu chi phi khc nhau, v th m c nhiu

cch gii ngha V Minh. Ni chung thc ra

mi trng phi u cng nhn V Minh c mt

19

yu t chung l s si m khng hiu bit cc s

vt hin hu nh th no, mt yu t n

thun ca s tm ti. y, iu c t l

t kin, nhn bit sai lm in o, nhn ngc

li thc tnh hin hu ca mi s vt. Trong

cc Kinh in, c ging v mi chn loi V

Minh, v cng l nhng t kin hay bin kin,

cc oan, lin h n nhng s khi u hoc

chm dt. Tm li, cc phin no cn phi tiu

tr bao gm trong hai loi, cu sinh phin no14

v nhn to phin no.

14 Cu Sinh Phin No (c. , e. innate afflictive

emotions) ngha l nhng phin no cng sanh ra mt lc

vi con ngi. N l gc r ca v minh gm c su loi:

Tham, Sn, Si, Mn, Nghi, Kin.

y, ta nn bit thm v cc chng ngi hiu r

thm. Theo truyn thng Pht gio Vit nam th Nh

Chng gm hai chng ngi: 1) L chng hay s tri

chng do t tng chp php, v 2) S chng hay phin

no chng do chp ng.

Nhng theo truyn thng Tng Mt th nh chng bao

gm: 1. Gii Thot Chng (chng ngi ngn che khng

cho ta t gii thot v cng l phin no chng) v 2.

Nht Thit Tr Chng (l chng ngi ngn che khng cho

20

Nhn to phin no l nhng phin no c

to dng trn cc hc thuyt, cc h thng hay

gio iu m tm thc gn ghp mi thm vo

hoc ch bin ra qua cc khi nim. Khng

phi tt c mi chng sinh hu tnh u c

chng ngi ny, v cng khng th l gc r

s tn mt ca cc chng sinh hu tnh. T

Long Th ni trong Tht Thp Khng Tnh

Lun15: c Pht Bn S ni, V Minh

chnh l ci tm suy lng cho rng cc s vt

l thc s hin hu rt ro, m khng hiu

ng ra l s vt do nhn duyn m sinh ra.

T V Minh , mi hai vng khoen ca Thp

Nh Duyn Khi khi ln. l ci tm in

o hiu sai, hay t kin, cho rng cc php

khi sinh t nng lc ca chnh n, ch khng

hiu l cc php u do duyn khi m sinh ra.

T quan im ca tm in o v cc i

tng khc nhau ny, khi ln mt t kin

t n Nht Thit Tr cng chnh l Ton Tr ca ch

Pht).

15 Tht Thp Khng Tnh Lun, hn ng

, sa. nyat -saptati.

21

chp vo t tnh ca cc s vt (php) v ca

ngi (nhn), gi l t kin chp php ng v

chp nhn ng. C hai loi t kin v nhn

ng: mt l chp vo nhn thc thy cc ngi

khc v cho rng ngi hin hu c t tnh,

loi th hai l chp vo chnh t ng ca mnh,

l ci Ti, v cho rng t ng ca mnh hin

hu c t tnh. Ci chp ng ny cn c gi

l t kin chp thn ng un16.

Quan im ca t Long Th l: ci t kin, cho

t ng l c t tnh, khi ln ty thuc vo

nhng khi nim c nn tng trn nhng gi

danh ca t ng, tm thc, thn v v.vcho l

c t tnh. V th, c hai u l t kin v t

tnh. T kin thy mi php, tm, thn v v.v

u c t tnh, tc ng lm nhn to thnh

mt khi nim v ci ng, v gi nh ci ng

ny ty thuc trn tp hp ca cc th .

16 Chp thn ng un l chp vo ci "Ti" cu to bi ng

un, e. the I is a transitory collection of the five

aggregates. Tham kho: "Joyful Path of Good Fortune: The

Complete Buddhist Path to Enlightenment", tr. 323, tc

gi: Geshe Kelsang Gyatso.

22

Cn mt loi t kin v nhn ng khc, l t

kin cho rng con ngi sng c lp t tc,

hoc t chnh mnh nui sng mnh.

Nu xt k nhng tham i v sn hn ca

mnh, ta thy l n khi sinh t nhng khi

nim ca t ng, ci ti l nn tng. V nhn

thc cho l ci ti rt bn vng, chng ta pht

trin mt cm gic v ci ca mnh, v ci

ca ngi khc, t phn bit i bn, khi

ln tham i cng ght b. l cch thc xy

ra ca mi s, c phi th khng ?

Thc ra, quy c c n nh mt ci Ti, ci ng, l

ci ngi lm tc nhn ca cc hnh ng, ci ngi tch

ly nghip, ci ngi th qu, chc chn c ci ngi

nh th. Tuy nhin, khi cm gic v ci Ti qu sc

mnh m n gy ra phin no, th lc , mt cm

gic t-to Ti thnh lp ra, l s phng i qu

vt ra ngoi s tht hin hu. Tm thc to dng ln

ci loi t-to Ti ny thnh hnh. Khi ci Ti

ny khi ln trong tm, n khng ch khi ln nh l mt

gi danh gn ln trn tp hp cc un ca tm v thn,

phi th khng ? M c phi l n khi ln nh th l n

c mt t th ring bit, ng khng ?

23

Nu ci Ti hin hu theo cch n hin tng th khi

kho st vi cc l lun ca Trung Qun Tng

(Madhyamika), s cng lc cng phi thy r rng hn.

Tuy nhin, s tht l khi ta i tm ci Ti ny vi cc

l lun ca Trung Qun, ta khng tm ra c n. Nhng

n vn xut hin trong tm thc ca ta nh th l mt ci

g c thc, c th ch vo c, mt ci g rt xc nh.

Nh th, s mu thun gia hai s kin, ci Ti c

v nh l mt ci g rt c thc, nhng khi phn tch k

th khng tm ra n, chng t l c mt s mu thun

gia hin tng v cch tn ti thc s ca ci Ti.

iu ny tng t nh khi cc khoa hc gia phn bit

gia ci ta nhn thy (hin tng) v ci hin hu thc s

ca n (thc tnh).

Ngay c trong cc kinh nghim sng, chng ta

nhn din nhiu mc khc nhau ca tham

i. Th d khi i vo ca tim, nhn thy mt

mn vt g v mun n th l mt loi

tham i. Ri sau khi ta mua c mn y

v cm thy l ca ti, n l ci g ca

ti, th l mt mc nhn thc v chp

th khc. mc u, trc khi khi tm

tham i mn th ch l n thun s nhn

thc mn , n thun nhn bit i tng.

mc th hai, khi ta cm thy , mn ny

24

tt thc th l mt s chp th khc vo i

tng. Ri sau khi mua n v s hu n th

l mc th ba ca chp th vo mn .

mc u, khi ch mi nhn dng i tng ,

th n xut hin di s hin hu t pha ca

n, hin hu ca t th. Tuy nhin, tm thc

lc y cha lin h mnh m vi s chp th

i tng nh l mt thc th ring bit, hay

hin hu c t tnh. Nhng khi mc th hai,

V Minh to dng v chp th i tng l

mt thc th hin hu t pha ca n, (mc

ny l lc ta khi tm than i vo i tng), ta

c thc s mt khi nim thy t tnh ca

i tng v dnh mc vo n nh l mt thc

th hin hu ring bit. C mt mc vi t

ca tham i hin hu ng thi khi tm thc

nhn bit i tng l c t tnh. Ri khi ci

tham i tng trng mnh hn, s nhn

thc v t tnh n thun tc ng lm nhn

ca n, v khng lin kt, hay l khng hin

hu ng thi vi tham i na.

iu quan trng l phi nhn din qua kinh

nghim ca mnh l mc th nht, c s

nhn bit i tng l mt thc th c t tnh.

25

mc th hai, khi ln tm thc ng vi s

nhn bit , v sinh ra s tham i. Ri mc

th ba, khi s hu mn , khi nim th

hu thnh hnh, nh th l hai dng tm

thc tham i tht mnh m nhp vo vi

nhau. Mt l tm dnh mc vo i tng cho

rng n tht s thch th v ci tm kia l tm

khi nim mnh m s hu mn y l ca

ti. Khi hai tm y giao nhau, th tham i ca

ta n cc k mnh m. Khi suy xt v

chuyn , c phi ng l cch thc xy ra

khng ?

Sn hn cng th, c mt ci mc th nht

m theo quy c c tht. Th d, khi mi nhn

thy mt i tng no v nhn din l n

xu. Nhng khi tm suy lng tng thm ln

v khi ngh: ", thc l xu qu", ri khi tm

ght b th sang mc th hai. Qua mc

th ba, v khi i tng c th lm hi n

mnh, th tm th ght s khi ln n cc ;

c hai mc ca tm sn hn ny. Nh th,

vi c hai tm tham i v sn hn th V Minh,

l t kin cho rng c t tnh, ng vai tr h

tr. Do , ci gy phin no chnh l con ln.

S si m ca V Minh lm gc r ca tt c cc

26

phin no khc. Tm V Minh ny si m khng

hiu cch hin hu ca mi php. V biu

trng cho V Minh l hnh v ngi m chng

gy. V Minh khng c nn tng nhn thc gi

tr no c, v n rt l thp km.

Vng khoen th hai l Hnh bi v cc hnh

ng to tc, dng to thnh, hay mang li

chung nhau, em n khoi lc v thng kh.

iu ny c biu trng bng hnh v ngi

lm gm.

Ngi lm gm l ngi ly t st nn v to thnh

ra cc ci vt mi. Trong th d ny, ngi lm

gm p mt ln quay bnh xe v tip tc quay cho

n khi lm xong m khng cn phi p thm Cng y

th, khi chng sinh hu tnh to tc xong mt hnh ng

th n s lm thnh mt tim nng, hay l mt chng t

ca nghip trong tm thc. Nh C Duyn Trung Qun

Tng17 ni, n to thnh "trng thi tc mn18". Trong

17 C Duyn Trung Qun Tng, (cn gi l ng thnh tng) s. Prasangika, a. Consequentialist, l tn mt chi phi ca Trung Qun Tng do T Pht H (Buddhapalita, 470550) sng lp vo th k IVV. Nhng tiu biu nht li l T Nguyt Xng, s. Candrakrti, (600c. 650), t. Dawa Drakpa. T l mt v lun s, vin trng tu vin Nalanda, dng di B La Mn Samanta, Nam n, rt thng tho Trung Qun ln Mt tha, trc tc nhng bi lun bin h cho t Pht H. Tc phm chnh gm c: Lc Chi Du Gi Ch,

27

mi trng hp, nghip lc to ra y u c tim nng

tip tc tng trng khng b ngn ngi cho n khi

tr thnh qu sau ny. Trong thi gian , khng cn to

duyn g thm m nghip lc y vn tn ti khng mt.

Nu nghip lc y khng duyn tr qu th n vn

nm yn tim phc.

Xt v qu ca cc nghip to tc khc nhau

nh l qu ti sinh v cc ci dc gii, sc gii

v v sc gii, ta thy c cc nghip thin v

bt thin. Trong cc nghip thin li phn ra

lm nghip thin nng bin qu v nghip

thin bt bin qu. V phn cnh ca tc

nghip, ngha l cch thc to tc nghip, th

chng ta c ba ca to nghip ca thn, khu

v . V phn bn th ca nghip th phn ra

Kim Cang Tt a Thnh Tu Php, Nhp Trung Qun Hu, Cn Bn Trung Lun Ch Minh Gi (Prasannapada, a. Clear Words : A commentary on Nagarjuna's Mulamadhyamakakarika), Tc ng Minh Qung Thch, Nhp Trung Qun Lun (Madhyamakavatara, Entering the Middle Way). 18 Tham kho cun The Meaning of Life, tc gi c t

Lai Lt Ma, dch gi Jeffrey Hopkins, tr. 48, 90: trng thi

tc mn ngha l lc hnh ng hon tt, chm dt, e.

state of desructedness or cessation of that action.

28

hai loi d nghip v khi tc nghip19. V

phn d thc qu chia lm nh nghip v bt

nh nghip20.

Trong nh nghip li chia ra lm: nghip to

qu tr ngay trong i ny, v nghip to qu

tr trong cc i sau.

Sau , th d nh c nghip dn i th qu ca mt kip

ngi, nghip lc phng ra tng duyn (gi l phng

nghip21) tr qu ca mt kip sinh vo thn ngi v

c nhng loi nghip khc gip hon thnh ci qu ,

gi l vin mn nghip22 . Cc vin mn nghip to cc

qu ph thm nh l th thn p xinh hay thn xu x

v.v Ly th d mt ngi phi chu nhiu bnh hon:

19 Sd, tr. 68, d nghip (e. intention actions) l nhng

nghip gy ra khi tm hnh (e. mental factors) khi ln

mun to hnh ng (nh vy thun tu thuc v

nghip). Cn khi tc nghip (e. intended actions) l

nhng nghip gy ra khi tm hnh bt u thc hin cc

hnh ng (nh vy thuc v c thn khu v nghip).

20nh nghip (e. definite actions), bt nh nghip (e.

indefinite actions).

21 Phng nghip, e. projecting action, projecting karma.

22Vin mn nghip, c., e. completing actions.

29

nghip lc l do thin nghip bi v c sinh vo

thn ngi. Nhng cc vin mn nghip, gy ra bnh tt,

l c nghip. Cng c trng hp phng nghip l c

nghip, v cc vin mn nghip l thin nghip. V cng

c trng hp c phng nghip v vin mn nghip u

l nhn thin, cng nh c khi c hai u l nhn bt

thin.

Ngoi ra, cn chia thnh loi: nghip to tc

v tch ly theo tc ; loi nghip cha to tc,

nhng tch ly theo tc , v loi nghip

cha to tc v cha tch ly theo tc .

C nghip to ra vi thin nhng hnh ng

l bt thin; c loi to ra vi bt thin,

nhng hnh ng thin; v c loi nghip to

ra vi c ln hnh ng u bt thin v cui

cng l loi nghip to ra vi c hai, v hnh

ng, thin. V c loi nghip to ra qu chung

cho mt s ngi cng chu (cng nghip) v c

loi to ra ch cho mt ngi phi chu qu (bit

nghip).

Nu ta hi l nghip tch ly nh th no? Khi

tc ng sau hnh ng l thin, ni li i

ng, lm hnh ng tt, th nghip tch ly l

30

thin nghip. Qu tr ngay sau l to mt

tm trng an vui. Cn nu nghip do sn hn,

c ng, hnh ng c th qu tr ngay sau

phi l tm trng bt an, kh chu.

u tin l khi tm V Minh, ri sau khi

sinh giai on tip l hnh ng. Sau l

hnh ng hon tt v chm dt. Lc y, tm

thc vn tip tc lm vic. Hnh ng lm

s to ra mt chng t tim phc hay l mt

khuynh hng trn tm thc v tm thc tip

tc nui dng chng t cho n khi tr

thnh qu, tm y l vng khoen th ba l

Thc trong Thp Nh Nhn Duyn. Nh th

th nghip ng th to kt qu ngay lp tc

v trong lc , nghip s lu li thnh chng

t v tip tc n khi tr qu hnh phc, th

an vui, hay l tr qu bt hnh, kh au. l

cch thc to ra nghip v nghip tr qu nh

th no.

Hnh v tng trng cho vng khoen th ba,

Thc, l hnh con kh23. Trong o Pht, c

nhiu cch gii thch c bao nhiu loi thc

23 Kh tng trng cho tm nhy nht khng ngng.

31

khc nhau. C mt h phi xc quyt rng

Thc ch c mt loi, h phi khc ni c su

thc, hoc c h phi khc ni c tm, v mt

h phi ni c chn thc. Phn ln cc h phi

Pht gio xc nhn c su thc. Con kh trong

hnh v chnh trng nh l ang nhy ra khi

cn nh. Hnh v y c lin quan n h phi

ra l ch c mt thc. Thc duy nht y khi

hin qua ng mt, th thnh nhn thc, khi

hin qua ng tai th thnh nh thc, v.v,

nhng tu chung ch c mt thc. Ni chung,

v thc l con kh v l con vt rt thng

minh v hiu ng.

By gi vn l, t khi to nghip n khi tr

qu cn c mt thi gian kh lu. Tuy nhin tt

c cc h phi u xc quyt l nghip khng

h mt i. V th, t nhn n qu cn cn c

mt ci g lin kt c hai th. C nhiu lun

thuyt khc nhau gii thch v ci g lin kt

gia nhn v qu . Tuy nhin, c mt ch th

tn ti t lc hon thnh to nghip cho n

thi gian th qu ca nghip . Trong h phi

32

Trung qun-C duyn tng24, ci ch th gi

nh l cn c cho cc khuynh hng hay l

chng t ca nghip truyn vo. Khi mt h

phi khng th trnh ra mt cn c chng t

truyn vo nh l ci ch th gi nh do phi

C duyn tng a ra, th h phi i tm mt

cn c tn ti ring r truyn cc chng t

24 Trung qun-C duyn tng hay Trung qun-ng thnh

tng (e. Prasangika) do T Pht H ( ;

Buddhap lita) sng lp ra, T ni ting xut sc v

Trung qun tng. S c vit bi lun c tn l Pht H cn

bn trung qun lun thch (Buddhap lita-

m lamadhyamaka-vtti), lun su sc v Cn bn

Trung qun lun tng (m la-madhyamaka-

k rik ), l tc phm chnh ca t Long Th. Trong

b ny, T ph quan im ca nhng k i nghch v

nhng kt lun (prasaga) sai lm ca h, c th gi l

ph t hin chnh, ngha l khng nu quan im ca

chnh mnh, ch da vo nhng nhc im, nhng mu

thun hin hin ca i th m ph h. T thnh lp h

phi Trung qun-C duyn ( ), cng gi l Trung

qun-ng thnh tng; ; s: pr sangika-

m dhyamika).

33

ca nghip vo trong . V vy Duy thc tng25

a ra A li gia thc, hay l mt tng thc,

lm cn c cc chng t truyn vo trong

. Trong C duyn tng, ci cn c vnh vin

ca s truyn nhp lin tc cc chng t ca

nghip n thun chnh l ci ng, n thun

l ci Ti, v n thun l ci ch th . Cn

thc ch l mt cn c tm thi ca s truyn

nhp ca cc chng t ca nghip.

Nh th gi d c mt hnh ng to tc. Ri

hnh ng hon tt. Ngay sau hnh ng

l trng thi tc mn hay chm dt ca hnh

ng , v ngay lc y, tm thc bt u chu

s truyn nhp ca chng t ca nghip . T

lc , cho n lc ngay trc khi thnh hnh

mt kip sng mi, ci tm thc c gi l

tm thc ca nhn thi26( nhn thi thc). Qu

d phng gy ra bi nghip tch ly trong mt

chu k ca Hnh, do tc dng ca khoen V

Minh, l mt s ti sinh. Tm thc ngay chnh

25 Duy thc tng (e. Mind-only school), do ch t V Trc

(s. Asanga) v Th Thn (s. Vasubandu) sng lp, ch

trng l vn php u do thc m sinh ra.

26 l nhn thi thc v qu thi thc.

34

lc lin kt vi kip mi gi tm thc ca

qu (qu thi thc). Tm y ko di t lc

cho n lc ca vng khoen sau , l Danh

Sc, v l mt khong thi gian cc k ngn.

Vn khoen th t l Danh Sc. y Danh

ngha l bn un ca tm: th, tng, hnh v

thc, cn Sc chnh l sc un. Danh Sc c

biu tng bng hnh v ngi ang cho

thuyn, c khi trong hnh v khc, biu tng

l cc cy ct da vo nhau, nh trong kinh

in t li. l v lin h n Duy thc tng,

trong ging l, c mt thc gi l A li gia

thc hay l tng thc lm cn bn cho tt c v

l 3 ct tr, nh l ci king ba chn, cc ct h

tr cho nhau. Chic thuyn tng trng cho

sc, cn ngi trn thuyn tng trng cho bn

un ca tm k trn.

Danh Sc ko di trong khong thi gian bao

lu i vi mi hai khoen ? Thi gian lu bng

khong thi gian thai cha bt u pht trin 5

hay 6 cn, qua trng thi cht nhy v n

khi c cc nm khi ra v.v, biu th cc giai

on pht trin ca thai. Vng khoen th nm

l Lc Nhp, biu tng bi hnh v cn nh

35

trng, bi v lc nhp l cc ngun ni tng ca

cc thc tai, mt, mi, li v thn lc , d cc cn pht trin, nhng cha c th vn

hnh c. Thi gian cho n khi c tip xc

gia vt i tng, cm quan v thc c gi

l Lc Nhp.

Sau n vng khoen ca Xc, l vng khoen

th su ca duyn khi. Xc l im khi , i

tng, cm quan v thc tip xc cng vi

nhau. Khi c i tng, cm quan v tm thc

ngay trc lm ng v gin duyn27, th s

khi sinh mt tm thc nhn bit. Xc l yu

t phn bit nhn bit mt vt l sng, kh

hay v k.

Thc khi sinh ra qua ba duyn. Duyn u tin gi l s

duyn duyn28 v l ci lm cho tm khi sinh di

27 ng v gin duyn, cng gi l th duyn (s. samanantara-pratyaya, e. immediately preceeding condition), l s tip ni lin tc ca duyn. 28 Tham kho sch A History of Indian Buddhism,

Hirakawa Akira, translated and edited by Paul Groner. T

duyn bao gm: 1. Nhn duyn (s. hetu-pratyaya, e. causal

condition), l nguyn nhn trc tip ca duyn. Khng nn

nhm vi t ng nhn duyn trong lut nhn qu. 2. ng

36

dng ca vt . Sau , duyn th hai, tng thng

duyn, l ci lm cho mt tm thc c bit ch nm bt

ring tng i tng ca n phn bit.

S vic tm thc khi sinh thnh mt t th

nhn bit cc i tng l do ci tm thc ngay

trc , l duyn th ba gi l ng v gin

duyn. Bi v khi l s hi hp ca i tng

v tm phn bit i tng , thng c

tng trng bi hnh nh ca n hn. Xc

ngha l hi hp. Xc c nh ngha l

khong thi gian hi hp gia i tng, cm

quan v tm thc v c s phn bit nhn thc

i tng l lc, kh hay l v k, nhng trc

khi Th khi sinh.

v gin duyn, cng gi l th duyn (s. samanantara-

pratyaya, e. immediately preceeding condition), xem cc

ch trn, (trong bi c t Lai Lt Ma gi n l duyn th

ba). 3. Duyn duyn, hay s duyn duyn (s. lambana-

pratyaya, e. condition of the observed object), l i tng

thc bm vo (trong bi c t Lai Lt Ma gi n l

duyn th nht). 4. Tng thng duyn (s. adhipati-

pratyaya, e. predominant condition), l nhng tc ng

gin tip (ca mi trng), (trong bi c t Lai Lt Ma

gi n l duyn th hai).

37

Vng khoen th by ca duyn khi l Th,

c n nh l yu t cm nhn kinh

nghim sng, kh hay v k. Mt h phi Pht

gio nh ngha gii hn ca vng khoen th

by ny l tri t lc cm th sng, kh hay

v k cho n lc cm th khoi lc ca s giao

hp. Hnh v biu tng Th l mt ngi b

mi tn bn xuyn qua con mt, bi v nhn

quan rt nhy cm, ch cn c mt cm gic

kh chu nh xu mt th khng lu cng s

bin thnh cm gic rt l kh chu. Bt k

chng ta c cm th no trong tm thc, sng

hay kh, th cm th y cng c tc ng ln:

chng ta phn ng mnh m vi tm tham i

hoc l ght b, chng ta khng th ngi yn,

v cm th tip tc thc y ta to tc.

Vng khoen sau l i. C hai vng khoen

th tm v th chn, i v Th, u thuc loi

i dc. Ci khc bit ca hai th l ch, i

giai on i dc yu hn v Th giai on

mnh hn. i phn ra cc chi nhnh khc

nhau: th d nh ham mun (dc) l i tng

ng vi ci dc gii. Cn c loi ham mun s

hin hu, tng ng vi ci cao hn l cc ci

38

tri sc gii v v sc gii. Ni theo mt cch, i

dc l cc tm tham i cm th khoi lc,

nhng cng c loi i tiu cc th hai, l s

mong mun xa la cc kh th. Ri li c tham

i dc lc th gian hay l tham i trong ci

lun hi, loi ny c gii thch l tham i vo

trong cc un ca tm v thn, th c qua cc

tin trnh nhn qu hu lu. Hnh v biu

tng vng khoen ny l hnh ngi n ng

ang ung ru bia. iu ny d hiu phi

khng? Cho d c ung bao nhiu ru bia, n

ni mp ph, m vn c ung tip v chng bao

gi cm thy tha mn. Tham i l ci lm

tng trng thm ham mun, v s khng bao

gi tha mn. Cc gii hn ca n l t lc

vng khoen th t, Danh Sc, cho n vng

khoen th chn l Th.

Th c biu tng bng hnh v (mt con

kh) ang hi tri cy. l hnh ng th

hu vt m ta tham mun. C bn loi Th29.

29 Theo A-t-m-cu-x lun (s. abhidharmakoa) th c bn loi

Th, hi khc mt cht l:: 1. Dc th (c. ), l lng tham mun,

khao kht i dc. 2. Kin th (c. ), l gi nhng quan nim sai

39

Loi th nht l chp th vo i dc, loi th

hai l chp th vo ci t kin cho l c ng.

Loi th ba l chp th vo cc h thng gii v

lut sai lm, loi th t l chp th vo cc loi

t kin khc cn li. Cc loi chp th ny u

c th gii thch theo lun l bnh thng p

dng cho gia nh x hi, hoc gii thch theo

cc v xut gia v sng i phm hnh30,

nhng vn cn c cc t kin. Th d nh nu

c ngi, x b tm thi cc i dc ca ci

dc gii v c c chnh kin, i tm cch ti

sinh vo ci tri cao hn, sc gii hay v sc

gii, th cng vn cn c mt loi tham i no

. Bi v loi tham i ny khng c trong bn

loi k trn, ta c th thy l bn tham i k

trn khng bao gm tt c mi loi, bn tham

i k trn ch c ra nhm mc ch khc

phc cc t kin, v nh vy khng loi b bt

c cc th chp th no khc.

lm. 3. Gii cm th (c. ) l tm thc b rng buc ni lut

l, quy nh, gio iu. 4. Ng lun th (c. ), l chp ng.

30 Xut gia v sng i phm hnh ngha l i tu khng c

quan h sc dc.

40

Ty thuc vo Danh sc, Lc nhp, Xc v Th

m ta sinh khi i - l s chp trc c tn

ti vi cc i tng mang li khoi lc v tm

cch xa la cc i tng mang li kh au. Khi

ci loi i ny ti din mnh m nhiu ln th

s khi sinh Th, chp vo i tng ham

mun, v i, Th ny s khi ng mt nghip

lc thit lp bi mt hnh ng trong tm

thc. Hnh v biu tng l ngi n b mang

bu. Ngay ti ch ny nghip to kip sng

mi hon ton thnh tu s mai phc,

nhng ch cha pht khi ra, v th ngi n

b c bu, mang a con trong bng cha sinh

ra. Hin hu l mt trng thi ca nghip,

cng l mt chng t c thit lp trong

tm thc v hon ton thnh tu s mai

phc.

Vng khoen th mi, Hu, ko di t khi

nghip hon ton mai phc cho n khi bt

u ca kip mi. Trong chia lm hai phn

thi gian. Mt mc c th gi l thi gian "nh

hng" bi v n hng v kip sng mi, v

phn kia gi l thi gian "nhp trung m" hay

l ang trong tin trnh nhp vo ci trung m.

41

iu mun ni n nghip lc mai phc

trong thn trung m gia hai kip sng.

Vng khoen th mi mt ca duyn khi l

Sinh. V th nn hnh v l ngi ph n ang

sinh ra a con. ngha chc hn l ngi ph

n ang trong trng thi thay i.

Vng khoen th mi hai ca duyn khi l

Lo t. C hai loi Lo. Mt l s phn hy

trong tng giy pht bt u ngay t khi th

thai v trong mi mt giy pht sau cho n

ht phn cn li ca i sng. Loi kia l s

hy hoi hon ton, l ci m chng ta

thng ngh v gi lo, tr thnh gi nua. Sau

l s cht. Gia hai ci l s than khc

ca bun phin, v mi loi kh au, on tng

hi, cu bt c.31

31 Bt kh gm Sinh, Lo, Bnh, T, i Bit Ly (phi xa la

ngi thng yu), On Tng Hi (phi gp iu mnh

ght), Cu Bt c (iu cu xin th li khng c) v

Ng m X Thnh (nm m trong thn ln xung tht

thng).

42

Kip sng ca chng ta bt u bng kh au

ngay khi sinh ra. Chm dt l s cht, cng l

mt loi au kh khc. gia l bnh, gi lo,

v tt c cc s bt hnh khc. Phn ng gi l

dukkha, l kh au, v cng l th nht

trong T Diu . l nhng ci ta khng h

mun, l nhng vn m chng ta tm cch

loi tr. iu quan trng l phi kho st xem

tm cch khc phc c cc vn , v th

m phi i tm cho ra nguyn nhn. Ch tn

ging nguyn nhn ca kh au, m ta phi

chu, chnh l V Minh.

Cho n khi V Minh, l chng t ca kh au,

cn tn ti trong ta th tng giy pht, chng

ta s tip tc to tc mt nghip g , hay l

to nhn ti sinh tip. Trong tm thc

chng ta c v lng v s cc chng t thit

lp bi cc nghip to tc, b tc ng bi V

Minh.

Gii thch Thp Nh Nhn Duyn qua nhiu vng duyn khi

Chng ta gii thch mi hai khoen qua mt

vng ca duyn khi, bt u t V Minh v

mi mt khoen cn li khi ra t . Nhng ta

43

phi ni l trong khi vng duyn khi ny ang

vn hnh th cng c vng duyn khi khc vn

hnh song song. Bi v, khi ta c V Minh,

Hnh v Thc, th gia Thc v Danh Sc phi

c i, Th v Hu c th kch ng nghip

lc trong tm thc lm cho khi sinh kip sng

gn vi Danh Sc. Mc ca nghip lc ny

hon ton mai phc, sn sng dn n ti

sinh, v cng lc s c mt tp hp Danh Sc,

Lc nhp v Xc khc ang vn hnh. y l

xem xt theo mt vng ca Thp Nh Nhn

Duyn.

Nu i, Th v Hu phi xut hin gia Thc

v Danh Sc th cng c mt vng duyn khi

khc lin h n s sinh khi . Mt khi ni

khoen u l V Minh v khoen cui l Lo T,

ta c cm tng nh l c s bt u v s

chm dt, nhng khi ta nhn thy l hon

thnh mt vng ca duyn khi mi hai

khoen, th phi c cc vng duyn khi khc

ang vn hnh cng mt lc, ta nhn ra l

chng phi l mt s bt u v chm dt r

rng. Gc r ca tt c ci l V Minh, v

cho n khi ta cn c V Minh th ta khng th

lm g dit tr tin trnh ny.

44

V phn mi hai khoen duyn khi ca mt

kip ti sinh trong no c, vn c ci V Minh

cn bn, n l s si m tm ti khng hiu v

cch thc hin hu ca mi php, v cng c

ci V Minh th hai l s si m tm ti khng

hiu v s lin h gia nghip v qu. T ,

to tc c nghip v lu li chng t trong tm

thc, tr thnh phng nhn32. Phng nhn li

c hin hnh bi i, Th v Hu, v

m tr cc qu kh au ca s th sinh vo

trong no c.

Cn v phn duyn khi ca mt kip sinh vo

trong cnh gii cao trong cc ci lun hi, th

vn l ci V Minh cn bn, n l s si m tm

ti khng hiu v cch thc hin hu ca mi

php, nhng n l nghip thin tch ly chng

t thin trong tm thc. Phng nhn c nui

dng bi i, Th v Hu, nh th tr qu mt

kip sinh vo trong cnh gii cao. Khi ta suy

ngh v dng thc i lang thang trong lun hi

ny ca cc chng sinh khc qua mi hai vng

khoen duyn khi, ta s khi sinh v tng

32 Phng nhn, e. projecting cause.

45

trng tm t bi vi h. C v s cch thin

qun v mi hai khoen duyn khi, nh l qua

chnh bn thn mnh v pht nguyn mun

thot khi lun hi, hoc qua cc chng sinh

khc v do m pht khi v tng trng tm

t.

Vy, l cch thc ca duyn khi qua Thp

Nh Nhn Duyn v s pht trin ca mt kip

sng trong ci lun hi.

Cc Dng Thc Khc ca Duyn Khi

C mt loi duyn khi khc l duyn khi quy

kt theo thnh phn33 hay cn gi l duyn

khi gi nh theo thnh phn. Tt c mi vt

th u c phng phn34. Cn cc php nh l

33 E. imputation or designation in terms of parts: l phn

t gi nh ca vt th.

34 Phng phn c nh ngha l thnh phn c phng

hng ca vt th. Mi vt th ba chiu ni chung u c

su mt (su phng) ca n bao gm: trn, di, tri,

phi, trc, sau, mi phng l mt mt ca phng phn.

46

thc u c st na thc35. Nu c mt vt th

no m ta c th gi l v phng phn, th c

ngha l ta s khng phn bit c cc cnh

ca n, nh l mt phi v tri, khng c cnh

ny hay cnh kia. Nu c vt th , v khng

th phn bit cc cnh ca n th cho d kt

hp bao nhiu ci v phng phn y chung vi

nhau, ta cng s khng bao gi lm thnh c

ci g ln hn chnh ci v phng phn 36.

Nhng thc t cho thy cc vt th ln l tp

hp ca cc phn t nh xu. Nh th, s kho

st cc vt th cho thy l, cho d chia ch n

u thnh cc vt th nh hn, n u phi c

phng phn, v nh th trn cn bn lun c

m kt lun l khng th c mt vt th no

gi l v phng phn. i vi mt ging tng

35 Khi c phn tch tm thc th thy n l mt chui di

ca tm, tm ngay st na trc (tm qu kh), tm ca st

na hin ti, v tm st na sau (tm v lai). Mi tm l

mt n v thi gian ca ging tm thc lu chuyn, v l

mt st na thc (ngha l tm thc ca hin ngay lc ).

36 Ngha l tp hp ca v phng phn khng th lm

thnh vt th c phng phn.

47

tc37, nu cc st na thc ca ging tng tc

khng hin hu trc v sau th khng

th no c s tp hp to thnh ging tng

tc. Cn i vi cc php bt bin nh l h

khng bt sinh, trong vn c cc thnh phn

hay cc phn t nh l cc phn phng ng,

phn phng ty, hoc l phn lin hp vi ci

vt ny hay ci vt kia. Nh vy, bt k vt

th no, cho d thng cn hay v thng, bin

i hay bt bin, cng u c cc thnh phn.

Khi ton th hay mt phn ca vt th xut

hin trc tm thc ca chng ta, dng nh l

ton th v cc phn ca vt th c mt t

th ring bit ca n, c phi khng ? Tm khi

nim nhn thy tng trng cc vt th theo

cch , tuy nhin khi kho st k, ta thy r

rng l ton th v cc phn khng c t th

ring bit. Khi cc vt xut hin trong tm

thc, dng nh ci tng th c mt t th

ring bit so vi tng phn. Nu thc th th

khi phn tch, ta s phi tm thy tng phn,

37 Ging tng tc, e. mental continuum, l thn thc kt

hp cc trc thi phn thc li thnh mt ging tm thc

lin tc.

48

nhng khi phn tch k, ta khng th tm thy

bt c ci tng th ring r v ci tng phn

ring r no. Vy th c mt s khc bit, gia

cch thc tng th v tng phn c v nh l

c t th ring bit v ci cch thc vt

thc s hin hu. Tuy nhin, khng c ngha

l khng c vt , hay l khng c ci tng th

, bi v nu khng c ci tng th th ta

cng khng th ni v bt c thnh phn no

ca n. C ci tng th, nhng cch thc hin

hu ca n phi t c s trn s ty thuc vo

cc thnh phn cu to ra n, v khng c cch

hin hu no khc hn l nh th. Bi v ng

l nh th, cho nn iu khng nhng p

dng cho cc php bin i, v thng, m cn

p dng cho c cc php bt bin, thng cn.

Cn c mt ngha su sc hn v duyn khi.

Khi ta tm kim ci vt gi nh , ta khng

th tm thy bt c ci g trong hoc ngoi

ci cn bn gi danh ca vt , m li khc

vi vt . Hy ly t ng hay ci Ti lm th

d. C ci Ti l ngi ang iu khin hay

ang s dng ci tm v thn ny. Ti ging

nh l ch th, cn tm v thn th ging nh

l vt thuc v ch th. Ta c th ni: y l

49

thn ca ti, hm nay thn ca ti khng c

kho, cho nn ti mt mi. Hay l hm nay

thn ca ti khe mnh v ti thy tnh to.

Khng ai ni nh sau, mt vi phn ca thn

ti l ci Ti. Nhng nu trong lc , ta thy

au nhc vi ni ca thn, th ta ni Ti au

nhc, hoc Ti khng khe. Tng t nh

vy, ta ni tm hay thc ca ti. i khi ta

cn tranh u vi chnh tm ca ta hay vi tr

nh ca ta. Phi th khng ? Ta c th ni: Ti

mun luyn cho tm ti sc bn hn , ti mun

rn luyn tm tr. Ta ging nh l v thy hay

v hun luyn vin ca tm mnh, v tm lc

y ging nh l mt a hc tr ng nghch cn

phi rn luyn. Ta s tp luyn tm mt cht

ci thin tm thc.

Vy, c thn v tm l vt thuc s hu ca

mnh, ci Ti l ch nhn. Nhng ngoi tm v

thn, chng c ci t th ring bit no ca Ti.

Tt c dng nh l c ci Ti thc s, nhng

khi kho st k th khng tm ra ci Ti. Nu

c ci Ti ring bit, c ci t th ring bit-l

Ti ca t Lai Lt Ma th n phi hin din

ngay y trong ci gii hn ny, ngoi ra ta

khng th tm ra n cc ni khc. By gi, ta

50

th kho st, u l t Lai Lt Ma thc th,

u l Tenzin Gyatso thc th, ngoi ci thn

v tm ny chng c thc th no khc. Th m

t Lai Lt Ma l mt thc t, mt nam nhn,

mt v t kheo, mt ngi Ty Tng, c th ni

nng, n ung, ng ngh v t mnh an vui.

Nh vy qu chng minh l c ci g, th

m li khng th tm ra ci . Trong ci cn

bn gi danh l Ti, ta chng tm ra c bt

c ci g c th biu t ci Ti hay l chnh l

ci Ti. Nhng nh th c phi l ci Ti

khng hin hu ? Khng, khng phi vy, ci

Ti c hin hu. Tuy nhin, v khng th tm ra

n trong cc cn bn gi danh, ta phi ni rng

n ch tn ti nh nng lc ca cc nhn duyn

khc ch khng phi nh nng lc ca chnh

n.

Mt trong nhng duyn quan trng m ci Ti

hin hu ty thuc vo, l khi nim n nh

ci Ti. Nh vy, ni rng ci Ti v tt c cc

php khc hin hu ty thuc trn sc mnh

ca khi nim. Duyn khi y c ngha l:

t c s ty thuc trn cn bn ca gi danh;

hay l t c s trn tm khi nim n nh c

i tng ; hoc l sinh khi ra ty

51

thuc trn mt nh ngha gi danh, hoc l

sinh khi ra ty thuc trn mt tm khi

nim gi nh l c n. V vy, trong t ng

duyn khi th duyn ngha l ty thuc hay

nng ta vo cc yu t khc m c. Mt khi

vt th y phi ty vo ci khc m c, th n

trng rng khng c nng lc ca chnh n, v

khng th c lp. Tuy nhin, n vn sinh khi

ra ty theo nhng iu kin ca nhn duyn.

Thin v c, nhn v qu, chnh ta hay cc th

khc, bt k l vt th g, tt c u sinh khi

ty nhn duyn. T quan im ca duyn khi,

vt th trng rng, khng c ci bin kin l

hin hu nh quyn nng ca chnh n. Chnh

l v trong ngha ca duyn khi cho nn

nhn v qu mi thch hp, ta c th xc nh

c hai, v nhn v qu u khng phi hu khi

chng ta hiu thu o iu , v thot ra

khi bin kin cc oan ca on dit. l

ngha cao diu nht ca duyn khi.

Thi nay, cc nh vt l hc gii thch l, cc

vt th khng ch hin hu mt cch khch

quan, bi v bng chnh n, m ng ra cc vt

th hin hu trong ngha lin kt vi ngi

quan st. Ti cm thy ci lin h gia vt cht

52

v tm thc ny chnh l ni thc s m trit

hc ng phng, nht l Pht gio, c th gp

g vi khoa hc Ty phng. Ti ngh s l

mt s giao thoa rt vui thch. C l l sang th

k sau, nu chng ta pht trin nhiu hn theo

chiu hng ny, qua s n lc cng tc vi cc

hc gi Pht gio, c vi nhng v c mt s

kinh nghim, vi cc khoa hc gia thun ty

khng thnh kin, cc nh vt l hc cng lm

vic chung nhau, kho st, hc hi, tm ra cc

nghin cu su sc trong s lin h v vt cht

v tm thc, ti ngh chng ta rt c th s tm

thy nhng iu tht l hay v gip hng

thin. D cho cc iu khng c coi l s

hnh tr gio php, nhng l thun ty gip

gia tng su rng thm v kin thc ca nhn

loi.

Bi v trit hc Pht gio l mt ci g lin h

vi khoa hc, nh s gii thch ca Pht gio v

tm thc, cch vn hnh, s bin ha, v ln

xung ca tm, iu gip ng gp cho cc

cng vic ca khoa hc gia tm hiu v no b

v tm thc ca con ngi. i khi ti hi cc

chuyn gia v thn kinh hc, tr nh c nhim

v g ? v n vn hnh nh th no ? Cc v

53

tr li l h vn cha tm ra nhng gii thch

c th. Trong lnh vc , ti ngh l chng ta

c th cng lm vic chung. Vi nh y hc Ty

phng biu t s quan tm n cch cha

mt s bnh bng thin nh. Cch cha bnh

ny cng rt l hu hiu. y cng l mt d

n lm vic chung rt hay.

Trong Pht gio, c nhn mnh n s kin l

cc php t sinh ra38, khng c ng To ha,

do ni ng ra Pht gio khng phi l mt

tn gio, m gn vi khoa hc hn. Nhng t

quan im thun ty khoa hc, mt cch t

nhin, Pht gio l mt loi h thng tm linh.

Th th Pht gio chng thuc v tn ngng,

cng khng l tn gio hoc l khoa hc thun

ty. iu ny lm cho Pht gio c c hi tr

thnh s lin kt hay cy cu ni lin gia tn

ngng v khoa hc. Ti tin rng trong tng

lai, chng ta s phi lm vic to tip xc

gn gi hn gia nhng ngi: 1. theo tn

ngng v c c kinh nghim tm linh gi

tr, (phn ng mi ngi, thng th n

iu , th li l chuyn khc) v 2. nhng

38 ni l cc php t sinh ra khi hi nhn duyn.

54

ngi m h c tnh chi b bt k gi tr no

ca tn gio. C mt s tranh chp lin tc

gia hai loi ngi k trn. Nu chng ta c th

gip h li gn nhau hn th tht l ng

gi.

Duyn Khi v Tu Luyn Tm S gii thch cch thc ti sinh trong ci lun

hi t cn bn trn Thp Nh Nhn Duyn

ca thuyt duyn khi cng ging nh l mt

s trnh by v ci nn tng: nghip cu u,

phin no v kh au. By gi cu hi l, tm

thc c th x b ci V Minh c khng ?

y l iu ta phi xem xt. Bt k chng ta

xt v loi tm thc no th n cng lin h n

s hun tp ca thi quen. Cho d chng ta c

tim nhim su vo tm thc sai lm39 no i

na, th bi v n khng c ci nn tng hu l

c chng thc bi hin lng40, cho nn n

khng th no tng trng v gii hn. Tuy

39 Cng l t kin. 40 Hin lng: e. valid cognition, l nhn thc ng, cng l chnh tri (c kho st trong Lng Hc hay Nhn Minh Hc).

55

nhin, nu ta hun tp vi tm thc khng sai

lm41, c nn tng hu l c chng thc bi

hin lng th cho d ta khng tp luyn nhiu

m n vn tn ti trong ta. mc m chng

ta c lin tc hun tp th chnh kin ngy

cng tng trng v rt cc s t c v gii

hn.

C th ni rng cc c hnh, nng da vo

tm thc, c nn tng n nh. Ti sao nh th?

- bi v tm thc vn v th v v chung42. Cc

c hnh tm linh c nn tng n nh trong

ngha chnh tm thc l nn tng ca n.

Mt khi c hnh tm linh nm trong tm

thc, n s trong tm thc vi mt lc mnh

no , v ta khng cn phi s dng li cng

ci lc mnh mang c hnh tr ln nh

mc u tin. Nh th khi ta tp luyn

nhiu hn, ta s tng trng c hnh .

41 Cng l chnh kin.

42 V th: khng c im khi u. V chung: khng c im

chm dt.

56

Chnh trong ngha ca lun bn ny v s v

th v v chung ca tm thc m ni lun hi

t n cng c tnh cch v th v chung, iu

ny dn n ti ca s ti sinh. V phn

mt vng ca duyn khi bn trong cc

phn trc, thi gian chm nht hon tt

mt vng duyn khi mi hai khoen l ba kip

sng, thi gian nhanh nht hon tt l hai

kip sng.

ti ti sinh li a n ti u thai. Thi

nay c nhng ngi nh li cc tin kip ca

h. Mi y ti n c hai trng hp ti

c bit qua, c hai u l cc b gi. i vi

nhng ai chp nhn c kip qua kh v kip v

lai th hin tng khng c g l lng c.

Nhng nhng ngi khng tin c kip qu kh

v v lai cn phi t cu hi sau: qua nhn

duyn hay nhn qu no m tr nh li kip

trc c xy ra ?

Tm thc cng v chung, nhng s t n

thnh tu Gic Ng. Phi ni l khng th c

chuyn cc mc phin no ca tm i n

Gic Ng, k c mc tm thc th lu ca

tm. Ch c trnh vi t nht ca tm thc

57

mi tin n v t c Gic Ng. Mc tm

vi t nht ny hin hu t thi v th, v

tip tc i n Gic Ng. Khi ta cht i, cc

trnh th ca tm thc tan r hay chm dt,

v tm thc cui xut hin trong tin trnh ca

s cht l tm thc cc vi t ca nh Tnh

Quang43, chnh tm thc nh Tnh Quang ny

lin kt qua kip sp ti.

Mi hai khoen ca duyn khi c th c gii

thch theo cc chng ngi ca nht thit tr44,

43 Tnh Quang Tm (s. Prabhasvara, t. od gsal, e. clear light, c.

). C khi cng cn dch l Cc Quang Tm hay l

Quang Minh Tm, c. . y l trnh cc vi t ca tm thc m ngi phm khng th bit n. Tm ny ch c th nhn bit bi cc v i hnh gi du gi khi i vo cc tin trnh tan r ca s cht. l mt tm t bn tnh sn c, v khi nim, bt nh v t tnh thanh tnh, chnh l Pht tnh hay Php l thn. V th nn dch l Tnh Quang Tm. Tham kho sch: "Revue dEtudes Tibtaines", No 8 Octobre 2005. Sadhana della divinit solitaria Yamantaka-Vajrabhairava Traduzione e glossario della version cinese di Nenghai (Parte I). Tc gi: Ester Bianchi 44 Nht thit tr (e. omniscience) cng gi l ton tr, l tr

tu rt ro ca ch Pht, thu hiu mi chuyn ca th

gian v siu th gian.

58

hm n ba B tt a45 thanh tnh cui cng

l a th tm, th chn v th mi.

Bi v gc r kh au ca chng ta l V Minh,

ngha l v c tm thc bt thun tnh cho nn

chng ta vp phi gc r ny v kh au. V

th, phi chm dt V Minh trong ging tm

thc, l ci mang li kh au. Trong qu trnh

hnh tr thun tnh tm, chng ta s gp

mt kh au. V cn phi thun tnh li tm

thc, c mt phng thc thun ho tm bng

chnh t tm thc . Ngi luyn tm v ci

tm c rn luyn cng cng l mt tm thc

. Nh th hnh gi s tr nn kho lo trong

s hin din ca tm. Trong gio l o Pht,

phn ln th gi dnh dy v iu .

Trong tm thc ca chng ta, tm bt thun

tnh nng nht l t tng, kin thc sai lm,

hay t kin. Khi nghe php v tr nn quen

thuc vi gio php th ta khi ra cc mc

45 Ngi tu theo B tt o hnh tr thnh tu Thp a

B tt (s. bodhisattva bhumis), ngha l mi ci B tt.

59

ca nghi tm46. C ba mc ca nghi tm:

mc thp nht l khi tm nghi v iu g l

sai tri, mc trung l nghi bng nhau c

hai, iu g l sai v iu g l ng, v nghi

tm cao nht l lm th no hng v lm

cc iu ng. Ri sau , khi ta rn luyn tm

th cng khi nghi tm nhiu hn v chuyn

ha nghi tm thnh cc gi nh ng. T

mc ny, khi t duy trn cc lun l v.v, ta

c th khi sinh cc suy lun ng. Sau , do

t mnh hun tp trn cc suy lun ca tr tu,

ta t trc ng v chng c iu .

vt qua cc t kin, nhng t tng sai

lm, nhiu kt qu phi l t n c tm ra.

46 Cn phn bit r hai loi nghi tm (tm nghi ng). l

nghi tm tt v nghi tm xu. Nghi tm tt l nghi ng s

hc hi ca mnh cha thu o, nghi ng mnh cn c

nhiu sai lm, ti nghip t hc hi v tnh ho

nghip vn ln khng ngng. Nghi tm xu l nghi

ng, khng c lng tn tm vo tam bo, nghi ng lut nhn

qu v nng nht l nghi ng chnh v bn s ca mnh,

nghi nh th s c nguy c a a ngc v gin. an

ny c t Lai Lt Ma ni v nghi tm tt nghe v hc

php.

60

Cho ti khi ta khi n mc nghi ng cho

php ta dng l lun khi ra suy din hiu

bit. Nh ta pht trin tr tu phn bit r

rng cc php. Trong qu trnh , ta t t

pht trin tr tu khi ra t tam thng hc47 l

vn, t v tu.

Khi khi tin trong cc hnh tr nh th, ta s

t t nhn ra l qu thc c th chuyn ha

tm thc ca mnh. T quan im , ta pht

lng tin chc vo hnh tr gii st sinh48. Mc

u l kim ch ta khng mc vo cc hnh

ng lm hi cc chng sinh khc. Mc th

hai l p dng cc php gii tr cc tm hnh

c ng c to c nghip. Mc th ba l khc

phc lun c cc chng t c tim phc

trong tm gy ra t cc phin no. Nh t duy

trn quan im duyn khi, ta nhn thy cc

khuyt im ca ci lun hi, au kh khi ra

47 Tam thng hc (ba s hc cao tt): vn l nghe php, t

l suy ngh v php nghe v tu l hnh tr cc php sau

khi suy ngh v hiu r.

48 Gii st sinh, cng l bt st hi, cng l bt bo ng, s.

ahimsa.

61

nh th no, v s a ta vo trong hnh tr

cc mc gii st.

dt tr cc chng t tim phc sn do

cc phin no gy ra, vic u tin l cn phi

dt tr cc phin no. Dt tr phin no cng

nh cc chng t phin no tim phc sn

trong tm gi l B o. Nu ch dt tr

phin no th gi l hnh A la hn o hoc l

St tc o49. Tu tp dt tr phin no cng

nh cc chng t phin no tim phc sn

trong tm ging nh l mt quyt tm tn cng

cn qut50 qun ch. Trc khi tn cng, iu

quan trng l phi quyt tm thit lp hng

ro phng th, do , s quan trng l, u tin

phi kim ch cc c nghip ca thn v khu.

Mc ch rt ro l t Gic Ng. Nhng trc

tin, ta vn phi l kim ch cc c nghip

thn v khu ca mnh. Nay, nu vi lng v

k, ta c to c nghip nh l st sinh, trm

cp, ni di, t dm hay vu co, cc c nghip

ca thn v khu khng nhng lm hi ngi

khc m cui cng s mang li kh au cho

49 St tc anh ng l foe-destroyer.

50 Trong thut ng tu tp gi l h th cng phu.

62

chnh bn thn mnh. Vy, d ch cn xem xt

s tc hi ta mang li cho chnh bn thn l

cng cn phi kim ch khng to cc c

nghip v thn v khu.

Qun chiu v v thng s gip ta t c

iu ni trn. D th mng ca ta c di n

chng no th cng c gii hn, phi khng ? So

snh vi s to thnh ca v tr, v nin i

a cht51 th th mng ca con ngi rt ngn

ngi. Vy m cng cha chc l ta s sng n

tui th bnh thng 100 nm, hay l ch 60

nm thi. Trong trng hp ny, nu tp trung

ton nng lc v tinh thn cng nh th cht

to tin bc hay ca ci cng ch gip cho

mt kip sng ny, n thc l khng chc v

ngn ngi. Qun chiu v ti ny s gip

gim thiu lng tham, bt mun th c, d

cho kt qu ra sao cng th thi.

Suy t v hin trng th gii cng gip cho

s tu tp ny, cho d c y vt cht th

no i na th n cng chng phi l gii p

51 Nin i a cht (e. geological time) l thi gian to

thnh v lch s a cht trong qu kh ca qu a cu.

63

cho i sng. S tin b vt cht t n gip gii

quyt vi vn , nhng n li to thm ra cc

loi vn mi khc. Qua kinh nghim sng,

chng ta nhn chn ra l ch c tin b vt cht

khng . Suy ngh trong chiu hng s

tng trng lng tin cho chng ta, l tc hi

n ngi khc ch mang li thit hi cho chnh

mnh. iu cn phi c suy ngh thm

nhiu ln na. giai on ny, cng nn phn

tch s hu dng ca no b con ngi, ca

thn v hon cnh con ngi, bi v tht l

ng bun nu ta s dng n vo nhng vic

tc hi. i vi mt s ngi th qun chiu v

s ti sinh vo ba no c nh a ngc, ng qy

hay sc sinh c li lc. Nu thy kh tin l c

cc cnh a ngc, th ch cn xem xt s kh

au ca cc loi sc sinh phi gnh chu,

nhng au kh m chng ta nhn thy tn mt

ca mnh. Hy suy ngh, liu chng ta c chu

ni cc loi kh au khng, nu phi ti sinh

vo cc hon cnh . Ta c th gi s l tm

thc c sn nhng chng t do nghip gy ra

bi V Minh phi i ti sinh lm cc th vt.

Phi ngh l, trong ging thn thc chng ta

c cc cht liu sn sng pht tc thnh ti

sinh trong loi kip sng . Nu ti sinh trong

64

loi kip sng , chng ta s phi chu loi

kh au no? Cho n by gi chng ta mi ch

nhn cc sc vt thi; by gi hy tng tng:

Nu ta ha thnh n, liu ta c th chu ni

hay khng?. Khi suy ngh nh th, ta s thy

ra l mnh khng h mun nh vy. Nay, s tc

hi trn cc chng sinh khc s mang li cc

loi kh au . y l bc u qun chiu

s sai lm ca st hi v s cn thit kim ch

cc c nghip ca thn v khu.

By gi, khng c g chc chn l khi ta kim

ch c nghip ca thn khu trong i ny th

ta s cng lm nh vy trong i sau52. Do ,

cch phng th tt nht l mc th hai, h th

cng phu, tu tp chin thng cc phin no.

Cc phin no to vn cho ta chnh l nhng

iu ging trong Thp Nh Nhn Duyn ca

Duyn Khi. Gc r ca phin no l V Minh,

nhn cc s vt l c t tnh, t to ra cc

mc khc nhau ca tham i, sn hn, th

nghch, tt 53 v.v Cc th chnh thc l

phin no tc. iu rt r rng l trong th gii

52 Do cc chng t bt thin tim tng cha c qut sch.

53 Tt l lng ghen ght.

65

ngy nay, tc c cc kh khn v vn ca x

hi cng nh ca gia nh u lin h n

tham, sn v tt .

Khi mt ngi no khc tm cch hi ta th ta

nhn din ngi l k th. Nu lng sn

hn, tm hm hi ca h l bn tnh t nhin

ca ngi th y l mt vn khc.

Nhng thc ra, lng th ght, sn hn v

mun hm hi ch l cc tm hnh ngoi vi nh

hng n tm thc. Mc d to c nghip,

chng ta vn c lun lun suy ngh to thm

cc c nghip. K th ca ta cng th. Thc ra,

phin no tc khng phi l ngi lm, khng

phi l nhn vt, m chnh l tm phin no

ca h. K th thc th l ngay trong chnh

chng ta, khng phi ngoi ta. L hnh gi tu

tp, trn chin tranh u thc s cn phi xy

ra ngay bn trong chng ta. iu cn nhiu

thi gian, nhng l cch duy nht gim

thiu ti a ci m ti gi l cc tnh xu ca

con ngi. Nh tu tp vy m ta s t nhiu

s an bnh ni tm, khng phi ch i sau mi

c, hoc l sau khi tu tp lu mi c, m l mi

ngy u c. Tn tc th cn bn cp i tm

an bnh ca chng ta chnh l lng th ght v

66

sn hn. Tuy rng tt c cc t tng xu u

l phin no tc, nhng lng sn hn l tn tc

th mnh m nht. Chin thng phin no

Mun chin thng phin no, cn phi dt tr

gc r ca n, l V Minh, nhn thc sai lm

l c t tnh. lm vy, phi pht trin tm

tr tu, nhn thc mi s vt trong ng cch

ca n ngha l tri ngc vi cch V Minh

nhn thc cc s vt. Chng ta phi suy t

trn s kin l cc s vt khng hin hu c t

tnh, hay l khng hin hu t n v bng

chnh n. Cn phi pht trin l lun bc b s

vt thc hu do tm thc t kin chp trc.

Trong , chnh kin chng ng tnh khng

rt quan trng. pht trin mc tr tu

cn thit lm thuc gii tr V Minh, nu ch

pht trin tr suy din ty thuc trn l lun

th khng . Ta cn phi mang tr suy din

hiu bit ln n mc trc ng, v khi nim

ca chn nh. Mun lm vy cn phi c s h

tr ca thin nh. Nh t n mc tp

trung su vo nh, m c th pht s an nh,

l s hp nht ca tm an tnh v tm trc ng

c bit. Vy th u tin cn phi t thin

67

tr tm an tnh hay l an tm. Sau khi ta t

n nht tm nh54 v c kh nng tr tm

vo bin x55, tc l i tng ca thin qun,

mt cch rt r rng v sng ng th iu

s gip ta tin b hng ngy trong i sng.

Tm ta sc bn hn, tnh gic hn v c kh

nng nhiu hn. Do c s cn thit trnh by

thm v cch thc t s an nh, tc l tam

ma 56 (samadhi).

Ngi mun t thin an tnh ca tm cn phi

i v mt ni c lp v hy chun b tm thc

v s cn mt thi gian di. Nu mun tu tp

54 Nht tm nh, e. one-pointedness, single-pointedness.

55 Bin x ( ; s: krtsn ; p: kasina): i tng tp

trung ton trit vo v thy c trc mt (sc php,

y l mt bin x), d nhm mt ngi y vn thy hnh

nh n trong tm gi l th tng (hay hc tng; phn

ng: uggaha). Dng pht trin s tp trung t n mt

trong bn thin ch (t thin). 56 Tam ma , s. samadhi, bao gm hai chi nhnh. Mt chi

nhnh ca Tam ma l thin an nh (thin ch), s.

samatha, e. calm-abiding, t. shi nay. Chi nhnh th hai

ca Tam ma l thin minh st (thin qun), s.

vipashyana, e. insight meditation, t. lhag thong.

68

t thin an tnh lin h vi hnh tr mt tng

hay mt ch th d hn. Tuy nhin, ngoi iu

ra, ch cn tu tp trong i sng thng

ngy, mi sng sm khi thc giy, hy dng

tm trong sng ca mnh kho st xem tm

ny l ci g, s gip ta rt nhiu. iu

gip gi tm rt tnh gic v nh th s gip

hon ho phn cn li ca mt ngy. t

c mc m cc vng tng vi t ca ni

tm u dt tr v i vo mc nht tm

nh su, u tin l cn phi kim ch cc

mc th lu ca tm, gm tham i, sn hn,

v cc c nghip th lu ca thn v khu.

Mun lm c th, ta phi hnh tr gii hnh.

Trong h thng gii lut ca Pht gio, c hai

loi l c s ti gia v tng ni xut gia. Ngay c

trong c s cng c cc cp bc khc nhau. L

do l c Pht mun t ra cc trnh tu tp

nh th ph hp vi kh nng ca mi

ngi. iu rt quan trng. Chng ta nn

hnh tr ph hp theo tim nng tm linh ring

bit ca mnh, nh th ta s t c cc kt

qu thch ng. Khi nhn ra l cc gio l

c t ra cho chng sinh vi cc trnh v

tim nng khc nhau, ta c th pht lng thc

69

s tn knh cc h tn gio khc nhau trn th

gii. D cho s khc bit v cc trit thuyt

tht l ln, nhiu khi rt c bn, ta vn c th

nhn ra l v cc loi ngi khc nhau cho nn

cc trit thuyt c th thch hp v lm li

lc cho mi loi. Ngy nay, chng ta cn c s

tng knh v tng thng . iu ny rt l

quan trng.

Trong lin h , ti rt qu mn v tn trng

cc tng ni Ty phng y. Nhng khng

nn vi v th gii. Bi v c Pht t ra s

hnh tr thch hp vi cc trnh khc nhau,

iu quan trng l phi thm nh trnh ca

mnh v t m tun t tinh tn. Cn iu

khc na, ti cm thy rt quan trng l, cc v

Ty phng tht lng mun tu tp Pht gio

hy vn nn gi li v tr thnh vin tt trong

x hi ca mnh. Qu v nn li trong ,

ng tr thnh mt k b c lp. Tinh ty ca

Pht gio, khi hnh tr bi ngi Ty tng, l

lin kt vi nn vn ha Ty Tng ca h; c l

s l mt iu sai lm khi qu v Ty phng c

bin mnh hon ton tr thnh vn ha Ty

Tng v tu tp hnh thc Pht gio Ty

Tng ha.

70

Hy li trong x hi ca qu v, tip tc trong

ngh nghip, lm vic di t cch mt thnh

vin ca cng ng x hi, v trong cng lc,

thc hnh gio php ca c Pht nu ta cm

thy iu c li lc v hu hiu. Chng ta

thnh lp nhiu trung tm tu hc, hy gip cc

ni tip tc hot ng. Nhng nu c ngi

mun tu tp Pht php, cha hn l cn thit

phi gia nhp vo mt trung tm; ngi c

th ngay ti ch ca h ang m tu tp .

Chng ta bn qua cc cch thc chin u

chng phin no, sau y, chng ta s bn lun

lm sao pht B tm, t bi tm, v lm

sao tiu tr cc chng ngi ngn che nht

thit tr, tc l dt tr nhng chng t tim

phc gy ra t phin no. Trc tin, ta phi

hnh tr gi gii hnh l nn tng, ri qua cc hnh tr thin nh tam ma , tm thc s

t c nh v tr thnh mnh m. Tm nh

phi c dng vo vic thin nh v Tnh

Khng, nh ta t t chin thng cc chng

ngi, v dn dn dt c cc chng ngi bm

sinh. Sau cng, ta s hon ton chin thng V

71

Minh, l tm khi nim chp vo t tnh.

S dt tr tm c gi l gii thot.

Nh l h php Long Th ni: Nh chm

dt cc nghip lu hoc57 v cc phin no m

t gii thot. Nghip lu hoc c to tc t

cc t kin. l nhng th to ra bi cc bin

k58 khi nim, v cc bin k khi nim s

b chm dt nh Tnh Khng, hay l ngng

hn khi nhp vo Tnh Khng. iu c

gii ngha theo c hai cch. D sao th ci thc

ti , Tnh Khng m trong tt c cc

phin no, V Minh v.v, u b tt ngm

chnh l Dit , cng chnh l gii thot. Pht B Tt hnh Ti s gii thch v hnh tr pht trin hnh

nguyn B Tt. Trong ng cnh ca phn ging

ny, chng ta ang im h th cng phu.

Qua hnh tr tam thng hc l gii, nh, tu,

57 Nghip lu hoc (e. contaminated actions) l cc hnh

ng nhim do v minh, y ta i ti sinh trong lun hi

sinh t.

58 Tm bin k l tm to ra nhng ci khi nim, t kin

sai lm (e. conceptual elaborations).

72

cc phin no b dt tr. Vy by gi, ta

i n im phi dit tr nhng chng t tim

phc gy ra t cc phin no. Dit tr chng t

phin no tht l cc k kh khn. L do g m

phi dit tr nhng chng t phin no? L bi

v n ngn che ta thu th59 ng thi n tt c

cc i tng hiu bit ca tr tu. Do , d l

mt v c qu bc A la hn, mt v St tc,

thot ra khi lun hi cng cha thnh tu

pht trin hon ton nng lc ca tm thc con

ngi.

Cu hi l: lm sao dt tr cc chng t phin

no. Hin ti y, v kh s dng cng vn l

mt th; l tr tu chng ng Tnh Khng.

Tuy nhin, ta cng cn thm mt nn tng

h tr mnh m, l cng c to ln, v

phng cch tch t lin tc cng c to ln l

nng nh n B tm, lng v tha. Ngi tu

tch t cng c, vi nguyn nhm mc ch

gii thot v bt st hi chng sinh khc, ch c

quan tm chnh n mt chng sinh y (l

mnh) m thi. Trong hnh tr B tm, ta

59 Thu th ngha l nhn thu hiu sut c chn l.

cng l nht thit tr.

73

quan tm n tt c mi chng sinh. Bi v

chng sinh v lng v s, khi tm thc hng

n tt c, th nng lc cng c tch t cng s

v gii hn. Quy y Tam Bo Pht, Php Tng v

quan tm n bn thn mnh l mt chuyn,

nhng quy y Tam Bo v quan tm n tt c

mi chng sinh hu tnh li l mt chuyn

khc. Nng lc ca hai chuyn cc k khc

nhau bi v i tng qun st khc nhau rt

nhiu. V ngi nhm n mc ch gii thot

khi lun hi cho chnh mnh th s gii thot

ch l s tt ngm ca cc phin no. Vi

tm nguyn v tha hn, ta nhm n Pht qu,

l s chm dt ca nh chng l phin no

chng v nht thit tr chng60. Nh vy, s

hnh tr ca v th hai s dng mnh hn

nhiu v s tng trng nng lc cng c ln

rt nhiu ln hn.

60 Theo truyn thng Mt tng Ty Tng th nh chng l hai chng ngi: 1. gii thot chng, cng gi l phin no chng, l chng ngi ngn che khng cho t gii thot ( l cc phin no) v 2. nht thit tr chng, l chng ngi ngn che khng cho t nht thit tr, cng ngha l ton tr, thu th mi s vt (chng ngi l cc chng t phin no). Khc vi truyn thng Pht gio Vit Nam gi chng ngi th hai ny l s tri chng, l chng ngi gy ra t nhng t kin chp cht vo nhng s hc gio iu sai lm.

74

Bn tnh ca tm b rt l trn qu,

tuyt diu n ni i khi chng ta phi

t hi lm sao m con ngi c th pht

trin ci tm . Tht l phi thng, k

diu khi qun c thn mnh tn trng

hay quan tm n cc ngi khc v

thy trn qu h nh l trn qu bn thn

mnh. Ai ai cng phi trn qu ci cm

gic nng nhit . Nu c ngi no

chng t tm nng nhit vi ta th ta cm

thy sung sng bit bao. V nu ta cng

i x vi tm nng nhit n ngi

khc th iu l iu tt nht trong ci

lun hi cng nh ci Nit Bn. l

ngun gc thc s ca hnh phc. Nu ta

c th pht ci kinh nghim ca tm y

mt cht thi th n cng s gip chng ta

v n s mang li s an bnh trong tm

thc v mang li sc mnh ni tm. N s

mang li cho chng ta s phng th hu

hiu nht v nn tng vng chc nht

tn cng. Tm ny cng l mt v thy ca

ta, l ngi bn tt nht, v l v h php

cao nht ca ta. V vy, tm ny tht l tt.

75

Chng ta cng bn lun v c cu cn bn ca trit

l, t c th rt ra mt kt lun: ta c th pht trin

ci tm thc tt p . Ch v i t s n a

ra hai phng php thc hin tm ny. Mt phng

php gi l gio php tinh ty By im Nhn

Qu Pht B Tm, phng php kia l Nhn

Ng Bnh ng. Mun pht tm nguyn v tha mnh

m , ta phi pht tm nguyn phi thng ngha l

pht quyt tm t nhn lnh trng trch gip tt

c cc chng sinh hu tnh. khi tm nguyn phi

thng ny, ta phi c lng t bi, khng th chu ni

khi nhn thy cc chng sinh kh au m khng lm

g. D cc chng sinh ang chu cnh kh au hay

l ang c y cc nhn duyn s b th bo kh

au, nu ta khng c lng t bi khuy ng su thm

trong tm thc v s kh au th chng ta s khng

th khi i nguyn . Kinh nghim sng cho ta

thy r l d dng pht lng t bi vi nhng ngi hp

tnh chng ta, vi nhng ngi ta tng c hay vi

nhng ngi ta a thch. Nh vy trc khi pht tm

i t bi, chng ta cn phi c mt phng thc

a tt c vo trong loi chng sinh thch hp. Phng

thc l hun luyn nhn quan ca mnh nhn

thy mi chng sinh theo cch chng ta nhn nhng

ngi thn yu gn gi nht, c th l cha hay m ta,

hay l mt ngi thn thuc, hay l mt ngi khc

76

no . Mun nhn thc chng sinh nh th, chng ta

cn nhn h vi tm bnh ng. y, cn dng tr

tng tng gip ta. Hy qun tng trc mt

mnh l mt ngi m ta rt thn thin, v mt ngi

m ta khng a thch, ri gia hai ngi l mt

ngi m ta c cm gic trung tnh; sau , hy qun

xt cc loi cm gic ta khi ln vi ba ngi .

Mt cch t nhin, khi qun tng nh th, tm ta s

thy gn gi vi cc bn b, xa cch v i khi sn

hn, hoc phin no vi nhng k th ch, v khng

c cm gic g vi ngi trung tnh. Hy kho st iu

. Trn quan im Pht gio, chng ta tng ti

sinh v lng kip ri. C th ngi bn kip ny

tng l k th ti t nht trong i qu kh. Cn cc

k ging nh l th ch ca hm nay li c th l

nhng ngi thn qu nht trong i qu kh. Tng

lai cng th, chng c l do chc chn no m mt k

th ch hm nay s mi mi cn l k th ch tng

lai, hoc bn b s mi mi cn l bn b trong mai

sau. Khng c g bo m nh th, ngay c trong i

ny. Bn b hm nay c th nhanh chng thay i

thnh th nghch. l iu rt r rt, ngay t kinh

nghim sng trong gia nh ca chng ta, v nht l

trong cc chnh tr gia: hm nay l bn tt, l ng

minh tt, ngy mai bin thnh k th t hi nht.

77

iu cn bn l c cu i sng ca chng ta khng

c g n nh chc chn, i khi chng ta thnh cng,

i khi tht bi, mi s vt u lun lun i thay. Do

, ci cm gic bn b v k th ch c v rt hin

thc v chc chn l iu v cng sai lm. Khng c

l do no khng nh nh th, iu tht l in

r. C suy tng nh th s ln ln gip ta san bng

quan im ca tm n mi ngi.

Buc sau l qun tng sm mun g cc k

th cng s tr thnh bn tt. Nh vy, hay

nht l ngh rng tt c ba ngi u l bn

tt nht. Nu tm ta khi lng th ght h,

chng ta cng c th xem xt kt qu s l g.

iu rt hin nhin. Cn nu ta c gng

pht tm t bi n c ba ngi , th kt qu

s rt tt, khng th nghi ng. Nh th, tt hn

ht l ta pht tm t bi ng u. Sau th

th pht tm y sang hng xm bn tri, ri

qua hng xm bn phi, ri i tip theo th t.

Sau , pht tm ny n c thnh ph, c tnh

v c t nc, ri sang c u chu, ton th

nhn loi ca th gii; sau cng, pht n v

bin chng sinh. l phng php thc hnh

pht tm t bi.

78

Mt phng php th hai l nhn ng bnh

ng v i ta cho ngi. Hy kho st xem

bn no quan trng hn, ta hay ngi? Ta ch

c mt, cn ngi th c v lng v bin. C

hai bn u mong mun sung sng v khng

mun kh au. V c hai u c quyn c

hng hnh phc, v thot kh au bi v c

hai bn u l chng sinh hu tnh, u l

thnh vin ca cng ng cc chng sinh hu

tnh. Nu ta t cu hi: Ti sao ta li c

quyn hng hnh phc? L do ti hu l v,

ti mun c hnh phc, chng c l do no

khc na. C mt ci cm gic t nhin v ci

Ti, v trn cn bn chng ta mun c

hnh phc, l iu nhn thc ng. V trn

cn bn , chng ta ni l c quyn hng

hnh phc, l iu chng ta gi l nhn

quyn; l quyn ca chng sinh hu tnh.

Kh nng thot kh au cng nh th, iu

khc bit duy nht l, ta ch l mt chng sinh,

ngi khc l a s cn li. Kt lun tht l r

rt, trong mt bi ca nh ca ton th chng sinh th mt chng sinh chng c g l quan trng

c.

79

y l iu m ti t mnh hnh tr v i khi

din gii cho ngi khc: hy qun tng, mt

bn l ci Ti gi nua ch k, v bn kia l c

nhm ngi ngho kh, thiu thn. Hy xem ta

l mt nhn vt khch quan ng gia, hay l

mt nhn vt th ba. Ri ta cu xt xem, iu

no l quan trng hn: i theo bn ca ci

ngi ch k, t ng ngu xun hay l theo bn

ci nhm ngi ngho kh, thiu thn khng t

lo liu c. Nu ta c tri tim nhn bn th ta

s t nhin ng theo nhm ngi ngho kh.

Suy t nh th, n s gip tng trng tm

b v tha, v ri s t nhin nhn chn ra ci

tnh ch k n xu xa nh th no. V ha ra l

t xa n gi ta hnh x nh th. Nhng

nu c ai ni Anh l ngi xu th cm thy

sn hn ni ln. Ti sao? L do chnh l v ta

khng mun l ngi xu. Tt c u nm

trong lng tay ca mnh, nu hnh x nh mt

ngi tt, th ta s tr thnh ngi tt. Nu

thnh ngi tt th khng ai c th lit ta vo

loi ngi xu c. Hy suy ngh k iu ,

n s gip rt nhiu cho ta pht trin lng v

tha t bi.

80

l mt phng php hnh tr. Nhiu s

trong cc qu v chc c nghe ti ni v

ha bnh th gii, hay l gia nh ha hi, hay

l quc gia an bnh; ci ngun gc ti hu ca

n chnh l lng v tha, lng t bi v lng

thng yu. Trong tt c cc tn gio ln, iu

dy ch yu l lng nhn i v t bi. By gi,

suy ngh ti a n cc l l khc nhau ny

s gip pht trin lng tin hay quyt tm. Vi

quyt tm , v vi c gng tng ngy, tng

thng, tng nm, ta s cng ngy cng tr nn

tt hn. Vi nguyn t bi , mi hnh ng

ca chng ta, cho d l i ng, n ung, ni

nng, hay l ci g khc, cng s tch t cng

c lnh, v to dng c hnh v bin.

Hnh tr Lc Ba La Mt

By gi, theo quan im Pht gio, lm sao ta

gip cc ngi khc. Mt cch l b th ti

vt, nh l thc n, qun o v nh . Nhng

iu c gii hn, v n chng th mang li s

mn nguyn hon ton cho ta, v cng chng

mang li mn nguyn cho ngi khc. Vy, ch

khi no ta t mnh tinh tin qua cc hnh tr,

qua cc thanh tnh ha ln ln tm thc th ta

81

mi cng ngy cng t n hnh phc hn, v

th th trng hp ca ngi khc cng vy.

gip ngi khc hiu c iu g phi lm

theo v hnh tr t hnh phc, v iu g

phi ngng lm, ta cn c kh nng ton ho

thuyt ging cc mc . Chng sinh vn

c v lng cn c, thch v cc tim nng

tm thc khc nhau, v.v... Nu ta khng pht

trin cc cng hnh thnh thin ca thn v

khu kh hp vi nhng g chng sinh khc

cn thit, th chng th gip h hon ton.

Khng c cch no lm c nh vy, tr khi

chng ta tiu tr nhng chng ngi ngn

che nht thit tr, v t n ton tr ca ch

Pht. Trong hng tm cch cu cc chng

sinh khc m ta tm cch t n Pht qu, khi

ta tiu tr mi chng ngi ca nht

thit tr.

Lng t thin, b th, l mt trng hp tu tp

t su thm ca tm mnh trong hnh b th

ba la mt m khng h tm kim qu bo ca

s b th cho c nhn mnh.

Trong s hnh tr B tt gii, iu ch yu l

tu tp sao kim ch tm tm kim li lc cho

82

bn thn mnh, tm t ng ch k. Nh th s

mang li cc kt qu, th d nh, th nguyn

hnh b th lng nhn c, hay l nguyn

khng lm hi cc ngi khc. Mun hnh tr

b th mt cch thch ng, ta phi nguyn

khng lm bt k iu g tc hi n cc ngi

khc, nh vy, hnh hnh b th ch mang

li li lc, ta cn c B tt gii kim ch tm

t ng ch k.

Mun t tr gii thanh tnh, ta cn phi pht

trin hnh nhn nhc. hnh tr php mn

"Nhn Ng Bnh ng v i ta cho ngi",

hnh nhn nhc c bit quan trng. Ta s

c nhiu li lc khi hnh tr nhng phng

php m T Tch Thin61 ra trong cun

lun "Hnh B Tt Hnh", din gii trong hai

chng ni v nhn nhc v thin nh. Hnh

tr hnh nhn nhc to thnh nn tng tu

tp " Nhn Ng Bnh ng ". l bi v vn

kh nht khi pht B Tt hnh l pht lng

thng yu v thn thit vi cc k th ca

ta. Trong bi cnh ca s hnh tr hnh nhn

61 T Tch Thin , c. , s. ntideva, t. zhi ba lha, l mt v i s kim thi ho n thuc phi Trung qun C Duyn Tng sng vo khong th k th 7-8.

83

nhc, khi ngh n k th th ta khng c

ngh rng, h l k th nghch v lm hi

mnh, thay vo , ta phi qun k th l ngi

gip ta. Ta s nhn chn ra l, "Khng th

no thnh tu hnh nhn nhcc v s mnh b

lm hi, tr phi c mt k no tc hi n ta".

Nh ni trc, c nhiu chng sinh ta c

th hnh hnh b th ba la mt, nhng rt

him c chng sinh cho ta c hi hnh tr hnh

nhn nhc ba la mt i vi h. Ci g him

hn th ng qu bu hn, c phi khng? Tht

vy, ci gi l k th rt tt bng. Nh hnh

tr hnh nhn nhc m sc mnh ca cng c

tng trng, v ta ch c th lm c nh vo

c k th. Nh th, k th khng ngn chn

c chng ta tu tp Pht Php, ngc li, h

gip ta mi ng.

Trong cun lun "Hnh B Tt Hnh", T Tch

Thin gi th c li phn i nh sau: "K

th u c khi no c nh gip ta". Cu

tr li l, khng cn thit phi c nh gip

m c nhng th vn gip ta. Th d nh, dit

, gii thot, l th ba trong T Diu

gip ta rt nhiu, nhng gii thot u c

tc . D cho l k th khng c gip , ta

84

cng vn nn tn trng h. Cu phn i th

hai l, "Nhng t nht th dit , hay gii

thot cng khng c lm hi ta. Trong khi k

th, ngay c khi n khng c gip ta nh gii

thot, th n vn c lm hi". Cu tr li l,

chnh v k y mun lm hi ta, m tr thnh

k th, v ta cn c k th y hnh tr hnh

nhn nhc. Mt ngi nh v bc s khng c

lm hi, m ch c gip ta th khng th cho

ta ci c hi thc hnh pht trin hnh

nhn nhuc. l kinh nghim v l lun ca

mt v i B tt ngy xa, rt l hu hiu. Khi

ta suy ngh theo cch , tr phi ta ngoan c

cng u mi gi tm ch k, t yu bn thn,

bi v khng c l do g ta ch k, m ngc

li c v vn l do ta pht lng nhn i,

thng yu ngi khc.

Mt loi lng nhn nhc khc hay lng nhn nhn l s

t chp nhn kh au. iu quan trng l phi p

dng cc phng thc trnh kh au trc khi n

n, nhng khi kh au bt u th khng nn nhn

kh au nh l mt mn n, m hy qun tng n nh

l mt iu hu ch, l ci c th gip ta. Cch ngh

khc l nh tri qua kh au trong i ny m ta tr bt

n ca c nghip tch ly t cc i trc. Kh au cng

85

gip ta thy r cc khuyt im ca ci lun hi.

Cng hiu r cc iu trn th ta cng pht tm

chn ngn to c nghip. V cng gip ta thy ra u

im ca gii thot. Qua cc kinh nghim kh au ca t

chnh mnh, ta s c th suy nghim ra ngi khc kh

au nh th no, v nh th s pht lng t bi. Khi suy

ngh v kh au theo cch , ta s cm thy y l

mt dp may tu tp nhiu hn v suy t nhiu hn.

Sau l tinh tn, iu ny rt quan trng. Tinh tn nh

l gip tr v.v..., l pht nguyn i vo tu tp dng

mnh, qua nhiu i kip nu cn, c th thnh tu

pht trin. iu ny gip ta rt nhiu trnh lm vo s

nng ny, bc bi hay tro c v vi chuyn kh chu

nh tm thi. Ri sau s t thin nh v tr tu. Hnh tr Mt tng

Trong hng ca lng t bi v tha, hnh tr

to s chn mi ging tm thc ca mnh l

hnh tr Lc ba la mt, v cc hnh tr

to s chn mi ca cc ngi khc l "Bn

cch thu nhn t". Trong Lc ba la mt,

mi ba la mt sau li cng kh hnh tr hn v

quan trng hn ba la mt trc. Hai ba la mt

cui cng l thin nh v tr tu ba la mt.

Theo ngha l ca Kinh Tha, c tt c "Ba

86

mi by phm tr o62" gip t gii

thot, v nh trong "Hin Qun Trang Nghim

Lun" ca T Di Lc63, c nhiu o l khc

nhau t n Pht qu. Gc r ca tt c cc

o l u l thin an nh kt hp gia hai

trng thi ca tm ch v qun64. Mt Ch

Tha, hay l Mt Tha l mt phng tin

mnh m t thnh tu thin an nh

nhanh chng. Trong Bt Nh Tha, gc r ca

s hnh tr l tm nguyn t bi, B Tm,

t gic ng v chng ng Tnh Khng,

khng c hin hu t tnh. iu v i trong

Mt Tha l hnh tr tr trong thin an nh.

Nh th, c ni rng cc kinh in Mt

Ch c bao gm trong cc b kinh ca Gio

L.

62 Ba mi by phm tr o, e.thirty-seven harmonies of

enlightenment. Tham kho sch: "Meditation on

Emptiness", Jeffrey Hopkins, tr. 205-207.

63 Hin Qun Trang Nghim Lun, e.Maitreya' s Ornament

of Clear Realization.

64 Thin ch (ch ngha l ngng, l an tr tm trn mt

im), e. calm abiding meditation. Thin qun (phn tch

i tng), e. special insight meditation.

87

Lm sao m Mt Ch Tha li c im c bit

v l mt phng php su sc hn thnh

tu thin an nh, l s ha hp ca thin ch

v thin qun?

Vi tm nguyn B , t n gic ng, ta

tu tp nhm ch t Pht qu, c c Php

Thn vin mn phc lc cho chnh mnh v Sc

Thn vin mn phc lc cho nhng ngi khc.

Trong hai mc ch, th mt c bit nhm n

t Sc thn gip , h tr cho cc chng

sinh khc. Sc Thn ca Pht c cc tng qu

ln v p ca thn Pht, v ta tm cch t

c thn ny theo cc h Kinh in qua cc

hnh tr Lc Ba La Mt, di nh hng

ca lng i t bi v lng v tha, t gic

ng. Kh nng c bit ca Mt Ch l, ngoi

ra, ta i vo hnh tr thm cc phng php tu

tp t khi thnh dng tng ca Sc Thn m

ta ang c nhm t n. Ngha l, ci ta hnh

tr ph hp theo dng tng ca qu v m ta

c gng thnh tu. Trong chiu hng ny, mt

im c bit ca Mt Ch Tha l s bt

88

phn ly, hp nht ca hai th "Php v Tr65".

Trong Bt Nh Tha, tr tu t h Kinh in

c kt hp hay chu nh hng ca phng

php, v phng php